İÇİNDEKİLER 1. BANKA VE BANKACILIK...

Transkript

1 İÇİNDEKİLER 1. BANKA VE BANKACILIK Bankanın Tanımı Bankacılığın Tarihi Gelişimi Türkiye de Bankacılığın Tarihi Gelişimi Cumhuriyet ten Önce Ülkemizde Bankacılık Cumhuriyet Döneminde Türk Bankacılığı Banka Sisteminde Yer Alan Banka Türleri Ziraat Bankaları Halk Bankaları Katılım Bankaları Banka Sistemleri Küçük, Orta ve Büyük Banka Uzmanlaşmış ve Uzmanlaşmamış Banka Holding Bankacılığı Perakende Bankacılık Toptancı Bankacılık MERKEZ BANKACILIĞI Merkez Bankalarının Tarihi Gelişimi Fonksiyonları Görev ve Yetkileri Merkez Bankalarının Tarihi Gelişimi Merkez Bankalarının Fonksiyonları Merkez Bankalarının Görev ve Yetkileri Merkez Bankalarının Kredi Düzenleme ve Kontrol Politikalarıyla İlgili Araçlar Merkez Bankalarının Bağımsızlığı Amerika Birleşik Devletleri ve Bazı Avrupa Ülkelerinde Merkez Bankalarının Bağımsızlığı IX

2 X Bankacılık 2.3 T.C. Merkez Bankası nın Tarihi Gelişimi, Görev ve Yetkileri T.C. Merkez Bankası nın Tarihi Gelişimi T.C. Merkez Bankası nın Temel Görevleri T.C. Merkez Bankası nın Temel Yetkileri T.C. Merkez Bankası nın Danışmanlık Görevleri T.C. Merkez Bankası nın Bağımsızlığı T.C. Merkez Bankası nın Bilançosunu Oluşturan Hesaplar ve Banka nın Finansal Pozisyonu EK: 2.1. T.C. Merkez Bankası Bilançosu EK: 2.2. T.C. Merkez Bankası Kâr Zarar Tablosu EK: 2.3. T.C. Merkez Bankası Analitik Bilançosu TİCARİ BANKACILIK Ticari Bankacılık ve Ticari Bankacılığın Tarihi Gelişimi Ticari Bankaların Amacı, Önemi ve Fonksiyonları Ticari Bankaların Amacı Ticari Bankaların Önemi Ticari Bankaların Fonksiyonları Ticari Bankaların Para, Kredi ve Sermaye Piyasalarında Oynadığı Roller ve Etkinliği Ticari Bankaların Para-Kredi Piyasalarında Oynadığı Roller Ticari Bankaların Sermaye Piyasalarında Oynadığı Roller Ticari Bankaların Para ve Kredi Piyasalarındaki Etkinliği Ticari Bankaların Sermaye Piyasalarındaki Etkinliği Ticari Bankalarda Fon Yönetimi Fon Yönetiminin Unsurları Fon Yönetimi Yaklaşımları Ticari Kredi Yaklaşımı Nakde Dönüştürülebilir Krediler Yaklaşımı Taksitli Krediler Yaklaşımı Fon Havuzu Yaklaşımı Aktif Yönetimi Yaklaşımı Pasif Yönetimi Yaklaşımı... 56

3 İçindekiler XI 4. KALKINMA VE YATIRIM BANKACILIĞI Kalkınma Bankacılığı Kalkınma Bankalarının Kaynakları Kalkınma Bankalarının Türleri Kalkınma Bankalarının Fonksiyonları Yatırım Bankacılığı Yatırım Bankalarının Fonksiyonları Türkiye de Kalkınma ve Yatırım Bankaları Türkiye de Kalkınma Bankaları Türkiye de Yatırım Bankaları ULUSLARARASI BANKACILIK Uluslararası Bankacılık Hizmetleri Uluslararası Klasik Bankacılık Hizmetleri Bilgi Aktiflerini Kullanmaya Dayalı Hizmetler Uluslararası Bankacılıkta Gelişme Uluslararası Bankacılıkta Örgüt Yapısı Uluslararası Bankacılık Departmanı Muhabir Bankacılığı Temsilcilik Büroları Acenteler Şube Bankalar Bağımlı Bankalar İlişkili Banka Konsorsiyum Bankaları Kıyı Ötesi Bankacılık (Off-Shore Banking) Türkiye de Kıyı Bankacılığı Faaliyetlerinde Bulunulması Uluslararası Bankacılıkta Krizler BANKALARDA KULLANILAN TEMEL FİNANSAL TABLOLAR VE BANKA BİLANÇOLARININ ANALİZİ Banka Bilançolarının Alt Kalemleri Banka Bilançolarının Aktifinde Yer Alan Kalemler Banka Bilançolarının Pasifinde Yer Alan Kalemler... 94

4 XII Bankacılık 6.2 Gelir Tablosu Faiz Gelirleri Faiz Giderleri Faiz Dışı Gelirler Faiz Dışı Giderler Vergi Öncesi Kâr-Zarar Vergi Karşılığı Net Dönem Kâr (Zarar) Bilanço Dışı Yükümlülükler Banka Bilançolarının Analizi Yatay ve Dikey Analiz Trend Analizi (Eğilim Yüzdeleri Yöntemi) Oran Analizi MEVDUAT VE BANKACILIK HİZMETLERİ Mevduat Mevduatın Tanımı ve Niteliği Mevduatın Önemi Mevduatın Sınıflandırılması Mevduatla İlgili Hukuki Esaslar Mevduat Hesaplarının İşleyişi Bankacılık Hizmetleri Çek İşlemleri Havale İşlemleri Kiralık Kasalar Senet ve Diğer Belgelerin Tahsili İşlemleri Repo İşlemleri Menkul Değerler İşlemleri KREDİ İŞLEMLERİNDE TEMEL BİLGİLER Kredinin Tanımı, Unsurları ve Fonksiyonları Kredilerle İlgili Kavramlar Bankacılıkta Kredinin Önemi Kredilerin Sınıflandırılması

5 İçindekiler XIII 8.5 Kredi Açmaya Yetkili Organlar Kredi Kullandırma İlkeleri Kredi Sınırlamaları Genel Kredi Sınırları Sınırlamaya Tabi Olmayan Krediler Kredi Verilmesi Yasak Olan Durumlar Bankaların Kredi Vermesine Engel Durumlar Kredi Kullandırılmasında Uyulması Gereken Kurallar Yabancılara Kredi Kullandırılması Kredi Tespiti ve Kullandırılması Kredi Yönetimi Kredinin Sona Ermesi KURUMSAL KREDİLER Kurumsal Kredi Türleri Kısa Vadeli Nakit Krediler Gayrinakdi Krediler Orta ve Uzun Vadeli Krediler Kurumsal Kredi Taleplerinde Düzenlenmesi Gereken Kredi Belgeleri BİREYSEL KREDİLER Tüketici Kredileri Tüketici Kredilerinin Tanımı Tüketici Kredilerinin Tarihi Gelişimi Tüketici Kredilerinin Özellikleri Tüketici Kredilerinin Sınıflandırılması Tüketici Kredisi Verilmesi İşlemi Kredi Kartları Kredi Kartlarının Tanımı Kredi Kartları Sisteminde Kullanılan Terimler ve Kavramlar Kredi Kartlarının Tarihi Gelişimi Kredi Kartı Çeşitleri Kredi Kartı Sistemleri

6 XIV Bankacılık Kredi Kartı Kullanımının Taraflar Açısından Değerlendirilmesi Kredi Kartı Verilmesi İşlemi KREDİLERDE GÜVENCE Kefalet Kefalet Türleri Kefalet Alınmasında Önemli Hususlar Kefaletin Süresi Kefaletten Kurtulma İpotek İpotek Alınmasında Önemli Hususlar İpoteğin İlkeleri İpotekte Alınması Gereken Belgeler İpotek Edilemeyecek Gayrimenkuller İpoteğin Hukuki Sonuçları İpoteğin Kaldırılması Kambiyo Senetleri Poliçe Bono Ciro Aval Ticari İşletme Rehni Ticari İşletme Rehninin Hukuki Mahiyeti Ticari İşletme Rehninin Tarafları Ticari İşletme Rehninin Kapsamı Ticari İşletme Sahibinin Tasarruf Yetkisi Ticari İşletme Rehninin Kurulması Ticari İşletme Rehninde Dikkat Edilmesi Gereken Konular Ticari İşletme Rehninin Sona Ermesi ve Ticari İşletmenin Sicil Kaydından Terkini Menkul Rehni Menkul Rehninin Kurulması Genel Olarak Menkul Rehni Alınması Sırasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

7 İçindekiler XV 12. BANKALARDA İSTİHBARAT VE KREDİ TALEPLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ İstihbaratın Tanımı İstihbaratın Önemi İstihbaratın Amacı İstihbaratın İlkeleri Gizlilik Tarafsızlık ve Doğruluk Süreklilik İstihbarat Konusu Olmayanlar İstihbarat Kaynakları Kalitatif İstihbarat Kantitatif İstihbarat Kredi Taleplerinin Değerlendirilmesi Şahsi Faktörler Mali Faktörler Ekonomik Faktörler Kısa Vadeli Kredi Taleplerinin Değerlendirilmesi Orta ve Uzun Vadeli Kredi Taleplerinin Değerlendirilmesi Ek: 12.1 Kredi Talebinin Değerlendirilmesiyle İlgili Bir Uygulama Örneği SORUNLU KREDİLER Sorunlu Kredilerin Nedenleri Firmaya Ait Nedenler Çevreden Kaynaklanan Nedenler Bankadan Kaynaklanan Nedenler Sorunlu Kredilerin Bankaya Maliyeti Sorunlu Kredilerin Oluşmasına Karşı Alınabilecek Önlemler İzleme Yöntemleri Olumsuzluk İşaretlerinin Zamanında Tespit Edilmesi Bozulan Banka Müşteri İlişkileri Sorunlu Kredilerde Çözüm Yolları Sorunlu Kredilerin Çözümlenmesinde Yapılacak Ön Analizler Sorunlu Krediyi Çözebilecek Personelin Seçimi

8 XVI Bankacılık Sorunlu Kredilerin Çözümünde Banka İçin Alternatifler Karşılıklar Kararnamesi Krediler ve Diğer Alacaklar Kavramı Krediler ve Diğer Alacakların Gruplandırılması Teminatlar Genel ve Özel Karşılıklar Genel Karşılık Özel Karşılıklar BANKALARDA DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ Bankalarda Dış ticaret İşlemleri Dış Ticaret İşlemlerinde Bankaların Önemi Kambiyo İle İlgili Kavramlar Dış Ticarette Kullanılan Terimler Dış Ticarette Ödeme Şekilleri Akreditif Ödeme Vesaik Mukabili Ödeme Mal Mukabili Ödeme Kabul Kredili Ödeme Peşin Ödeme Özel Ödeme Yöntemleri Dış Ticarette Kullanılan Belgeler Dış Ticaretin Finansmanı İhracatın Finansmanı İthalatın Finansmanı Ek: 14.1 Konşimento Örneği (Deniz Taşımacılığı) Ek: 14.2 Konşimento Örneği (Kara Taşımacılığı) Ek: 14.3 Ticari Fatura Örneği Ek: 14.4 Sigorta Poliçesi Örneği Ek: 14.5 Çeki Listesi Örneği Ek: 14.6 Dolaşım Belgesi Örneği (Eur.1) Ek: 14.7 Dolaşım Belgesi Örneği (A.TR) Ek: 14.8 Menşe Şahadetnamesi Örneği

9 İçindekiler XVII 15. ELEKTRONİK BANKACILIK Elektronik Para Elektronik Para Kavramı Elektronik Para Kullanımının Sağlayacağı Yararlar Elektronik Para Kullanımının Neden Olacağı Sorunlar Dünyada ve Türkiye de Elektronik Para Uygulamaları Elektronik Ticaret Elektronik Ticaret Kavramı Elektronik Ticaretin Hacmi Elektronik Bankacılık Elektronik Bankacılığın Tarihi Gelişimi Elektronik Bankacılıkta Ödeme Araçları Elektronik Bankacılık ve Elektronik Para Faaliyetlerinde Riskler Ek: 15.1 Elektronik Bankacılıkta Risk Örnekleri ve Riski Önleme Yöntemleri BANKALARDA DENETİM Bankalarda Denetim Bankalarda Denetimin Tarihi Gelişimi Denetçi Türleri Bağımsız Denetçiler İç Denetçiler Kamu Denetçileri Denetçilerin Sahip Olması Gereken Özellikler Denetim Türleri İç Denetim Dış Denetim Bağımsız Denetim Bankalarda Etkin Gözetim ve Denetime İlişkin Temel Prensipler Ek: Sayılı Bankacılık Kanunu nun Basel Komitesinin Belirlediği Bankaların Etkin Denetimi İçin Temel Prensiplere Uyumunun Karşılaştırılması

10 XVIII Bankacılık 17. BANKALARIN KURULMASI VE FAALİYETE GEÇMESİ Yeni Bir Bankanın Kurulması Şartları Yabancı Bankaların Türkiye de Şube Açma Şartları Kuruluş İzni Alan Bankanın Faaliyete Geçmesi Bankaların Ana Sözleşme ve Ortak Değişiklikleri Bankaların Teşkilat ve Organları AB de Bankacılık Düzenlemeleri ve Bankalar Kanunu Avrupa Birliği ne Üye Devletlerde Banka Kurulması Şartları AB ne Üye Devletlerde Bankaların Faaliyetlerine İlişkin Şartlar Ek: Sayılı Bankacılık Kanunu ile Avrupa Birliği Temel Direktiflerinin Özet Karşılaştırılması BANKALARDA ORGANİZASYON VE YÖNETİM Organizasyon Kavramı Bankalarda Organizasyonun Önemi Bankaların Organizasyon Yapısı Yönetim Kavramı Yönetici ve Banka Yöneticiliği Bankaların Yönetim Yapıları Yönetimde Yeni Kavram ve Teknikler ve Bankalarda Uygulanması BANKALARDA RİSK YÖNETİMİ SİSTEMLERİ Bankalarda Risk Yönetimi İç Sistemlerin Kurulması Yönetim Kurulunun Sorumlulukları Üst Düzey Yönetimin Görev ve Sorumlulukları Denetim Komitesi Üyelerinin Yetki ve Sorumlukları Denetim Komitesi Üyelerinin Nitelikleri Bankalarda Risk Yönetimiyle İlgili Kavramlar İç Kontrol Sistemi İç Kontrol Faaliyetleri İşlevsel Görev Ayırımı ve Sorumlulukların Tespit Edilmesi Bilgi Sistemlerinin Tesisi

11 İçindekiler XIX İletişim Yapısı ve İletişim Kanallarının Tesisi İş Sürekliliği Yönetimi ve Planı İç Denetim Sistemi İç Denetim Sisteminin Amacı ve Kapsamı İç Denetim Birimi Müfettişlerin Nitelikleri ve Yetkileri İç Denetimde Mesleki Özen Riske Dayalı Denetim İç Denetim Planı Çalışma Programları İç Denetim Raporları İzleme Faaliyetleri ve Danışmanlık Hizmetleri Risk Yönetimi Sistemi Risk Yönetimi Politikaları ve Uygulama Usulleri Risk Limitleri Yeni Ürün ve Hizmetler Risk Yönetimi Faaliyetleri Risk Yönetimi Birimi ve Personeli Risklerin Ölçülmesi Ek: 19.1 Banka Risk Değerlendirme Matrisi BANKALARDA PLANLAMA VE BÜTÇELEME Planlama Kavramı Sürelerine Göre Planlar Stratejik Planlama Süreci Geçmişte Performansın Analizi Görev Dağılımı Durum Analizi Direnç, Zayıflık, Fırsat ve Tehlikelerin Analizi (SWOT Analizi) Hedefler ve Zaman Tabloları Bütçeleme ve Kontrol Operasyon Bütçesi Kontrol

12 XX Bankacılık 21. BANKALARDA PAZARLAMA YÖNETİMİ Bankalarda Pazarlama Banka Hizmetlerinin Pazarlama Özellikleri Pazar Araştırmaları ve Pazar Potansiyelinin Belirlenmesi Bankacılıkta Pazarlama Politikasının Boyutları Bankalarda Fiyatlama Fiyatlama Amaçları Fiyatlama Yöntemi Seçimi Bankacılıkta Kurumsal Pazarlama Bankacılıkta Bireysel Pazarlama BANKALARDA AKTİF PASİF YÖNETİMİ Aktif Pasif Yönetimi Kavramı Aktif Pasif Yönteminin Unsurları Aktif Pasif Yönetiminin Tarihi Gelişimi Aktif Pasif Yönetiminin Planlanması Aktif Pasif Yönetimi İçin Gereken Bilgiler Aktif Pasif Yönetimi Raporları Aktif Pasif Yönetimi ile İlgili Hedef, Amaç, Miktar ve Oranların Belirlenmesi Aktif Pasif Yönetimi Komiteleri BANKALARDA TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ Kalite ve Toplam Kalite Yönetimi Kavramı Bankalarda Kalitenin Boyutları Bankalarda Kalitenin Unsurları Bankalarda Fonksiyonlarına Göre Toplam Kalite Uygulamaları Çek işlemleri Bilgisayar İşlemleri Otomatik Vezne Makineleri (ATM) İşlemleri Havale İşlemleri Kasa İşlemleri Kredilerin Onaylanması İşlemleri Diğer İşlemler Bankacılık Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimini Etkileyen Faktörler

13 İçindekiler XXI 23.4 Bankalarda Toplam Kalite Yönetiminde Sorun Oluşturan Konular ve Toplam Kaliteyi Artırmak Bankalarda Toplam Kalite Yönetiminde Sorun Oluşturan Konular Bankalarda Toplam Kalite Yönteminde Başarıya Ulaşma Şartları Katılım ve Motivasyon Araştırma ve Geliştirme İletişim ve Takım Ruhu Topyekün Değişim, Yenilik ve İyileştirme Ölçümleme Bankacılık Hizmetlerinde Teknolojinin Kullanılması ve Toplam Kalite Yönetimindeki Önemi Bilgisayarlar İnternet Bankacılığı Para Sayma ve Otomatik Vezne Makineleri (ATM) Elektronik Fon Transferi (EFT) SWIFT Bankalarda Toplam Kalite Yönetiminde Yönetici Sorumluluğu Kalite Politikası Kalite Hedefleri Kalite Yönetimi Organizasyonu BANKALARDA ŞUBE PERFORMANSININ ÖLÇÜMÜ VE DEĞERLENDİRİLMESİ Bankalarda Şube Performansının Ölçümü Şubelerin Önemi Şube Performansının Ölçülmesinde Temel Konular Banka Performansının Değerlendirilmesi Banka Performans Analizi Bankanın Performans Planlaması BANKALARDA DERECELENDİRME Derecelendirme Kavramı Derecelendirme Kuruluşları Derecelendirme Notları

14 XXII Bankacılık Derecelendirme Yöntemleri Derecelendirme Sürecinin Aşamaları Bankaların Risk Derecelendirmesinde Kullanılan Ölçütler Kantitatif Ölçütler Kalitatif Ölçütler Çevresel Ölçütler Vade ve Para Biriminin Derecelendirmeye Etkisi Derecelendirmenin Etkileri ve Sınırları BANKACILIK KRİZLERİ Finansal Krizler ve Çeşitleri Para Krizi Sistematik Finansal Krizler Dış Borç Krizi Bankacılık Krizleri Türkiye de Bankacılık Krizleri Türkiye de Bankacılık Krizlerine Neden Olan Faktörlerin Gelişimi Türk Bankacılık Sistemini Krize Götüren Genel Sorunlar Türkiye de Bankacılık Krizlerinin Önlenebilmesi İçin Alınması Gereken Önlemler BANKA BİRLEŞMELERİ Banka Birleşmeleri Banka Birleşmelerinin Nedenleri Dünyada Banka Birleşmeleri Türkiye de Banka Birleşmeleri Kanuni Açıdan Türkiye de Banka Birleşmeleri Dünyada Banka Birleşmelerine Örnekler TÜRKİYE DE BANKACILIK FAALİYETLERİNİ SINIRLAYAN FAKTÖRLER VE SİSTEMİN SORUNLARI Bankaların Kuruluş ve Faaliyetlerini Düzenleyen Kuruluşlar Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı T. C. Merkez Bankası Sermaye Piyasası Kurulu

15 İçindekiler XXIII 28.2 Banka Faaliyetlerini Sınırlayan Faktörler Dış Faktörler İç Faktörler Türkiye de Bankacılık Sektörünün Sorunları İştirakler Türk Bankacılık Sisteminin Dışa Açılması Öz Kaynak Yetersizliği Kaynak Maliyetinin Yüksekliği Bankaların Kaynaklarının Büyük Bir Bölümünü Krediye Dönüştürememeleri Muhasebe Sorunları Oligopolistik Yapı ve Kamu Banlarının Ağırlığı Tahsili Gecikmiş Alacaklar BANKALARDA RİSK YÖNETİMİ VE BASEL II Birinci Yapısal Blok-Asgari Sermaye Yükümlülüğünün Belirlenmesi Kredi Riski Piyasa Riski Standart Ölçüm Yöntemi İçsel Model Yaklaşımı (RMD-Riske Maruz Değer) Operasyonel Risk Temel Gösterge Yaklaşımı Standart Yaklaşım İleri Ölçüm Yaklaşımları İkinci Yapısal Blok-Denetim Otoritesinin İncelemesi Denetim Otoritesinin İncelenmesinin Önemi Denetim Otoritesinin İncelenmesinin Dört Temel Prensibi Denetim Otoritesinin İncelenmesi Sürecinde Ele Alınacak Spesifik Konular Denetim Otoritesinin Şeffaflığı ve Hesap Verebilirliği Sınır Ötesi İletişim ve İşbirliğinin Geliştirilmesi Üçüncü Yapısal Blok-Piyasa Disiplini Basel II Kurallarının Türkiye de Uygulanması Basel III

16 XXIV Bankacılık 30. BANKALARDA KURUMSAL YÖNETİM Kurumsal Yönetim Kurumsal Yönetim Sistemleri Kurumsal Yönetim İlkeleri Bankalarda Kurumsal Yönetim Kurumsal Hedeflerin Oluşturulması Yetki ve Sorumlulukların Açıkça Belirlenmesi Etkin Kurumsal Yönetim Uygulamasında Yönetim Kurulunun Önemi Üst Düzey Yönetim Komiteler Banka Müfettişleri ve Denetçiler Ücret ve Teşvik Politikası Banka Şeffaflığı Türkiye de Kurumsal Yönetim Uygulamaları KAYNAKÇA