MANİSA İLİ HALK SAĞLIĞI LABORATUARI NUMUNE ALMA EL KİTABI

Transkript

1 TC MANİSA İLİ HALK SAĞLIĞI LABORATUARI NUMUNE ALMA EL KİTABI 1

2 REVİZYON TAKİP SAYFASI REVİZYON YAPILAN REVİZYON YAPILAN REVİZYON REVİZYON AÇIKLAMASI SAYFA TARİH NO 2

3 DAĞITIM TABLOSU DAĞITILAN BİRİM TARİH TESLİM ALAN İMZA DAĞITILAN BİRİM TARİH TESLİM ALAN İMZA 3

4 İÇİNDEKİLER: 1. GİRİŞ VE AMAÇ 2. SORUMLULAR 3. GÜNCELLİK DURUMU 4. ANALİZ SONUCUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER 5. NUMUNE KAYIT VE BARKODLAMA 6. TÜP SEÇİMİ 7. BARKOTLAMA VE ETİKETLEME HATALARI 8. BİYOKİMYASAL TESTLER VE SEROLOJİ İÇİN KAN ALMA 9. KAN ALMA SIRASINDA DIKKAT EDILMESI GEREKEN HUSUSLAR 10. ÖRNEK KALİTESİ İLE İLGİLİ RED KRİTERLERİ 11. MİKROBİYOLOJİK TESTLER İÇİN NUMUNE ALMA 12. KÜLTÜR TESTLERİ İÇİN RED KRİTERLERİ 13. GASTROENTERİT VAKALARINDA NUMUNE ALMA 14. LABORATUVARA NUMUNELERİN TAŞINMASI 15. LABORATUAR NUMUNE RED KRİTERLERİ HAZIRLAYAN. UZM. DR. ELİF SANEM BAYKAL TIBBİ MİKROBİYOLOJİ 4

5 1.GİRİŞ VE AMAÇ Bu el kitabı; laboratuarlarımıza kabul edilecek numuneler için standardizasyon oluşturulması, test için en uygun numunenin laboratuarlarımıza ulaştırılması ve kabulünün sağlanması için hazırlanmıştır. 2. SORUMLULAR: Kuryeler Manisa iline bağlı il merkezi ve bağlı ilçelerdeki tüm Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) Laboratuar sorumluları Kalite temsilcisi 3. GÜNCELLİK DURUMU: Bu el kitabının içerisinde yer alan bilgiler kalite temsilcisi, laboratuvar sorumluları kontrolünde 6 ayda bir düzenlenen tüm sorumluların katıldığı toplantıda kontrol edilir. Değişikliklerin olması durumunda ilgili kişilere / kurumlara, kalite temsilcisi tarafından numune alma el kitabının son baskısı iletilir. 4. ANALİZ SONUCUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER Güvenilir ve tıbbi açıdan değerlendirilebilir sonuç elde edebilmek için sadece doğru transport ve doğru analiz yeterli değildir. Analiz sonuçlarını etkileyen faktörler kısaca şu şekilde özetlenebilir DEĞİŞMEYEN FAKTÖRLER: - Cinsiyet - Irk - Kalıtım DEĞİŞEN FAKTÖRLER: - Yaş - Beslenme - Alkol - Vücut ağırlığı - Kas doku miktarı - Vücut aktivitesi - Vücudun kan alımı esnasında pozisyonu - Günlük ritim - İlaçlar - gebelik 5

6 ENDOJEN FAKTÖRLER: - Hemoglobinemi - Bilirubinemi - Hiperlipemi EKZOJEN FAKTÖRLER: - Farmakoterapi Bakteri kontaminasyonu -Antikoagülanlar Laboratuar, hasta ve örnek alım koşulları ile ilgili bilgilerin eksikliği durumunda analiz sonuçlarının doğruluğunu etkileyebilecek bu faktörlerin ancak çok kısıtlı bir bölümünü değerlendirebilir. Bu yüzden hasta ile ilgili klinik bilgilerin laboratuara bildirilmesi, klinisyene yardımcı olabilecek yorum ve değerlendirmelerin yapılabilmesi için son derece önemlidir. Numune alımı için standart şartlar uygulansa dahi bazı parametreler (örneğin glukoz, kalsiyum, serum demir düzeyi, insülin) gün içi farklılıklar gösterir. Büyüme hormonu uykuya daldıktan kısa süre sonra yükselir. Oysa bazal plazma insulini, sabah ve akşam daha yüksek düzeydedir. Organizma gün içerisinde çevresel koşullara adapte olmak zorundadır (çalışma, beslenme vb.) bu yüzdendir ki gün içinde ciddi biyokimyasal değişimler gözlenebilir. Bu farklılıklar yüzünden kan alma sabah saatleri arası (10-12 saatlik açlık sonrası) tavsiye edilir. Benzer şekilde, referans aralıkları da bu koşullar altında hazırlanmıştır. Bu saatlerin dışında alınan kan numunelerinden elde edilen test sonuçları yorumlanırken, gün içi farklılıkların olabileceği göz önüne alınmalıdır. Vücudun pozisyonuna (Yatarak/oturarak ve ayakta) bağlı olarak önemli miktarda vücut sıvısı damarlardan hücreler arasına geçer. Ayakta duran bir kişideki kan hacmi, yatan bir kişiye göre ml daha azdır. Bu durum kan hacminde %10 civarında azalmayı gösterir, bunun sonucunda da enzimler, hormonlar dâhil tüm proteinler, proteinlere kısmen bağlı kalsiyum, bilirubin ve ilaçların konsantrasyonunda farklılıklar gösterir. Postür etkisi nedeniyle ayakta kan alımı yapılan hastalarda plazma proteinleri oturup 30 dakika beklemiş hastaya oranla yüksek bulunabilmektedir. Bu nedenle hastalardan kan alımı sırası gelene kadar oturur vaziyette beklemesi istenmeli, kan alımının da mutlaka oturtularak yapılması sağlanmalıdır. Egzersizin vücut sıvılarının bileşimine etkisi, aktivitenin süresi ve yoğunluğu ile ilgilidir. Egzersiz sırasında da önemli miktarda vücut sıvısı damarlardan hücreler arası alana geçer. Kısa süreli egzersizden etkilenen ölçümler şunlardır; Kreatin kinaz, Glukoz, kreatinin, hemoglobin, hematokrit, albumin, protein, sodyum, potasyum, kalsiyum, AST, LH, üre, lökosit, ayrıca plazma renin aktivitesi, aldosteron ve büyüme hormon düzeylerinin, egzersiz sonrası patolojik düzeylere ulaştığı göz önünde bulundurulmalıdır. Bu testler için dinlenme periyodundan 2 saat sonra analiz yapılmalıdır. Alınan numune, istenen test için uygun olmalıdır. Biyokimyasal analizlerin birçoğu serum ve/veya plazmadan çalışılır. Çoğu kez serum ve/veya plazma numuneleri birçok analiz için kabul edilebilir fakat bazı 6

7 testler için sadece biri kabul edilir; örneğin protein elektroforezi için serum, renin aktivite ölçümleri için plazma numunesi gerekir. Kan alımı esnasında hemoliz olmamasına dikkat edilmeli ve hasta intravenöz tedavi alıyorsa kontaminasyondan kaçınmak için kan diğer koldan alınmalıdır. Hemoliz kırmızı kürelerden sızıntıya bağlı olarak plazma fosfat ve potasyum düzeylerinde ve aspartat aminotransferaz aktivitesinde artışa neden olur. Şayet hemoliz plazmayı kırmızı kan hücrelerinden ayırmak için yapılan santrifügasyondaki bir gecikmeye bağlı ise glukoz konsantrasyonu da düşer. Laboratuvarımız bu yapay sonuçlara her zaman dikkat etmektedir. Ayrıca kan alma sırasında numuneler potansiyel olarak enfeksiyöz kabul edilmeli ve gereken önlemler alınmalıdır. 5.NUMUNE KAYIT VE BARKODLAMA Test talepleri, internet adresindeki ilgili link üzerinden laboratuar bilgi sistemine (LBS) aktarılırken, kişilerin TC kimlik numaralarıyla aranması, çıkan bilgilerin doğruluğu teyit edilmesi gerekmektedir. Daha sonra istem yapılacak parametreler tek tek ya da hazır oluşturulmuş profillerden (KC profili, anemi, evlilik profili vb ) seçilerek işaretlenir ve teşhis kısmı da doldurularak kaydet butonu aracılığıyla kaydedilir. Ve hasta kan alma odasına yönlendirilir. Kan alma odasındaki hemşire tüp kaydet kısmından hastanın TC kimlik numarasıyla istenen tetkiklere ulaşır. İstenen tekiklere uygun barkodları, barkod okuyucu veya el ile barkot numarasını girerek kaydeder. Daha sonra bu barkodları uygun tüplere yapıştırır. 6. TÜP SEÇİMİ Aile Sağlığı Merkezi (ASM) ve/veya TSM lerde yapılan test isteklerinin LBS e kaydı yapıldıktan sonra kayıt/kan alma biriminde barkotlar çıkartılır ve numune kaplarının üzerine düzgün bir şekilde yapıştırılır. Testlere göre uygun örnek tüpü seçimi yapılması önemlidir. Kan alma işlemi tamamlanan hastalara sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden alabileceği bilgileri verilir. Biyokimya-Hormon ve Elisa istemleri için üzerinde Bio-Hor-Elisa yazan barkod sisteme tanıtılır ve sarı kapaklı jelli tüpe yapıştırılır. Tam kan sayımı (hemogram) istemi için üzerinde hemogram yazan barkod sisteme elle veya taratılarak tanıtılır ve barkod mor kapaklı EDTA lı tüpe yapıştırılır. HbA 1 C istemleri üzerinde HBA1C yazan barkod taratılır ve barkod mor kapaklı EDTA lı tüpe yapıştırılır. Talasemi istemi için üzerine talasemi yazan barkod taratılır ve barkod mor kapaklı EDTA lı tüpe yapıştırılır. VDRL ve BRUCELLA gibi seroloji istemi olan hastaların kanları da sarı kapaklı jelli tüplere alınarak barkodlanmalıdır. 7. BARKOTLAMA VE ETİKETLEME HATALARI 1. Barkodsuz örnekler 7

8 2. Barkodun üstündeki bilgilerin okunamaması 3. Yanlış barkod yapıştırılmış numune kapları/tüpler Örnek alımında zorluk yaşanan hastalarda tek tüpe (uygun örnek tüpü olmak kaydıyla) birden fazla barkot yapıştırılması durumunda örnekler reddedilecektir. 8. KAN ALMA Kan alımından önce hastaların hazırlanmasıyla ilgili kendilerine verilecek bilgi ve talimatlar; Hasta üzerinde uygulanan bütün prosedürler, hastanın bilgilendirilmiş onamını gerektirir. Hasta, rutin laboratuvar prosedürlerinin çoğunda, istek formunu laboratuvara sunduğunda ve isteyerek genel kan alma prosedürünü (örneğin, kan almak için damarı delme işlemi) kabul ettiğinde bu işlem onam anlamına gelebilir. Merkezlerden alınan kanlar laboratuvara geldiğinde hastanın Numune Alma El Kitabındaki bilgiler ve öneriler doğrultusunda bilgilendirildiği ve onayının alındığı kabul edilir. Neler hissedilir? Kan örneği kolunuzdaki bir toplardamardan (venden) alınır. Elastik bir bandaj dirseğinizin üzerine uygulanır. Bu esnada bir basınç hissedilebilir. İğnenin girişi esnasında hiçbir şey hissedilmeyebilir veya geçici bir acı hissedilebilir diye bilgi veriniz. Riskler nelerdir? Hastaya işlemi açıklayınız, Venden kan örneği alınırken küçük de olsa hematom gelişebileceği, hafif ağrı hissedilebileceği, baş dönmesi yaşanabileceğini belirtiniz. Çok düşük oranda problem gelişme riski bulunduğunu söyleyiniz. İğnenin giriş yerinde küçük bir zedelenme gelişebileceğini, bu zedelenme riskinin kan alımından sonra birkaç dakika süreyle basınç uygulanarak giderileceğini belirtiniz. Nadir durumlarda kan alımından sonra ven şişebilir. Bu problem flebit olarak adlandırılır. Bu durum gelişirse günde birkaç defa ılık kompres uygulanarak tedavi edilebileceğini söyleyiniz. Kanama bozukluğu olan kişilerde kan alınan yerden devam eden bir kanama gözlenebilir. Aspirin, varfarin (kumadin) ve diğer kanı sulandırıcı ilaçlar kanamaya yol açabilir. Kanama veya pıhtılaşma problemleriniz varsa veya kanı sulandırıcı ilaç kullanıyorsanız kan alımından önce doktorunuza bilgi vermeniz gerekir diye söyleyiniz. Demir tedavisi yapılan hastalarda demir ve demir bağlama kapasitesi testleri isteniyorsa, demir tedavisi kesildikten 3 gün sonra numune vermeleri gerekmektedir. Hasta, kan verme işlemi esnasında daha önceleri bayılma hikayesi belirttiyse amonyaklı inhalanları hazır bulundurunuz. Kan tüplere alınırken vakum eksikliği veya ven kollapsı nedeniyle ikinci bir defa kan alma işleminin gerekebileceğini söyleyiniz. 9. KAN ALMA SIRASINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR Kan alma standart koşullar altında gerçekleştirilmelidir. Mümkünse aşağıdaki şartları karşılayıp hastanında uymasını sağlayınız. 8

9 Sabah saatlerinde kan alma (kortizol istemi olan hastaların sabah saat 8:00 da kan vermeleri gereklidir) Son 3 günde ağır fiziksel aktivite olmaması Kan almadan birkaç gün öncesine kadar alkol alınmaması (özellikle son 24 saat içinde) saatlik açlık ( 16 saatten uzun olmamalıdır) Test icin kan vermeye gelmeden önceki gece saat 22:00 den sonra su hariç hiçbir şey yenilip içilmemesi önerilir. Aynı pozisyonda kan alma (oturarak yada yatarak) Kan almadan önce 10 dakika rahatlama için zaman verme Kan almadan önce hastanın beklerken oturması sağlanır. Kan almadan önce aşağıdaki malzemeleri hazır bulundurunuz: Deri dezenfeksiyonu: %70'lik alkol (izopropil alkol, etanol) veya %10'luk povidon iyot, swablar, gazlı pedler, yara bandı. Tek kullanımlık lateks veya vinil eldivenler Turnike, adaptör, iğne uçları veya tek kullanımlık şırıngalar Tüm yukarıda bahsedilenler göz önüne alındıktan sonra; Kan alma işleminden önce ellerinizi iyice yıkayınız. Hastanın kimliğini doğrulayın. Bunu hastanın ismini sorarak veya kimlik kartını görerek yapabilirsiniz. Hasta sandalye veya koltuğa rahat bir pozisyonda oturmalı, kolunu düz bir şekilde uzatarak kolluğa yerleştirmelidir. Kol dirsekten bükülü halde olmamalıdır, hastanın kolunu omuzdan bileğe kadar düz uzatmasını sağlayın. Oturarak/yatarak ve ayakta durarak kan alma pozisyonları, sonuçları ciddi anlamda etkiler. Çoğunlukla biyokimya ve hematolojik ölçümler etkilenmektedir. Yatarak ve oturma pozisyonu arasındaki fark % 5-15' dir!!! Büyük yaralı veya hematomlu koldan, mastektomili kadınlarda memenin alındığı taraftaki koldan, iyileşmekte olan yanık alanlarından kan alınmamalıdır. Hematom bölgesinden alınan numuneler hatalı test sonuçlarına yol açabildiği için diğer bir ven bölgesi mevcut değilse numune hematomun alt kısmından alınabilir. Hastadan ne kadar hacimde kan alınacağını belirleyin, istenen testler için uygun sayıda ve türde tüp ve uygun iğne seçip hazırlayın. Eğer venöz kan toplayacaksanız, uygun veni seçin. Büyük ve dolgun venleri seçmek için her iki kolu kontrol edin. Yetişkinlerde antekubital fossada kalın ve derinin yüzeyine yakın veni tercih edebilirsiniz. 9

10 Kan alınacak bölgenin çevresini, %70'lik izopropanolle doymuş gazlı bezle, dairesel hareketlerle ve kan alma bölgesinden dışa doğru temizleyin. Hemolizi ve hastadaki yanma duyusunu önlemek için bölgenin hava ile kurumasını sağlamalısınız. Kan alma bölgesinin cm üzerinden turnikeyi uygulayıp, geçiş yolunu palpe edin. Alım yapılacak ven bölgesine gerekirse işaret parmağı ile ve ikinci parmakla hafifçe vurarak venin dilate olmasını sağlayın. Hastanın yumruğunu bir iki defa açıp kapamasını söyleyerek venlerin daha belirgin olması da sağlanabilir ama aşırı el pompası kan akımını aktive etmek için gerekli değildir ve kaçınılmalıdır, bu hareket plazma potasyum, fosfat ve laktat konsantrasyonlarını arttırır. Damara girme ve kan alma kola turnike bağlandıktan sonra 1 dakika içinde tamamlanmalıdır. Eğer yeniden kan almanız gerekirse diğer kol kullanılmalıdır. Kola uzun süre turnike uygulanması sonucu protein konsantrasyonunda, proteine bağlı ve hücresel komponentlerde artışa sebep olabilir. İnfüzyon yapılıyorsa infüzyon 3 dakikalığına durdurulmalı ve sonra tercihen diğer koldan kan alınmalıdır. Vakumlu kan tüpüne kan almak için, kan alma tüpü tutucusuna, iğnesini vidalayın. Vene girmek için iğneyi, kan alınacak venle hizalayıp, deriye yaklaşık 15 derecelik açı yapacak şekilde venin içine 0,5-1cm itin. İğne yerine yerleştikten sonra tüp, tıpayı delmek ve vakumu boşaltmak amacıyla ileri (adaptöre doğru) bastırılmalıdır. Tüpü çok ileri itmeyin, böylece iğnenin tüp kapağını delmesi ve vakumun erken kaybına yol açmasını önlemiş olursunuz. Kan tüpün içine akmaya başladığında iğne hareket ettirilmeden turnikeyi gevşetiniz. Vakum bitinceye kadar tüp doldurulur, sonra tüp adaptörden çekilir ve yerine başka tüp sokulur. Kan alma tüplerine şu sırayla kan almaya özen gösteriniz. Önce sıra ile kırmızı yada sarı kapaklı jelli düz tüpler, mor kapaklı, EDTA içeren, hemogram tüplerine kan alınmalıdır. Enjektöre kan almak için, iğneyi enjektörün ucuna sıkı bir şekilde yerleştirip iğnenin üzerindeki koruyucu plastiği çıkarın. Enjektör ve iğne kan alınacak vene paralel tutulur ve iğne deriye yaklaşık 15 derecelik bir açıyla venin içine itilir. Ven duvarı delinirken ilk anda hissedilen direnç ortadan kalktığı zaman, enjektördeki basınç gevşer ve piston geri çekilirken enjektöre kan dolar. Enjektöre alınmış kanı, HEMOLİZ OLMAMASI İÇİN, İĞNEYİ ENJEKTÖRDEN ÇIKARDIKTAN SONRA, TÜP KAPAĞI AÇILARAK HAZIRLANMIŞ TÜPLERE YAVAŞÇA VE TÜP KENARINDAN KAYDIRARAK DİKKATLİ BİR ŞEKİLDE AKTARIN. Tüplerin ağzını sıkıca kapatın, tüplerin içinde katkı maddesi veya antikoagulan varsa tüpleri yavaşça 5-7 kez alt üst ederek karıştırın. Kan alma işlemini tamamladığınızda, iğneyi geri çektikten sonra sızıntı olmaması için hastaya kuru gazlı bez veya pamuk vererek, kan alınan bölgeye 2,5 dakika bastırması ve kolunu yukarıya doğru tutmasını sağlayın. Sonra yara bandı yapıştırın. 10

11 Alınan numuneler aynı gün çalışılmıyorsa +4 C derecede buzdolabında 1 gece bekletilebilir. Daha uzun süreler kalacaksa serumları ayrılarak -20 C derecede dondurulup saklanır. Çalışılacağı zaman çözdürülür. Serumu ayrıldıktan sonra tüpte kalan kanları ve kan alımında kullandığınız enjektörlerin piston kısmını kırmızı renkli tıbbi atık torbasına atınız. Kan alma için kullandığınız iğne uçları ve enjektör uçlarını da sarı renkli tıbbi atık kovasına atınız. İGNENİN UCUNU TEKRAR KAPATMAK İÇİN UĞRAŞMAYINIZ. Tüpler içinde bulunan jel, santrifüj sonrasında serum ve kan hücreleri arasında fiziksel bir engel oluşturmakta, tüp çeperinde bulunan slika partikülleri sayesinde kan pıhtılaşmasını hızlandırmaktadır. TÜPLERİN SON KULLANMA TARİHLERİNİ KONTROL EDİNİZ. Serum Elde Edilmesi: Jelli tüpler en az 5 ml kan örneği ile tamamen doldurulmalıdır. Daha az kan örneği ile yeterli serum elde edilemez. Çocuk ve bebek hastalarda bu miktar 1-2 ml ye kadar azaltılabilir. Kanın tüpün çeperindeki silika partikülleri ile iyice temas etmesi için 5-6 kez yavasça altüst edilmelidir; tüp kesinlikle çalkalanmamalıdır! Tüp içerisindeki kan kendiliğinden pıhtılasana kadar en az 15 dk. beklenmelidir. (bu süre en fazla 2 saat olabilir) ve sonra 10 dk g de tüplerin ağızları kapalı şekilde santrifüj (mümkünse soğutmalı) edilmelidir. Santrifüj edilemeyecek ise tüpler buzdolabında C de en fazla 24 saat saklanabilir. Böylece tüp içerisindeki jel serum ile kan hücreleri arasında bariyer oluşturacaktır. TÜPLERİ DONDURUCUYA KOYMAYINIZ VE DONDURMAYINIZ. Dikkat Edilecek Noktalar: Bir kez santrifüj edilmiş fakat serum ayrımı tam gerçekleşmemiş kan örneğini tekrar aynı jelli tüp içerisinde santrifüj etmek çok sakıncalıdır! İkinci kez santrifüj etmek hücre hasarına neden olacağından hücre içeriği ortama salınır ve matriksi hasara uğramış jelden sızıp seruma karışabilir. Bu durum özellikle bazı elektrolit, eser element ve enzim testleri etkileyebilmektedir. Bu nedenle, tam ve doğru serum elde edilemediğinde tekrar aynı tüple santrifüj etmeyiniz. Barkodu diğer bir sarı kapaklı jelli tüpe yapıştırarak, Üste oluşan serum örneğini bu tüpe boşaltıp tekrar yeni barkodlu tüpü santrifüj ediniz. Hemolizli veya bulanık serumlar birçok tetkik için uygun değildir. Yeniden örnek alınmalıdır!! Hemoliz: Hemoliz, eritrositlerin parçalanmasıdır. Hafif, orta veya ileri derecede olabilir. Hemoliz sonucunda, eritrosit içindeki maddeler seruma geçerler. Serumda hemoglobin konsantrasyonu 20 mg/dl'nin üzerinde olursa hemoliz olduğu gözle anlaşılır. Hemoliz olması durumunda hücre içindeki konsantrasyonları hücre dışındakinden yüksek olan maddelerin serumdaki konsantrasyonları anormal yüksek bulunur. Hemoliz durumunda yüksek bulunan maddeler şunlardır: Özellikle K ve Mg olmak üzere Aldolaz, Asit Fosfataz, LDH enzimleri ile Fosfor. Genel bir ifade olarak hemoliz, nm arasında okunan deneyleri bozabilir. Hemolizin üç nedeni vardır bunlar zaman, ısı ve travma'dır 11

12 Lipemi: Kanda anormal miktarda yağ bulunmasıdır. Sonuçları etkileyen en önemli neden hastanın aç olmamasıdır, bu durumda şu testler etkilenebilir: Glukoz, trigliserid, ALP, üre, amonyak, ürik asit. Eğer numuneyi analiz etmek kaçınılmazsa ve yeniden numune alınması imkansızsa, sonuçlar dikkat notu ile birlikte verilir ve hemolizli yada lipemik numune diye belirtilir. ÖZET OLARAK HEMOLİZE SEBEP OLAN DURUMLAR AŞAĞIDAKİ GİBİDİR, BUNLARDAN KAÇININIZ!!! Yoğun turnike uygulanması Sallama Enjektöre hızlı çekiş, karıştırma ve enjektörden tüpe hızlı bir şekilde boşaltma Soğutma yada ısıtma Tamamlanmamış santrifüj Serum ayrılması için tam kan olarak uzun süre bekletme ( 2 saatten fazla ) Hematomlu bölgeden kan alınması Kan alma bölgesinin kuru olmaması 10.ÖRNEK KALİTESİ İLE İLGİLİ RED KRİTERLERİ Serolojik testler (VDRL, BRUCELLA) için 3 ml den az kan alınması, Elisa-biyokimya-hormon testleri için 5ml den az kan alınması, Talasemi, HbA 1 C ve Tam Kan Sayımı (CBC) için mor kapaklı tüplerin üzerinde belirtilen ml kadar yada işaretli yere kadardan (2ml) az kan alımı, KISACA; Uygun miktarda alınmamış olan örnekler (çizgisine kadar doldurulmamış kan tüpleri) Hemolizli, pıhtılı, lipemik ve yüksek bilirubinli kan örnekleri Uygunsuz tüplere alınan kanlar Santrifüj edilmemiş kanlar Uzun sure oda ısısında bekletilmiş kanlar; sonuçların güvenilirliği açısından çalışmaya alınmayacaktır. 11. MİKROBİYOLOJİK KÜLTÜR NUMUNESİ ALMA Gerekli görülmesi durumunda istenen boğaz burun ve gaita kültürleri ve gaitada parazit taraması için hasta/kişi halk sağlığı laboratuarına numunelerini vermek üzere yönlendirilir. Halk sağlığı laboratuarına yönlendirilemeyen hastalar için BOĞAZ KÜLTÜRÜ Boğazdan sürüntü, A grubu beta hemolitik streptokok aranması ve işyerine girişlerde tarama amacıyla S. aures için alınır. Hastanın yüzü ışığa dönük olmalı, dili bastırılarak eküvyonla sağ-sol tonsilla 12

13 fossalarından ve arka farenks mukozasından alınmalıdır. Eküvyon ağız boşluğuna ve dile temas etmemelidir. A grubu beta hemolitik streptokoklar kuruluğa dayanıklı olup 48 saat materyalde canlı kalabilir. Numune ilk 24 saatte çalışılacaksa, oda ısısında eküvyonla gönderilir. İşleme alma süresi uzayacaksa transport besiyerine alınıp yollanmalıdır. S. aures bakterisi için ise numune transport besiyerine alınıp yollanmalıdır. BURUN KÜLTÜRÜ Burun deliğinden steril eküvyonla girilip farenkse temas edilip eküvyon döndürülerek burundan çıkarılır. Her iki burun deliğinden numune alınmalıdır. Genellikle S. aureus taşıyıcılığının araştırılması amacıyla yapılır. Numune transport besiyeri ile gönderilir. GAİTA KÜLTÜRÜ Steril kaba ceviz büyüklüğünde taze gaita numunesi verilmelidir. Örnekler hemen çalışılmayacaksa Cary- blair transport besiyerine alınmalı ve kısa sürede laboratuvara yollanmalıdır. Gaita alınamıyorsa yerine eküvyonla alınan rektal sürüntü gönderilebilir. GAİTADA PARAZİT TARANMASI Dışkıda parazit taramasında en önemli faktör dışkı örneğinin alınmasından sonra geçen süredir. Sulu ve yumuşak kıvamlı dışkılar laboratuara getirildikten sonraki 30 dk içinde değil, dışkılamadan sonraki ilk 30 dk içinde incelenmelidir. Şekilli dışkıların incelenmesi 1 saat içinde yapılmalıdır. Katı dışkılarda aynı gün içinde incelenmeli, incelenemeyecekse bir fiksatifin içinde veya dışkı kabının kapağı iyice kapatılarak buzdolabında C de saklanmalıdır. SELOFAN BANT TEKNİĞİ İLE ENTEROBIUS VERMICULARIS (OKSİYUR) İÇİN ÖRNEK ALMA: -Tercihen sabah tuvalete gitmeden örnek alınmalıdır. Örnek anüs çevresinde çeşitli yerlerden ve ayrı zamanlarda bir kaç kez alınmalıdır. -İyi kalite selofan bant (seloteyp) alınarak yapışkan yüzü anüs etrafına bir kaç kez sıkıca bastırıldıktan sonra bir lam üzerine yapıştırılır. -Temiz bir kutuda gün içerisinde laboratuvara gönderilir. SERVİKAL PREPARATLAR Endoservikal kanal N. Gonorrhoeae nın en sık izole edildiği yerdir. Spekulum yerleştirildikten sonra servikal mukus uzaklaştırılır ve eküvyon, vajinal flora ile kontamine edilmeden endoservikal kanal duvarına bastırılarak ve döndürülerek örnek alınır. Temiz bir lama döndürülerek sürülür. Yedekleme için işlem tekrar edilir. Bir hastaya ait 2 şer adet lam havada kurutulduktan sonra mümkünse alevde tespit edilerek sabitlenir ve uygun taşıma kaplarında incelenmek üzere kurye ile laboratuara iletilir. 12. KÜLTÜR TESTLERİ RED KRİTERLERİ Steril olmayan kapla gelen kültür numuneleri (gaita hariç ) Formalin içinde gönderilmiş herhangi bir örnek * ( değil 2 saatten fazla beklemiş idrar örneği (kültür için uygun 13

14 24 saatlik biriktirilmiş balgam, kültür için kabul edilemez. * ( için 30 dakikadan fazla beklemiş gaita örneği (parazitolojik inceleme ( için 2 saatten fazla beklemiş gaita (kültür Transport mediumda 25 C'de 24 saat, 4 C'de 3 günden fazla kalmışsa 1 günde 1 'den fazla, 3 hafta içinde 3'den fazla örnek gelmişse *Henüz laboratuarımızda çalışmamaktadır. 13.GASTROENTERİT VAKALARINDA NUMUNE ALIMI Numune türleri gaita, rektal sürüntü, kusmuk, duodenal içerik, kan olabilir. GAİTA: Numunelerin alınacağı kabın temiz, kuru, deterjan ve dezenfektanla kontamine olmaması gereklidir. Gaita numunelerinin sürgülerden alınmaması gereklidir. Numuneyi kendisi veremeyen hastalardasürgü kullanılabilir, ancak kullanılan sürgünün steril olması gerekir. Gaita numunelerinin idrar veya vaginal sekresyonlarla karışık olmamasına dikkat edilmelidir. Gaita sıvı ise yaklaşık 5 ml. katı ise 1 g. materyal yeterlidir. Numunelerin toplanmasında tuvalet kağıdı kullanılmamalıdır. Tuvalet kağıdında bulunan baryum tuzları bazı patojen bakteriler için inhibitör olabilir. REKTAL SÜRÜNTÜ: Rektal swablarla numune alınacaksa steril swablar rektal sfinkterden 2-3 cm içeri sokularak rotasyon yaptırılmalı, swablarda gözle görülebilir fekal numune olmalıdır. Yenidoğanlar ve zihinsel özürlü hastalarda rektal sürüntü numuneleri tercih edilebilir. Erişkinlerde rektal sürüntü numuneleri önerilmemektedir. Epidemiyolojik çalışmalar için rektal sürüntüler alınabilir (İlaçlara çoklu dirençli mikroorganizmaların sürveyansı -MRSA, VRE-, Grup B Streptokok, Listeria enfeksiyonları) KUSMUK Besin zehirlenmesi durumlarında kusmuk numuneleri alınabilir. DUODENAL ASPİRASYON Besin zehirlenmesi durumlarında alınabilir. KAN Kan EDTA lı ( mor kapaklı) tüplere alınmalı, hemen 5-6 defa alt üst edilerek pıhtılaşması önlenmelidir. Pıhtılaşan numuneler çalışmaya alınmaz. Özellikle enterik ateş etkeni olan Salmonella enfeksiyonlarının tanısında kullanılır. Örneklerin laboratuara taşınması ve saklanması 1. İl içi gönderilen numuneler en fazla 2 saat içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. İşlenmesi gecikecek olan numunelerin buzdolabında (+2 ºC ile +8 ºC arasında) saklanması gereklidir. Soğutma işlemi, patojenlerin canlılığını ve göreceli sayılarını korur. 2. İl dışı gönderilen numuneler soğuk zincir şartlarında üçlü taşıma kapları ile 24 saat içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. 3. Laboratuvara gönderilen rektal sürüntü numuneleri nem kaybını önlemek için hemen bir transport besiyerine (Cary-Blair) alınmalıdır. 4. C.difficile kültürü isteniyorsa anaerobik transport besiyerinde numuneler gönderilmelidir. 5. Duodenal içerik 2 saat içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır 14

15 NUMUNE RET KRİTERLERİ 1. Numune üzerinde barkot veya kişisel bilgilerin olmaması: Numuneyi alan veya gönderen sorumlu hekime durum bildirilerek yeniden numune gönderilmesi istenir. 2. Numunede belirtilen isim veya protokol numarası ile hasta bilgileri birbirini tutmuyor ise kişiden yeniden numune vermesi istenir. 3. Numunenin alımından sonra 2 saat geçtiği halde transport besiyerine alınmadan gelen gaita numuneleri reddedilmelidir. 4. Transport besiyerinde 4⁰C de 3 günden fazla beklemiş numuneler veya transport besiyerinde olduğu halde 24 saatten daha uzun süre oda ısısında bekletilerek gelen numuneler reddedilmelidir. 5. İdrar veya baryumla karışık gaita numuneleri işleme alınmaz. 6. Tuvalet kâğıdı ile alınan gaita numunesi işleme alınmaz. 7. Aynı kişiden 24 saat içinde birden fazla; 3 haftalık zaman içinde 3 ten fazla gaita kültürü istenmesi durumunda numune işleme alınmaz. 8. Herhangi bir transport besiyerine alınmadan gönderilen kuru eküvyon da ret kriterini oluşturmaktadır. 14.LABORATUVARA NUMUNELERİN TAŞINMASI Şehir İçinde Kurye ile; Test rehberinde belirtilen koşullarda tarafınızdan alınmış ve hazırlanmış numuneler, bildirilmiş günlük plana uygun olarak kuryelerimiz tarafından alınacaktır. 15.LABORATUAR NUMUNE RED KRİTERLERİ 1. Uygun Barkodlanmamış Tüpler (Yırtık, Okunmayan, Yanlış Yapıştırılmış Vb) 2. Yanlış Tüpe alınmış kanlar 3. Yetersiz Veya Fazla Numune Alımı 4. Uygun Sürede Ve Şartlarda Taşınmayan Tüpler 5. Hemolizli, Lipemik Ve Pıhtılı Kanlar saatten fazla oda ısısında santrifüj edilmeden bekletilen tüpler 7. Santrifüj edilmeden gönderilen numuneler REFERANS DÖKÜMANLAR: 1. Klinik Laboratuvarı Test Rehberi 2. Numune Kabul Ve Red Kriterleri Talimatı 15