Weed Science. 19 Issue Year. Turkish Journal of E-ISSN : Türkiye Herboloji Derneği Turkish Weed Science Society. Volume

Transkript

1 Turkish Journal of Weed Science Volume 19 Issue Year E-ISSN : Türkiye Herboloji Derneği Turkish Weed Science Society

2 (TÜRKİYE HERBOLOJİ DERGİSİ) VOLUME 19*Issue 2* 2016 ISSN: E-ISSN: Sahibi/Owner : Prof.Dr. Işık TEPE (Türkiye Herboloji Derneği Başkanı) Yüzüncü Yıl Üniversitesi Van, TÜRKİYE Baş Editör/ Editor in Chief : Prof.Dr. İzzet KADIOĞLU Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat, TÜRKİYE EDİTÖRLER LİSTESİ/EDITORIAL BOARDS İzzet KADIOĞLU Süleyman TÜRKSEVEN Ünal ASAV Shahid FAROOQ Bahadır ŞİN Tolga SARI Baş Editör/Editor in Chief Sorumlu Editörler/Managing Editors Teknik Ediörler/Tecnical Editors Editörler/Editors Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye A. Tansel SERİM Türkiye İlhan KAYA Türkiye Ahmet ULUDAĞ Türkiye İlhan ÜREMİŞ USA Ali Reza TAAB Iran Kassim AL-KHATIB Türkiye Asad SHABBIR Pakistan Mehmet Nedim DOĞAN Lebanon Bekir BÜKÜN Türkiye Mustapha HAIDAR Türkiye Demosthenis CHACHALIS Greece Nihat TURSUN Türkiye Doğan IŞIK Türkiye Onur KOLÖREN Serbia Eda AKSOY Türkiye Sava VRBNICANIN Türkiye Garifalia ECONOMOU Greece Serdar EYMİRLİ Japan Giuseppe BRUNDU Italy Shunji KUROKAWA Türkiye Gonzalez-Moreno PALI UK Sibel UYGUR Türkiye Guang-Xi WANG Japan Şaban KORDALİ Germany Hasan DEMİRKAN Türkiye Uwe STARFINGER France Hüsrev MENNAN Türkiye Valérie LE CORRE Türkiye Inderjit India Yasin Emre KİTİŞ Türkiye İndeksleme : Academic Resource Index (Researchbib), Journal Index, SIS (Scientific Indexing Services), - Factor - Real Time Impact, CiteFactor, Cosmos Impact Herboloji Derneği Basım Tarihi:

3 İÇİNDEKİLER : Geniş Yapraklı Yabancı Otlara Karşı Farklı Fenolojik Dönemlerde Uygulanan 2,4-D Asid Dimethylamin in Ekmeklik Buğdayın (Triticum aestivum L.) Verim ve Verim Unsurlarına Etkisi Bülent BAŞARAN, Yalçın KAYA, İzzet KADIOĞLU, Duran KILIÇ, Hüseyin TOPAL, Mualla AYDIN Diyarbakır da Buğday Alanlarında Bulunan Kısır Yabani Yulaf (Avena sterilis L.) Biyotiplerinin Clodinafop-Propargyl ve Mesosulfuron-Methyl+Iodosulfuron-Methyl- Sodium a Duyarlılıklarının Belirlenmesi Vedat SİZER, Işık TEPE Thymus vulgaris L. (Kekik) Ekstrakt ve Uçucu Yağının Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis Üzerine Antibakteriyal Etkisi Sabriye BELGÜZAR, Melih YILAR, Yusuf YANAR, İzzet KADIOĞLU, Gizem DOĞAR Tokat İlinde Buğday Ürünü İçerisine Karışan Yabancı Ot Tohumlarının Belirlenmesi Bahadır ŞİN, İzzet KADIOĞLU, Burak KAMIŞLI Kahramanmaraş ta Nohut tarlalarında yabancı ot yoğunluğu, rastlanma sıklığı ve genel kaplama alanlarının belirlenmesi Tamer ÜSTÜNER Doğu Karadeniz Bölgesinde Buğday Ürününe Karışan Yabancı Ot Tohumlarının Tespiti ve Dağılışları Adem BAŞ, Murat KARACA, Ahmet GÜNCAN

4 CONTENTS : The Effect of 2,4-D Acid Dimethylamin Against Broadleaf Weeds Applied at Different Phenological Periods on Grain Yield and Some Yield Components of Common Wheat (Triticum aestivum L.) Bülent BAŞARAN, Yalçın KAYA, İzzet KADIOĞLU, Duran KILIÇ, Hüseyin TOPAL, Mualla AYDIN Determination of Susceptibility of Winter Wild Oat (Avena sterilis L.) Biotypes against Clodinafop-Propargyl and Mesosulfuron-Methyl+Iodosulfuron-Methyl-Sodium Herbicides Prevalent in Wheat Fields of Diyarbakır, Turkey Vedat SİZER, Işık TEPE Antibacterial Activities of Thymus vulgaris L. (Thyme) Extract and Essential Oil Againt Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis Sabriye BELGÜZAR, Melih YILAR, Yusuf YANAR, İzzet KADIOĞLU, Gizem DOĞAR Determination of Weed Seeds in Wheat Grain in Tokat Province Bahadır ŞİN, İzzet KADIOĞLU, Burak KAMIŞLI Determination of weed density, frequency and general coverage areas in chickpea fields in Kahramanmaras Tamer ÜSTÜNER Distribution and Determination of Weed Seeds Contaminating Wheat Grain in East Black Sea Region Adem BAŞ, Murat KARACA, Ahmet GÜNCAN

5 Araştırma Makalesi / Research Article 2016:19(2): 1-9 Geniş Yapraklı Yabancı Otlara Karşı Farklı Fenolojik Dönemlerde Uygulanan 2,4-D Asid Dimethylamin in Ekmeklik Buğdayın (Triticum aestivum L.) Verim ve Verim Unsurlarına Etkisi Bülent BAŞARAN 1, Yalçın KAYA 1, İzzet KADIOĞLU 2, Duran KILIÇ 1, Hüseyin TOPAL 1, Mualla AYDIN 1 1 Orta Karadeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Tokat 2 Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü 60280, Tokat * Sorumlu yazar: bulentbasaran7@hotmail.com ÖZET Bu çalışma buğdayın farklı fenolojik dönemlerinde uygulanan 2,4-D amin etkili maddeli herbisitin buğdayın verim ve verim kriterlerine etkilerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Deneme 2013 yılında Tokat ili Orta Karadeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü arazisinde bulunan buğday ekim alanlarında yürütülmüş ve tesadüf blokları deneme desenine göre dört tekerrürlü olarak kurulmuştur. Denemede buğdayın kardeşlenme, sapa kalkma, başaklanma ve süt olum dönemlerinde 2,4-D aminli herbisit uygulanmış, ayrıca yetiştirme dönemi boyunca yabancı otlu ve yabancı otsuz kontrol parselleri oluşturulmuştur. En yüksek verim sezon boyunca yabancı otsuz parseller (409.1 kg/da) ile buğdayın kardeşlenme dönemi uygulamasından (396.3 kg/da) elde edilmiş, buna karşın en düşük verim sezon boyu yabancı otlu parseller (251.6 kg/da) ile buğdayın süt olum dönemi uygulamasından (293.7 kg/da) elde edilmiştir. Denemede buğdayın farklı dönemlerinde uygulanan 2,4-D aminli herbisitin buğday verim kriterlerinden kardeşlenme sayısı, bitki boyu, başaklanma sayısı, sap kuru ağırlığına olan etkisi istatistiki olarak önemli bulunmuştur. Bin dane ağırlığına olan etkisi ise önemsiz bulunmuştur. Bu çalışma ile buğdayın farklı dönemlerinden kardeşlenme döneminde uygulanan 2,4-D Amin etki maddeli herbisit uygulamalarının en etkili sonucu verdiği tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Buğday, 2,4-D amin, fenolojik dönem, yabancı ot, verim. The Effect of 2,4-D Acid Dimethylamin Against Broadleaf Weeds Applied at Different Phenological Periods on Grain Yield and Some Yield Components of Common Wheat (Triticum aestivum L.) ABSTRACT In this study, the effects of 2,4-D amine substance applied in different phenological periods of wheat were conducted to determine the effects of the herbicides on wheat yield and yield criteria. The experiment Tokat province in 2013 was conducted in the Middle Black Sea Gateway Zone Agricultural Research Institute area in the wheat field and a randomized complete block design with four replications experimental design. Experiment in the tillering wheat, bolting, earing and curdling in the period applied herbicide 2,4-D amine, also weedy and weedfree control plots during the growing period has been established. The highest yield weedfree parcels throughout the season (409.1 kg/ha) and wheat in the tillering period of application (396.3 kg/ha) were obtained, whereas plots weedy lowest yield of the season-long (251.6 kg/ha) and wheat is curdling in the application period (293.7 kg/da) was obtained. 2,4-D amine herbicide applied at different periods of wheat in the wheat yield experiment tillering number of components plant height, earing number was found statistically significant effect of the stem dry weight. Wheat had no significant effect on the thousand grain weight. This study applied during tillering of wheat from different periods was found to provide the most effective results of the application of herbicides 2,4-D amine active substances. Keywords: Wheat, weed, 2,4-D amin, phenological period, yield. 1

6 Başaran ve ark./ Turk J Weed Sci 19(2): 1-9 GİRİŞ Buğday, dünyada en fazla yetiştirilen ve insan beslenmesinde önemli rol oynayan temel gıda maddelerinin başında gelir (İnan ve Rehber, 1987). Ülkemizde 2015 yılında 66 milyon dekar alanda 18.5 milyon ton buğday üretilirken Tokat ilinde 1.2 milyon dekar alanda 343 bin ton buğday üretimi gerçekleşmiştir (Anonim, 2016). Birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de buğdayın ana zararlılarından birisi yabancı otlardır. Yabancı otlar; buğday ile bitki besin maddesi, su, ışık ve yer bakımından rekabete girerek istisnasız her yıl %25-35 arasında değişen bir ürün kaybına neden olmaktadır (Özer, 1993). Yine Cramer (1967) e göre dünyada başta buğday olmak üzere 14 farklı kültür bitkisinde böceklerin %13.8, hastalıkların %11.6 ve yabancı otların %9.6 oranında ürün kaybına sebep olduğu bildirilmiştir. Oerke ve Dehne (2004) ise yabancı ot rekabeti nedeniyle oluşan ürün kayıplarının, hastalık ve zararlılardan daha fazla potansiyel ürün kayıplarına yol açtığını ifade ederek, buğday, arpa, pirinç, mısır, patates, fasulye, şekerpancarı ve pamukta potansiyel ürün kayıplarının %67.4 olduğunu, bu oran içinde hastalıkların %18, zararlıların %17.6, yabancı otların ise %31.8 ürün kaybına sebep olduklarını bildirmiştir. Yabancı ot mücadelesinde kimyasal yöntemin diğer yöntemlere tercih edilmesinin birçok sebebi olmakla beraber, kısa zamanda sonuç alınması, maliyetinin az olması ve uygulama kolaylığı ilk akla gelenlerdir (Özer ve ark., 2003; Toros ve ark., 2001; Güncan, 2009). Ancak bu çözüm önemli çevre sorunlarını da beraberinde getirmiş olup yoğun herbisit kullanılmasıyla ortaya çıkan tehlike giderek artmaktadır. Günümüzde dünyadaki pestisit tüketimine bakıldığında herbisit kullanımı %47 lik oranla pestisitler içerisinde ilk sırada yer almaktadır (Güncan, 2010). Ayrıca bitki koruma ürünlerinin uygun zaman ve dozda uygulanmamasından dolayı ürünlerde ilaç kalıntı sorunu görülmektedir. Herbisit endüstrisi 2,4-D nin yabancı otlara karşı başarı ile kullanılması ile başlamış olup son 50 yılda yabancı ot araştırmaları herbisitlere odaklanmıştır (Kropff ve Walter, 2000). Özellikle herbisitlere karşı dayanıklı genetiği değiştirilmiş bitkilerin geliştirilmesi herbisit kullanımını daha da arttırmıştır. Günümüzde yabancı otlara karşı kullanılan herbisit miktarı ve çeşitliliğinde önemli artışlar görülmesine karşın; 2,4-D'nin kullanımı halen önemini sürdürmektedir. Ancak geniş yapraklı yabancı otlara karşı 2,4-D'nin gerek miktar yönünden gerekse uygulama zamanı yönünden yanlış kullanımı, verim ve kalitede önemli düşüşlere neden olabilmektedir. 2,4- D'nin uygun kullanma zamanının belirlenebilmesi ise kültür bitkisi ve yabancı otun gelişme durumuyla iklim koşullarına bağlıdır (Özer ve ark., 2003). Tahıllarda 2,4-D kullanımı ile ilgili yapılan araştırmalarda çelişkili sonuçlar bildirilmektedir. Aslancan ve Korkut (1991) ekmeklik buğdayda sürgün ucu gelişme dönemlerine göre herbisit uygulamasının verim ve başlıca verim unsurlarına etkisini araştırdıkları çalışmalarında, en yüksek tane veriminin 2,4-D'nin yaprak taslaklarından başak taslaklarına geçiş dönemi olan çift halka döneminden elde edildiğini belirtmişlerdir. Whitesides (1983) 2,4-D'nin buğdayın çeşitli özellikleri üzerine yaptığı çalışmasında, buğdayda çıkış ile dört yapraklı dönem arasında ve sapa kalkma ile tane dolum dönemi arasında 2,4-D uygulamasının tane verimini önemli ölçüde düşürdüğünü bildirmiştir. Bununla birlikte Smirnov ve ark. (1979) ile Zeidan ve ark. (1978) buğdaya kardeşlenme döneminde 2

7 Başaran ve ark./ Turk J Weed Sci 19(2): 1-9 azotlu gübre ile birlikte uygulanan 2,4-D'nin tane verimini önemli ölçüde arttırdığını belirtmişlerdir. Manchev (1972) arpada kardeşlenme döneminde yapılan 2,4-D uygulamasının yabancı otların yaklaşık %95'ini kontrol altına aldığını ve tane veriminin arttığını bildirmiştir. French ve ark. (1978) ve Voevodin ve ark. (1978) buğdayda yaptıkları çalışmalarda, kardeşlenmenin erken safhalarında yapılan 2,4-D uygulamasının, kardeşlenme sonu yapılan 2,4-D uygulamasına oranla bitkilerin büyüme ve gelişmesine olumsuz etkide bulunduğunu, Gruzdev ve ark. (1978) ise kardeşlenme döneminde yapılan 2,4-D uygulamasının artan azotlu gübre ile birlikte arpanın tane verimini önemli ölçüde arttırdığını belirlemişlerdir. Berezovskii ve ark. (1986) arpada kardeşlenme döneminde yapılan 2,4- D uygulamasının yabancı otları %80-89 oranında azalttığını ve tane verimini arttırdığını belirtmektedirler. Bu çalışma ile Tokat ta önemli bir ekiliş alanına sahip olan buğdayda sorun olan yabancı otların en uygun mücadele zamanını tespit etmek amacıyla, farklı dönemlerde kullanılan 2,4-D amin etkili maddeli herbisitin buğday verimine, kardeşlenme sayısına, bitki boyuna, başak sayısına, bin dane ağırlığına ve sap kuru ağırlığına olan etkisi araştırılmıştır. MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Bu çalışma 2013 yılında gerçekleştirilmiş olup, Bölgede kullanımı yaygın olan Flamura-85 çeşidi buğday tohumluğu kullanılmış, deneme Orta Karadeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü arazisinde yürütülmüştür. İlaçlamalarda sırt pülverizatörü ve 2,4-D asid dimethylamin etkili maddeli bir herbisit kullanılmıştır. Yöntem Deneme tesadüf blokları deneme desenine göre dört tekerrürlü olarak kurulmuş olup bloklar arasında 1 m, parseller arasında 0,5 m emniyet şeridi bırakılmıştır. Parseller 4 5 m büyüklüğünde oluşturulmuştur. Denemede farklı zamanlarda geniş yapraklı yabancı otlara karşı uygulanan 2,4-D etkili maddeli herbisitin buğday verimine etkisini belirlemek için sezon boyu yabancı otlu ve sezon boyu yabancı otsuz parseller yanında, kardeşlenme, sapa kalkma, başaklanma ve süt olum dönemleri için herbisit uygulanan parseller oluşturulmuştur. Sezon boyu otsuz parsellerde yabancı ot çıkışları günlük olarak takip edilmiş, çıkan yabancı otlar el ile imha edilmiştir. Sezon boyu yabancı otlu parsellerde ise yabancı otlara karşı herhangi bir mücadele yapılmamıştır. Denemede kullanılan herbisitin geniş yapraklı yabancı otlara karşı etkili olması sebebiyle sezon boyu yabancı otlu parseller haricindeki tüm parsellerde çıkış yapan Poaceae familyasına ait yabancı otlar (sadece Avena sterilis L. bulunmakta idi) takip edilerek yine el ile imha edilmiştir. İlaçlamada kullanılan 2,4-D asid dimethylamin (Can-Amin 50 LC) etkili maddeli herbisit 200 gr/da preparat dozu dekara 30 litre su hesabı ile uygulanmıştır. İlaçlamalarda 3 atmosfer basınçlı sırt pülverizatörü kullanılmıştır. Buğday için gerekli olan gübreleme sezon boyunca yapılmıştır. Tüm uygulama dönemlerinde ama özellikle geç uygulama nedeniyle başaklanma ve süt olum döneminde oluşabilecek herbisit fitotoksisitesi için Taştan ve ark. (1996) dan yararlanılmıştır. Bitki boyu ölçümleri, 20 bitkide ana sapın toprak yüzeyinden kılçık hariç, başağın 3

8 Başaran ve ark./ Turk J Weed Sci 19(2): 1-9 ucuna kadar olan kısım ölçülerek ortalaması alınmış ve sonuçlar cm olarak ifade edilmiştir. Kardeşlenme sayısı, sarı olum devresinde her parselden rastgele 20 bitkide tüm kardeşler sayılmış ve bitki başına ortalama kardeş sayıları tespit edilmiştir. Başak sayısı için yine sarı olum devresinde her parselden 20 bitkide fertil kardeşler (başaklar) sayılmıştır. Sayımı yapılan 20 bitkinin aritmetik ortalaması alınarak her parsel için bitki başak sayısı tespit edilmiştir (Yıldırım, 2005). Sap kuru ağırlığı için hasat edilmiş buğday demetleri başaklı olarak sera şartlarında kurutulmuş ve daha sonra başaklarından ve köklerinden ayrılarak sap kuru ağırlıkları hassas terazi ile tartılmıştır. Bin dane ağırlığı ölçülürken her parselde 4 kez 100 dane sayılarak, bunlar hassas terazide tartılmış ve daha sonra ortalaması alınan bu değerler 10 ile çarpılarak bin dane ağırlığı g olarak bulunmuştur (Kadıoğlu ve ark., 1993). Buğday verimi ise her parselden hasat edilen buğdaylar sera şartlarında kurutulduktan sonra başakları kesilmiş ve başaklardaki daneler dövülerek sap ve samanlarından ayrılmış, her bir parselden çıkan taneler buzdolabı poşetlerine konularak hassas terazide tartılarak verimi bulunmuştur. Daha sonrada bu değerlerle dekara kilogram cinsinden verimler hesaplanmıştır. Elde edilen veriler JMP istatistik programında değerlendirilmiş ve sonuçlar LSD testine tabi tutulmuştur. BULGULAR VE TARTIŞMA Deneme alanında 8 familyaya ait toplam 13 yabancı ot türü tespit edilmiş olup, bu türlerin familyalara göre dağılımına bakıldığında ilk sırayı 5 türle Asteraceae familyasının aldığı görülmektedir (Çizelge 1). Bu yabancı ot türleri Tokat ta buğday ekim alanlarında yaygın ve yoğun olarak görülen yabancı otlardır (Sırma ve Güncan, 1997; Töre, 2013). Çizelge 1. Deneme alanında tespiti yapılan yabancı ot türleri. No Yabancı Ot Türü Familyası Türkçesi 1 Avena sterilis L. Poaceae Kısır yabani yulaf 2 Chenopodium album L. Chenopodiaceae Sirken 3 Chrysanthemum spp. Asteraceae Yabani krizantem 4 Convolvulus arvensis L. Convolvulaceae Tarla sarmaşığı 5 Datura stramonium L. Solanaceae Şeytan elması 6 Lactuca serriola L. Asteraceae Dikenli yabani marul 7 Polygonum convolvulus L. Polygonaceae Sarmaşık çobandeğneği 8 Rubia tinctorium L. Rubiaceae Kök boya 9 Rumex crispus L. Polygonaceae Kıvırcık labada 10 Sinapis arvensis L. Brassicaceae Yabani hardal 11 Sonchus oleraceus L. Asteraceae Adi eşek marulu 12 Taraxacum officinale Wiggers Asteraceae Aslan dişi 13 Xanthium strumarium L. Asteraceae Domuz pıtrağı 4

9 Başaran ve ark./ Turk J Weed Sci 19(2): 1-9 Buğdayın farklı yetiştirme dönemlerinde geniş yapraklı yabancı otlara karşı uygulanan 2,4-D asid dimethylamin etkili maddeli herbisitin buğday verimine etkileri incelendiğinde, en yüksek verim 409 kg/da ile yabancı otsuz kontrol uygulamasından elde edilmiş, bunu 396 kg/da buğday verimi ile kardeşlenme döneminde yapılan uygulama takip etmiştir. Buğdayın yetiştirme dönemi boyunca geç dönemlerde yapılan uygulamalarda ise buğday veriminin önemli oranda düştüğü görülmüştür (Çizelge 2). Yapılan bir çalışmada farklı yetiştirme dönemlerinde uygulanan 2,4-D nin ekmeklik buğdayın tane verimine etkisi incelenmiş, en yüksek dane verimi kardeşlenme döneminde herbisit uygulamasından elde edilmiş, bu dönemi sırasıyla bitkilerin üç yapraklı dönemi ve başaklanma başlangıcı herbisit uygulaması takip etmiştir (Güler, 2000). Whitesides (1983) ise 2,4-D'nin buğdayın çeşitli özellikleri üzerine yaptığı çalışmasında, buğdayda çıkış ile dört yapraklı dönem arasında ve sapa kalkma ile tane dolum dönemi arasında 2,4-D uygulamasının tane verimini önemli ölçüde düşürdüğünü bildirmiştir. Bununla birlikte Smirnov ve ark. (1979) ile Zeidan ve ark. (1978) buğdaya kardeşlenme döneminde yüksek dozlardaki azotlu gübre ile birlikte uygulanan 2,4-D'nin tane verimini önemli ölçüde artırdığını belirtmişlerdir. Üç farklı buğday çeşidinde yapılan başka bir çalışmada ise, buğdayın üç farklı fenolojik döneminde Avena sterilis L. (kısır yabani yulaf) lerle elle çekmek suretiyle mücadele yapılmış ve en yüksek verimi sırasıyla 2-4 yapraklı, kardeşlenme ve sapa kalkma dönemi takip etmiştir (Kadıoğlu, 1989). Verimi etkileyecek önemli faktörlerden biri olan ilaç fitotoksisitesi de incelenmiş olup özellikle süt olum dönemi uygulamasında 2,4-D nin başak deformasyonları oluşturma ihtimaline karşılık takip edilmiş ve herhangi bir fitotoksik belirtiye rastlanmamıştır. Çizelge 2. Buğdayın farklı dönemlerinde geniş yapraklı yabancı otlara karşı 2,4-D asid dimetilamin uygulamasının verime etkisi VERİM (kg/da) LSD0.05:= Yabancı otsuz kontrol Kardeşlenme Sapa kalkma Başaklanma Süt olum Yabancı otlu kontrol a a b c d e Çizelge 3 incelendiğinde buğdayın farklı fenolojik döneminde uygulanan 2,4-D uygulamasının buğday bitki boyuna etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. En yüksek bitki boyu sırasıyla yabancı otsuz kontrol (89.0 cm) uygulamasından elde edilmiş, bunu kardeşlenme (86.3 cm), sapa kalkma (79.1 cm), başaklanma (75.5 cm) ve süt olum dönemi uygulamaları (72.2 cm) ile yabancı otlu kontrol (69.5 cm) uygulaması takip etmiştir. Farklı zamanlarda uygulanan azotlu gübre ve herbisitlerin ekmeklik buğdayda verim ve bazı kalite kriterlerine etkisinin araştırıldığı bir çalışmada en yüksek bitki boyu çıkış sonrası ilaçlamadan elde edilmiştir (Dere, 1995). 5

10 Başaran ve ark./ Turk J Weed Sci 19(2): 1-9 Çizelge 3. Buğdayın farklı dönemlerinde geniş yapraklı yabancı otlara karşı 2,4-D asid dimetilamin uygulamasının buğday bitki boyuna etkisi BİTKİ BOYU (cm) LSD 0.05 : = Yabancı otsuz kontrol Kardeşlenme Sapa kalkma Başaklanma Süt olum Yabancı otlu kontrol 89.0 a 86.3 ab 79.1 bc 75.5 c 72.2 c 69.5 c Çalışmada en yüksek kardeş sayısı yabancı otsuz kontrol (4.9 adet) ve kardeşlenme dönemi uygulamasından (4.8 adet) elde edilmiştir. Bunu sırasıyla sapa kalkma dönemi, başaklanma dönemi, süt olum dönemi ve yabancı otlu kontrol uygulamaları takip etmiştir (Çizelge 4). Kadıoğlu (1989) na göre mücadele dönemi geciktikçe rekabet artacağından buğday bitki boyu, kardeş sayısı ve metrekaredeki sap sayısı ile verimi azalmaktadır. Çizelge 4. Buğdayın farklı dönemlerinde 2,4-D asid dimetilamin uygulamasının buğday kardeşlenme sayısına etkisi KARDEŞ SAYISI (adet/bitki) LSD0.05:=0.181 Yabancı otsuz kontrol Kardeşlenme Sapa kalkma Başaklanma Süt olum Yabancı otlu kontrol 4.9 a 4.8 a 4.1 b 3.4 c 3.1 d 2.8 e Çizelge 5 incelendiğinde, farklı uygulama zamanlarının buğday başak sayısına etkisi yine istatistiksel olarak önemli bulunmuş, en yüksek başak sayısı yabancı otsuz kontrol (4.8 adet) ve kardeşlenme dönemi herbisit uygulamasından (4.6 adet) tespit edilmiştir. Çizelge 5. Buğdayın farklı dönemlerinde 2,4-D asid dimetilamin uygulamasının buğday başak sayısına etkisi Yabancı Otsuz Kontrol Kardeşlenme Sapa Kalkma Başaklanma Süt Olum Yabancı Otlu Kontrol BAŞAK SAYISI (adet/bitki) 4.8 a 4.6 a 3.9 b 3.1 c 2.9 d 2.6 e LSD0.05:=0.135 Çalışmada buğdayın farklı fenolojik devrelerinde yapılan herbisit uygulamasının buğdayda bin dane ağırlığına etkisi istatistiksel olarak önemsiz bulunmakla birlikte geç dönem uygulamalarında bin dane ağırlığının düştüğü gözlemlenmiştir (Çizelge 6). Kadıoğlu ve ark. (1993), Mennan (2003), Çoruh ve Zengin (2007) nin buğdayda farklı yabancı otlarla yapmış oldukları çalışmalarda bin dane ağırlığı yabancı ot yoğunluğundan etkilenmiş, yabancı ot yoğunluğu arttıkça bin dane ağırlığı düşmüş, fakat bu düşüş önemsiz bulunmuştur. 6

11 Başaran ve ark./ Turk J Weed Sci 19(2): 1-9 Çizelge 6. Buğdayın farklı dönemlerinde 2,4-D asid dimetilamin uygulamasının buğday 1000 dane ağırlığına etkisi Yabancı Otsuz Kontrol Kardeşlenme Sapa Kalkma Başaklanma Süt Olum Yabancı Otlu Kontrol BİN DANE AĞIRLIĞI (g) LSD0.05:=ÖD Buğdayın farklı fenolojik dönemlerinde yapılan 2,4-D asid dimethylamin etkili maddeli herbisitin buğdayda sap kuru ağırlığına etkisi istatistiksel olarak önemli bulunmuştur. En yüksek sap kuru ağırlığı yabancı otsuz kontrol (608.1 g) ile kardeşlenme dönemi uygulamasından (602.1 g) elde edilirken uygulama dönemi geciktikçe sap kuru ağırlığının azaldığı gözlemlenmiştir (Çizelge 7). Çizelge 7. Buğdayın farklı dönemlerinde 2,4-D asid dimetilamin uygulamasının buğday sap kuru ağırlığına etkisi SAP KURU AĞIRLIĞI (g/m 2 ) LSD0.05:=9.14 Yabancı Otsuz Kontrol Kardeşlenme Sapa Kalkma Başaklanma Süt Olum Yabancı Otlu Kontrol a a b c d 474.9e SONUÇ Herbisit endüstrisi 2,4-D nin yabancı otlara karşı başarı ile kullanılması ile başlamış olup son 50 yılda yabancı ot araştırmaları herbisitlere odaklanmıştır (Kropff ve Walter, 2000). Günümüzde yabancı otlara karşı kullanılan herbisit miktarı ve çeşitliliğinde önemli artışlar görülmesine karşın; 2,4-D'nin kullanımı hem dünyada hem de Türkiye de alternatif herbisitler piyasada mevcut olasına rağmen halen en çok kullanılan herbsit olma özelliğini korumaktadır. Buğdayın farklı fenolojik devrelerinde geniş yapraklı yabancı oylara karşı uygulanan 2,4-D asid dimethylamin etkili maddeli herbisitin buğdayın verim ve bazı verim unsurlarına etkisinin incelendiği bu çalışmada, buğdayın kardeşlenme döneminde yabancı otlara karşı uygulamasının buğday veriminin tamamen yabancı otsuz uygulamadaki buğday verimine yakın bir sonuç ortaya çıkardığı gözlemlenmiştir. Kardeşlenme dönemi uygulamasından 7 buğday bitki boyu, kardeşlenme sayısı (fertil kardeş sayısı), başak sayısı ve buğday sap kuru ağırlığının istatistiksel olarak diğer geç dönem uygulamalarına göre daha yüksek değerler elde edildiği belirlenmiştir. Bilindiği gibi çiftçi uygulamalarında başka nedenleri olmakla birlikte farklı fenolojik dönemlerde kısa zamanda sonuç alınması, maliyetinin az olması ve uygulama kolaylığı gibi nedenlerle herbisitlerle yabancı ot mücadelesi yapılmaktadır. Tüm kültür bitkilerinde olduğu gibi buğdayda da yabancı otlarla mücadeleye rekabetin başlamasından hemen sonra başlanılmalıdır. Buğdayda yabancı otlarla mücadele 2-4 yapraklı dönemde başlayıp kardeşlenme sonunda bitirilmelidir (Anonim, 2008). Buğday bir çapa bitkisi olmadığından alınacak diğer kültürel tedbirlerin yanında kimyasal mücadele halen en önemli yöntem olarak önemini korumaktadır. Bu nedenle herbisit uygulamalarının uygun fenolojik dönemde, önerilen dozda, uygun

12 Başaran ve ark./ Turk J Weed Sci 19(2): 1-9 pülverizatörlerle, uygun hava koşullarında yapılmasının önemi büyüktür. Bu çalışma ile 2,4-D asid dimetilamin uygulamalarının buğdayın kardeşlenme döneminde 200 ml/da preparat dozunda ve 30 litre su ile çıkış sonrası geniş yapraklı yabancı otlara karşı en uygun sonucu verdiği belirlenmiştir. KAYNAKLAR Anonim. (2016). TUIK 2016 verileri ( 23 Mayıs 2016). Anonim. (2008). Zirai Mücadele Teknik Talimatları. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikaları Genel Müdürlüğü, Cilt 6, 286 s. Ankara. Aslancan N., Korkut ZK. (1991). Kate-a 1 ekmeklik buğday çeşidinde apex gelişme dönemlerine göre yabancı ot öldürücü kimyasal uygulamasının verim ve başlıca verim unsurlarına etkisi üzerine araştırmalar. Trakya Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı YüksekLisans Tezi, Tekirdağ. Berezovskii MY., Khachatryan AR., Shaldzhyan MM., Oganesyan VV. (1986). Effect of fenagon and oktapon on grain rotein of barley. Weed Abstracts, 35(9): 346. Cramer HH. (1967). Pflanzenschutz und welterente, pflanzenschutz nachrichten Bayer. Aus der Abteilung Beratung Pflanzenschutz der Farbenfabriken, Bayer A.G., Leverkusen. Çoruh İ., Zengin H. (2007). Erzurum da yazlık buğdayda sorun oluşturan tarla sarmaşığı (Convolvulus arvensis L.) nın ekonomik zarar eşiğinin belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 38 (2): Dere Ş. (1995). Samsun ekolojik şartlarında farklı zamanlarda uygulanan azotlu gübre ve yabancı ot ilaçlarının ekmeklik buğdaylarda verim, verim unsurları ve bazı kalite kriterlerine etkileri üzerine bir araştırma. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Samsun. French CM., Peeper T., Santelmann PW. (1978). Wheat susceptibility to phenoxyalkanoic herbicides. Weed Abstracts, 27(1): 12. Güler M. (2000). Farklı yetiştirme dönemlerinde uygulanan 2,4 D nin ekmeklik buğdayın (Triticum aestivum L.) tane verimine etkisi. Tarım Bilimleri Dergisi, 6(1): 53-57s. Güncan A. (2009). Yabancı otlar ve mücadele prensipleri. S. Ü. Ziraat Fakültesi Ders Kitabı, Genişletilmiş Dördüncü Baskı. 282 s., Konya. Güncan A. (2010).Yabancı ot mücadelesi. S. Ü. Ziraat Fakültesi Ders Kitabı. Genişletilmiş ve İlaveli İkinci Baskı. S.Ü. Teknik Bilimler MYO Tasarım ve Basım Yayıncılık Atölyesi, 278 s., Konya. Gruzdev LG., Posmitnaya LV., Sinyagin Kalitina NV. (1978). The ınfluence of herbicides on the quality of barley grain with different levels of nutrient elements. Weed Abstracts, 27(8): 271. İnan İH., Rehber E. (1987). Türkiye de tahıl üretiminin ekonomik yapısı ve sorunları. Türkiye Tahıl Semp., 6-9 Ekim 1987, , Bursa. Kadıoğlu İ. (1989). Çukurova buğday ekiliş alanlarında görülen yabani yulaf (Avena spp.) türleri, gelişme biyolojileri buğday ile karşılıklı etkileşimleri ve kontrol olanakları üzerinde araştırmalar. Adana Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Araştırma yayınları Serisi, Yayın No: 66. Kadıoğlu İ., Uluğ E., Üremiş İ., Uygur FN., Boz Ö. (1993). Çukurova buğday ekim alanlarında görülen yabani yulaf (Avena sterilis L.) ın ekonomik zarar eşiği üzerinde araştırmalar. Türkiye I. Herboloji Kongresi, 3-5 Şubat 1993, Bildiri Kitabı, , Adana. Kropff MJ., Walter H. (2000). EWRS and the challenges for weed research at the start of a new millennium. Weed Research, 40: Manchev S. (1972). The effect of 2,4 D and MCPA on the yield and on the malting and technological properties barley. Weed Abstracts, 21(1): 6. Mennan H. (2003). Economic thresholds of Sinapis arvensis L. (wild mustard) in winter wheat fields. Pakistan Journal of Agronomy 2 (1): Oerke EC., Dehne HW. (2004). Safeguarding production losses in major crops and the role of crop protection. Crop Prot., 23: Özer Z. (1993). Niçin yabancı ot bilimi (Herboloji). Türkiye I. Herboloji Kongr. 3-5 Şubat 1993, Adana. s.1-7. Özer Z., Kadıoğlu İ., Önen H., Tursun N. (2003). Herboloji (Yabancı Ot Bilimi) Genişletilmiş 3. Baskı. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 20. Kitaplar Serisi No:10. Ders Kitabı Gaziosmanpaşa Üniversitesi Basımevi 403 s., Tokat. Sırma M., Güncan A. (1997). Tokat ve Yöresinde Buğday Ekim Alanlarında Sorun Oluşturan Yabancı Otlar ve Önemlilerinden Bazılarının Topluluk Oluşturma Durumları Üzerine Bir Araştırma. Türkiye II. Herboloji Kong., 1-4 Eylül 1997, , İzmir-Ayvalık. 8

13 Başaran ve ark./ Turk J Weed Sci 19(2): 1-9 Smirnov BA., Bazdyrev GI., Kamenetskaya AM., Safonova LI., Pugacheva N.P. (1979). The yield and grain quality of winter wheat with the combined application of herbicides and high rates of fertilizer. Weed Abstracts, 28(1): 5. Taştan B., Uzun A., Kadıoğlu İ., Uludağ A., Demirci A. (1996). Zirai mücadele standart ilaç deneme metotları. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü. 124 s., Ankara. Toros S., Maden S., Sözeri, S. (2001). Tarımda savaşım yöntem ve ilaçları. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 1508, Ders Kitabı:462 s. Ankara. Töre Ö. (2013). Tokat ili buğday ekim alanlarında sorun olan yabancı ot türleri ile bunların yaygınlık ve yoğunluklarının belirlenmesi. GOÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Bitki Koruma Anabilim Dalı Yüksek lisans tezi Tokat. Voevodin AV., Terekhova MA., Kazarina EM., Khismatyllin AG. (1978). A new approach to the study of wheat sensitivity to the herbicide 2,4 D. Weed Abstracts, 27(1): 12. Whitesides RE. (1983). Identification of growth stages in winter wheat and response to broadleaf weed herbicides Proc. West. Soc. Weed Sci., 36: Yıldırım M. (2005). Seçilmiş altı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşidinin diallel f1 melez döllerinde bazı tarımsal, fizyolojik ve kalite karakterlerinin kalıtımı üzerinde bir araştırma. ÇÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Doktora Tezi, Adana. Zeidan EM., Oraby Gomaa EA. (1978). Effect of 2,4-dichlorophenoxy acetic acid and nitrogenous fertilization on wheat. Weed Abstracts, 27(7): 233. Türkiye Herboloji Derneği, 2016 Geliş Tarihi/ Received: Ekim/October, 2016 Kabul Tarihi/ Accepted: Aralık/December, 2016 To Cite: Basaran B., Kaya Y., Kadioglu I., Kilic D., Topal H., Aydin M The Effect of 2,4-D Acid Dimethylamin Against Broadleaf Weeds Applied at Different Phenological Periods on Grain Yield and Some Yield Components of Common Wheat (Triticum aestivum L.). (In Turkish with English Abstract). Turk J Weed Sci, 2016:19(2): 1-9 Alıntı için: Başaran B., Kaya Y., Kadıoğlu İ., Kılıç D., Topal H., Aydın M Geniş Yapraklı Yabancı Otlara Karşı Farklı Fenolojik Dönemlerde Uygulanan 2,4-D Asid Dimethylamin in Ekmeklik Buğdayın (Triticum aestivum L.) Verim ve Verim Unsurlarına Etkisi. Turk J Weed Sci, 2016:19(2): 1-9 9

14 Araştırma Makalesi / Research Article 2016:19(2): Diyarbakır da Buğday Alanlarında Bulunan Kısır Yabani Yulaf (Avena sterilis L.) Biyotiplerinin Clodinafop-Propargyl ve Mesosulfuron- Methyl+Iodosulfuron-Methyl-Sodium a Duyarlılıklarının Belirlenmesi* Vedat SİZER 1, Işık TEPE 2** 1 Bayer Türk Kimya San. Ltd. Şti, Diyarbakır, TÜRKİYE 2 Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, 65080, Van, TÜRKİYE ** Sorumlu yazar: itepe2000@hotmail.com ÖZET Çalışma, Diyarbakır da buğday alanlarında bulunan kısır yabani yulaf (Avena sterilis L.) biyotiplerinin yoğun olarak kullanılan bazı herbisitlere (clodinafop-propargyl ve mesosulfuron-methyl + iodosulfuron methyl-sodium) duyarlılıklarının belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Denemeler yılları arasında Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi deneme alanında yürütülmüş olup, öncelikle Diyarbakır da buğday üretimi yapılan alanlardan toplanan ve kısır yabani yulaf olduğu belirlenen tohumlara clodinafop-propargyl ve mesosulfuron-methyl+iodosulfuronmethyl-sodiumaktif maddeli herbisitlerin ruhsatlı dozları ve iki kat dozları uygulanmış ve ilaçsız kontrol ile karşılaştırılmıştır. Çalışma sonuçları değerlendirildiğinde, Diyarbakır ın Çınar, Bismil, Silvan ve Sur ilçelerinde buğday ekim alanlarında bulunan bazı kısır yabani yulaf popülasyonlarının ACCase grubu herbisitlerden clodinafop-propargyl e karşı dayanıklı olduğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Buğday, Avena sterilis, herbisit, duyarlılık, dayanıklılık. Determination of Susceptibility of Winter Wild Oat (Avena sterilis L.) Biotypes against Clodinafop-Propargyl and Mesosulfuron- Methyl+Iodosulfuron-Methyl-Sodium Herbicides Prevalent in Wheat Fields of Diyarbakır, Turkey ABSTRACT This study was carried out to determine the susceptibility of wild oat (Avena sterilis L.) biotypes found in wheat field of Diyarbakir province against some herbicides (clodinafop-propargyl and mesosulfuronmethyl+iodosulfuron-methyl-sodium), which are intensively used in the region. Trials were conducted at experimental area of Agricultural Faculty, Dicle University during Firstly, recommended and doubled dose of clodinafop-propargyl and mesosulfuron-methyl + iodosulfuron-methyl-sodium were applied on seeds collected from wheat fields and results were compared with control treatment (no application of either herbicide). It was concluded that some populations collected from wheat fields of Çınar, Bismil, Sur and Silvan dictrict of Diyarbakır were resistant to clodinafop-propargyl, an ACCase group herbicide. Keywords: Wheat, Avena sterilis, herbicide, susceptibility, resistance. * Bu makale Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsünde yapılan Diyarbakır İli Buğday Ekim Alanlarında Sorun Olan Kısır Yabani Yulafın (Avena sterilis L.) Bazı Herbisit Gruplarına Karşı Oluşturduğu Dayanıklılığın Belirlenmesi isimli yüksek lisans tezinden hazırlanmıştır. 10

15 Sizer ve ark./ Turk J Weed Sci 19(2): GİRİŞ İnsanoğlunun beslenmesinde çok önemli bir yeri olan buğday dünya genelinde olduğu gibi Türkiye de de büyük miktarda ekim alanına sahip stratejik bir tarımsal üründür. Ülkemizde yaklaşık 81 milyon dekar alanda buğday ekimi yapılmaktadır. Bu ekiliş alanının yaklaşık 13 milyon dekarı Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yer almaktadır. Diyarbakır ise 3.6 milyon dekarlık ekiliş alanı ile önemli bir paya sahiptir (Anonim, 2011). Buğday yetiştiriciliğinde önlem alınmadığı veya mücadele yapılmadığı takdirde hastalık, zararlı ve yabancı otlar verim ve kaliteyi önemli ölçüde etkilemektedir. Sadece yabancı otlardan dolayı oluşan bu kayıp %24 e kadar çıkabilmektedir (Doğan ve ark., 2004). Yabancı ot mücadelesinde herbisitler kolay uygulanmaları, sonucunun hemen alınması, uygulama maliyetinin düşük olması ve verimi artırmaları nedeniyle tercih edilmektedir. Ancak, aynı herbisit veya herbisit gruplarının sürekli ve kontrolsüz olarak kullanımı sonucu herbisitlere karşı dayanıklılık problemleri ortaya çıkabilmektedir. Herbisit dayanıklılığı, sürekli aynı etki mekanizmasına sahip herbisitlere maruz kalan yabancı otların sahip oldukları genetik özellikleri sayesinde bu herbisitlere karşı koyma özellikleri olarak açıklanabilir. Bu durum iki şekilde oluşmaktadır. Birincisi, o kimyasal gruba dayanıklılığı sağlayan gen ya da gen gruplarına daha önceden sahip olan bitkilerin, aynı türe ait popülasyon içerisinde doğal seleksiyon yoluyla baskın hale gelmesi; ikincisi ise, aşırı ve sık herbisit kullanımına bağlı olarak bitkilerde meydana gelen mutasyonlar sonucu ortaya çıkmasıdır (Anonim, 2002). Buğdayda en yaygın bulunan ve mücadelesinde sorun yaşanan yabancı ot türü olarak yabani yulaf türleri (Avena spp.) öne çıkmaktadır (Uludağ, 2003). Bunların mücadelesi için clodinafop-propargyl, dichlofop-methyl, fenexoprop-p-ethyl, mesosulfuron-methyl + mefenpyr-diethyl, mesosulfuron-methyl + iodosulfuron-methylsodium, pinoxaden, proxycarbazone-sodium + mesosulfuron-methyl, pyroxsulam, tralkoxydim gibi etkili maddeli herbisitler ülkemizde ruhsat almıştır (Anonim, 2010). Herbisitlerin yoğun bir şekilde kullanıldığı ve yabancı otlarda dayanıklılığın geliştiği bitkiler arasında buğday en başlarda yer almaktadır. Çukurova da öncelikle clodinafop-propargyl ve fenexoprop-pethyl e karşı kısır yabani yulaf (Avena sterilis L.) ve tilki kuyruğu (Alopecurus myosuroides Huds.) nda, Marmara Bölgesi nde chlorsulfurona karşı yabani hardal (Sinapis arvensis L.) da dayanıklılık saptanmıştır (Aksoy ve ark., 2004; Topuz, 2007; Uludağ ve ark., 2003a, b). Yine Çukurova da clodinofop propargyl ve proxulam a karşı kısır yabani yulaf (A. sterilis), tilki kuyruğu (A. myosuroides) ve kuş yemi (Phalaris brachystachys Link.) nde; dicamba, proxycarbazone, thifensulfuron-methyl, triasulfuron ve tribenuronmethyl e karşı ise yabani hardal (S. arvensis) da dayanıklılık tespit edilmiştir (Avcı, 2009). Son olarak, Marmara Bölgesi nde de yabani yulaflarda (A. fatua ve A. sterilis) fenexoprop-p-ethyl, dichlofop-methyl, clodinafop-propargyl ve tralkoxydim isimli herbisitlere dayanıklılık geliştiği bildirilmektedir (Türkseven, 2011). Yapılan çalışmalar dikkate alındığında, buğdaydaki yabancı otlar arasında en çok dayanıklılık sorununun yabani yulafta rastlandığı görülmektedir. Yapılan bu çalışmada; Diyarbakır ın Çınar, Bismil, Silvan, Hazro, Kocaköy ve Sur ilçelerinde buğday ekim alanlarında sorun olan kısır yabani yulaf (A. sterilis) biyotiplerinin, yine 11

16 Sizer ve ark./ Turk J Weed Sci 19(2): bölgede son yıllarda yoğun olarak kullanılan clodinafop-propargyl ve mesosulfuronmethyl + iodosulfuron-methyl-sodium isimli herbisitlere karşı duyarlılıklarının ve dayanıklılık oluşturup oluşturmadığının tespit edilmesi, böylece Diyarbakır ili buğday ekiliş alanlarında, kısır yabani yulafla mücadelede yoğun ve bilinçsiz herbisit kullanımının beraberinde getirdiği herbisit dayanıklılığının varlığı ve derecesi hakkında bilgi sahibi olmak amaçlanmıştır. MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Çalışmanın ana materyalini Diyarbakır iline bağlı altı ilçe ve bu ilçelere bağlı belde ve köylerden 2010 ve 2011 yıllarında toplanan farklı kısır yabani yulaf (Avena sterilis L.) popülasyonları oluşturmaktadır. Çalışmanın deneme aşamasında da Diyarbakır da kısır yabani yulafa karşı en çok kullanıldığı bilinen ACCase inhibitörü (APP grubundan) clodinafop-propargyl (Celio 80 EC, 80 g etkili madde (e.m.) L 1, Syngenta) ve ALS inhibitörü mesosulfuron-methyl + iodosulfuron-methyl-sodium (Atlantis WG, %3 + %0.6, Bayer CropScience) etkili maddeye sahip herbisitler kullanılmıştır. Denemeler 2012 yılında Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi deneme alanında yürütülmüştür. Yöntem Örneklerin toplanması Tohum örnekleri 2010 ve 2011 yıllarının Mayıs ve Haziran aylarında alınmıştır. Bu amaçla Diyarbakır ın Çınar, Bismil, Silvan, Hazro, Kocaköy ve Sur ilçelerine bağlı köylerden toplam 33 farklı kısır yabani yulaf popülasyonu toplanmıştır. Bunun için hasattan önce söz konusu herbisitlere (clodinafop-propargyl veya mesosulfuronmethyl + iodosulfuron-methyl-sodium) dayanıklılığın oluştuğu önceden tahmin edilen veya dayanıklılık şüphesi olan ve dayanıklılık görülmeyen kısır yabani yulaf popülasyonları bulunduran farklı özelliklerdeki buğday tarlalarından örnekler alınmıştır. Hassas kısır yabani yulaf popülasyon örneği ise bugüne kadar hiç herbisit uygulanmamış boş alanlardan toplanmıştır. Söz konusu popülasyonlar, buğday ekim alanlarının genişliği, yabani yulaf yoğunluğu ve herbisit kullanım miktarları göz önüne alınarak değişik yerlerden toplanmış ve her bir popülasyonun toplandığı yer kaydedilmiştir. Bu bölgelerden toplanan örnekler toplandıkları ilçelere göre kodlanmıştır (Çizelge 1). Toplanan tohumlar 2-3 hafta kurutulduktan sonra temizlenerek kavuzlarından ayrılmış ve çimlenme özelliğini kaybetmemesi amacıyla kese kağıtları içerisinde +4 C de buzdolabında saklanmıştır (Türkseven, 2011). Çizelge 1. Örneklerin toplandığı bölgeler (ilçeler) ve bölgelere verilen kodlar Örneklerin toplandığı bölgeler Diyarbakır Bismil Diyarbakır Çınar Diyarbakır Hazro Diyarbakır Kocaköy Diyarbakır Silvan Diyarbakır Sur Denemenin kurulması Bölge kodları DBI DCI DHA DKO DSI DSU Çalışmada öncelikle 15 cm çapındaki plastik saksılara sterilize edilmiş toprak konulmuştur. Denemelerde kullanılan toprak harcı 1:1:1 oranında kum, gübre ve toprak karışımından hazırlanmış ve harç toprağı hiç herbisit kullanılmamış alandan temin edilmiştir. Hazırlanan karışım ıslatılarak üzeri naylon örtü ile kapatılmış ve Temmuz- 12

17 Sizer ve ark./ Turk J Weed Sci 19(2): Ağustos aylarında solarizasyona tabi tutulmuştur. Herbisit dayanıklılığını belirlemek amacıyla yapılan bu çalışma faktöriyel deneme desenine göre dört tekerrürlü olarak planlanmıştır. Denemede söz konusu iki herbisitin de (clodinafop-propargyl ve mesosulfuron-methyl + iodosulfuron-methylsodium) üç farklı dozu [sadece saf su kullanılan kontrol (0X), ruhsatlı doz olan 30 g preparat da 1 (1X) ve ruhsatlı dozun iki katı olan 60 g preparat da 1 (2X)] uygulanmıştır. Denemede daha önce toplanan 33 farklı yabani yulaf örneği kullanılmıştır. Denemede ilk önce sterilize edilmiş toprak saksılara konulmuştur. Daha sonra Uludağ (2003) ın kullandığı yönteme göre bir yıl önceden toplanan, tam olgunlaşmış ve kavuzlarından ayıklanmış kısır yabani yulaf tohumları 2-3 cm derinlikte ve her bir saksıya 3 adet olacak şekilde ekilmiştir. Bitkiler çıkış yaptıktan sonra 2-4 yapraklı ve cm boya geldikleri dönemde herbisit uygulamaları gerçekleştirilmiştir. Uygulamalarda yelpaze tipi meme takılmış ve 3 atmosfer basınç sağlayan sırt pülverizatörü kullanılmış, herbisit dozlarının bitki üzerine doğru ve homojen bir şekilde uygulanabilmesi için pülverizatörün kalibrasyonu önceden yapılmıştır. İlaçlamada kullanılan su miktarı dekara 30 litre olarak hesaplanmış, herbisit uygulamaları en düşük dozdan en yüksek doza doğru uygulanmış ve her uygulamadan sonra ilaçlama deposu temizlenmiştir. Herbisit uygulamalarından 21 gün sonra yabani yulaf popülasyon örneklerinin herbisitlere olan tepkisi Türkseven (2011) tarafından kullanılan 1-5 ölçeği yardımıyla değerlendirilmiştir (Çizelge 2). Ayrıca herbisit uygulamalarının etkisinin belirlenmesi için bitki boyu ile yaş ve kuru ağırlıkları da ölçülmüştür. Saksılardaki ölü bitki sayıları kaydedilmiş ve yüzde ölü bitki oranları saptanmıştır. Çizelge 2. Denemeleri değerlendirmede kullanılan 1-5 ölçeği (Türkseven, 2011) Ölçek değeri Belirti Bitkinin durumu 1 Etki yok, bitki tamamen yeşil. Canlı 2 Etki çok az, hafif boy kısalması, Canlı renk ve şekil değişikliği var, büyüme noktası yeşil. 3 Etki orta seviyede, belirgin boy kısalması, renk ve şekil değişikliği Canlı var, büyüme noktası yeniden sürmüş. 4 Etki yüksek, belirgin boy kısalması, Ölü renk ve şekil değişikliği var, büyüme noktası yok ya da tamamen kurumuş. 5 Etki çok yüksek, bitkiler tamamen sararmış ve kurumuş. Ölü Daha sonra bitkilerin boy ölçümleri yapılmıştır. Ardından bitkiler toprak seviyesinden kesilerek önce hassas terazide tartılmış ve yaş ağırlıkları alınmış, Mansoor ve ark. (2004) nın kullandığı yönteme göre 70 C de etüvde 48 saat kurutulduktan sonra hassas terazide tartılarak kuru ağırlıkları belirlenmiştir. Yaş ve kuru ağırlık sonuçlarına göre uygulamaların yüzde etki değerleri aşağıdaki Abbott Formülü kullanılarak hesaplanmıştır. Yüzde Etki = [(KKA UKA) / KKA] 100 (1) KKA = Kontroldeki kısır yabani yulafın kuru ağırlığı UKA = Uygulamadaki kısır yabani yulafın kuru ağırlığı Çalışmada elde edilen verilerin istatistiki analizleri JMP İstatistik Paket Programı nda yapılarak faktörlerin önemli bulunup bulunmadığı P < 0.05 seviyesinde değerlendirilmiştir. 13

18 Sizer ve ark./ Turk J Weed Sci 19(2): BULGULAR Dayanıklı Populasyonların Belirlenmesi Kısır yabani yulaf popülasyonlarının, farklı gruptan ve farklı etki mekanizmasına sahip olan clodinafop-propargyl ve mesosulfuronmethyl + iodosulfuron-methyl-sodium etki maddeli herbisitlerin ruhsatlı dozları (1X) ve ruhsatlı dozların iki katına (2X) karşı dayanıklılıklarının 1-5 ölçek değerlerine göre yapılan değerlendirme sonuçları Çizelge 3 te verilmiştir. Çizelge 3. Herbisitlere dayanıklılığı belirlemek için yapılan test sonuçları (1-5 ölçeği) Popülasyon Mesosulfuron-methyl + iodosulfuron-methylsodium Kontrol Clodinafop-propargyl 0X 1X 2X 1X 2X DCI DCI DCI DCI DCI DCI DCI DCI DCI DBI DBI DBI DBI DBI DBI DBI DBI DBI DSI DSI DHA DHA DKO DSU DSU DSU DSU DSU DSU DSU DSU DSU DSU Popülasyonlardan DSU29, ekim yapılmayan ve daha önce hiç herbisit kullanılmamış boş alanlardan alınan örneklerden oluşmaktadır. Bu nedenle bu popülasyonda kullanılan herbisitlerin ruhsatlı dozlarından tam olarak etkilendiği görülmüştür. Hassas olan DSU29 numaralı popülasyona oranla DCI2, DCI4, DCI5, DCI7, DBI14, DBI16, DSI19, DSU24, DSU27 ve DSU28 numaralı popülasyonlar, herbisitlerin uygulama dozları ve iki kat dozlarından ya az etkilenmişler ya da hiç etkilenmemişlerdir. DCI2 popülasyonunda clodinafop, önerilen doz ve iki katı dozda etkisiz bulunmuştur. Yine DSU28 popülasyonu içinde benzer ve yakın bir 14

19 Sizer ve ark./ Turk J Weed Sci 19(2): durum görülmektedir. Clodinafop un aksine, mesosulfuron-methyl + iodosulfuron-methylsodium bütün popülasyonlarda etkili bulunmuş ve tüm popülasyonlarda ölüm gerçekleşmiştir. Kontrol parseline herhangi bir herbisit uygulaması yapılmadığından yabani yulafın fizyolojik gelişimini tamamladığı görülmüştür. Hassas popülasyon DSU29 un her iki herbisitin 1X ve 2X dozlarından tamamen etkilendiği ve ölüm gerçekleştiği görülmektedir. Dayanıklı olarak öne çıkan DCI2, DCI4, DCI5, DCI7, DBI14, DBI16, DSI19, DSU 24, DSU27 ve DSU28 popülasyonlarının clodinafop-propargyl in 1X ve 2X dozlarından çok düşük oranda etkilendiği veya hiç etkilenmediği; mesosulfuron-methyl + iodosulfuron-methylsodium un 1X ve 2X dozlarından ise tamamen etkilendiği ve ölümün gerçekleştiği gözlenmiştir. Denemede incelenen 33 popülasyonda bitki boyu, yaş ve kuru ağırlıklar arasındaki farklar istatistiksel olarak önemli bulunmuştur (P < 0.05). Uygulamalara bağlı olarak bitki boyu değerlerine bakıldığında en yüksek bitki boyu, ilaçsız kontrol ve clodinafop-propargyl (30 g da 1 ) uygulamalarından elde edilmiştir. En düşük bitki boyu ise sırasıyla mesosulfuron-methyl + iodosulfuron-methyl-sodium un 60 ve 30 g da 1 uygulamalarından elde edilmiştir. Uygulamalardaki yaş ve kuru ağırlık değerlerine bakıldığında, ilaç uygulamaları arasındaki fark her iki özellik için de istatistiksel olarak (P < 0.05) önemli bulunmuştur. En yüksek yaş ve kuru ağırlık değerleri ilaçsız kontrolden (0X) elde edilirken, bunu sırasıyla clodinafoppropargyl in 1X ve 2X uygulamaları izlemiştir. En düşük yaş ağırlık değerleri ise sırasıyla mesosulfuro-methyl + iodosulfuronmethyl-sodium un 1X ve 2X uygulamalarından elde edilmiştir (Çizelge 4). Çizelge 4. Hassas (DSU29) ve dayanıklı popülasyonların hasat zamanı yaş ve kuru ağırlık ortalamaları (g saksı 1 ) Kontrol Clodinafop-propargyl Mesosulfuron-methyl + iodosulfuronmethyl-sodium 0X 1X 2X 1X 2X Popülasyon Yaş Kuru Yaş Kuru Yaş Kuru Yaş Kuru Yaş Kuru DCI DCI DCI DCI DBI DBI DSI DSU DSU DSU DSU Clodinafop-propargyl e dayanıklılık Çalışmada 1-5 ölçeği ile yapılan değerlendirme sonucunda toplam 33 yabani yulaf popülasyonu içinden 10 tanesinin (DCI2, DCI4, DCI5, DCI7, DBI14, DBI16, DSI19, DSU 24, DSU27 ve DSU28) clodinafop a duyarlı olduğu tespit edilmiştir. Dayanıklılığın belirlenmesi için araziden toplanan yabani yulaf popülasyonlarına clodinafop-propargyl in ruhsatlı dozu (1X) ve iki kat dozu (2X) uygulanmıştır. Kontrol saksılarına ise sadece su (0X) uygulanmıştır. Hassas popülasyon DSU29 ile clodinafoppropargyl e dayanıklı çıkan popülasyonların 15

20 Sizer ve ark./ Turk J Weed Sci 19(2): ölçeği kullanılarak yapılan karşılaştırılması Çizelge 5 te verilmiştir. Bitki boyuna göre yapılan değerlendirmede de söz konusu 10 popülasyonun bitki boyları diğer popülasyonlara göre önemli ölçüde farklı bulunmuştur. Bu veriler ölçek sonuçları ile tam bir paralellik göstermektedir. En yüksek bitki boyu sırasıyla ilaçsız kontrol ve clodinafop-propargyl (30 g da 1 ) uygulamalarından elde edilirken, en düşük bitki boyu ise mesosulfuron-methyl + iodosulfuron-methyl-sodium un 60 ve 30 g da 1 uygulamalarından elde edilmiştir. Ayrıca bitki yaş ve kuru ağırlıkları üzerinden yapılan değerlendirmelerde 33 popülasyon içinde 7 popülasyonun (DCI2, DCI4, DCI5, DCI7, DBI16, DSU 24 ve DSU28) diğerlerinden farklı olduğu ve bu 7 popülasyonun 1-5 ölçeğinde tespit edilen 10 adet dayanıklı popülasyon içinde yer aldığı belirlenmiştir. Çizelge 5. Hassas popülasyon DSU29 ile clodinafop-propargyl e dayanıklı çıkan popülasyonların karşılaştırılması (1 5 ölçeğine göre) Kontrol Clodinafop-propargyl Popülasyon 0X 1X 2X DCI DCI DCI DCI DBI DBI DSI DSU DSU DSU DSU Çalışma sonuçlarını değerlendirmede kullanılan kriterler içinde, en önemlisi olarak kabul edilen kuru ağırlık değerleri üzerinden yapılan ölçümlere göre, hassas olduğu belirlenen DSU29 popülasyonunda clodinafop-propargyl in ruhsatlı dozunda (1X) %40.8 etkiye rastlanırken; dayanıklı olarak öne çıkan bazı kısır yabani yulaf popülasyonlarında (DCI2, DCI4, DCI7, DBI16 ve DSI19) düşük bulunmuştur. Hatta ruhsatlı dozun iki katında (2X) bile bu etki DCI7 populasyonunda %34.2 ve DBI16 populasyonunda % 19.5 olarak tespit edilmiştir (Çizelge 6). Çizelge 6. Clodinafop-propargyl uygulaması sonrası hassas popülasyon DSU29 ve diğer öne çıkan kısır yabani yulaf (Avena sterilis L.) popülasyonlarının kuru ağırlık (KA) ortalamaları (mg saksı 1 ) ve herbisitin etki değerleri (%) DCI2 DCI4 DCI5 DCI7 DBI14 DBI16 DSI19 DSU24 DSU27 DSU28 DSU29 KA Etki KA Etki KA Etki KA Etki KA Etki KA Etki KA Etki KA Etki KA Etki KA Etki KA Doz (mg) (%) (mg) (%) (mg) (%) (mg) (%) (mg) (%) (mg) (%) (mg) (%) (mg (%) (mg) (%) (mg) (%) (mg) (%) 0X X X Etki 16