SINIF YÖNETİMİ 1. Sınıf Yönetiminin Önemi, Amacı Ve Özellikleri

Transkript

1 SINIF YÖNETİMİ 1. Sınıf Yönetiminin Önemi, Amacı Ve Özellikleri Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU

2 1. Sınıf Yönetiminin Önemi, Amacı Ve Özellikleri 1.1. Sınıf Yönetimi 1.2. Sınıf Yönetiminin Amaçları 1.3. Sınıf Yönetimi Modelleri 1.4. Sınıfın Özellikleri 1.5. Sınıf Yönetiminin Boyutları 1.6. Sınıf Yönetimini Etkileyen Değişkenler 1.7. Sınıf Yönetiminin Temel İlkeleri 1.8. Sınıf Yönetiminde Etkililik Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 2

3 1.1. Sınıf Yönetimi Düşünmeye Değer Sorular! Aynı sınıfa derse giren öğretmenlerden bazıları niçin diğerlerinden daha iyi sınıf yönetirler? Öğrenciler, farklı öğretmenlerin dersinde neden farklı davranışlar gösterirler? Niçin bazı öğretmenler zevkle ve huzurla ders yaparken diğerleri bitmiş, bezmiş bir halde dersten çıkarlar? Neden bazı öğretmenler sınıfta zamanın nasıl geçtiğini anlamazken diğer bazıları sürekli saatlerini kontrol eder? Neden bazı derslerde öğrenciler için zaman bir türlü geçmek bilmez? Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 3

4 Neden Sınıf Yönetimi?.. Sınıf yönetimi, eğitimin en ciddi ve en önemli alanıdır. Etkili ve başarılı bir öğretim ortamının şartı, iyi bir sınıf yönetimidir Her sınıf için geçerli bir sınıf yönetimi modeli yoktur. Çünkü; okul düzeyi, Dersler ve konular, öğrencilerin sosyal ve psikolojik özellikleri, öğretmenin bilgisi ve kişiliği gibi faktörler sınıf yönetimini değiştirir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 4

5 Her öğretmen adayı niçin sınıf yönetimi bilgi ve becerisine sahip olmalıdır? Öğretmenlik rolünden beklentilerin değişmesi: Eskiden öğretmen= Her şeyi bilen kişi idi. Günümüzde öğretmen=öğrenmeyi yönlendiren, öğrenmeyi öğreten rehberdir. Sınıfın kontrolünün zor oluşu: Öğretmenler öğretime ilk başladıklarında çaba ve enerjilerinin çoğunu sınıfı kontrol etmeye harcamaktadırlar. Sınıf yönetiminin deneyim gerektirmesi: Deneyimsiz öğretmenlerin meslekle ilişkili olarak algıladıkları en ciddi problem Sınıf Disiplinidir. Öğretmenin endişeleri: Deneyimsiz öğretmenler öğretimin kalitesi ve çocukların gereksinimlerindeki farklılıkları dikkate alma yerine kendilerini güvenceye almaya çalışmaktadırlar Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 5

6 EĞİTİM: Bireyin davranışında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir. BİREY: Biyolojik, kültürel, sosyal bir varlık DAVRANIŞ: Psikologlara göre; organizmanın etkiye karşı tepki veya tepkiye karşı etki göstermesidir. Eğitimcilere göre; organizmanın gözlenebilir, ölçülebilir ve istendik olan hareketleridir. YAŞANTI: KASIT: İSTENDİK: SÜREÇ: Bireyin, diğer bireylerle ve çevresiyle etkileşiminin bireyde bıraktığı izlenimdir. İstenilen değişimlerin amacını belirlemek ve bu amaca ulaştıracak planlamaları yapmaktır. Eğitimle hedeflenen değişmenin, önceden tasarlanmış şekli, biçimi ve yönüdür. Hedeflenen sonuca ulaşmak veya bir oluşumu gerçekleştirmek için birbirini izleyen olay ve durumların akışıdır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 6

7 Sınıf Nedir? Sınıf, eğitim-öğretim etkinliklerinin gerçekleştiği ortak bir yaşama alanıdır. Sınıf ortamı, öğrencinin hayatında, aile ortamından sonra ikinci derecede önemli ilişkiler ve dostlukların mekanıdır. Sınıflar bir anlamda eğitim öğretim etkinliklerinin üretim yerleri olarak görülebilir. Bununla birlikte sınıflar aynı zamanda; birlikte yaşamanın imkan ve kurallarının, farklı görüş ve düşüncelere saygının, birlikte iş yapabilme alışkanlıklarının, kazanıldığı sosyal mekanlardır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 7

8 Yönetim Nedir? Yönetim; ortak bir amacın gerçekleştirilmesi için, mevcut insan ve insan dışı kaynakların etkili biçimde kullanılmasıdır. Bir başka ifadeyle; insan ve maddi kaynaklar aracılığı ile belli bir amacın gerçekleştirilmesi eylemidir. Yönetim aynı zamanda; amaçların gerçekleştirilmesi için insanlar arasında işbirliği ve koordinasyon sağlamayı, insanları harekete geçirmeyi de ifade eder. Bu hedefe ulaşmada, örgütün amaçlarını gerçekleştirmek için, insan ve madde kaynağına yön verme, bunları kullanma ve kontrol etme süreçlerini içerir. Sınıf açısından düşünüldüğünde yönetim; insan kaynağını oluşturan sınıftaki öğrenciler ile maddi kaynağı oluşturan tüm araç ve gereçlerin, sınıfın amaçlarını gerçekleştirmek doğrultusunda harekete geçirmektir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 8

9 Eğitim Yönetimi Nedir? Eğitim Yönetimi; belirli amaçlar doğrultusunda, toplumun eğitim ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulmuş olan eğitim örgütünü, verimli ve etkili bir şekilde işletmek, geliştirmek ve yaşatmak sürecidir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 9

10 Okul Yönetimi Nedir? Okul yönetimi; okul kurumunun amaçlarını gerçekleştirmek için, eldeki tüm maddi ve insani kaynakları bütünleştirip, amaçlara dönük politika ve kararlarla etkili biçimde uygulamak şeklinde ifade edilebilir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 10

11 Sınıf Yönetimi Nedir? Sınıf Yönetimi; Etkili bir öğrenmenin gerçekleşmesini sağlayacak şekilde, öğrenciler için, öğrencilerle birlikte, sınıf etkinliklerinin yönetilmesi olarak tanımlanabilir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 11

12 Sınıf yönetimi, bir anlamda sınıf ortamının bir orkestra gibi yönetilmesidir. Öğrenmenin gerçekleştiği bir ortamın oluşturulabilmesi için gerekli süreç ve imkanların, öğrenme düzeninin, kurallarının sağlanması ve sürdürülmesini gerektirir. Sınıf yönetimi bir süreçtir. Bu süreçte; eğitim programı ve planı, öğretim yöntem ve tekniği, eğitim teknolojisi, araç-gereç, zaman, mekan, öğretici ve öğrenci arasında etkili bir organizasyon gerçekleştirilir Bu süreci en verimli şekilde yönetmek de öğretmenin görevidir. Bu süreç, programlarda belirtilen amaçlar doğrultusunda; teorik bilgi aktarımını, psikomotor ve sosyal beceri öğretimi, istendik davranış değişikliği oluşturma, uygun olmayan davranışların düzeltilmesi, bu amaçlar doğrultusunda öğrencilerin motive edilmesi gibi birçok etkinliğin birlikte yürütülmesini gerektirir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 12

13 Sınıf yönetimi eskiden, istenmeyen öğrenci davranışlarını kontrol anlamındaydı. Bu yöntemde öğretmenler çoğu zamanlarını sınıf disiplinine ayırmak zorundaydı. Disiplin sağlama uğraşı nedeniyle öğretmeye zaman bulamamaktan şikayet ediyorlardı. Günümüzde sınıf yönetimi; öğrenmeyi sağlayıcı bir süreç olarak açıklanmaktadır Öğretmen bu süreci; sınıf içi etkinlikleri etkili bir biçimde düzenleyerek, sınıfta zamanı etkili kullanarak, öğrencilerin çalışma engellerinin en aza indirgeyerek, ilgi ve merak uyandıran bir atmosfer oluşturarak, öğrencilerin derse etkin katılımını sağlayarak, öğrenci davranışlarına uygun şekilde rehberlik ederek disiplin derdine düşmeden, öğrenmeyi sağlayıcı sınıf ortamını oluşturarak yönetmelidir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 13

14 1.2. Sınıf Yönetiminin Amaçları Son yıllarda öğretmen yönetici ve velilerin en önemli sorunlarından biri okullarda istenmedik, öğrenme ortamını bozan öğrenci davranışlarının artmasıdır. Öğrencilerin bu davranışları okullarda eğitimin niteliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu durum her geçen gün öğretmenleri yıldırmakta, bazen çözümsüz ve çaresiz kalmalarına neden olmaktadır. Uzun yıllar öğrencilerin sınıf içi olumsuz davranışları, disiplin sorunu olarak ele alınmıştır. Okul yönetimleri ve öğretmenler bu tür davranışları gösteren öğrencileri korku ve baskı yoluyla yönetmeye çalışmışlardır. Bağırma, hakaret, tehdit etme, dayak, yerme, alay etme ve azarlama okullarda sıklıkla başvurulan yaptırımlardı. Bu tür disiplin uygulamalarının sorunu çözmediği gibi farklı sorunlar ürettiği görülmüştür. Okulda düzeni sağlama adına çocuğun olumlu doğasının zarar görmesi söz konusudur. Bu tür disiplin arayışlarının, çocuklarda duygusal, toplumsal ve eğitsel gelişmeleri olumsuz etkilediği görülmüştür Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 14

15 Bu disiplinci yaklaşımın sonucunda; çocukların başarısızlık korkusuna kapıldıkları, korku içinde yaşadıkları, öğrenmeye karşı ilgilerini yitirdikleri, okul ve öğretmene karşı çoğu zaman intikam duygularına kapıldıkları, hayat boyu bu duygunun etkisinden kurtulamadıkları görülmüştür Günümüzde baskıcı disipline dayalı sınıf yönetimi anlayışı geçerliliğini yitirmiştir. Bunda, günümüz insan hakları ve demokrasi kavramlarının gelişmesinin etkisi büyüktür. Yapılan araştırmalar sınıf yönetiminin; sadece öğrencilerin olumsuz davranışlarının engellenmesiyle mümkün olmadığını, bunun çok boyutlu bir süreç olduğunu ortaya koymuştur Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 15

16 Günümüzde çok yönlü eğitimsel faaliyetlere odaklı bir ders sürecinde sınıf yönetimi sorununun yaşanmayacağı anlayışı hakimdir. O nedenle sınıf yönetiminin amacı; planlı-programlı, demokratik yapılanmaya önem ve öncelik veren, bireysel farklar ilkesini gözardı etmeyen, uygun öğrenme ortamının oluşmasına hizmet edecek etkinlik ve düzenlemeleri içeren, etkin öğrenmeyi sağlamak için organize olmuş sınıf ortamını oluşturmaktır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 16

17 1.3. Sınıf Yönetimi (Yaklaşımları) Modelleri Öğretmenin liderlik tarzı, aynı zamanda onun ne tür bir disiplin yaklaşımı benimsediğini gösterir. Disiplin anlayışları bakımından öğretmenler arasında bazı farklılıklar vardır. Örneğin; öğretmenlerden bazıları, soru sorulunca öğrencinin ayağa kalkarak cevaplamasını, bazıları da verilen doğru cevabı ön planda tutar. Sınıf içi öğretim ve yönetim etkinlikleri farklı zamanlarda ve koşullarda farklı modellerle yürütülmesini gerekli kılabilir. Bu konuda temel olan görüş; öğretmenlerin kendi tarzlarını somutlaştırarak pedagojik bakımından uygun olmasına dikkat etmelerinin önemli olduğu düşüncesidir. Sınıf yönetiminde model seçimi ve kullanımı ayrıca; amaçlara, kaynaklara ve ihtiyaca göre değişmektedir. Sınıf yönetimi modelleri; tepkisel, önlemsel, gelişimsel ve bütünsel olarak başlıca dört grupta ifade edilir. Bunlardan; tepkisel ve önlemsel yaklaşımlar geleneksel yaklaşımlar olarak, gelişimsel ve bütünsel yaklaşımlar da çağdaş yaklaşımlar olarak kabul edilir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 17

18 Geleneksel Sınıf Yönetimi Öğretmen merkezlidir. Sınıf iklimi otoriter ve baskıcıdır. Yargılama ve suçlama ön plandadır. Grubun ortak özellikleri dikkate alınır. Kuralları öğretmen belirler, öğrenciler bu kurallara uyarlar. Disiplin anlayışı ceza ve ödüle dayanır. Öğretmenin beklentileri ve istekleri önceliklidir. Öğretmen bilgi aktarandır. Öğrenci aktarılan bilgiyi olduğu gibi almalıdır. Ezbere dayalı öğrenme gerçekleşir. Çağdaş Sınıf Yönetimi Öğrenci merkezlidir Sınıf iklimi demokratik ve özgürlükçüdür İletişim ve anlayış ön plandadır. Bireysel farklılıklar dikkate alınır. Kuralları öğretmen ve öğrenciler birlikte belirler. Disiplin anlayışı öğrencinin otokontrolüne dayanır. Öğrencilerin beklentileri ve gelişim özellikleri önceliklidir. Öğretmen rehber olan yol gösterendir. Öğrenci araştırmalı, sorgulamalı, iş birliği içinde çalışmalıdır. Etkili ve kalıcı öğrenme gerçekleşir. Her ikisinde de planlı çalışma önemlidir

19 Toplumsal gelişmelere bağlı olarak eğitim alanında yaşanan gelişmeler, sınıf yönetimine ilişkin yaklaşımları da değiştirmiştir. Süreçte sınıf yönetimi anlayışı; sınıf prensibinden, amaç prensibine, disiplinci-baskıcı anlayıştan, demokratik anlayışa öğretmen ağırlıklıdan, öğrenci ağırlıklıya yönlendirmiştir. Sınıf temelli Disiplinci anlayış Öğretmen ağırlıklı Amaç temelli Demokratik anlayış Öğrenci ağırlıklı Çağdaş yaklaşımlara göre; sınıf yönetiminin öğrenci merkezli olması gerekmektedir. Başlıca sınıf yönetimi modelleri; a. Tepkisel yöntem, b. Önlemsel yöntem, c. Gelişimsel yöntem, d. Bütünsel yöntem Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 19

20 a. Tepkisel Model: Model; Sınıfta, istenmeyen bir davranışa anında tepki verip değiştirmeyi esas alan sınıf yönetim modelidir. Bu model, düzeni sağlamada ödül ve cezanın özendirici ve caydırıcı gücünü kullanmaya dayanır. Öğretmen merkezli olup sınıfta öğretmenin mutlak otoritesini esas alır. Bu anlamıyla, sınıf yönetiminin, geleneksel, otoriter, klasik modeli olduğu söylenebilir. Amacı; İstenmeyen durum veya davranışın anında değiştirilmesidir. İşleyişi, İstenmeyen davranışın büyük sonuçlar doğurmadan anında tepkiyle değiştirilmesi şeklindedir. Düzeni sağlamada ödül ve ceza türü etkinlikleri en temel araçlardır. Disiplinin sağlanmasında etkinlikler (ödül-ceza), gruptan çok bireye dönüktür. Sınırlılıkları; Modelin zayıf yönlerinden birisi, her tepkinin bir karşı tepki doğurması gerçeğidir. Diğer üç modeli gereğince kullanmayıp, bu modele sık başvuran öğretmenin, sınıf yönetimi becerilerinin yüksek olmadığı söylenebilir. Ancak, istenmeyen bir davranışın önlenemeyişi durumunda bu modele ihtiyaç duyulabilir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 20

21 b. Önlemsel Model: Model; Öğretmenin sınıfta ortaya çıkabilecek istenmeyen durum ya da davranışları önceden kestirerek önlemler almasını içerir. Planlama düşüncesine bağlı, geleceği kestirme, istenmeyen davranış ve sonucu, olmadan önleme yönelimidir. Eğitim öncesi düzenlemeleri, istenen davranışın kolayca gösterilebileceği bir ortamı, istenmeyen davranıştan uzaklaştırıcı kuralları, plan ve programları, hazırlıkları içerir. Amacı; Sınıfta sorunların ortaya çıkmasına fırsat bırakmayan bir işleyiş oluşturarak, tepkisel modele duyulacak ihtiyacı azaltmaktır. İşleyişi, Sınıf etkinliklerini bir kültürel sosyalleşme süreci olarak ele alır ve yürütür. Sınıfta yanlış davranışa fırsat vermeyen bir sosyal sistem oluşturmaya çalışır. Disiplinin sağlanmasına dönük etkinlikler, bireyden çok gruba dönüktür. Sınırlılıkları; Her öğretmen tarafından her zaman aynı verimlilikte yürütülmesi zordur. Her şeye rağmen istenmeyen davranışların ortaya çıkmasına tam olarak engel olmak zordur Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 21

22 c. Gelişimsel Model: Model; Öğrencilerin fiziksel ve ruhsal gelişim düzeyleri göz önünde bulunduran sınıf yönetimi yaklaşımıdır. Kurallar ve uygulamalar seçilirken bu temel ilke göz önünde bulundurulur. Amacı; Öğrencilerin biyolojik ve duygusal gelişimini dikkate alarak her dönemin özelliğine uygun sınıf ortamı oluşturmaktır. İşleyişi, Bu model dört basamaktan oluşur; 1. Basamak: 10 uncu yaşa kadar, nasıl öğrenci olunacağının öğrenildiği zamandır. Öğretmene çok iş düşer. 2. Basamak: yaş dönemdir. Öğrenciler, sınıf düzenine uymaya, öğretmeni hoşnut ermeye isteklidir. 3. Basamak: yaş dönemi. Öğrenciler, arkadaşlarının beğenisini kazanmak için öğretmeni sıkıntıya sokabilirler. Sınıf yönetimi kurallarının nedenlerini tartışırlar. 4. Basamak: Lise yıllarıdır. Öğrenciler, kim olduklarını, nasıl davranmaları gerektiğini anlamaya başlarlar, sosyalleşir, kişilikleri oturmaya başlar. Çocukta yetişkinlerin etkisi, yirmi yaş dolaylarına kadar gittikçe azalır, arkadaşlarının etkisi ise gittikçe artar. Sınırlılıkları; Öğretmen için 3. ve 4. basamakta istenmeyen davranışlara engel olmak oldukça güçtür Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 22

23 d. Bütünsel Model: Model; Bütünsel modeli, sınıf yönetimi algılarını bütünleştirir. Yerine göre diğer tüm modellerden yararlanan bu model Sistem yaklaşımı olarak da bilinir. Ayrıca bu yaklaşımda çevrenin sınıfa etkisi göz önünde bulundurularak okul, aile ve arkadaş çevresi de dikkate alınır. Uygun davranış uygun ortamlarda gelişir anlayışı vardır.. Amacı; İstenen davranışa ulaşabilmek için, istenmeyeni doğuran nedenleri ortadan kaldırmayı amaçlar. İşleyişi, Önlemsel sınıf yönetimine öncelik verilir, gruba olduğu kadar bireye de yönelmeyi esas alır. Bütün önlemsel yönetim çabalarına karşın oluşabilecek istenmeyen davranışları düzeltmek amacıyla tepkisel yönetim araçlarından yararlanmayı da ihmal etmez. Öğretim etkinlikleri sürecinde seçilecek davranış örgülerinin, öğrencinin gelişim basamakları ile uyumlu olanlardan seçilmesine özen gösterilir. Sınırlılıkları; Diğer modellerin bir tür karışımında olduğu için onlardaki sınırlılıkları kendi bünyesinde barındırır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 23

24 1.4. Sınıfın Özellikleri Sınıf, çocuğun hayatının önemli bir kısmını geçirdiği mekandır. Aile yuvasından sonra onun geleceğini şekillendiren en önemli kurumsal yapıdır. Çocuk ait olma, sevme sevilme, başarılı olma, kendini güvende hissetme gibi birçok sosyal ihtiyacını sınıf ortamında karşılamaya çalışır. Öğrenci ve öğretmenlerin davranışlarından, sınıfın fiziksel ve sosyal özelliklerinden etkilenir. Sınıfın fiziksel ortamının, öğrencilerin davranışları ve güdüsü üzerinde önemli etkisi vardır. Öğrenci sınıfta kendisini evindeymiş gibi rahat ve güvende hissetmelidir. O nedenle, sınıfta her öğrenci için; oturabileceği, eşyalarını koyabileceği ve oturduğu yerde rahatça hareket edebileceği; öğretmenin öğrenciler arasında dolaşabileceği, öğretim araç- gereçlerini ve eşyalarını koyabileceği bir alan bulunmalıdır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 24

25 Sınıfın Fiziksel Özellikleri Fiziksel ortamın düzenlenmesinde; sınıfın genel görünüş ve düzeni, sınıfın yoğunluğu, öğretim araç ve gereçlerinin yeri ve düzeni, sıraların yerleşim biçimi olmak üzere üç temel öğe önemli rol oynar. Çekici, iyi düzenlenmiş bir sınıf öğrencilerin öğrenmeye karşı olumlu tutum geliştirmesine, başarılı olmasına ve kendine güvenmesine yardımcı olur. Dağınık, kırık dökük, çok fazla uyarıcı bulunan sınıflarda öğrencinin ve öğretmenin dikkati dağılır. Öğrencilerin rahat etmesi için sınıf görme ve okumanın rahatça yapılabileceği kadar aydınlık olmalı, çok sıcak ya da soğuk olmamalıdır. Sınıfın duvarları boyalı ve temiz olmalıdır. Fiziksel kirliliğin yanı sıra sınıfta hava kirliliği de önemli bir sorundur. Bu nedenle her ders arası sınıflar havalandırılmalıdır. Öğrencilere sınıfı temiz tutmanın yolları öğretilmelidir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 25

26 Sınıftaki araç ve gereçlerinin seçimi çok önemlidir. Bu araçlar hem güzel görünüşlü hem de işlevsel olmalıdır. Sıralar, sandalyeler, kütüphane, dolap gibi eşyalar çocuğun gelişim çağına uygun boyutlarda olmalıdır. Çocuklar bu eşyaları, fizyolojileri bozulmadan kullanabilmelidir. Yazı tahtası, sunu cihazı gibi araçlar çocukların rahatlıkla görebileceği ve kullanabileceği şekilde yerleştirilmelidir. Ayrıca, sınıfın ortak kullanımına sunulan çöp kutusu, tebeşir, silgi vb. araç ve eşyalar çocuklar tarafından rahatça ve kimseyi rahatsız etmeden alıp ve kullanabilecekleri yerlere konulmalıdır. Sınıf duvarlarında yer alan panolar, resimler, şekiller sınıfta yapılan öğretimin aynasıdır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 26

27 Bu panolara öğretim hedeflerine uygun materyallerin asılması, öğrenci çalışmalarına yer verilmesi, öğrencilerin derse güdüsünü artırır. Bu nedenle sınıf düzenlenirken panoların yeri özenle seçilmeli ve tasarlanmalıdır. Sınıfta sıraların düzenleniş biçimiyle öğrencilerin güdüsü, derse katılımı, birbirleriyle etkileşimi arasında sıkı ilişki vardır. Sıraların öğretimi destekleyici biçimde düzenlenmesi gerekir. Bu amaçla öğretmenin pek çok etmeni bir arada, göz önünde bulundurması ve en uygun yerleşim biçimini oluşturması gerekir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 27

28 Sosyal Bir Ortam Olarak Sınıf İnsan hayatının önemli bir bölümü ortak amaçlar doğrultusunda başkalarıyla birlikte geçer. Sınıftaki öğrencilerin ortak amacı derslerinde başarılı olmak ve sınıflarını geçmektir. Öğrenciler bu amaca ulaşmak için de sınıfta öğretmenin yönlendirdiği etkinlikler aracılığıyla, arkadaşlarıyla küme halinde karşılıklı etkileşim içinde bulunurlar. Kümenin kalıcı olabilmesi için etkileşimle birlikte, bireylerin kendilerini kümenin bir üyesi olarak duyumsamaları ve bundan mutluluk duymaları gerekir. Üyelerin, ortak çıkarlarıyla ilgili konular üzerinde normlar oluşturarak bunlara uymaları, birbirlerine benzer davranmaları, birlik algısı geliştirmeleri ve çevreye karşı birlik duygusu içinde hareket etmeleri beklenir. Normlar; kümedeki etkileşim sürecinde ortaya çıkan ve üyelerin küme içinde nasıl davranacaklarını belirleyen kural ve beklentiler bütünüdür Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 28

29 Örneğin; arkadaşını şikayetten uzak durmak; sınavlarda arkadaşlarına yardım etme, sınıfta gürültülü konuşma, sınavda kopya çekme, çevreyi kirletme, okul eşyasına zarar verme... benzeri olumsuz davranış gösteren öğrencileri öğretmene şikâyet etmemek çoğu sınıf için norm özelliği taşır. Bu normlara uymayan öğrenciler sınıfta dışlanır ve yalnız kalır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 29

30 Sınıfta olumlu sosyal ortam oluşturmak için öğrencilerin okulun değer ve normlarına uygun ortak bir değer geliştirmeleri sağlanmalıdır. Aksi durumda öğrenciler, kendi değer ve normlarını geliştirerek sınıfta olumsuz davranışların artmasına ve sınıf ortamının bozulmasına neden olabilirler. Özellikle uzun süre bir arada okuyan öğrencilerin oluşturduğu sınıflarda, birlik algısı da üst düzeyde oluşmaktadır. Öğrenciler genellikle, hoşlanmadıkları öğretmenlere, yönetime, belli bir öğrenci kümesine karşı birlikte hareket edebilirler. Öğrenci ve öğretmenlerin hayatında bunun birçok örneği vardır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 30

31 Bununla birlikte; Her sınıfın bir diğerinden farklı olduğu unutulmamalıdır. Sınıftaki öğrencilerin; kişilik özellikleri, yetiştikleri kültürel iklimin özellikleri, geçmiş yaşantıları, öğretmenin kişiliği ve öğretme tarzı gibi unsurlar etkileşime girerek sınıfın dinamiğini oluşturur. Her sınıfta bu özellikler farklı olduğu için her sınıfın dinamiği de farklıdır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 31

32 Sınıfın Yapısal Özellikleri; Bunlar beş başlık altında toplanabilir: 1. Çok boyutluluk: Sınıfta aynı anda bir çok etkinlik bir arada yapılabilmektedir. Kimi öğrenciler okurken kimileri yazmakta, kimileri tartışmakta olabilirler. Bu sınıfın çok boyutluluk özelliğinin bir gereğidir.. Öğretmen bu etkinlikleri sınıfın amaçları doğrultusunda bütünleştirebilmelidir. 2. Yakınlık-anındalık: Sınıfta olaylar ani olarak oluşur ve aynı hızda gelişebilir. Bunları genellikle ertelemek, ileri bir zamana bırakmak imkanı yoktur. O nedenle öğretmenin her olaydan haberdar olması, her soruna müdahil olması gerekir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 32

33 3. Öngörememe: Ne kadar iyi planlanırsa planlansın sınıfta olabilecek her şeyi önceden tümüyle tahmin etmek imkansızdır. Her şey kontrol altında yürütülürken bir öğrencinin derste fenalık geçirmesi önceden tahmin edilemez. 4. Açıklık: Sınıfta olup bitenlerde gizlilik yoktur. Olaylar herkesin gözü önünde yaşanır. 5. Ortak tarih: Sınıf bir aile ortamı gibidir. Sınıfta yıl boyunca yaşanan olumlu ve olumsuz olayları bütün sınıf birlikte yaşar Yaşananlar öğrenciler için ortak bir tarih oluşturur. Bu ortak tarihin bilinmesi sınıfın geleceğine ilişkin kestirimlerde bulunmaya yardımcı olabilir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 33

34 1.5. Sınıf Yönetiminin Boyutları Sınıf Yönetimi, eğitim hiyerarşisinin ilk ve temel basamağıdır. Sınıf, öğretmen ile öğrencilerle yüz yüze bulunduğu bir yerdir. Eğitimle hedeflenen, öğrenci tutum ve davranışlarının oluşması burada başlar. Bu ortamda verilecek eğitimin kalitesi, sınıf yönetiminin kalitesine bağlıdır. Eğitim için gerekli birincil kaynaklar durumundaki öğrenci, öğretmen, program, kaynaklar da sınıfın içindedir. Sağlıklı bir öğrenmenin gerçekleşmesi için; uygun bir çevre, gerekli imkan ve süreçler, öğrenme düzeni, öğrenme ortamı, öğrenme kuralları, oluşturulmalı ve sürdürülmelidir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 34

35 Bu bakımdan sınıf yönetiminin boyutları; şeklinde beş boyutta incelenebilir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 35

36 1. Sınıf ortamının fiziksel düzenine ilişkin olanlar: Bunların başlıcaları; Sınıfın genişliği, sınıf alanının çeşitli etkinlikler için bölümlenmesi, ısı, ışık, gürültü düzenekleri, renkler, temizlik, estetik, eğitsel araçlar, oturma düzeni, öğrencilerin gruplanmasıdır. Fiziksel düzenlemeler, öğrencinin rahat etmesini sağlamak, okul ve sınıfın çekiciliğini artırarak öğrencinin okula isteyerek gelmesini gerçekleştirmek, öğrenmeyi kolaylaştırmak amaçları için yapılır. Zira "Eğitim" olarak tanımlanan tutum, beceri ve davranış değiştirme süreci, uygun ortamlarda gerçekleşir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 36

37 2. Plan-Program etkinlikleri: Amaçlar esas alınarak; "Yıllık", "Ünite" ve "Günlük" planların yapılması, kaynakların belirlenmesi, konu dağılımının sağlanması, işlem süreçlerinin belirlenmesi, araç-gereçlerin sağlanması, starteji-yöntem-tekniklerin seçilmesi, öğrenci özelliklerinin belirlenmesi, öğrenci gelişimlerinin izlemesi ve değerlendirilmesi, öğrenci katılımının düzenlenmesi etkinlikleri bu boyuta dahil etkinliklerdir. Bu etkinlikler, geçmişi ve var olan durumu ele alarak geleceği görme ve şekillendirme amaçlı çabalar olarak görülebilir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 37

38 3. Zaman düzenine yönelik etkinlikler: Etkili öğretim öğrenmeye ayrılan zamanın çokluğuna ve etkili kullanımına bağlıdır. Sınıf içinde geçirilen zamanın; çeşitli etkinliklere dağılımı, zamanın ders dışı ve bozucu etkinliklerle harcanmaması, sıkıcılığın önlenmesi, öğrencinin zamanının çoğunu okulda-sınıfta geçirmesinin sağlanması, devamsızlığın önlenmesi bu boyut içinde görülmelidir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 38

39 4. İlişki düzenlemeleri: Sınıfta sağlıklı bir iletişim ortamı oluşturmak için; Sınıf kurallarının belirlenip öğrencilere benimsetilmesi, sınıf hayatının sükûnu için öğrenciler arası ilişkilerin düzenlenmesi, öğrenci-öğretmen ilişkilerinin sağlıklı zemine oturtulması, bu boyut içinde incelenir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 39

40 5. Davranış düzenlemeleri: Verimli bir sınıf ortamı için; Sınıf ortamının istenen davranışı sağlayabilir hale getirilmesi, olumlu sınıf ikliminin oluşturulması, sorunların, ortaya çıkmadan tahmin edilip, istenmeyen davranışların önlenmesi, sınıf kurallarına uyulmasının sağlanması, istenmeyen davranışların değiştirilmesi çabaları bu boyut içinde düşünülür Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 40

41 1.6. Sınıf Yönetimini Etkileyen Değişkenler Davranışlar, bireyin kişisel özellikleri ve çevre değişkenlerinin etkileşimiyle oluşurlar. Bireyin bir davranışı kazanmış olması, o davranışın her zaman her yerde görülebileceği anlamına gelmez. Uygun davranış ancak uygun koşullarda gerçekleşir. Uygun çevre sağlamak şartıyla, değiştirilemeyecek davranış olmadığı söylenebilir. İlgi, ihtiyaç, tutum, beklenti, arzu, kişiyi davranışa yönlendiren güçlerdir. Bunlar bireyin çevresel şartlarından kaynaklanır. Bunlarla ilgili sorun doğduğunda, çözümleri de büyük ölçüde çevrede aranmalıdır. Çevre ile davranış arasındaki bu ilişki, öğretmenin çevresel koşullara dikkat etmesinin önemini gösterir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 41

42 1.Yakın Çevre: Öğrencinin her gün içinde bulunduğu ve en yoğun etkilendiği çevredir. Sınıf, okul, aile, boş zaman geçirme alanları bunların başlıcalarıdır. 2.Uzak Çevre: Çocuğun, kendi kültüründen başlayarak, çeşitli araçlarla edindiği diğer toplumların yaşama biçimlerine kadar uzanır. Öğrenci ve okul çevresinin kültür yapısı, uzak çevre olarak bireyi ve sınıfı etkileyen ögelerdendir. Öğrenci davranışlarının kazanılmasında en etkili ortamlardan biri de arkadaş gruplarıdır. Sokak kültürünün baskıları, suç işlemeye kadar iter ve etkisi, öğrenci aracılığıyla sınıfa yansır. Sınıf yöneticisi olarak öğretmen bu etkilerin olumlu olanlarından yararlanmalı, olumsuzları da önlemelidir. Öğrencinin, okuldan ayrıldıktan sonra, nerelerde, kimlerle olduğu önemlidir. Bu konuda öğretmen, okul, aile işbirliği yapmalıdır. Arkadaş grupları, bunların etkinlik türleri, davranış biçimleri bilinmeli iyi bilinmelidir. Çocuk, aile, öğretmen ve okul yönetiminin desteği ile, istenen davranışları gösteren gruplara yönlendirilmelidir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 42

43 3.Aile: Kişilik yapısının temeli büyük ölçüde ailede kurulur. Bu kazanımların sonradan değiştirilmesi çok zordur. Okulun bunları değiştirebilme gücü sınırlı olduğundan, uygun çözüm, önceden aileyi hazırlamaktır. Ailedeki birey sayısı, öğrenci davranışının etkenlerinden biridir. Kalabalık aileler çocuklarıyla ilgilenmeye daha az zaman ayırırlar. Buna mukabil, az çocuklu ailelerin çocukları bencil ve şımartılmış olabilir. Ayrıca ailenin gelir durumu da çocukların ihtiyaçlarını ve ruh haletlerini etkiler. Bunların hepsi, sınıfı ortamını olumsuz etkileyebilir. O nedenle öğretmen çocuğun ailesini iyi tanımalı, veliyle iyi iletişim kurmalıdır. Öğrenmede ne aile okulun, ne de okul ailenin yerini tutabilir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 43

44 4.Okul: Okulun fiziksel yapısı, görünüş, kullanış, sağlık koşullarına uygun oluş açılarından uygun ve çekici olmalıdır. Temiz, bakımlı, iyi donanımlı okullar, yalnız morali değil, davranışı da etkiler. Okuldaki öğrenci sayısının çoğalması, sorunların da artması anlamına gelebilir. Öğrenci sayısının artması ile disiplin sorunlarında da artış görülebilmektedir. Küçük okullarda öğrenci ve öğretmenin birbirini tanıması, öğrenci katılımı ve öğretmenin öğrenci etkileşimi güçlüdür. Okulun yönetim yapısı ve yöneticilerin özellikleri, eğitimin önemli bir değişkenidir. Etkili öğretim, yönetsel desteğe bağlıdır. Bu destek ve örgütün kalitesi, öğretmen davranışını etkilemektedir. Yönetimin demokratik olması, öğretmen ve öğrencilerin okulla ilgili kararlara katılımının sağlanması, hem öğretmen moralini, hem de öğrenci başarısını etkilemektedir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 44

45 1.7. Sınıf Yönetiminin Temel İlkeleri Öğrenciler anladıkları ve kabul ettikleri kurallara daha çok uyarlar. Öğrenciler yetenek ve ilgilerine uygun anlamlı aktivitelere katıldıklarında disiplin problemleri minimum düzeye iner. Sınıf yönetiminde, istenmeyen davranışın kontrolüne yoğunlaşan bakış açısı eskide kaldı. Çağdaş sınıf yönetimi anlayışında, öğrencilerin olumlu davranışlarını pekiştiren ve öğrenmeyi en üst düzeyde sağlayıcı ortamın oluşturulması yaklaşımı hakimdir. Öğretmenin amacı öğrenciler üzerine kontrol kurmak yerine, öğrencilerde öz denetimi geliştirmek olmalıdır Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 45

46 Eğitim-öğretim etkinliklerinde geçerli olan tüm ilkeler sınıf yönetiminde de geçerlidir. Bunlardan Bazıları; Bireysel İlkesi Demokratiklik İlkesi Bireysel Farklar İlkesi Gelişim İlkesi Toplumsallık İlkesi İşbirliğinde Yapıcılık İlkesi Yakından Uzağa İlkesi Somuttan Soyuta İlkesi Çocuğa Görelik İlkesi Hayatilik İlkesi Güncellik İlkesi Çevresellik İlkesi İlgi ve Motivasyon İlkesi Merkezden Çevreye İlkesi Kolaydan Zora İlkesi Bilinenden Bilinmeyene İlkesi Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 46

47 Unutmayınız..! Okulun ilk günü öğretmenin yaptığı şey, onun daha sonraki bir yıl içinde başarı ve başarısızlığınızı belirler. Sınıf, okulun ilk günü kazanılır veya kaybedilir. İlk etkileme ve etkilenme çok önemlidir. Ne olduğu değil nasıl algılandığı önemlidir Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 47

48 " Bir şeyi öğrenmek için, her şeyden önce onu sevmek gerekir." Goethe Yrd. Doç. Dr. Ali Gurbetoglu 48