Türkiye'de Madde Kullananlar ın Profili: Hastane verilerinin incelenmesi. Ahmet TÜRKCAN ÖZET. pecya SUMMARY

Transkript

1 Türkiye'de Madde Kullananlar ın Profili: Hastane verilerinin Ahmet TÜRKCAN ÖZET Türkiye'de madde kullananlara ait hastane verileri çoğunlukla 'e lara ili şkindir. Poliklinik başvuruları ve özel kurumlara ili şkin veriler yeterli değildir. Bu yaz ıda kamuya ait ve özel hastanelerdeki poliklinik başvuruları ve yat ışlar değerlendirilerek Türkiye'deki madde kullan ıcılarına ilişkin sosyodemografik ve madde kullan ım ına ilişkin özellikler belirlenmi ştir. Anahtar kelimeler: Madde kullan ım ı, sosyodemografik veri, madde kullan ım ı özellikleri Düşünen Adam; 1998, 11 (3): SUMMARY The data about substance users were especially originated from inpatient records in Turkey. The data about polyclinical applications and treatments in private hospitals is not sufficient. In this paper the records about substance users in Turkey were evaluated according to their polyclinical request/applications and treatments in private and state hospital. The socio-demographic and drug characteristics of users were identified. Key words: Substance use, sociodemographic data, drug use characteristics GİRİŞ Türkiye'de madde kullananlann sosyodemografik özellikleri ve madde kullan ımlanna ait bilgilerin incelendiği s ınırl ı sayıda araştırma yap ılmış olup bunların çoğu Bakırköy Ruh ve Sinir Hastal ıktan Hastanesi verilerine ili şkindir. Halen Türkiye'deki en büyük madde ba ğımhlığı merkezi olan İstanbul 1983 yılından 1996 y ılına kadar Türkiye'deki madde kullan ıcılann ın çoğunun ilk tedavisinin gerçekle ştirildiği kurum olmuştur y ılından itibaren diğer birkaç ilde kurulmu ş, ayn ı dönemde özel tedavi kurumlar ı da aç ılmıştır. Bunlardan diğer 'lere ili şkin veriler henüz yaymlanmam ıştır. Ancak İstanbul 'e yatarak tedavi edilen madde bağımlılarına ilişkin sosyodemografik veriler, 1994 y ılına dek çeşitli çalışmalar ile yay ınlanmıştır (1,3,8,14-16) yılından önceki y ıllara ait bu verilerin ortak özelli ği, yatarak tedavi edilen hastalara ait veriler olmalar ıdır. Bu durum sadece ba ğımlılık tanıs ı alan hastalar ın değerlendirilmesine neden olmu ş ve polikliniklere başvuran ve bağımlılığı henüz oluşmamış veya çeşitli nedenlerle yat ınlamamış pekçok madde kullanıc ısının sosyodemografik verilerinin, de ğerlendirme dışı kalmas ına yolaçmıştır yılında ise ilk kez poliklinik verilen değerlendirilmi ş- tir. Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıktan Hastanesi, 56

2 Türkiye'de Madde Kullananlarm Profili: Hastane yerüerinin Türkan Yatan hastalara ilişkin veriler Madde bağıml ılarına yönelik ülkemize ait ilk geni ş kapsaml ı veri, y ılları aras ındaki 10 y ıl süresince Bakırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi Toksikomani servisi kay ıtlanna ilişkindir (1 ). 10 y ıl süresince yat ırılarak tedavi edilen 2878 olgunun % 26's ın ın opioid bağımlısı, % 24'ünün esrar bağımlıs ı, % 45'inin çoğul madde bağımlısı olduğu bildirilmi ştir. Bu verilerde ço ğul madde ba ğımlılığı oran ının yüksek olmas ı dikkat çekicidir. Bakırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi'nde y ılda ortalama 850 madde ba ğımlıs ının tedavi edildiğinin belirtildiği bir çalışmada, basit rastlant ısal örnekleme yöntemi ile 100 erkek madde ba ğımlısı incelenmi ştir (2). Olguların % 8'inin öğrenimi olmay ıp, % 36's ı ilkokul mezunu, 6's ı ortaokul mezunu, 3'ü lise mezunu, 2'si yüksek okul mezunudur. Medeni durum nde, % 63'ü bekar, 14'ü evli, 6's ı ayrı, 12'si bo şanmış, 5'i dul olarak saptanm ıştır. Olguların % 16'sı çal ışmamaktad ır. % 8'i pazarc ı, 6's ı şoför, 6's ı tombalac ı, 5'i işçidir. Olguların % 84' ü ilaç, 64'ü esrar, 12'si afyon kulland ığını belirtmi ş olup % 65'i çoğul madde bağımlısıdır. Kullanma önemi ve tercih derecesine göre % 58'inin esrar, 35' inip optalidon, 34'ünün nembutal, l'inin afyon kullandığı belirlenmiştir. Diğer bir kapsaml ı veri ise y ılları aras ında 'e yatan 1828 madde ba ğımlısma aittir (7). Hastaların 1710'u erkek, 118'i kad ındır. Olguların % 35'i maddeye ya şları aras ında başlamıştır. Bağımlılar ın % 5'inin tahsilinin olmad ığı, 45'inin ilkokul, 22'sinin ortaokul, 18'inin lise, 9'unun yüksek okul mezunu olduğu saptanm ıştır. Olguların 1/4'ü nün yurtd ışında çal ışan veya çal ışmış olduğu veya yurtdışında çal ışanların çocuklar ı olduğu saptanm ıştır. Hastalar ın % 47'sinin eroin, % 14'ünün esrar, % 18'inin psikoaktif ilaç, % 19'unun ço ğul madde bağımlısı, % 15'inin uçucu madde ba ğımlısı olduğu belirlenmektedir y ılının ilk 6 ay ında 'e yatan 220 madde bağımlısına ait verilerde, hastalar ın 201'i erkek, 19'u kad ınd ır (15). Yaş dağılım ına bakıldığında % 24'ü 25 yaşın altındadır. Hastalar ın % 74'ü 25 yaşın alt ında madde kullanmaya başlamışlardır. Eği- tim durumlar ı incelendiğinde % 4'ü okur-yazar, 54'ü ilkokul, 19'u ortaokul, 15'i lise, 8'i yüksek okul mezunu olarak belirlenmektedir. Hastalar ın % 64'ü evli, 41'i bekar, 13'ü duldur. Olguların % 1.2'si yurtd ışında yaşamaktad ır. % 64'ü serbest meslek sahibi, 9'u memur, 7'si i şçi, 2'si öğrenci, 13'ü işsizdir. % 62'sinin eroin ile ba şka madde (% 15'i sadece eroin kullanmaktad ır) kullandığı belirtilmiştir. Esrar, kokain, sedatif hipnotik kullan ım ı tek başına değil çoğul madde kullan ım ı ile birliktedir. Biperiden bağımhlığı oran ı % 3, uçucu madde bağımhlığı oran ı % 0.4'dür yılında Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi'nde tedavi edilen 11 biperiden ba ğımlıs ı saptanmış olup yaşları aras ındaki hastalar ın yaş ortalamas ı 31 olarak saptanm ıştır (14). 11 hastanın 4'ü ilkokul, l'i ortaokul, 5'i lise, üniversite mezunudur. Hastalar ın tümü erkek olup 6's ı bekar, 3'ü evli, 2'si duldur. 3 hastada biperiden yan ısıra başka madde kullan ımı görülürken 4 hastada da psikoz saptanm ıştır. Ortalama kullan ım süresi sadece biperiden kullananlar için 2 y ıl, psikozu da olanlar için 4 yıl, başka maddeler kullananlar için ise 8 y ıl olarak saptanm ıştır. Sadece biperiden kullananlann yaş ortalamas ı 24.5 iken diğer iki grupta ya ş ortalamas ı 32'nin üzerindedir yılında 'de 517'si erkek, 3'ü kad ın olmak üzere 520 madde ba ğımlısı yat ınlarak tetkik ve tedavi edilmiş ve sosyodemografik verilen incelenmiştir (8). İlk kez 15 yaş altında da yatışlar olmuştur ve tüm yat ışlann ın % 2'sini oluşturmuştur yaş grubuna ait yat ışlar aras ında toplam yatışların % 18'i iken 1988'de % 23'e yükselmiştir. Olguların % 26's ı 15 yaşından önce madde kullanmaya başlarken % 40' ı yaşları aras ında maddeye ba şlamıştır. Olguların % 7'sinin öğrenimi yokken, 41'i ilkokul, 26'sı ortaokul, 18'i lise, 8'i yüksek okul mezunudur. Medeni duruma göre incelendi ğinde % 25'i bekar, 51'i evli, 20'si boşanmış veya duldur. Olguların % 38'i işsiz, 10'u i şçi, 38'i serbest meslek sahibi, 3'ü memur, 2'si emekli, 4'ü asker, 1.5'i ö ğrenci, 3.5'i yabanc ı uyruklu turisttir. Olgular ın % 61'i eroin, 2.5'i esrar, 10'u ilaç, 3'ü uçucu kullanmakta oldu ğu, % 23'ünün çoğul madde kulland ığı saptanm ıştır. 57

3 Türkiye'de Madde Kullananlarm Profili: Hastane yerlerinin y ıllarında Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi'nde yat ırılarak mü şahade alt ına al ınan ve eroin ba ğıml ıs ı olduğuna dair haklar ında adli bilirkişilik raporu düzenlenen 113 hastaya ait sosyodemografik veriler de önemli bir veri kayna ğı oluşturmaktad ır (12). Hastalar ın 108'i (% 96.6) erkek, 5'i (% 4.4) kad ınd ır. Tahsil durumuna bak ıldığında % 6's ın ın öğrenimi yokken, 61'i ilkokul mezunu, 12'si ortaokul mezunu, 15'i lise mezunu, 3'ü yüksek okul mezunudur. Medeni durumlar ı incelendiğinde % 35'i evli, 34'ü bekar, 20'si bo şanmıştır. Olguların % 62'si i şsizdir. Eroin kullan ım yöntemine bak ıldığında % 62'si damar yolu, 26's ı burun, 10'u burun ve damar yolu ile kulland ıklarını belirtmi ştir. Olgular ın ortalama eroin kullan ım süresi 8.3 y ıl olup % 72'si madde kullan ımına esrar ile ba şlamış ve esrar kullan ımından ortalama 6.8 y ıl sonra eroin kullan ımına başlamışlardır y ılında 'e yatan 650 hastan ın 618'i erkek, 32'si kad ınd ır (4). Kad ınlar yaştan aras ında olup madde kullanmaya başlama yaşları aras ında ve ortalama 19, erkekler ya şları aras ında olup, ortalama ya şları 27, madde kullanmaya başlama yaşları aras ında olup ortalama 22'dir. Tüm hastalar ya şları aras ında olup ortalama yaş 28'dir. Hastaların % 5'inin öğrenimi yokken, 54'ü ilkokul, 19'u ortaokul, 15'i lise, 7'si yüksek okul mezunudur. Medeni duruma göre da ğılım incelendiğinde % 49'u evli, 21'i bekar, 20'si duldur. Çal ışma durumlarına göre dağılım incelendiğinde % 70'i serbest meslek, 9'u memur, 2'si öğrenci, 7'si i şçi, 12'si işsizdir. % 67' sinin eroin, % 5'inin ilaç, % 5'inin uçucu, % 3'ünün esrar, % 20'sinin ise ço ğul madde bağımlısı olduğu belirtilmi ştir Mart aylar ı aras ındaki 4 y ıl süresince 'e yatan 2180 madde ba ğıml ısına ait veriler, madde bağımlılarının % 57'sinin eroin, 7.5'inin esrar, 7'sinin uçucu madde, l'inin kokain, 1.5'inin biperiden, 23.5'inin çoğul madde bağımlıs ı olduğunu göstermektedir (3). Hastaların % 0.6's ı yabanc ı uyrukludur. Hastalar ın yaş ortalamas ı 32 olup kad ınlarda 27, erkeklerde 33'dür. Uçucu madde ba ğımlıların ın yaş ortalamas ı 17'dir. Olguların % 4'ünün öğrenimi yokken % 58'i ilkokul mezunu, 35'i ortaokul ve lise mezunu, 3'ü yüksek okul mezunudur. Medeni duruma bak ıldığında % 38'i evli, 45'i bekar, 17'si bo- şanmıştır. Mesleklere göre da ğılım incelendiğinde % 52'si serbest meslek sahibi, 32'si i şsiz, 15'i işçi, 3'ü öğrenci, 2'si memurdur. Maddeyi ilk kullan ım yaşına bakıldığında ilk sırayı yaş grubu almaktad ır yılları aras ında 'e yatan olgulara ait bir başka değerlendirmede, mükerrer yan ş- lara ait bilgilerin ç ıkarılması sonucunda 1679 hastaya ait veriler elde edilmi ştir (5). Bu verilere göre hastaların % 98'i erkek olup, % 98'i TC uyrukludur. Hastalann % 53'ü ilkokul, 20'si ortaokul, 16's ı lise, 3.5'i üniversite mezunudur. Medeni durumlar ına göre incelendiğinde % 44'ü bekar, 36's ı evli, 10'u boşanmıştır. Çalışma durumları incelendiğinde % 15' inip işçi, 7'sinin serbest meslek sahibi, 3'ünün memur, 3'ünün öğrenci olduğu, % 33'ünün i şsiz olduğu saptanm ıştır. Madde ilk kullanma ya şı ortalama 18.5'dir. Tedavi için ba şvuru nedeni olan madde oranlar ı şu şekildedir: % 68 opioid, 8 uçucu, 7 esrar, 3.5 benzodiazepin dışı sedatif hipnotik, 2 kokain, 1.5 antikolinerjik, 1 benzodiazepin, 0.5 morfin, 0.5 amfetamindir. Opioid kullananlann % 57'si damar yolu ile madde kullanmaktad ır. Balıkl ı Rum Hastanesi Anatolia Klinikleri Bağımlıl ık Tedavi Servisinde 1994 Nisan-1996 Nisan ay ı aras ında 837 erkek, 112 kad ın olmak üzere 949 madde bağımlısı tedavi edilmi ştir (5). Bunların 836's ı eroin, 67'si karışık madde, 14'ü esrar, 10'u kokain, 4'ü dolantin, 2'si kodein, 7'si benzodiazepin, 5'i bipenden, 3'ü uçucu, afyon, 2'si efedrin ba ğıml ıs ıdır. Hastalann 356's ı (eroin kullananlann 328'i) yaş, 255'i (eroin kullananlann 230'u) ya ş grubundad ır. Balıkl ı Rum Hastanesi Anatolia Bağıml ılık Tedavi Kliniğinde 1996 y ılında psikoaktif madde kullan ım bozukluğu tanısı ile yatan 688 hastan ın değerlendirilmesinde hastalar ın yaşları aras ında olduğu, % 87.1'inin erkek, 12.9'unun kad ın olduğu saptanmıştır (11). Meslek dağılım ında % 29'u i şçi, 27'si işsiz, 1 l'i serbest meslek sahibidir. Olgular ın % 22'si yurtdışında yaşamaktad ır. Hastalar ın % 45'inin eroin, 10'unun eroin ve kokain, 2'sinin esrar, 19'unun kokain ve 0.5'inin uçucu madde kulland ığı saptanmıştır. 58

4 Türkiye'de Madde Kullananlann Prnfili: Hastane verilerinin Ağustos 1996-May ıs 1997 tarihleri aras ında UMA- TEM'e yatarak tedavi edilen 56 hastan ın yaşları aras ında olduğu ve ortalama ya şın 15.5 olduğu saptanm ışt ır (6). Tümü erkek olan hastalar ın % 18' inip ilkokuldan ayr ıldığı, % 64'ünün ilkokul mezunu olduğu, 1 l'inin ortaokul mezunu oldu ğu saptanm ıştır. 3 kişi öğrenci olup 37 ki şinin bir i şte çal ıştığı belirlenmiştir. Hastalar ın % 46's ı bali, 20'si bali ve tiner, 9'u esrar, hap, bali ve tiner, 7'si tiner, 5'i uhu, 5'i uhu ile bali, 5'i esrar bali ve tiner, uhu ile tiner kullanmaktad ır. Çoğunluğu 2-3 y ıldır uçucu madde kullanmaktad ır. İlk madde kullanmalar ı 7-15 yaşları aras ında olmuş, 7 kişi 13 yaşında, 5 kişi 14 yaşında uçucu maddeye ba şlam ıştır. Poliklinik başvurular ına ilişkin veriler polikliniklerine madde kullan ımı nedeni ile 1995 y ılında ilk kez başvuran olgular ın poliklinik kay ıtlar ının geriye dönük yle 977 olguya ait veriler de ğerlendirilmi ştir (17). resmi kay ıtlarında 1995 y ılına ait ba şvuru say ısı 984'tür. Verilerin toplanmas ı s ıras ında 7 ki şiye ait poliklinik kayıtların ın yetersiz bilgi içermesi nedeni ile bu kay ıtlar değerlendirme d ışı tutulmuştur. Madde kullan ım ı saptanan olgu say ısı 902 olup % 93.7'si erkek (845), % 6.3'ü (57) kad ındır. Yaş ortalamas ı 25 olup, en küçük başvuru yaşı 9, en büyük 62'dir. Erkeklerin tedaviye ba şvuru ya şı ortalama 25, kad ınların tedaviye başvuru yaşı ise ortalama 26'd ır. Olguların % 61.5'i bekar, % 25.5'i evlidir. Tedaviye başvurana kadar geçen ortalama süre 43 ayd ır. Belirtilen en uzun kullan ım süresi 360 ayd ır. Maddeye başlama yaşı ortalama 22'dir. Erkeklerin maddeye başlama yaşı 21 6, kadınların maddeye başlama yaşı ortalama 23'dür. En küçük maddeye ba şlangıç yaşı 6, en büyük ba şlang ıç yaşı 58'dir. Olguların % 35'i (316) i şsizdir, % 9'u (84) ö ğrencidir y ılı içinde 'e alkol dışı madde kullan ım ı nedeniyle yap ılan poliklinik ba şvurulann ın, halen en yoğun olarak kulland ıkları maddeye göre dağılımı incelendi ğinde, olguların % 43'ünün eroin, % 25'inin uçucu madde, % 21'inin esrar, % 10'unun psikoaktif ilaç, % 0.4'ünün kokain kullan ımının olduğu saptanm ıştır. Olguların % 38'inin ise birden çok madde kulland ığı saptanm ıştır. Eroin kullanan olgular Olgular ın % 89.5'i yurtiçinde, % 8.5'i yurtd ışında yerle şim göstermekte olup, % 2 yabanc ı uyrukludur. Yurtdışında ikamet etmekte olanlar ın çoğu Almanya' da oturmaktad ır. Olguların % 31.5'i i şsizdir. Olguların % 49'u bekar, % 34'ü evli, % 2'si bo şanm ış, % 2' si duldur. Eğitim durumları incelendi ğinde; % 40' ı ilkokul, % 22'si ortaokul, % 28'i lise, % 4'ü yüksek okul mezunudur. Madde kullan ım yöntemi incelendiğinde; % 40.5'i burundan, % 30'u damar içi, % 6's ı sigara ile eroin kullandığını belirtmi ştir. Olguların % 16'sı sedatif-hipnotik ilaç, % 14'ü esrar, % 12'si hem esrar hem de şedatif-hipnotik ilaç, % 2'si kokain de kullandığın ı belirtmiştir. Eroin d ışında madde kullanmayanlarm oran ı % 45'dir. Esrar kullanan olgular Esrar yan ısıra % 28.5'i sedatif-hipnotik ilaç, % 6's ı sedatif-hipnotik ilaç ve biperiden, % 5'i uçucu madde, % 4'ü biperiden kulland ıklarını belirtmiştir. Esrar dışında başka madde kullanmayanlar ın oran ı % 52'dir. Uçucu madde kullanan olgular Uçucu madde kullanan olgular ın % 98.2'si erkek ve % 1.8'i kadınd ır. En küçüğü 10, en büyüğü 35 yaşında olup ortalama ba şvuru yaşı 16'd ır. Uçucu kullan ımına başlama yaşı 14.5 olup en küçük ba şlama yaşı 6, en büyük 25'dir. Mesleklere göre da ğılımları incelendiğinde; % 33'ünün i şçi, % 9'unun serbest meslek sahibi, % 14'ünün ö ğrenci olduğu saptanm ıştır. % 43'ü i şsizdir. Hastalar ın % 93'ü bekar, % 2'si evli, % 0.5'i boşanmıştır. Öğrenim durumlar ı incelendiğinde; % 73'ü ilkokul mezunu, % 13'ü ortaokul mezunu, % 9'u lise mezunu, % 0.5'i yüksek okul mezunudur. Uçucu madde kullanan hastalar ın hepsi yurtiçinde ikamet etmektedir. Olguların % 64'ü bali, % 18'i tiner; % 17'si hem bali hem de tiner kulland ıklarını belirtmi ştir. 2 olgu uhu kullandığını belirtmi ş, bir olgu da tiner, bali ve uhu kullanım ı birlikte saptanm ıştır. Olguların % 4.5'i daha seyrek olarak esrar, % 2'si sedatif-hipnotik, % 2'si hem sedatif-hipnotik hem de esrar, % 2'si sedatif-hipnotik, esrar ve antikolinerjik ilaç (biperiden), % sedatif-hipnotik ve antikolinerjik ilaç da kul- 59

5 Türkiye'de Madde Kullananlartn Profili: Hastane yerilerinin land ıkların ı belirtmi ştir. % 88'i uçucu madde d ışında bir madde kullanmamaktad ır. Psikoaktif madde kullanan olgular % 7.1'i erkek, % 12.9'u kad ındır. Kullandıkları ilaçlara göre incelendi ğinde; % 47'sinin sedatif-hipnotik ilaç, % 14'ünün biperiden, % 14'ünün efedrin, % 7.5' inip hem sedatif-hipnotik hem de biperiden, % 3'ünün kodein, % 2'sinin amfetamin, % 2'sinin ekstazi kullandığı saptanm ıştır. Son y ıllarda ülkemizde efedrin kullan ım ında belirgin bir art ış görülmektedir. Kokaion kullanan olgular 4 kişi kokain kullan ım ı nedeniyle poliklini ğe başvurmu ştun. Kokain kullanan bu 4 ki şi dışında, diğer maddeleri daha yo ğun kullanan 35 ki şi kokain de denediklerini veya seyrek olarak kulland ıklarını ifade etmiştir. Ancak di ğer maddeleri daha yoğun olarak kullanmaları nedeniyle di ğer gruplar içinde incelenmişlerdir. Çoğul madde kullanan olgular Eroin kullanan olguların % 55'i eroin yan ısıra başka madde veya maddeler de kullanmaktad ır. Esrar kullanan olguların ise % 48'i, uçucu madde kullanan olguların % 12'si kulland ıkları madde yan ısıra başka madde veya maddeler de kullanmaktad ır. Psikoaktif ilaç kullanan olgular ın ise % 14'ü birden çok ilaç kullanmaktadır. Madde kulland ığı için polikliniğe başvuran 902 ki şiden 340' ının (% 38) birden çok madde kullandığı saptanm ışt ır. Eroin kullananlann % 35'i esrar, % 33'ü sedatif, % 8'i kokain, % 0.8'i LSD kullandığını belirtmi ştir. Madde kullan ım ı yanısıra, olguların % 16's ı (141) alkol kullandığını belirtmi ştir. SSK Ankara Hastanesi Gençlik Poliklini ğine 1993 y ılında yap ılan 680 ba şvurunun 20'sinde (% 2.9) uçucu madde kullan ım ı saptanm ış ve olguların yaşları aras ında oldu ğu, 19'unun erkek oldu ğu, % 35'inin öğrenci, % 30'unun işsiz, % 35'inin çal ıştığı belirtilmiştir ( I ). Olgular düşük sosyoekonomik gruptan gelmektedir. % 35'i 15 ya şında, 25'i 16 yaşında, 20'si 17 yaşındad ır. 20 hastan ın 8'inde alkol, 16's ında sigara, 2'sinde eroin kullan ım ı saptanm ıştır. 'e Kas ım 1995-May ıs 1996 aras ında başvuran, uçucu madde kullan ımı olan yaşları aras ındaki hastalar ın değerlendirildiği bir araştırmada 78 olgunun 77'si erkek olup % 50'si 16 ve daha küçük yaştadır (9). Olgulann uçucu maddeye ba şlama yaşları 9-18 aras ında değişmektedir ve ilk s ırada 14 yaşındakiler (22), ikinci s ırada 15 ya şındakiler (% 17) bulunmaktad ır. Öğrenim durumu incelendiğinde % 4'ünün ö ğrenimi yokken 77'si ilkokul mezunu, 19'u ortaokul mezunudur. % 38'i çal ıştığını belirtmiştir. Olgular ın % 33'ü 1 y ıldır, % 27'si 2 y ıldır uçucu madde kullanmaktad ır. Kullan ılan maddenin cinsine bakıldığında % 18'i tiner, 45'i bali, 33'ü bali ve tiner, 2'si bali, tiner ve uhu, l'i benzin, bali ve tiner, tüpgaz, bali ve tiner kulland ığın ı belirtmi ştir. TARTIŞMA Tedavi için ba şvuru ve maddeye başlama yaşları Tedavi için ba şvuru ve yatış yaşları kullanılan maddeye göre değişmektedir. Yatan bağımlılarda ilk kez yatanlann yaşlanma ait bilgi olmamakla beraber genel olarak 28 ve 32 yaşları ortalama yaşlar olarak verilirken, poliklinik verileri ilk kez ba şvurulan gözönüne alm ış ve ortalama başvuru yaşı 25 olarak belirlenmi ştir (Tablo 1). Genç ve ayaktan tedavi edilen uçucu madde ve esrar kullananlara ait ba şvurular, ortalama başvuru yaşının verilerinden düşük olmas ına yolaçmaktadır. Maddeye başlama yaşları da kullan ılan maddeye göre değişmektedir. Örneğin uçucu kullan ımı çok erken yaşlarda başlamaktadır. Tüm maddeler gözönüne al ındığında, yaş aralığı genel olarak en çok belirtilen maddeye başlama yaş aralığıdır. Yatarak tedavi edilen madde ba ğımlıları, daha erken yaşta madde kullanmaya ba şlamıştır. Nitekim yatan madde bağımlıları için başlama yaşı bir araştırmada 18.5 iken poliklinik verilerinde 22'dir. Cinslere göre de ğerlendirme Özel tedavi kurumu verilerinde yatan kad ın hasta oranı devlet hastanesi verilerine göre biraz daha fazladır (Tablo 2). Bununla birlikte tüm verilerde madde kullananlann % aras ındaki bölümü erkektir. Poliklinik verilen ile verileri arasında, kad ınların tüm hastalara oranlar ı açısından belirgin bir farkl ılık yoktur. Kad ınların daha çok hangi maddeleri kulland ıklanna ili şkin ise fazla bilgi yok- 60

6 Türkiye'de Madde Kullananlarm Profili: Hastane verilerinin Tablo 1. Hastalar ın yaş, başlama yaşı ve yurtd ışından gelişlerine göre dağı l ım ı Y ı l Kurum n 1828 Yaş Başlama ya şı % 35'i ya ş Yurtd ışı % 24'ü 25 ya şın altında % 74'ü 25 ya ş alt ında % 23'ü yaşları aras ında % 26's ı 15 yaş alt ında % 40'ı yaşlar ı aras ında Kad ınlarda 19 Erkeklerde ya ş grubu ilk s ırada 3.5 yabanc ı uyruklu 0.6 yabanc ı uyruklu yabanc ı uyruklu Bal ıkl ı Rum Hast. poliklinik % 27'si ya ş % 38'i ya ş tur. Poliklinik verilen kad ınlarda madde türüne göre eroin kullananlann say ısal olarak daha çok oldu ğunu göstermektedir. Ancak erkeklerle k ıyaslandığında elde edilen sonuçlar aç ısından, tüm verilerde erkeklerden say ısal olarak daha dü şük olmakla beraber, Tablo 2. Hastaların cinslere göre da ğı l ımı Y ı l Kurum Bal ı kl ı Rum Hast poliklinik 1996 Bal ıkl ı Rum Hast Erkek Kad ın (%) (%) Kad ınlarda 23 Erkeklerde 21.6 (ort. 22) ilaç kullanma oranlar ının, kadınlarda eroin veya esrar kullanma oranlar ından daha yüksek oldu ğu görülmektedir. Özellikle uçucu madde kullananlarda erkek oranlar ı, diğer maddeleri kullananlara göre daha yüksektir. Medeni durumları Yatan madde bağımlılarının 1990 y ılına kadar olan verilerde ço ğunlukla evli oldu ğu saptamrken daha sonraki y ıllarda bekarlar ın oran ı daha fazlad ır (Tablo 3). Poliklinik verilerinde ise hastaneye yatmayan ve ayaktan tedavi edilen ya şı daha küçük olan uçucu madde kullananlann ve esrar kullananlann varl ığı nedeniyle, bekarların oran ı verilerine göre daha fazlad ır. Öğrenim durumlar ı S ıkl ık s ıras ına göre ilk s ırayı ilkokul mezunları almaktadır (% aras ında). Yüksek okul mezunlarının oran ı % 3-9 aras ındadır (Tablo 3). AMA- TEM verilen yüksek okul mezunlar ının hastaneye yatış oranlar ın ın yıllar içinde azald ığını göstermektedir. Uçucu kullananlar içinde ilkokul mezunlar ının oran ı, tüm madde kullan ıc ılarına ait verilere göre çok daha fazla ve üniversite mezunlar ın ın oran ı çok daha azd ır

7 Türkiye'de Madde Kullananlarm Profili: Hastane verilerinin Tablo 3. Hastalar ı n öğrenim durumu ve medeni duruma göre da ğılım ı Y ıl Kurum n ilkokul Ortaokul mezunu mezunu Lise Yüksekokul Evli Bekar Dul veya boşanm ış mezunu mezunu Tablo 4. Hastalar ın çal ışma durumlar ına göre dağılımı Y ı l Kurum n I Mesleklere göre da ğılım Madde kullananlar aras ında i şsizlik oran ı % arasında değişmektedir (Tablo 4). İşçi oranları memur oranlar ından daha fazlad ır. İşçi oranları % 7-29 aras ında değişirken, memur oranlar ı % 2-9 aras ındadır. Olguların % 1.5-3'llik bölümünü öğrenciler oluşturmaktad ır. "Serbest meslek" tan ımlanmas ına ilişkin veriler güvenilir bulunmam ıştır. Madde kullananlar aras ında tombalac ılık, pazarc ılık, geçici i şlerde çal ışma, meslekleri soruldu ğunda "serbest" olarak nitelendirilmektedir. Uçuct ı madde kullananlarda ö ğ- renci oran ı % 5-35 aras ında değişmekte olup, yatan hasta verilerinde uçucu madde kullanan ö ğrenci oran ı daha dü şükken poliklinik başvurularında daha yüksek oranda bulunmaktad ır. 62 işsiz (% ) İşçi (%) Memur (%) Öğrenci (%) Madde bağımlılar ının kulland ıklar ı maddelere göre dağılımı Yatan hastalara ait verilerle poliklinik ba şvurulanna ait verilerin kar şılaştınlmas ı sonucunda (Tablo 5), eroin kullananlann tüm madde kullananlara oranının, lara ili şkin verilerde, poliklini ğe başvuranlara göre daha yüksek oldu ğu görülmektedir (% 55-68'e kar şı % 43). Bunun nedeni, eroin bağımlılığının ayaktan detoksifikasyonunun daha zor olmas ı nedeniyle ayaktan tedavi yerine yat ışın talep edilmesi olabilir. Poliklinik verilerinde ço ğul madde kullanım ı oran ı % 38 olarak saptanm ıştır. Oysa verilerinde bu oranlar genel olarak daha dü şüktür. Bunun

8 Türkiye'de Madde Kullananlarm Profill: Hastane verilerinin Türkan Tablo 5. Hastaların kulland ıkları madde türlerne göre da ğıl ımı Y ı l Kurum Eroin (%) Esrar (%) Uçucu (%) Bak ırköy RSH Hastanesi 2878 Toksikomani Servisi Bal ıkl ı Rum Hastanesi poliklinik 1996 Bal ıkl ı Rum Hastanesi 688 nedeni poliklinik verilerinde ba ğımlıl ık yerine kullan ım ın ön planda de ğerlendirilmesidir. Yatan hasta verilerinde herhangi bir maddeye ba ğımlılığı olanların kulland ıkları ancak halen bağımlı olmad ıkları diğer madde oranlar ı, uçucu madde kullananlara ili ş- kin az say ıdaki araştırma dışında genellikle incelenmemiştir. Buna göre uçucu madde kullananlarda esrar kullan ım oran ı % aras ındadır. Poliklinik verilerine göre eroin kullananlann % 55'inin ba şka bir madde de kulland ığı saptanm ıştır. Eroin kullananların % 16's ı sedatif hipnotik, 14'ü esrar, 12'si sedatif hipnotik ve esrar, 2'si kokain kullanmaktad ır. Özel hastane verilerinde uçucu madde ve esrar kullananların tüm madde kullananlara oran ı, devlet hastanesi verilerine göre daha dü şüktür. Kokain kullananlarm oran ı ise özel hastane verilerinde daha yüksektir. Bu sonuçların hastalar ın sosyoekonomik durumuyla ili ş- kili olduğu dü şünülmü ştür. verilerinin y ıllar içindeki deği şimi uçucu kullan ım ında artış olduğunu göstermektedir. poliklinik verilen de bu saptamay ı desteklemektedir. Nitekim ülkemizde uçucu madde kullan ım ında görülen art ış, 1996 y ıl ında bu hastalara yönelik bir tedavi merkezi olan UMATEM' in kurulmas ına yolaçm ıştır. Tüm veriler değerlendirildiğinde, tedavi için hastaneye ba şvuru ve yat ış nedeni aç ısından ilk sıray ı eroin kullananlar almaktadır. ilaçların kullan ımına ait veriler, sedatif-hipnotik, antikolinerjik, dolantin, efedrin gibi ilaçlar ın baz ı araştırmalarda ayrı ayrı bazı araştırmalarda birlikte değerlendirilmesi nedeniyle k ıyaslamalar için güvenilir bulunmam ıştır. Bununla birlikte y ıllar içinde, barbitürat kullan ım ında azalma olurken benzodiazepin, biperiden ve efedrin kullan ımı artm ıştır. Yurtd ışı başvurular ı Özel tedavi kurumu verilen yurtd ışından gelen hasta oranlarının devlet hastanesi verilerinden daha yüksek olduğunu göstermektedir (Tablo 1). Bu sonuç yurtdışından gelen hastalar ın ekonomik olanaklar ı- n ın daha fazla olmas ıyla ilişkilidir. Yabanc ı uyruklulara ili şkin başvuru oranları ise % aras ında değişmektedir. Kullan ılan madde türüne göre de ğerlendirildiğinde, eroin kullananlar aras ında yurtdışından gelenlerin oran ı diğer maddeleri kullananlara göre daha fazlad ır. 63

9 Türkiye'de Madde Kullananların Profili: Hastane verilerinin Tablo 6. Eroin kullananlar ın cins, öğrenim durumu ve medeni duruma göre karşdaştırılmast Y ı l n Erkek Kad ı n ilkokul Ortaokul Lise Yüksekokul Evli Bekar Boşanm ış i şsiz (%) (%) mezunu (%) mezunu (%) mezunu (%) mezunu (%) (%) (%) (%) (%) Eroin kullan ımına ait verilerin kar şılaştırılması Adli birimlerce bağımhlığı olup olmadığına dair rapor istenen ve eroin ba ğımlılığı saptanan hastalar, diğer eroin bağıml ıları ile kıyaslandığında erkek oran ın ın, ilkokul mezunu olma, bo şanma ve i şsiz olma oran ın ın daha fazla oldu ğu saptanm ıştır (Tablo 6). Damar yoluyla madde kullan ım ı oranları ise yatan hastalarda % aras ında iken poliklinik verilerinde % 30 oran ındadır. Bu sonuç, damaryoluyla eroin kullananlar ın daha fazla oranda yatarak tedavisinin gerçekle ştirildiğini göstermektedir. SONUÇ Türkiye'de madde kullananlar ın çoğu erkektir. Çoğunluk ilkokul mezunu olup yatarak tedavi edilen üniversite mezunlar ının oran ı giderek azalmaktad ır. Yatan uçucu madde kullananlarda ö ğrenci oran ı, poliklinik başvurularma göre daha azd ır. Olguların % 13-38'i işsizdir. Uçucu madde kullan ımı giderek artmaktad ır. En s ık başvuru ve yatış nedeni olan madde eroindir. Yatarak tedavi edilen eroin ba ğımlılarına ait verilerde damar yoluyla madde kullan ım oranı, poliklinik verilerine göre daha fazlad ır. Uçucu madde ve esrar kullananlar daha çok devlet hastanesi, kokain kullananlar ve yurtd ışından gelerler daha çok özel hastane tedavisini tercih etmektedir. İlaç kullan ım ına ait veriler barbitürat kullan ım ında azalma olurken benzodiazepin, biperiden ve efedrin kullan ımında artışı göstermektedir. KAYNAKLAR 1. Akdemir A, Türkçapar H, K ı l ıç EÖ ve ark: Psikiyatri klini ğine başvuran uçucu madde kullanan ergenlerin özellikleri. Türk Psi- kiyatri Dergisi 3:213-86, Akman M: Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıklar ı Hastanesi'nde uyu şturucu madde kullanan hastalar ın psiko-sosyal yönden araştırmas ı. 12. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi, Istanbul 1976; s Aköz AA: Alkol d ışı madde bağıml ıl ığı profıli (bas ılmam ış uzmanl ık tezi). İstanbul Şişli Etfal Hastanesi, Alpay N, Maner F, Kalyoncu A: 'de 1990 y ıl ında yatınlan madde bağıml ıların ın demografık özellikleri ve geçmi ş y ıllarla k ıyaslanmas ı. 27ci Ulusal Psikiyatri Kongresi Program ve Bildiri Özetleri, Antalya 1991; s ve HHV: Türkiye'de madde kullan ımına ili şkin ikinci el verilerin de ğerlendirilmesi. İstanbul'da madde kullanımın ın doğas ı ve boyutları. I. rapor, İstanbul Aytaçlar S, Ertekin G, A ve ark: UMATEM'de yatan hastalar ın sosyodemografik özelliklerini ve ya şam alanlar ındaki sorunlann ı değerlendirme. 33. Ulusal Psikiyatri Kongresi Bildirisi, Antalya 1997; s Beyazyürek M, Alpkan L, Eradamlar N ve ark: Madde ba ğırabilgi ve yüksek ö ğrenimde psikososyal faktörler. Dü şünen Adam 2:7-9, Beyazyürek M, Alpkan L, Karamustafal ıoğlu KO ve ark: Uyu ş- turucu madde bağıml ılar ında sosyodemografik özellikler. Düşünen Adam 3:59-61, Çöpür M: Uçucu madde kullanan çocuklar ın psikososyokültürel özellikleri. 10. İstanbul T ıp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi Anabilim Dal ı, Çocuk Ruh Sağl ığı ve Hastal ıklar ı Uzmanl ık Tezi, İstanbul 1996; s Kaymakçalan Ş : İlaç al ışkanl ıklarına genel bir bak ış. TO- B İTAK haç. Al ışkanlıklar ı Sempozyumu, Ankara 1973; s Pekta ş Ö, Kalyoncu A, Yilmaz S ve ark: Tedavi klini ğimizde yatarak tedavi gören hastalar ın dekstriptif analizi. 33. Ulusal Psikiyatri Kongresi Özet Bildiri Kitab ı, Antalya 1997; s Sayg ılı S, Özden SY: Eroin bağıml ıların ın biyopsikososyal yönden ara ştırılmas ı. Psikofarmakolojide Yenilikler Sempozyumu. GATA, İstanbul 1991; s Tuncer C, Beyüzyürek M, Oral ET ve ark: Uçucu madde bağıml ıl ığı. 23. Ulusal Psikiyatri Kongresi Bilimsel Çal ışmalar 1987; s Tuncer C, Beyüzyürek M, Karamustafal ıoğlu KO: Biperiden bağıml ı l ığı. 23. Ulusal Psikiyatri Kongresi Bilimsel Çal ışmalar 1987; s Tuncer C, Beyazyürek M, Ersül Ç ve ark: Madde ba ğıml ı s ı hastalarda demografik bir çal ışma. 23. Ulusal Psikiyatri Kongresi Bilimsel Çal ışmalar 1987; s Tuncer C, Beyazyürek M, Karamustafal ıoğlu KO ve ark: Uyuşturucu madde bağunl ı l ığında sosyodemografik 24. Ulusal Psikiyatri Kongresi, Serbest Bildiri, GATA Ankara, A, Çakmak D, S: 'e ba şvuran alkol d ışı madde kullanan olgular ın özellikleri. Bahar Sempozyumlan, Antalya