İSTANBUL DA FARKLI ORTAÖĞRETİM OKULLARINDA BALIK TÜKETİMİ VE KIYISAL ALAN KULLANIMI BİLİNÇ DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ

Transkript

1 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu İSTANBUL DA FARKLI ORTAÖĞRETİM OKULLARINDA BALIK TÜKETİMİ VE KIYISAL ALAN KULLANIMI BİLİNÇ DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ Doç. Dr. Nüket SİVRİ 1, Prof. Dr. Dursun Zafer ŞEKER 2, Prof. Dr. Ahmet Mete ÇİLİNGİRTÜRK 3 1 Istanbul Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, Avcılar, 34320, Istanbul, Türkiye nuket@istanbul.edu.tr 2 Istanbul Teknik Üniversitesi, İnşaat Fakültesi, Geomatik Mühendisliği Bölümü, Maslak, 34469, Istanbul, Türkiye seker@itu.edu.tr 3 Marmara Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İstatistik Bölümü, Bahçelievler, 34180, Istanbul, Türkiye acilingi@marmara.edu.tr Özet Ülkemizin 3 tarafının denizlerle çevrili olması, hem temel besin kaynağı olarak olumlu hem de deniz kirliliği açısından hayati önem taşımaktadır. Ancak insanların ne kadar duyarlı ve bilinçli olduğunun belirlenmesi, su ürünleri tüketim alışkanlıkları ve su kaynaklarının doğru kullanım bilincinin geliştirilmesi çok önemlidir. Bu amaçla sucul kaynaklara bakış açısı ve su kirliliği hakkında bilinç düzeyinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada, İstanbul ilinde Avrupa ve Anadolu yakasında farklı ilçelerdeki orta öğretim okullarında eğitim gören, yaş arasındaki bireylerde uygulanan yirmi sorudan oluşan bir anketle; kıyısal alanların kullanımı, deniz kirliliğinin boyutları ve olası sebepleri, su ürünleri tüketim alışkanlıkları hakkında bilinç düzeylerinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Ankete 619 birey (%51 E, %49 K) katılmıştır. Çalışma sonucunda, ankete katılan bireylerin % 71 i su ürünlerine deniz kirliliğinin etkili olduğunu % 48 i gelişen teknolojinin deniz ortamını direk etkilediğini belirtmiştir. Bu nedenle % 69 u Karadeniz bölgesi ürününü taze tüketmeyi (% 89) tercih etmektedir. Zaten İstanbul sahillerinin kirli olduğu konusunda %61 katılım mevcuttur. Verilerin görselleştirilmesi amacı ile CBS kullanılmıştır.

2 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu DETERMINATION OF CONSCIOUSNESS LEVEL OF FISH CONSUMPTION AND UTILIZING COASTAL AREAS AT VARIOUS HIGH SCHOOLS AT ISTANBUL Abstract As the three sides of Turkey is surrounded by seas, consumption of fish, being an essential nutrient for humans, and marine pollution are among the important subjects of concern. However, the consciousness level of public towards consuming fish and aquatic products and suitable use of water resources is of great interest. For this purpose, it is a significant concern to determine the consciousness level of towards water pollution and water resources. In this study, a questionnaire has been prepared consisting of 20 questions on determining the consciousness level on utilization of coastal areas, dimensions of sea pollution and their probable reasons of occurrences and habit of consuming fish and aquatic products. This survey has been applied to teenagers between 13-17, students in high schools, in Istanbul at various schools located at districts on both sides of the metropolis. 619 students joined the survey (51 % M, 49 % F). At the end of the survey, 71% of the teenagers mentioned that sea pollution affect aquatic products whereas, 48% stated that developing technology directly affect sea environment. Thus, 69 % of the students preferred to consume Black Sea products (fresh %89). 61% agreed that coasts of Istanbul have already been polluted. GIS is used in the visualization of the obtained data. Key words : Marine pollution, coastal area, fisheries, awareness of consumption, GIS 1. GİRİŞ Hızla artan nüfusa paralel olarak, insanoğlunun besin ihtiyacı da artmaktadır. Günümüz insanı besin ihtiyacını gidermek ve beslenme sorunlarını en alt düzeye indirmek için su kaynaklarından en üst düzeyde yararlanmaya çalışmaktadır. Su ürünlerinin sindirimi kolay, dengeli beslenmede etkili ve değeri yüksek grupta besin olmaları nedeniyle kaliteli besin ihtiyacının bir kısmının karşılanmasını daha da önemli kılmaktadır (Şen, 2008). Bu grupta en çok tüketilen ve tercih edilen de balık çeşitleridir. Üç tarafı denizlerle çevrili, balık çeşitleriyle zengin olan Türkiye'de, balık tüketimi dünya ortalamasının ancak yarısı düzeyindedir (Çelikkale, 2006). Türkiye de kişi başına balık eti tüketimi 8 kg/yıl olarak belirlenmiştir. AB ülkelerinde ve ABD nde kişi başına balık eti tüketimi sırasıyla 19 kg kişi/yıl ve 28 kg kişi/ yıl olurken, bu miktar Japonya gibi gelişmiş ülkelerde 65,2 kg kişi/yıl, gelişmekte olan ülkelerde (ör: Meksika, Arjantin) ise 13,8 kg kişi/yıl dır (Şen, 2008). Ülkeler arasında olduğu kadar Türkiye'de su ürünleri tüketim miktarı bölgeler arasında da değişim göstermektedir. Türkiye'de kişi başına yıllık balık tüketimi, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu'da çok düşükken, Karadeniz ve diğer kıyı bölgelerinde ise nispeten yüksektir (URL 1). Farklı etkenlerin rol oynadığı su ürünleri tüketiminde, ana etkenin kirlilik olduğu yapılan birçok araştırma ile ortaya konmuştur. Su kirliliği, IOC (Uluslararası Oşinografi Komisyonu) ye göre: deniz çevresine insanoğlu tarafından doğrudan ya da dolaylı olarak verilen madde veya enerji sonucunda deniz canlıları için zararlı olan, insan sağlığı için zarar teşkil eden, balıkçılıkta dahil olmak üzere denizlerdeki aktiviteyi değiştiren, deniz suyunun içme suyu olarak kullanımında kaliteyi bozan ve tatlılığını düşüren faktörlerin tümü olarak tanımlanır (URL 2). Tanımda da yer alan denizlerdeki aktivitenin değişmesi, besin tercihlerini de değiştirmekte ve zamanla hayvansal proteinler içerisinde önemli bir alternatif besin kaynağı olan su ürünlerini değerlendirilemez hale getirmektedir (URL 3). Bu çalışmada amaç, İstanbul ilinde Avrupa ve Anadolu yakasında farklı ilçelerdeki orta öğretim okullarında eğitim gören yaş arasındaki bireylerde, su ürünleri tüketimini etkileyen ana faktörleri belirlemek, kıyısal alan ve deniz kirliliği arasındaki ilişkiye ait bilinci ortaya koymaktır. Aynı zamanda, kıyısal alanların kullanımı, deniz kirliliğinin boyutları ve

3 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu olası sebepleri, su ürünleri tüketim alışkanlıkları hakkında da sayısal veriler elde edilmiştir. Edinilen veriler SPSS istatistik programı ile istatistiksel olarak değerlendirilmiş, CBS ile desteklenmiştir. 2. YÖNTEM Bu çalışma, Eylül 2010 Mayıs 2011 tarihleri arasındaki eğitim-öğrenim dönemlerinde yürütülmüştür. İstanbul ilinde farklı semtlerdeki okullarda öğrenim gören yaş grubundaki 619 bireye, 20 sorudan oluşan bir anket hazırlanmış ve yöneltilmiştir (Akman&Kaplan, 2011). Anket oluşturulurken, kolay anlaşılabilir nitelikli öngörü oluşturmadan sorulara ait 4 şık cevaplı sorular oluşturulmuştur. Çalışmanın bulguları Excel programına aktarılmış, SPSS istatistik programı ile verilerin istatistiksel değerlendirilmesi tablolar ve grafikler halinde sunulmuştur. Ayrıca, anketler puanlandıktan sonra CBS den yararlanılarak farklı sorgulama ve haritalar yapılmıştır. Bilinç seviyelerine ait eğilimler belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada elde edilen verilerin daha anlaşılır olarak sunulabilmesi amacıyla toplanan veriler ilçe bazında oluşturulan veritabanına yüklenerek görsel bazı sorgulamalar gerçekleştirilmiştir. Çalışmada toplanan veriler ilçede toplanmış veriler olarak değerlendirilmiştir. İstanbul ili ilçe haritası bu çalışmada coğrafi altlık olarak kullanılmıştır. 3. SONUÇ ve ÖNERİLER Ankete katılan yaş aralığında toplam 619 bireyin, %50,6 sı bay, %49,4 lük kısmı ise bayandır. Cinsiyetlerin özellikle eşit olmasına dikkat edilmiştir. Ankete katılan bireyler, yaşları gereği denizi sportif ve dinlenme amaçlı kullanmaktadır. Ancak sadece %4,4 lük kısmı denizlerin gerçekten temiz olduğunu, %29,8 i görünüşünün temiz fakat suyun sağlıklı olmadığını, %5,5 i kötü ama suyun kalitesinin sağlıklı olduğunu, %60,4 lük kısmı ise her yönden kirli olduğunu düşündüğü vurgulamıştır. Ankette 5. Soru olan Denizin görsel temizliği sizin için ne kadar önemlidir? sorusuna ait bireylerin verdiği cevaplar Şekil 1 de gösterilmiştir. Bireylerin %24 ü temiz bir deniz için yeterli bir gösterge olduğunu, %24,3 ü balık avlamak ve yüzme gibi etkinlikler için çok önemli olduğunu, %45,7 si denizdeki canlılar için çok önemli olduğunu düşündüğü belirlenmiştir. Bireylerin %6 sı ise denizin görsel temizliğinin önemli olmadığını belirtmiştir. Temiz olmayan denize girildiğinde aşağıdakilerden hangisi gözlenebilir? sorusuna ait bireylerin verdiği cevaplarda, %8,9 u zararlı mikro alg sonucu toksik etki ve ani ölüm olabileceğini, %31,4 ü cilt problemleri yaratacağını, %54,5 i sudaki zararlı organizmalar sonucu ciddi hastalıklar oluşabileceğini (tifo, dizanteri) söylemiştir. Bireylerin %5,2 sinin zararı olacağını düşünmemektedir Percent Şekil 1. Denizin görsel temizliğinin önemi

4 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Sizce deniz kirliliğine sebep olan unsurlar arasında en önemlisi hangisidir? sorusuna (Şekil 2) %21,5 i petrol boru hattı sızıntılarının denize ulaşması, %5,7 si doğal olayların, %54,8 i kanalizasyon ve katı atık deşarjının denize verilmesi, %18,1 i endüstriyel atık su ve soğutma suyu deşarjının denize verilmesi olarak cevap vermiştir Percent Şekil 2. Deniz kirliliğine sebep olan unsurların değerlendirmesi Deniz ürünlerinin (balık, midye, konserve vb) sağlıklı olduğu (%48,9) ve dengeli beslenmek adına (%40) tüketilmesi gerektiğini bilen bu yaş grubunda, bireylerin %28,5 inin ayda bir, %52,9 unun haftada bir, %13,6 sının haftadan birden fazla deniz ürünü tükettiği belirlenmiştir. Bireylerin %5,1 inin deniz ürünü tüketmeyi tercih etmediği belirlenmiştir. Buna sebep olarak ise, açıkça deniz kirliliği etkisi olduğu (%4,8 i hiç etkilemez, %16 sı etkisi azdır, %70 i çok etkilemektedir) belirtilmiştir (Şekil 3). Bu nedenle belirli bölgelere ait ürünleri tercih etmektedirler. Bireylerin %7,1 i Akdeniz bölgesi ürünlerini seçerken, %68,8 i Karadeniz bölgesi ürünlerini tercih etmiştir. Bireylerin %12 si Ege bölgesi, %12,2 sinin Marmara bölgesi ürünlerini tüketmektedir. Bireylerin %35,7 si tercih ettiği bölgenin denizinin daha temiz olduğuna inanmaktadır. Tadının daha iyi (%30,5) ve daha taze (%29,8) olduğu için tercih edildiği de belirlenmiştir Percent 0 Hiç etkilemez Etkisi azdýr Çok etkiler Şekil 3. Deniz kirliliğinin su ürünleri (balık, midye vb) üzerine etkisi puanlaması

5 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu En önemli etkenlerden biri olan kaçak ve yasak balık avcılığının deniz ortamına etkileri konusunda farklı bir dağılım göze çarpmaktadır (Şekil 4) Percent Şekil 4. Kaçak ve yasak balık avcılığının deniz etkisi hakkındaki düşünceler Bireylerin %39 u nesil tükenmesine sebep olacağını, %29,4 ü doğal yaşamda bozulma olacağını, %8,1 i fazla bir etkisi olacağını zannetmediğini, %23,5 i balık türlerinde azalma oluşacağını düşündüğü belirtmiştir. Bireylerin deniz ürünleri tüketim alışkanlıkları arasında bağlılıklar da incelemeye tabi tutulmuştur. Tablo 1. Tercih Edilen Deniz ve Nedeni 2 p-değeri=0,000 Doğrusal Birliktelik p=0,003 Neden bu bölge ürününü tercih edersiniz? Toplam Temiz Tat Taze Ucuz Deniz ürünlerinde hangi bölge ürünlerini tercih edersiniz Akdeniz Karadeniz Ege Marmara Toplam Akdeniz temizliği nedeni ile tercih edilirken Marmara denizi ürünleri ucuzluğu sebebi ile Karadeniz bölgesi ise tadı tercih edilen ürünleri nedeni ile tercih edilmektedirler. Seçilen ürünler birer gösterge kabul edildiğinde çoğunluğun taze deniz balıklarını tercih ettikleri anlaşılmaktadır (Tablo 2). Ancak oransal olarak incelendiğinde kum balığı ve kabuklu ürünleri tercih edenlerde Akdeniz, paket veya konserve ürünlerde Ege ve Marmara denizleri öne çıkmaktadır. Ankette yer alan Deniz kirliliğine ülkemizde sizce ne derece hassasiyet gösterilir? sorusuna ait veriler de, %25,1 inin gerekli kurumların yeterince ilgilendiğini, %18,8 inin sadece halkın önemsediğini, %13,5 inin sadece basının önemsediğini düşündüğü belirlenmiştir. Bireylerin %42,6 sı ise kimsenin ilgilenmediğini düşünmektedir. Şehir atıklarının denize deşarj edilmesi uygulamasının tüm ülkelerce uygulandığı için doğru olduğunu savunan sadece %6,1 dir.

6 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu %10,1 i Türkiye için başka seçenek olmadığını, %11,1 i projesi doğru yapılmışsa problem olmayacağını, %72,8 inin yapılmaması gereken bir uygulama olduğunu düşünmektedir. Zaten deniz kirliliğine sebep olan unsurlar arasında en önemlisi sorusuna, bireylerin %21,5 i petrol boru hattı sızıntılarının denize ulaşmasını, %5,7 si doğal olayları, %54,8 i kanalizasyon ve katı atık deşarjının denize verilmesini, %18,1 i endüstriyel atık su ve soğutma suyu deşarjının denize verilmesi etken olarak göstermektedir (Şekil 5). Tablo 2. Tercih Edilen Deniz ve Deniz Ürünü 2 p-değeri=0,000 Aşağıdakilerden hangisi sizin tüketim alışkanlıklarınızda daha öncelikli yer alır? Hamsi Midye Ton Balığı Alabalık Toplam Deniz ürünlerinde hangi bölge ürünlerini tercih edersiniz Akdeniz Karadeniz Ege Marmara Toplam Percent Şekil 5. Deniz kirliliğine sebep olan unsurları değerlendirilmesi Çalışmada özellikle dikkat çeken 2 farklı sorgulamaya yer verilmiştir. Bunlardan Şekil 6 da, ankete katılanların balık tüketimi oranları verilmiştir. Haritada pasta dilimi olarak gösterilen grafikler incelendiğinde katılımcıların büyük çoğunluğunun haftada bir kez balık tükettiğini görmek mümkündür. Pasta grafiklerin boyutları o ilçede ankete katılan kişi sayısını da göstermektedir. Şekil 7 de ise balık tüketiminde hangi denizin ürünlerinin tercih edildiği sorusu değerlendirilmiş ve incelendiğinde büyük bir çoğunluğun Karadeniz de yakalanmış olan deniz ürünlerini daha çok tercih ettiği belirlenmiştir.

7 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Şekil 6. Ankete katılanların balık tüketimi oranları Şekil 7. Balık tüketiminde tercih edilen deniz Çalışmaya katılan bireylerin çeşitli özellikleri ile deniz kirliliği görüşleri ve deniz ve deniz ürünlerinden yararlanma alışkanlıkları arasında bağlılıklar, Tablo 3 de Ki-kare Bağımsızlık testi ile sınanmıştır. İncelenen bağımlılıklar sonucu erkeklerin denizi daha çok balıkçılık ve sportif amaçlı, kadınların ise dinlenme amaçlı kullandıkları ve bu nedenle sahilleri yürüyüş yapabilecekleri alanlarla çevrili olmasını, kadınların İstanbul daki sahilleri her yönden kirli buldukları ve bununla birlikte görsel temizliğin tüm deniz canlıları için önemli olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır. Erkeklere göre deniz kirliliğine daha çok kanalizasyon ve katı atık deşarjları ve doğal olaylar sebep olurken kadınlar endüstriyel atık suların daha etkili olduğunu

8 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu savunmuşlardır. Kadınlar deniz ürünlerinin kullanımı arttıkça zararlı olabileceğini, erkekler ise denizin kendini temizleme özelliği sayesinde sağlıklı olduklarını daha fazla belirtmişlerdir. Tablo 3. Bağımsızlık Testi Anlamlılık Değerleri (p-değeri) Denizi hangi amaçla kullanıyorsunuz? İstanbul daki sahillerin temizliği hakkında ne düşünüyorsunuz? İstanbul da yaşayan biri olarak sahillerin kullanım alanının nasıl olmasını tercih ederdiniz? Sizce aşağıdaki faktörlerden hangisi deniz ortamını direk etkiler? Denizin görsel temizliği sizin için ne kadar önemlidir? Temiz olmayan denize girildiğinde aşağıdakilerden hangisi gözlenebilir? Sizce deniz kirliliğine sebep olan unsurlar arasında en önemlisi hangisidir? Şehir atıklarının denize deşarj edilmesi uygulaması sizce doğrumudur? Ne sıklıkla deniz ürünleri (balık, midye, konserve vb) tüketirsiniz? Neden deniz ürünleri tüketirsiniz? Hangi deniz ürünlerini tüketmeyi tercih ediyorsunuz? Cinsiyet Okul Bölgesi Deniz kirliliğinin su ürünlerine algılanan etki Denizi kullanım amacı Deniz kirliliği hassasiyeti İstanbul da Sahil Kirliliği 0,032 <0,005 0, ,038 <0,005 0,128 0,016 0, ,000 <0,005 0,041 0,000 0, ,834 <0,005 0,001 0,040 0, ,006 <0,005 0,973 0,112 0, ,162 <0,005 0,003 0,001 0, ,046 <0,005 0,001 0,008 0, ,063 <0,005 0,000 0,001 0, ,812 0,916 0, ,088 0,739 <0,005 0, ,800 0,860 0,062 0, ,420 Hangisi sizin tüketim 0,862 0,130 0, ,093

9 7. Kıyı Mühendisliği Sempozyumu alışkanlıklarınızda daha öncelikli yer alır? Tüketim şekli olarak hangisini tercih edersiniz? Sizce deniz ürünleri ne derece sağlıklı? Deniz ürünlerinde hangi bölge ürünlerini tercih edersiniz? Neden bu bölge ürününü tercih edersiniz? Su ürünleri tüketimini genelde hangi ortamda tercih ediyorsunuz? Kaçak ve yasak balık avcılığının deniz ortamına sizce nasıl bir etkisi olur? Deniz kirliliğine ülkemizde sizce ne derece hassasiyet gösterilir? Deniz kirliliğinin su ürünleri (balık, midye vb) üzerine etkisi 0,599 <0,005 0, ,000 0,101 <0,005 0, ,007 0,990 <0,005 0, ,165 0,303 <0,005 0, ,571 0,734 <0,005 0, ,131 0,667 <0,005 0, ,000 0,165 <0,005 0, ,112 <0, Bireylerin okul bölgesi yaşam tarzı ve eğitimlerini temsil ettiği düşünülür ise birkaçı dışında belirtilen bütün özelliklerde farklı algılamalar ortaya konmuştur. Bölge ile deniz ürünleri tüketim sıklığı, tercih edilen ürünleri arasında istatistiksel anlamlı bir bağlılık kurulmamıştır. Deniz kirliliğinin su ürünleri üzerine algılanan etki seviyesi dikkate alındığında balıkçılık ve ticari amaçla kullananların etki görmedikleri veya fikir sunmadıkları ortaya çıkmaktadır. Toplumun eğitim düzeyinin artması deniz ortamını daha çok etkileyeceğini düşünenler kirliliğin etkisinin yüksek olduğunu düşünenlerdir. Bu esasında kültür seviyesi arttıkça tehlikenin daha ciddiye alındığının bir göstergesidir. Bu etkinin yüksek olduğunu düşünenler ayrıca ciddi hastalıklara yol açabileceği görüşünü savunmuşlardır. Doğal olayların deniz ürünlerine etkisi az görülürken, kanalizasyon ve katı atık deşarjı önemli etken olarak bulunmuş, sanayi atıkları ise aynı derecede önemli görülmemiştir. Etkinin yüksek olduğunu düşünenler ayrıca şehir atıklarının denizlere deşarjını da uygun bulmamaktadırlar. Ayrıca bu bireyler deniz ürünü tüketim nedeni olarak sağlıklı ve dengeli beslenme amacını ortaya koymuşlardır. Kabuklu ve kum ürünlerinden kaçınarak kültür balıkları veya diğer deniz ürünlerini konserve veya paket olarak tercih etmektedirler. Bilinçli birey kabul edeceğimiz bu kişiler kaçak ve yasak avlanmanın türlere etkisi olacağını ortaya koymakta ve kimsenin yeteri kadar konuya önem vermediğini ileri sürmektedirler. Deniz kirliliğine ülkemizde olan hassasiyetin yetersiz olduğunu düşünenler İstanbul da denizin her yönden kirli olduğunu, çevresinin rekreasyon alanları ile çevrilmesi gerektiğini, her türlü atıkların engellenmesi gerektiğini savunmuşlardır. Bu soruya verilen cevaplar aynı şekilde kullanım amacı sorusuna verilen cevaplar ile bağımlılık göstermektedir. İstanbul sahillerinin temizliği konusundaki düşünce ise deniz ürünlerinin sağlıklı oluşu ve tüketim şekli ile istatistiksel anlamlı bağımlılık göstermiştir. Bu konudaki bilinçlenmenin konunun her boyutunda kendini ortaya koyabildiği

10 Kıyı Mühendisliği Sempozyumu görülmektedir. Sorun bu bilinçlenmenin okul ve dolayısı ile yaşam çevresi ile de bağımlılık göstermiş olmasıdır. Teşekkür Anketin yürütülmesinde, Bahçelievler Anadolu Lisesi öğretmeni Sibel ALİMOĞLU na, Bakırköy Yahya Kemal Beyatlı Anadolu Lisesi Müdürü Eyüp GÜLMEZ e, Kadıköy Yahya Kemal Beyatlı İlköğretim Okulu öğretmeni Sevil KALKAN a, Bağcılar Lisesi öğretmeni Gamze Yıldırım a, İstanbul Aydın Üniversitesi ABMYO Gıda Teknolojisi Bölümü öğrencilerinden Rabia AKMAN, Sevda KAPLAN ve son sınıf öğrencilerine katkıları için teşekkür ederiz. KAYNAKLAR 1. Şen, B., Canpolat, O., Sevim, A. F., Sönmez, F., Elazığ İlinde Balık Eti Tüketimi, Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi, 20 (3): (2008). 2. Celikkale, M.S. (2006), The Potential and Usage of Drinking Water in the World and in Turkey (In Turkish), World Water Day, Invited Speaker, Istanbul. 3. Akman, R., & Kaplan, S. (2011) İstanbul da Farklı İlköğretim Ve Ortaöğretim Okullarında Okuyan Bireylerin Balık Tüketimi Ve Deniz Kirliliği Konusundaki Bilinç Düzeylerinin Belirlenmesi, İAU, ABMYO Gıda Teknolojisi Programı, Bitirme Projesi, 61 s. URL 1: [Ziyaret Tarihi: , 21:48]. URL 2: [Ziyaret Tarihi: , 11:17]. URL 3 : WHO, [Ziyaret Tarihi: , 08:17].