nsanlarda Üreme, Büyüme ve Geliflme

Transkript

1 nsanlarda Üreme, Büyüme ve Geliflme Anahtar Kavramlar yumurta sperm büyüme olgunlaflma geliflme? Çok eski zamanlarda Ben dünyaya nasıl geldim? sorusuna Seni leylekler getirdi yavrum. cevabı verilirdi. Sizce bu sorunun cevab ne olabilir? Aslında konuşamıyorum, ama burada yaşadıklarımı sizinle paylaşmak istiyorum. Henüz dünyaya gelmedim. ki hücrenin birleşmesi ile başlayan serüvenimi neredeyse tamamlamak üzereyim. Bu hâle gelinceye kadar yaşadığım değişimi ve bundan sonra yaşayacaklarımı öğrenmeye hazır mıs n z? Canlılar nesillerini devam ettirebilmek için üremek zorundadır. Üremeyi gerçekleştiren hücreler vardır. Acaba bu hücrelerin şekilleri kemik, kas, sinir ya da kan hücrelerinin şekillerine benzer mi? nsanda üremeyi sağlayan hücreleri tan mak için bir etkinlik yapal m. 26

2 2. Etkinlik Gözlemleyelim, nceleyelim Üreme Hücreleri Bunları Yapalım Dişi ve erkek üreme hücrelerinin özel bir mikroskopta çekilmifl, afla daki fotoğrafların inceleyelim. Getirdiğimiz oyun hamurlarından birini seçelim. Seçtiğimiz bu hamurla dişi üreme hücresinin modelini yapalım. kinci hamurla da erkek üreme hücresinin modelini yapalım. Hazırladığımız hücreleri arkadaşlarımızın modelleriyle karşılaştıralım. Araç-Gereçler Araç ve Gereç iki farklı renkte oyun hamuru çizgisiz dosya kâ ıdı renkli kalem Sonuca Varalım Gördüğümüz fotoğraflar ve oluşturduğumuz üreme hücresi modellerini dikkate alarak aşağıdaki çizelgeyi defterimize çizip tamamlayalım. Erkek ve difli üreme hücrelerinin görevi ne olabilir? Üreme hücrelerinden hangisi hareketli olabilir? Neden? Difli üreme hücresi Üreme Hücreleri Özellikleri fiekil Büyüklük Difli Üreme Hücresi Erkek Üreme Hücresi Erkek üreme hücresi K s mlar Hareket durumu Modellerini yaptığımız hücreler, üreme hücreleridir. Bu hücreler yapı ve görevleri bakımından birbirinden farklıdır. Diflilerde bulunan üreme hücresi yumurta, erkeklerde bulunan üreme hücresi ise sperm olarak adland r l r. Yumurta Büyük ve hareketsizdir. Hücre zar, sitoplazma ve çekirdekten oluflur. Sperm Küçük ve hareketlidir. Baş, orta kısım ve kuyruk olmak üzere üç bölümden oluşur. Bafl k sm hücre zarı, sitoplazma ve çekirdekten oluflur. Üreme, bir canlının kendine benzer yeni bir canlı oluşturmasıdır. Üremenin gerçekleşmesi için yumurtan n çekirdeği ile spermin çekirdeğinin birleşmesi gerekir. Bu olaya döllenme adı verilir. Spermler, yumurtaya var ncaya kadar zorlu bir yolculuk geçirir. Bu yolculukta milyonlarca spermden yaklafl k 500 tanesi yumurtaya ulafl r. Yumurta bunlardan yalnızca biriyle birleşir. 27

3 İnsanda Üremeyi Sağlayan Yapı ve Organlar Üreme organları bir canlıdaki üreme sistemini meydana getirir. Dişi ve erkeklerin üreme sistemleri birbirinden farklıdır. Yeni bir canl n n oluşabilmesi için her iki sistemin birlikte görev yapması gerekir. Difli Üreme Yap ve Organlar Dişi üreme organlar vücudun içindedir. 2 Erkek Üreme Yap ve Organlar Erkek üreme organlar n n bir bölümü vücut dışında, bir bölümü vücut içindedir Yumurtalık: Difli bireyde iki yumurtalık vardır. Yumurtalıklarda yumurtalar üretilir. 2. Yumurta kanalı: Yumurtalıklarda üretilen yumurtanın döl yatağına ulaşmasını sağlayan kanaldır. Döllenme burada gerçekleşir. 3. Döl yatağı: Zigotun yerleşti i ve geliflti i yerdir. 4. Vajina: Döl yatağı ile dış ortam arasındaki bağlantıyı sağlayan esnek yapıdır Testis: Erkek bireyde iki testis bulunur. Testislerde spermler üretilir. 2. Salgı bezleri: Spermlere kaygan bir ortam oluşturarak hareketlerini kolaylaştırır. 3. Sperm kanalı: Spermleri testislerden penise taşır. 4. Penis: Spermlerin ve idrarın erkek vücudundan dışarı ç kmas n sağlar. Afla daki ak fl flemas nda sperm ve yumurtadan bebe in oluflumuna kadar gerçekleflen olaylar ve bunlar aras ndaki iliflki görülmektedir. Birçok sperm yumurtan n etraf n sarar. 40. hafta sonunda dünyaya gelir. Fetüs Yumurta ve spermin çekirdekleri birleflir. Bebek lk iki aydan sonra bu ad al r. 8. s 2 9. s Döllenme Yumurta ve spermin birleflmesi sonucu oluflur. Zigotun geliflmesi sonucu oluflur. Embriyo 28 Zigot

4 nsanlarda Üreme, Büyüme ve Geliflme Canl larda Üreme, Büyüme ve Geliflme Sağlıklı bir bebeğin dünyaya gelebilmesi için her şeyden önce annenin sağlıklı olması gerekir. Bu konuda en önemli görev anne aday na düflmektedir. Embriyonun geliflerek sa l kl bir bebek olabilmesi için anne aday nelere dikkat etmelidir? Embriyonun çok h zl bir flekilde geliflti i dönem hamileli in ilk üç ay d r. Özellikle bu dönemde radyasyonun yo un oldu u yerlerde bulunmak, sigara, alkol gibi zararl al flkanl klar, doktor kontrolü d fl nda kullan lan ilaçlar hem anne aday n n hem de embriyonun sa l n olumsuz yönde etkiler. Bebeklerde bedensel ya da zihinsel geliflim bozukluklar görülebilir. Ayr ca anne aday n n yeterli ve dengeli beslenmeye de dikkat etmesi gerekir. Bugünün sağlıklı bebekleri, yarının sağlıklı yetişkinleridir. Her insan bebeklik dönemini yaşar fakat insan n yetişkin bir birey olması için büyümesi gerekir. Bu da boy ve kilosunda değişikliklerin olmasıyla kendini gösterir. Dördüncü s n ftaki boy ve kütlemiz ile flimdiki boy ve kütlemiz birbiriyle ayn m d r? Büyümeye bağlı olarak boy ve kütle değişimini belirleyebilir miyiz? Farklı yafllardaki öğrencilerin boy ve kütleleri aras nda bir iliflki var m d r? Okulumuzdaki 4, 6 ve 8. s n flardaki ö rencilerin boy ve kütlelerini ölçerek bu iliflkiyi bulmaya çal flal m. 3. Etkinlik Hipotezi Test Edelim Büyümeye Yak n Takip Araştırma Sorusu Farklı yafl gruplar ndaki öğrencilerin boy uzunlukları arasında bir ilişki var mıdır? Hipotez Üst sınıflardaki öğrencilerin boyları daha uzundur. Değişkenleri Kontrol Etme ve Değiştirme Ba ml değişken: Öğrencilerin yaşı Ba ms z değişken: Öğrencilerin boyu Araç-Gereçler Araç ve Gereç mezura Sabit tutulan değişken: Öğrencilerin cinsiyeti, okudukları okul, yaşadıkları il/ilçe Deney Yapma Farkl yafl gruplar ndan aynı cinsiyette rastgele 0 öğrenci seçerek bu öğrencilerin boyların mezurayla ölçelim. Afla daki örnek çizelgeyi defterimize çizerek ölçüm sonuçlar m z buraya kaydedelim. Veri Toplama-Veri Analizi Sınıf Öğrenci Ö rencinin BoyuÖ rencilerin Boy Ortalamas Bulgular Elde etti imiz verilerin yorumlanmas ile ulaflt m z sonuçlar hipotezimizi destekliyor mu, yoksa çürütüyor mu? Sonuç ve Tartışma Yaptığınız çalışmada ulaştığınız bulguları genelleyebilir misiniz? Araflt ral m, Haz rlanal m Büyümeye Yak n Takip etkinli indeki yöntemi izleyerek farklı yafl gruplar ndaki öğrencilerin kütleleri ile yafllar arasında bir ilişkinin olup olmadığını araştıralım. Ö rencilerin kütlelerini baskül yard m yla ölçelim. 29

5 Dünyaya geldiğinde yaklaşık üç - üç buçuk kg olan bebek, bir yaşına gelince yaklaşık 0 kg olur. Do du unda boyu ortalama 50 cm olan bebek bir yafl na geldi inde 75 cm ye ulafl r. Değişen sadece bebeğin boyu ve kütlesi midir? Şu an kolaylıkla yapabildiklerimizi doğduğumuzda neden yapamıyorduk? Büyük anne ve büyük babalar mız da bizim yapabildiklerimizin çoğunu artık yapamıyorlar. nsan, yaşamı boyunca belirli geliflim dönemlerinden geçer. Bu dönemler; bebeklik, çocukluk, ergenlik, yetişkinlik, yaşlılık olarak adlandırılır. Belirtilen dönemlerde insanlar bedensel, zihinsel ve duygusal olarak ne tür değişiklikler geçirir? Biz bu sürecin neresindeyiz? 4. Etkinlik Röportaj Yapal m Sorgulayal m, Araflt ral m Araştırma Sorusu nsanlar n farklı gelişim dönemlerindeki belirgin bedensel, zihinsel ve duygusal özellikleri nelerdir? Bunları Yapalım Farklı gelişim dönemlerindeki insanları gözlemlemek ve onlarla röportaj yapmak amacıyla beş grup oluşturalım. Röportajımızı yaparken aşağıdaki basamakları dikkate alalım:. Seçece imiz bir geliflim dönemini gözlemleyelim ve sonra bu geliflim döneminden bir kifliyle röportaj yapal m (Bebeklik döneminin özelliklerini bebe in anne ve babas yla röportaj yaparak inceleyelim.). 2. Röportaj yapacağımız kişileri davran fl ve tutumlar m zla incitmemeye özen gösterelim. 3. Röportaj yapacağımız grubun resim, ses ve görüntü gibi kayıtlarını almak için grubumuz içinde bir iş bölümü yapalım. 4. Röportaj sonuçlar m z defterimize kaydedelim. Röportaj sorularımızı hazırlarken aşağıdaki sorulardan faydalanabiliriz.. Kaç yaşındasınız? 2. Kaç kilosunuz? Boyunuz kaç cm dir? 3. En çok ne yapmaktan hoşlanırsınız? 4. Hayat n z ile ilgili hangi kararlar kendiniz al yorsunuz? 5. Yafl n za ba l olarak geçirdi iniz fiziksel de ifliklikler nelerdir? 6. Bir y lda hangi sebeplerle ve kaç kere doktora gidersiniz? 7. Hayattan ve çevrenizden beklentileriniz nelerdir? 8. Bu yaflta yo un olarak yaflad n z duygular nelerdir? 9. Önceden yapamadığınız fakat şimdi yapabildikleriniz (veya önceden yapabildiğiniz fakat şu an yapamadıklarınız) nelerdir? Defterimize farklı dönemlerdeki bireylerin belirgin bedensel, zihinsel ve duygusal özelliklerini içeren bir tablo hazırlayalım. Elde ettiğimiz bilgileri bir poster şeklinde haz rlay p sınıf panosunda sergileyelim. Seçtiğimiz dönemlerdeki bireylerden olumsuz şartlar altında yaşayanlar için neler yapabileceğimiz (bireye, devlete ve sivil toplum kuruluşlarına düşen görevler) konusunda önerilerde bulunal m. Sonuca Varalım Bebeklik, çocukluk, ergenlik, yetiflkinlik ve yafll l k dönemlerindeki insanlarda görülen belirgin özellikler nelerdir? 30

6 nsanlarda Üreme, Büyüme ve Geliflme Canl larda Üreme, Büyüme ve Geliflme Anne karn ndan bafllay p ergenli in sonuna kadar insanlarda görülen boy ve kütle art fl büyüme olarak tan mlan r. nsanlar n büyümesi onlar n her davran fl yapabilece i anlam na gelmez. Örne in, üç ayl k bir çocuk kendi kendine yemek yiyemez çünkü o henüz bunun için bedensel olarak yeteri kadar olgunlaflmam flt r. Bunun için çocu un el ve kol kaslar n n belirli bir olgunlu a eriflmesi gerekir. Vücudumuzdaki yap ve organlar n belirli ifllevleri yapabilecek duruma gelmesine olgunlaflma denir. Bir davran fl n yap labilmesi için büyüme ve olgunlaflma yan nda o davran fl n ö renilmesi de gerekir. Büyüme, olgunlaflma ve ö renme insanlar n geliflmesini sa lar. Afla daki tekerlemeyi okuyal m. Defterimize büyüme ve geliflme dönemlerini anlatan benzer tekerlemeler yazal m. TEKERLEME Do dum bebek oldum, kendimi oyuncaklarda buldum. Yedi (7) oldum, okullu oldum, okuryazar oldum. On befl (5) oldum, ergen oldum, sivilceli oldum. Otuz (30) oldum, yetiflkin oldum, kendimi buldum. K rk (40) oldum, olgun oldum, içimde tam bir denge kurdum. Altm fl befl (65) oldum, yafll oldum, torunumla çocuk oldum. Seksen (80) oldum, yaflayan efsane oldum. Yüz (00) oldum, bir as r devirmifl oldum s Kendimizi De erlendirelim Afla daki sorunun cevabını defterimize yazalım.. nsanlarda üreme, büyüme ve geliflme konusunda ö rendi imiz kavramlar nelerdir? Bu kavramlar aras ndaki iliflkileri aç klayan bir kavram haritas haz rlayal m. 3