Öz/Manto Oranı ve Büküm Sayısının Filament Özlü Đpliklerin Đplik Özelliklerine Etkisi

Transkript

1 Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 3, No: 2, 2009 (29-37) Electronic Journal of Textile Technologies Vol: 3, No: 2, 2009 (29-37) TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR e-issn:xxx-xxx (Hakem Onaylı Makale) (Article) Öz/Manto Oranı ve Büküm Sayısının Filament Özlü Đpliklerin Đplik Özelliklerine Etkisi Pınar Çelik, Tuba Bedez Üte, Deniz Özden, Hanife Çömlekçi, Elif Ceren Akkale Ege Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü, Bornova Đzmir Özet Bu çalışmada; farklı parametrelerle özlü iplikler üretilmiş ve bu parametrelerin ipliklerin fiziksel özelliklerine etkisinin tespit edilmesi ve karşılaştırılması amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında ring iplik makinesinde; öz kısmında poliester filament iplik, manto tabakası için pamuk lifi besleyerek farklı öz/manto oranlarına ve farklı büküm değerlerine sahip olacak şekilde üç tipte özlü iplik üretilmiştir. Üretilen özlü ipliklerin fiziksel özelliklerini belirlemek amacıyla iplik numarası, bükümü, düzgünsüzlüğü, mukavemeti, kopma uzaması ve iplik canlılığı testleri yapılmıştır. Sonuçlar, varyans analizi yapılarak değerlendirilmiştir. Yapılan deneyler ve istatistiksel değerlendirmelere göre; öz/manto oranının ve büküm sayılarının değişiminin mukavemet, kopma uzaması ve iplik canlılığını etkilediği saptanmıştır. Öz oranı arttırıldığında mukavemet değeri artmaktadır. Manto oranı artışının iplik düzgünsüzlüğünü arttırdığı ve iplik tüylülüğünü azalttığı görülmüştür. Büküm miktarının artışıyla beraber ipliklerin mukavemet değerleri artmış, kopma uzaması ve iplik canlılığı değerlerinde herhangi bir değişim gözlenmemiştir. Bükümün artması ile iplik düzgünsüzlüğü ve iplik tüylülüğü azalmıştır. Anahtar Kelimeler: Özlü iplik, Özlü ring iplik eğirme metodu, Filament iplik, Özlü iplik özellikleri, Sert özlü iplik. The Effect Of Core/Sheath Ratio And Twist Amount On Yarn Charachteristics Of Filament Core Yarns Abstract In this study, core-spun yarns have been produced with different parameters and it is aimed to determine and compare the effect of these parameters on the physical yarn properties. In the study scope, three types of core yarns have been produced with different core/sheath ratios and twist values by feeding poliester filament yarn in the core and cotton fiber in the sheath on ring spinning machine. In order to determine the physical properties of the core yarns; yarn number, twist, unevenness, strength, breaking elongation and yarn liveliness measurements have been tested. The evaluations of the results have been made by using the statistic program with the analysis of variance. According to the tests and statistical evaluations, core/sheath ratios and twist values was found to affect the yarn strength, breaking elongation and yarn liveliness. As the core/sheath ratio has been increased, it s seen that the strength values have been increased. When the sheath ratio increased, it s seen that unevenness has been increased and hairiness has been decreased. The increase of the twist amount has also increased the strength of the yarns; on the other hand breaking elongation and yarn liveliness haven t changed. As the twist amount increased, it s seen that the yarn evenness and yarn hairiness values have been decreased. Keywords : Core yarn, Core ring spinning method, Filament yarn, Core yarn properties, Hard core spun yarn. Bu makaleye atıf yapmak için Çelik, P., Bedez Üte, T., Özden, D., Çömlekçi, H., Akkale, E.C., Öz/Manto Oranı ve Büküm Sayısının Filament Özlü Đpliklerin Đplik Özelliklerine Etkileri Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi 2009, 3(2) How to cite this article Çelik, P., Bedez Üte, T., Özden, D., Çömlekçi, H., Akkale, E.C., The Effect of Core/Sheath Ratio and Twist Amount on Yarn Charachteristics of Filament Core Yarns Electronic Journal of Textile Technologies, 2009, 3(2) 29-37

2 Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) Öz/manto Oranı ve Büküm Sayısının Filament Özlü Đpliklerin Đplik Özelliklerine Etkisi 1. GĐRĐŞ Özlü iplik eğirme, bir filamentin (genellikle gerilim altında elastik bir filament) etrafına kesikli liflerin bir kabuk gibi kaplanmasıyla yapılan işlem olarak tanımlanmaktadır. Öz, ipliğe mukavemet kazandırmak, esnekliğini arttırmak veya merkezde daha ucuz bir materyal kullanarak ipliğin fiyatını düşürmek gibi çok çeşitli nedenlerle kullanılabilir [3]. Örneğin, bir elastik öz, esnek olmayan kesikli liflerin çevresine sarılmasıyla tamamen kaplanabilmektedir. Özlü iplilerden elde edilen kumaş, baskın olan lifin karakteristik özelliklerini gösterirken, aynı zamanda esneme ve yeniden eski halini alma avantajı ilave olmaktadır. [3] Günümüzde elastik özlü iplikler hem dokuma hem de örme kumaşlarda yaygın bir kullanıma sahiptir. Filament özlü iplikler ise özel kullanım amaçları için, örneğin yüksek mukavemet gerektiren yerlerde kullanılmaktadır. Özlü ipliklerin klasik ipliklere göre sağladığı avantajlar, üretim yöntemi, hammadde özellikleri, elastik özlü ipliklerde gerdirme oranı vb. konularda pek çok araştırmacının çalışmaları bulunmaktadır. Sawhney, Ruppenicker ve Robert (1989), pamuk oranı yüksek, yüksek mukavemetli, naylon özlü ipliklerin ve askeri korunma kıyafeti olarak geliştirilmiş kumaşların fiziksel ve mekanik özelliklerini incelemişlerdir. Özlü ipliklerin dayanımı, başlangıçta homojen olarak karıştırılmış 70/30 pamuk-naylon karışımı ipliklerden veya %100 pamuk ipliklerinden yaklaşık %25 daha fazla bulunmuştur. Geliştirilen boyasız kumaşların dayanımı da %30 dan fazla artmıştır.[4] Sawhney ve arkadaşları (1991) yapmış oldukları çalışmada pamuk mantolu, poliester ştapel özlü ipliği ve %100 pamuk ipliği ile üretilmiş örme ve dokuma kumaşları karşılaştırmışlardır. Ştapel özlü ipliklerden üretilen kumaşlar, bütün önemli özelliklerde %100 pamuklu iplikten elde edilen kumaşlarla kıyaslandığında, dikkat çekici bir şekilde daha iyi sonuçlar vermiştir. Bu nedenle ştapel özlü ipliklerden üretilen kumaşların; mukavemet, ağırlık, sağlamlık, aşınma dayanımı, boyutsal stabilite, kolay kullanım ve konforun istenildiği veya kritik olduğu yerlerde kullanıma uygun olduğu belirtilmiştir.[5] Merati ve arkadaşları(1998), friksiyon eğirme yöntemiyle özlü iplik üretim sisteminde ön gerilim uyguladıkları çalışmalarında; filamente ön gerilim uygulanmasının özlü ipliklerin mekaniksel özellikleri ve yapısal parametrelerine etkileri incelenmiş ve özlü iplik özellikleri, eşdeğeri %100 pamuk iplikleri ile karşılaştırılmıştır. Özlü ipliklerin düzgünsüzlüğü filamente ön gerilim uygulanması ile değişmemiştir ve pamuk ipliğininkinden daha düşük çıkmıştır. Özlü iplik mukavemeti ön gerilimli filament kullanılması ve filament yüzde oranının artması ile artmıştır ve pamuk ipliğinin mukavemetine göre daha yüksektir. Özlü iplik uzaması, düşük filament oranında pamuk ipliğinin uzamasından daha azken, yüksek filament oranında ise pamuk ipliğinin uzamasından daha fazladır.[7] Örtlek (2006), Murata Vortex iplik makinesi kullanılarak üretilen özlü ipliklerin mekanik özelliklerine düze basıncının, dağıtım hızının ve elastan içeriğinin etkilerini araştırmışlardır. Vortex özlü ipliklerin içerdiği elastan sayesinde içinde hiç elastan bulunmayan vortex ipliklere nazaran daha yüksek uzama ve daha düşük dayanım değerlerine sahip olduğu ifade edilmiştir. Düze basıncındaki artışlar ve dağıtım hızındaki azalmaların, elastan içeren vortex özlü ipliklerin mekanik özelliklerinde belirgin bir biçimde bozulmaya neden olduğu sonucuna varılmıştır.[10] Viswarajasekaran ve Raghunathan(2006), yapmış oldukları çalışmada özlü ipliklerin fiziksel özelliklerini incelemişlerdir. Özlü ipliklerin fonksiyonel özelliklerinin öz/manto oranı, materyaller veya öz kısmında kesikli liflerden eğrilmiş iplik kullanılması gibi, özün yapısına bağlı olarak değiştiği belirtilmiştir. Pamuk ile kaplı poliester filament özlü ipliklerde, büküm arttıkça düzgünsüzlük artmıştır. Daha önce yapılan çalışmalarda da naylon özlü iplikler için aynı durumun gözlendiği belirtilmiştir. Kesikli poliester 30

3 Çelik P., Bedez Üte T., Özden D., Çömlekçi H., Akkale E.C. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) liflerinden eğrilmiş öz kısmından ve pamuk mantodan oluşan ipliklerin düzgünsüzlük değerlerinin poliester filament özlü ipliklere göre daha iyi olduğu görülmüştür. Buna öz ve manto iplikleri arasındaki lif sürtünmesinin neden olduğu belirtilmiştir. Manto içeriği azaldıkça mukavemet artmış ve düzgünsüzlük azalmıştır. Poliester ve pamuk klasik ring eğirme yöntemi ile eğrilmiş iplikler ile karşılaştırıldığında, kesikli poliester öz ve pamuk manto kısmından oluşan özlü ipliklerin mukavemet ve kopma uzaması açısından daha iyi olduğu görülmüştür. Daha fazla büküm, ipliklerin kendi üzerine kıvrılmasına ve dengesiz olmasına neden olmuştur. Đplik mukavemeti belli bir büküm değerine kadar artarken, kopma uzaması büküm arttıkça azalmıştır. Özlü eğrilmiş iplikler konvansiyonel ring iplik makinesinde üretilmiş sıradan ipliklere göre daha iyi mukavemet ve kopma uzamasına sahiptir. [11] Örtlek ve Ülkü (2007), Murata Vortex iplik makinesinde eğrilen elastik özlü ipliklerin özelliklerine elastan ve iplik numarasının etkilerini incelemişlerdir. Kalın iplikler ince ipliklere göre daha az düzgünsüzlük, ince-kalın yer hataları ve kopma uzaması göstermiştir. Elastan içeren özlü vortex iplikler, vortex ipliklerden daha düşük mukavemet ve kopma uzaması değeri göstermiştir. [13] C. Rameshkumar ve arkadaşları(2009), PES/Floret ipeği özlü iplikler ve kumaşlar üzerine yaptıkları çalışmalarında, %100 PES ve %100 ipek iplikleri ve ştapel ipek/ poliester filament özlü ipliklerini iki özmanto oranıyla üretmişlerdir. Bu ipliklerden örgü kumaşlar oluşturulmuştur. Özlü ipliklerde yüksek seviyede tüylülük gözlenmiştir. Mukavemet, uzama ve Uster %CV değerleri, öz oranının artırılmasıyla geliştirilmiştir. Manto tabakasının iplik mukavemetine önemli ölçüde katkıda bulunduğu gözlenmiştir. Poliester içeriğinin artmasıyla, iplik - metal sürtünmesi artmaktadır. Đpek içeriğince zengin özlü ipliklerin daha düşük ipek içerikli ipliğe nazaran daha düşük tüylülüğe sahip olduğu belirtilmiştir [14]. Hee W. Yang ve arkadaşlarının (2009), ring iplik makinesinde eğrilmiş yüksek mukavemetli özlü ipliklerin, iplik mukavemetine etki eden parametrelerin incelendiği çalışmalarında, hammadde olarak özde aramid lifleri, yüksek mukavemetli PET lifleri ve bazalt kullanılmıştır. Öz kısmında yüksek mukavemete sahip filamentler ve manto tabakasında pamuk ştapel liflerden hazırlanan özlü ipliklerin kopma mukavemeti özellikleri test edilmiştir. Büküm sayısının artması aramid özlü ipliklerin mukavemetinde azalmaya neden olurken, yüksek mukavemetli PET özlü ipliklerin mukavemeti çeşitli büküm seviyelerinde neredeyse hiç değişmemiştir. Bununla beraber, bazalt özlü iplikler maksimum iplik mukavemeti gösteren bir büküm seviyesine sahiptir. Aramid özlü ipliklerin kopma uzaması büküm sayısı arttıkça artma eğilimindedir. Yüksek mukavemetli pet özlü ipliklerin belli bir büküm seviyesi ile sınırlı bir uzama oranına sahip olduğu gözlenmiştir. Bazalt özlü ipliklerin, büküm sayısının artmasıyla belirgin olarak daha yüksek bir uzamaya sahip olduğu görülmüştür.[15] Filament özlü ipliklerin özelliklerini etkileyen öz-manto oranı, iplik numarası, iplik bükümü gibi değişik parametreler bulunmaktadır Bu çalışmanın konusu filament özlü ipliklerin iplik özelliklerini etkileyen özmanto oranı değişimi ve büküm sayısının değişiminin iplik özelliklerine etkisinin incelenmesidir. 2. MALZEME ve METOT Bu çalışmada, öz-manto oranı ve büküm sayısının filament özlü ipliklerin iplik özelliklerine etkisi incelenmiştir. Bu amaçla, dışı pamuk, öz kısmı poliester filament iplik olan iplikler ring iplik makinesinde üretilmiştir. Özlü ipliğin nihai iplik numarası sabit tutularak, aynı filaman inceliğine, farklı filaman sayısına sahip poliester filament iplikler öz olarak kullanılmış ve öz- manto oranının etkisi incelenmiştir. Ayrıca büküm katsayısı değiştirilerek, büküm sayısının iplik özelliklerine etkisine bakılmıştır. Üst yarı uzunluğu (UHML) 31,8mm, 4,2 microner inceliğinde Ege pamuğu kullanılmıştır. Kullanılan poliester filament ipliklerin özellikleri Tablo 1 de verilmiştir. 31

4 Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) Öz/manto Oranı ve Büküm Sayısının Filament Özlü Đpliklerin Đplik Özelliklerine Etkisi Tablo 1. Poliester filament ipliklerin özellikleri. Poliester filament iplikler Filaman sayısı Filaman numarası 4,16 denye 4,16 denye 4,16 denye Đplik numarası 300 denye 150 denye 100 denye Şekil 1.Ring iplik makinesinde çekim sistemi ve özlü iplik aparatı Özlü iplik üretimi Pinter firmasının Merlin numune ring iplik makinesinde gerçekleştirilmiştir. Fitil gezdirici iptal edilerek, özlü iplik aparatları çekim sistemine takılmıştır (Şekil 1). Đplik numarası Ne 9/1 olarak sabit tutularak, öz kısmına üç farklı polister filament beslenmiştir. Üç farklı büküm katsayısı ile çalışılarak büküm sayısının etkisi incelenmiştir. Tablo 2 de numune ring iplik makinesinde özlü iplik üretimi için çalışma şartları verilmiştir. Tablo 2. Özlü iplikler üretimi için çalışma şartları. %100 pamuk ştapel manto/ %100 Poliester filament öz Filament öz numara (Denye) Fitil numarası (Ne) 0,89 0,89 0,89 Özlü iplik final numarası (Ne) Büküm katsayısı α e 3,2 / 3,7 / 4,2 3,2 / 3,7 / 4,2 3,2 / 3,7 / 4,2 Đğ devri (d/dak.) Çekim 25,5 15,7 13,9 Üretilen iplikler Ege Üniversitesi Tekstil ve Konfeksiyon Araştırma Uygulama Merkezi Fiziksel Tekstil Muayeneleri Laboratuarında 24 saat kondisyonlandıktan sonra, iplik fiziksel özellikleri ölçülmüştür. Otomatik metrik çıkrık (James H Heal Wrap Reel) ile bobinden 100 er metrelik iplik çileleri hazırlanıp, hassas terazide (Shimadzu - Libror EB-3200H) tartılarak TS 244 standardına göre iplik numaraları ölçülmüştür. Đplik büküm sayısı Zweigle D315 Büküm test cihazında TS 242 standardına göre ölçülmüştür. Đplik düzgünsüzlüğü, ince-kalın yer ve neps sayıları ve iplik tüylülüğü Uster Tester 5 (S800) cihazında, iplik mukavemeti ve kopma uzaması (%) ölçümleri TS 245 standardına göre Zwick/Roell Z010 iplik mukavemeti test cihazında, ipliklerin kendi üzerine dönme eğilimleri, Keissokki Kringel Factor Meter test aletinde ölçülmüştür. Đplik canlılığının ölçülmesinde test aletinin kullanma talimatına uygun olarak ölçümler gerçekleştirilmiş ve test aletinin üzerinden değerler doğrudan kr faktör olarak okunmuştur. Özlü ipliklerde öz/manto oranının ve iplik büküm sayısının değişiminin iplik özelliklerine etkisini incelemek amacıyla yapılan ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesi için, istatistik programı kullanılarak varyans analizi yapılmıştır. Đplik mukavemeti, kopma uzaması (%) ve iplik canlılığı (kr) değerlerine 32

5 Çelik P., Bedez Üte T., Özden D., Çömlekçi H., Akkale E.C. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) etkisine bakılmıştır. Đplik düzgünsüzlüğü ve iplik tüylülüğü değerleri için grafiklerden yararlanarak değerlendirilme yapılmaya çalışılmıştır. 3. BULGULAR Bu bölümde üretilen ipliklerin fiziksel özelliklerine ait ölçüm sonuçları tablolar halinde verilmiştir. Đplik tipleri tüm tablo ve grafiklerde Tablo 3 de gösterildiği şekilde kısaltılarak kullanılacaktır. Tablo 3. Đplik tiplerinin tanımı. Özlü iplikler Đplik tipi Filament öz 300 denye Đplik 1 Filament öz 150 denye Đplik 2 Filament öz 100 denye Đplik 3 Üretilen özlü ipliklerin iplik fiziksel özelliklerine ait bulgular Tablo 4 de verilmiştir. Đplik düzgünsüzlüğü Uster %Cv ve iplik tüylülüğü değerleri ayrıca Şekil 2 ve 3 te karşılaştırmalı olarak verilmiştir. Tablo 4. Đplik fiziksel özelliklerine ait bulgular. Đplik 1 Đplik 2 Đplik 3 α e =3.2 α e =3.7 α e =4.2 α e =3.2 α e =3.7 α e =4.2 α e =3.2 α e =3.7 α e =4.2 Đplik numarası Ne Numara %Cv Đplik büküm sayısı T/m Büküm %Cv Đplik kopma mukavemeti (cn) 13,54 13,49 13,49 10,09 10,29 10,37 9,21 10,43 10,95 Mukavemet %Cv 1,42 1,10 1,29 4,27 4,20 4,38 5,57 3,67 4,88 Đplik kopma Uzaması (%) 32,83 33,77 32,62 12,30 11,53 10,99 12,58 12,24 12,71 Uzama %Cv 5,23 3,56 4,09 5,14 7,58 6,58 3,31 3,52 5,64 Uster %Cv 7,4 6,74 6,24 7,23 7,06 6,85 7,23 7,45 7,3 Đnce yer sayısı/1000m Kalın yer sayısı /1000m Neps sayısı/1000m ,5 2,5 0 Uster iplik tüylülüğü H 11,31 9,44 7,98 10,07 6,9 7,31 10,2 8,12 6,9 Tüylülük varyasyonu Sh 2,44 2,06 1,7 1,93 1,45 1,48 1,95 1,58 1,39 Đplik canlılığı Kr 8,00 7,92 7,92 8,09 8,09 8,13 7,52 7,51 7,51 Đplik canlılığı %Cv 1,147 1,89 2,796 1,127 1,462 1,54 1,591 1,399 2,958 33

6 Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) Öz/manto Oranı ve Büküm Sayısının Filament Özlü Đpliklerin Đplik Özelliklerine Etkisi Đplik Düzgünsüzlüğü (Uster % Cv) Uster Đplik Tüylülüğü (H) Uster %Cv 7,6 7,4 7,2 7 6,8 6,6 6,4 6,2 6 5,8 5,6 3,2 3,7 4,2 Đplik 1 Đplik 2 Đplik 3 Đplik tüylülüğü H ,2 3,7 4,2 Đplik 1 Đplik 2 Đplik 3 Büküm katsayısı Büküm katsayısı Şekil 2. Đplik düzgünsüzlüğü Uster %Cv değerleri. Şekil 3. Đplik tüylülüğü (Uster H) değerleri. 4. TARTIŞMA Yapılan varyans analizi sonucu, öz/manto oranı değişiminin mukavemet, kopma uzaması (%) ve iplik canlılığına etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (Tablo 5). Büküm sayısının değişiminin etkisi ise sadece iplik mukavemeti için önemli bulunurken, kopma uzaması (%) ve iplik canlılığı değerlerine etkisi istatistiksel olarak önemsiz bulunmuştur. Öz/manto oranı ve iplik büküm sayısı değişiminin birlikte etkisine bakıldığında sadece iplik mukavemeti değerine etkisi önemlidir. Tablo 5. Öz/manto oranı ve iplik büküm sayısının iplik özelliklerine etkisi. Bağımlı değişken Serbestlik derecesi df F Önemlilik Öz/manto oranı Mukavemet 2 270,678 0,000* Kopma uzaması(%) ,658 0,000* Đplik canlılığı kr 2 66,899 0,000* Büküm miktarı Mukavemet 2 3,958 0,031* Kopma uzaması(%) 2 0,785 0,466 Đplik canlılığı kr 2 0,549 0,584 Mukavemet 4 17,326 0,000* Kopma uzaması(%) 4 2,185 0,098 Öz/manto oranı * Büküm miktarı Đplik canlılığı kr 4 0,163 0,955 * α = 0,05 için önemlidir Öz/manto oranı ve iplik büküm sayısı değişiminin iplik mukavemeti, kopma uzaması(%) ve iplik canlılığı değerlerine etkisini ayrıntılı incelemek için yapılan Student Newman- Keuls (SNK) testi sonuçlarına ait değerler Tablo 6, Tablo 7, Tablo 8 ve Tablo 9 da verilmiştir. Tablo 6. Öz/manto oranının iplik mukavemetine etkisinin SNK (Student Newman- Keuls) sonuçları. Numune Öz/manto Alt gruplar sayısı oranı , , ,2850 Önemlilik 0,933 1,000 34

7 Çelik P., Bedez Üte T., Özden D., Çömlekçi H., Akkale E.C. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) Öz/manto oranı değişiminin iplik mukavemetine etkisine bakıldığında, iplik 2 ve iplik 3 ün mukavemet değerleri arasında önemli bir fark bulunamamıştır, ancak iplik 1 in mukavemet değeri diğer ikisinden farklıdır ve değer olarak daha yüksektir. Öz miktarı en yüksek olan ipliğin (iplik 1) mukavemeti, en yüksek bulunmuştur. Rameshkumar ve arkadaşları (2009) ve Viswarajasekaran ve Raghunathan ın (2006) yapmış olduğu çalışmalarda da benzer sonuçlar elde edilmiştir. Öz oranı arttıkça iplik mukavemeti artmaktadır. Burada iplik 1 ve iplik 2 nin öz oranları arasındaki fark daha azdır. Bu nedenle mukavemet değerlerinin yakın çıktığı düşünülmektedir. Tablo 7. Öz/manto oranının iplik kopma uzaması (%) değerine etkisinin SNK (Student Newman- Keuls) sonuçları. Numune Öz/manto oranı 35 Alt gruplar sayısı , , ,6608 Önemlilik 1,000 1,000 1,000 Öz/manto oranı değişiminin kopma uzaması(%) değerine etkisine bakıldığında, tüm iplik tipleri arasındaki fark önemli bulunmuştur (Tablo 7). Đplik 2 nin kopma uzaması (%) değeri en düşük çıkmıştır. Đplik 2 ve iplik 3 arasındaki fark önemli çıkmasına rağmen çok büyük değildir ve bu fark üretim şartlarından kaynaklanabilir. Öz oranı en yüksek olan ipliğin kopma uzaması (%) değeri de en yüksek bulunmuştur. Tablo 8. Öz/manto oranının iplik canlılığı (Kr) değerine etkisinin SNK (Student Newman- Keuls) sonuçları. Numune Öz/manto oranı Alt gruplar sayısı , , ,0650 Önemlilik 1,000 1,000 1,000 Öz/manto oranı değişiminin iplik canlılığı (Kr) değerine etkisine bakıldığında, tüm iplik tiplerinin iplik canlılığı değerleri arasındaki fark önemli bulunmuştur (Tablo 8). Ancak bir genelleme yapmak mümkün olamamıştır. En yüksek, iplik 2 nin canlılık değerleridir. Đplik 1 ve iplik 2 nin iplik canlılığı değerleri arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmasına rağmen, birbirine yakın değerlerdir. Bu sonuçlara bakıldığında öz oranı en düşük olan ipliğin canlılığının en düşük olduğu görülmektedir. Tablo 9. Đplik büküm sayısının mukavemet değerine etkisinin SNK (Student Newman- Keuls) sonuçları. Numune Büküm Alt gruplar sayısı katsayısı , ,0675 3, ,4000 4, ,4483 Önemlilik 1,000,745 Büküm miktarının değişiminin iplik mukavemeti değerine etkisine bakıldığında, büküm sayısının artması iplik mukavemetini arttırmaktadır (Tablo 9). Ancak α e = 3,7 ve α e = 4,2 büküm katsayılarında üretilen iplikler arasındaki fark önemli çıkmamıştır. Buradan yola çıkarak iplik büküm sayısının artmasının belli

8 Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) Öz/manto Oranı ve Büküm Sayısının Filament Özlü Đpliklerin Đplik Özelliklerine Etkisi bir noktaya kadar mukavemeti arttırdığı söylenebilir. Büküm miktarının değişiminin iplik kopma uzaması (%) değerine etkisine bakıldığında aralarında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı görülmüştür. Ancak Viswarajasekaran ve Raghunathan büküm arttıkça kopma uzamasının (%) azaldığını belirtmişlerdir. Büküm miktarının değişiminin iplik canlılığı (Kr) değerine etkisine bakıldığında ise aralarında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı tespit edilmiştir. Đplik düzgünsüzlüğü değerlerine bakıldığında ise manto oranı arttıkça düzgünsüzlük değerinin arttığı görülmektedir. Rameshkumar ve arkadaşları ve Viswarajasekaran ve Raghunathan ın (2006) yapmış olduğu çalışmalarda da iplik düzgünsüzlüğü ile ilgili benzer sonuçlar elde edilmiştir. Viswarajasekaran ve Raghunathan pamuk kaplı polyester filament özlü ipliklerde büküm sayısı arttıkça düzgünsüzlüğün azaldığını belirtmiştir. Bu çalışmada da genel olarak bakıldığında büküm sayısı arttıkça düzgünsüzlük azalmıştır. Đplik tüylülüğü değerlerine bakıldığında, manto oranı arttıkça tüylülük düşmüştür. Rameshkumar ve arkadaşlarının (2009) ipek manto, poliester filament öz kullanarak yapmış olduğu çalışmada da ipek oranı arttıkça daha düşük tüylülük gözlenmiştir. 5. SONUÇ VE ÖNERĐLER Yapılan bu deneysel çalışmanın amacı filament özlü ring ipliklerinde öz-manto oranı değişiminin ve iplik büküm sayısının iplik fiziksel özelliklerine etkisini incelemektir. Elde edilen bulguların istatistiksel değerlendirmelerine göre; öz/manto oranı değişiminin mukavemet, kopma uzaması (%) ve iplik canlılığına etkisinin önemli olduğu, büküm sayısının değişiminin ise sadece iplik mukavemetine etkisi önemli bulunurken, diğer parametrelere etkisi önemsiz bulunmuştur. Filament özlü ring ipliklerinin, klasik ring ipliklerinden daha yüksek mukavemet değerine sahip olduğu pek çok araştırmacı tarafından da belirtilmiştir [4, 5, 6, 7, 11]. Filament özlü iplikler genellikle yüksek mukavemet gerektiren yerlerde kullanıldıkları için, iplik mukavemeti önemli bir parametredir. Yapılan bu çalışmada öz oranı arttıkça iplik mukavemeti artmaktadır. Öz oranı değeri en yüksek olan ipliğin mukavemet değeri en yüksek bulunmuştur. Yüksek mukavemet gerektiren yerlerde, diğer iplik özellikleri de dikkate alınarak, daha yüksek oranlarda filament öz kullanılması gerekmektedir. Ayrıca büküm sayısının artması da mukavemet değerini arttırmaktadır. Ancak Viswarajasekaran ve Raghunathan ın (2006) da belirttiği gibi büküm sayısının artması iplik canlılığının artmasına neden olacaktır. Bu çalışmada büküm sayısının artmasının iplik canlılığı değerine etkisi önemli bulunmazken, manto oranının artması ile genel olarak iplik canlılığının azaldığı tespit edilmiştir. En düşük öz oranına sahip ipliklerin en düşük iplik canlılığına sahip olduğu görülmüştür. Ancak öz/manto oranının iplik canlılığı değerine etkisi için bu çalışmada genel bir değerlendirme yapılamamıştır. Öz/manto oranının iplik canlılığına etkisi ile ilgili daha önce yapılmış bir çalışma bulunamamıştır. Bu konuda daha kapsamlı bir çalışma yapılması faydalı olacaktır. Öz/manto oranı ve iplik büküm sayısı değişimi birlikte ele alındığında sadece iplik mukavemetine etkisi önemli bulunmuştur. 100 denye ve 150 denye filament öz içeren ipliklere göre 300 denye filament öz içeren ipliklerin kopma uzaması (%) değerleri oldukça yüksek bulunmuştur. Bu nedenle öz oranının yüksek olması kopma uzaması (%) değerini önemli derecede arttırmıştır denilebilir. Ancak büküm miktarının değişiminin kopma uzaması (%) değerine etkisi önemli bulunmamıştır. Ayrıca diğer araştırmalara benzer olarak, manto oranının artmasının iplik düzgünsüzlüğünü artırdığı ve iplik tüylülüğünü ise azalttığı gözlenmiştir. Dış katmanda bulunan ştapel lif oranı arttıkça kütlesel varyasyon da artmaktadır. Đplik tüylülüğünün manto oranı arttıkça azalmasının da dış katmandaki lif sayısının artmasının lifler arasında tutuculuğun artması ve iplik gövdesine liflerin bükümle daha iyi 36

9 Çelik P., Bedez Üte T., Özden D., Çömlekçi H., Akkale E.C. Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) bağlanmasına bağlı olduğu düşünülmektedir. Ayrıca büküm sayısının artması da iplik düzgünsüzlüğünün ve iplik tüylülüğünün azalmasını sağlamıştır. 6.KAYNAKLAR 1) Tortora, P.G., Merkel, R.S., 1996, Fairchild s Dictionary of Textiles, 7th Edition, ISBN: , USA. 2) Sawhney, A.P.S., Ruppenicker, G.F., Robert, K.Q.,1989, Cotton Covered Nylon-Core Yarns and Greige Fabrics, Textile Research Journal, Vol. 59, pp ) Sawhney, A.P.S., Harper, R.J., Ruppenicker, G.F., Robert, K.Q., 1991, Comparison of Fabrics Made with Cotton Covered Polyester Staple-Core Yarn and 100% Cotton Yarn, Textile Research Journal, Vol. 61, pp ) Sawhney, A.P.S., Kimmel, L.B., Ruppenicker, G.F., Thibodeaux, D.P., 1993, A Unique Polyester Staple-Core / Cotton-Wrap Yarn Made on a Tandem Spinning System, Textile Research Journal, Vol. 63, pp ) Ali Akbar Merati, Fujio Konda, Masaaki Okamura, Etsuo Marui ; 1998, Filament Pre-tension in Core Yarn Friction Spinning, Textile Research Journal, Vol. 68, pp ) Ortlek, H.G., 2006, Influence of Selected Process Variables on the Mechanical Properties of Core- Spun Vortex Yarns Containing Elastane, Textile Research Journal, Vol. 14, July, pp ) Viswarajasekaran, V., Raghunathan, K., 2006, An Investigation on the physical properties of core yarns, Indian Journal of Fibre&Textile Research, Vol.31, June, pp ) Ortlek H.G., Ulku S., 2007, Effects of Spamdex and Yarn Counts on the Properties of Elastic Core- Spun Yarns Produced on Murata Vortex Spinner Vol.77, pp ) Rameshkumar C., Rengasamy R.S. and Anbumani N., 2009, Studies on Polyester/Waste Silk Corespun Yarns and Fabrics, Journal of Industrial Textiles, Vol.38, pp ) Yang, H.W., Kim,H.J., Zhu, C.H., Huh, Y., 2009, Comparisons of Core Sheath Structuring Effects on the Tensile Properties of High-Tenacity Ring Core- Spun Yarns, Textile Research Journal, Vol.79, pp ) Su, C.I., Maa, M.C., Yang, H.Y.; 2004, Structure and Performance of Elastic Core Spun Yarn, Textile Research Journal, Vol.74, July, pp ) Demirbaş, S., 2005, Farklı Elastomerik Elyaf Çeşitlerinin Fiziksel Özelliklerinin Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü 37