Sınıf Yönetimiyle İlgili Temel Kavramlar PEDAGOJİK FORMASYON PROGRAMI SINIF YÖNETİMİ. Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÜL

Transkript

1 PEDAGOJİK FORMASYON PROGRAMI SINIF YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÜL 1

2 Ünite: 1 SINIF YÖNETİMİYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR İçindekiler Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÜL 1.1. SINIF YÖNETİMİYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR YÖNETİM HİYERARŞİSİ ÖRGÜT NEDİR YÖNETİM VE YÖNETİCİ EĞİTİM YÖNETİMİ OKUL YÖNETİMİ SINIF YÖNETİMİ SINIF YÖNETİMİDE ANA ÖĞELER ÖĞRETMEN ETKİLİ ÖĞRETMEN ÖĞRENCİ SINIF ORTAMI SINIF ORTAMININ ÖZELLİKLERİ ÇOKBOYUTLULUK EŞZAMANLILIK ANINDALIK ÖNGÖREMEME AÇIKLIK ORTAK TARİH SINIF YÖNETİMİ ANLAYIŞI PROAKTİF SINIF YÖNETİMİ POZİTİF SINIF YÖNETİMİ DESTEKLEYİCİ DAVRANIŞLAR SINIF YÖNETİMİ MODELLERİ TEPKİSEL MODEL ÖNLEMSEL MODEL GELİŞİMSEL MODEL BÜTÜNSEL MODEL SINIF YÖNETİMİ MODELLERİ POZİTİF DAVRANIŞ LİDERLİK MODELİ GELİŞİM YÖNETİMİ MODELİ DENGE MODELİ ÇÖZÜM ODAKLI MODEL SORUMLU DÜŞÜNME MODELİ YARARLANILAN KAYNAKLAR

3 1.1. SINIF YÖNETİMİYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Sınıf yönetimi oldukça kapsamlı bir konudur. Bu konuyu bir takım alt boyutlar halinde ele almak daha doğru olur. Sınıf yönetiminin en temel konusu, sınıf yönetimi ile ilgili kavramların bilinmesidir. Bu kavramları anlamadan konunun anlaşılması mümkün değildir. Sınıf yönetimiyle ilgili temel kavramlar şunlardır: 1. Örgüt kavramı 2. Yönetim ve yönetici 3. Eğitim yönetimi 4. Okul yönetimi 5. Sınıf yönetimi 1.2. YÖNETİM HİYERARŞİSİ Ülkemizdeki yönetim yapısı bir hiyerarşi izler. En başka devletin yönetimi yer alır. Bu kavramı biz genellikle kamu yönetimi kavramıyla açıklarız. Kamu yönetimi, bütün kurum ve kuruluşların ahenk içinde yönetimidir. Bunun bir alt basamağı eğitim yönetimi olarak düşünülebilir. Kamu yönetiminin bir alt alanı olan eğitim yönetimi, eğitim sisteminin yönetimini konu alır. Eğitim yönetiminin önemli alanlarından birisi okul yönetimidir. Okul eğitim örgütünün en teme l ve önemli kurumları arasında yer alır. Sınıf yönetimi ise okul yönetimi içinde yer alan önemli bir uğraş alanıdır. Her yönetimi idare eden bir amir veya sorumlu vardır. Sınıf yönetiminin sorumlusu öğretmendir. Kamu yönetimi Eğitim yönetimi Okul yönetimi Sınıf yönetimi 1.3. ÖRGÜT NEDİR Topum birtakım örgütlerden oluşmuştur. Örgüt kavaramı genellikle illegal bir yapılanmayı çağrıştırır. Bunun yerine teşkilat veya kurum sözcükleri kullanılabilir. Buradaki anlamıyla örgüt bir kurum anlamına gelir. Örgütün çeşitli tanımları yapılmakla beraber aşağıda iki tanım verilmiştir. Ortak bir amaç ya da eylemi gerçekleştirmek için bir araya gelmiş kurumların ya da kişilerin oluşturduğu birlik, teşkilat Merkezinde, saptanmış ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere bir araya gelmiş insanlar bulunan, mali ve maddi kaynaklar ile donatılan ve hukuksal bağlarla da hiyerarşik ilişkileri saptanan canlı, dinamik ve sosyal bir yapı, bir sistemdir 1.4. YÖNETİM VE YÖNETİCİ Her kurumun başında b ir yönetici bulunur. Daha doğrusu bir yöneticinin bulunduğu yer genellikle yönetilmesi gereken bir yer veya kurumdur. Yönetim daha çok bir süreç olarak görülür. Yani yönetim devam eden bir durum olup, önceden vardır ve kurum var oluncaya kadar da devam edecektir. Yönetici ise bu kurumu yöneten kişidir. Bunların tanımları aşağıda verilmiştir. Belirli amaçlara ulaşmak için başta insan olmak üzere diğer kaynakları birbiriyle uyumlu olarak kullanamaya olanak verecek kararlar alma ve bunları uygulatma süreçlerinin toplamıdır. Yönetim süreçlerini etkili bir şekilde kullanarak yönetim eylemlerini sürdüren kişiye yönetici denir. 3

4 SINIF YÖNETİMİ EĞİTİM YÖNETİMİ Yönetimin yapısı ülkemizde çeşitlidir. Bu bir bakıma kurumların farklılığından ileri gelir. İnsanların ihtiyaçlarına cevap verecek bir çok kurum mevcuttur. Eğitim işlevinin aileden alınıp okula devredilmesi eğitim yönetiminin doğmasına yol açmıştır. Eğitim yönetimi, yönetim eylem ve süreçlerinin eğitime uygulanmasıdır. Bir eğitim kurumuna ilişkin bütün işlerin etkili ve verimli bir şekilde yürütülmesi ve denetimi sürecidir. Bir eğitim kurumunda bu işleri yürüten kişiye de eğitim yöneticisi denir. Eğitim yöneticisinin görev alanı ve kapsamı okul yöneticisine göre biraz daha geniştir OKUL YÖNETİMİ Okul eğitim yönetiminin en alt boyutlarından birisidir. Okul bir sistem özelliği gösterir. Yani kendi girdilerini alan ve bunları işleyen bir özelliğe sahiptir. Okul, eğitim öğretimin yapıldığı bir yapıdır. Bu yönüyle, eğitim sisteminin en önemli öğesidir. Diğer üst sistemler okulun yaşamasına destek verir. Okulu önceden belirlenmiş amaçlara ulaştırmak için eldeki insan ve maddi kaynakların katkılarını bütünleştirme, etkili biçimde kullanma, amaçlara dönük politika ve kararlar alma, uygulama olarak özetlenebilir. Bir okulda okul hizmetlerinin tamamını etkili bir şekilde planlayan, yürüten ve bunların denetimini yapan kişiye okul müdürü denir SINIF YÖNETİMİ Sınıf yönetimi, okul içinde bulunan sınıfların idare edilmesi anlamına gelir. Sınıfın yönetimi bir uzmanlık gerektirir. Okul içinde eğitim öğretimin yapıldığı yer sınıftır. Bu bakımdan okul, sınıfın görevlerini etkili bir şekilde yerine getirmesine destek verir. Sınıf yönetimi, öğretmenin gözetimi ve denetimindedir. Bir öğretmenin, sınıfta, göreviyle ilişkili bütün eğitim ve öğretim etkinliklerini yönetmesi işidir. Öğretmenin almış olduğu mesleki ve alanı ile ilgili deneyimlerine dayalı olarak sınıf düzeni oluşturma, öğretim etkinliklerini yürütme ve davranış düzenlemelerini oluşturma işlerinin bütününün organize edilmesidir SINIF YÖNETİMİDE ANA ÖĞELER Sınıf yönetimini etkileyen başlıca öğeler vardır. Bu öğeler sınıf yönetimin en temel öğeleri arasında yer alırlar. Sınıf yönetiminin ana öğeleri şunlardır: 1. Öğretmen 2. Öğrenci 3. Sınıf ortamı ÖĞRETMEN Öğretmen sınıfın baş ve en önemli elemanıdır. Öğretmensiz bir sınıf düşünülemez. Farklı eğitim yöntemleri, öğretmen faktörünü ortadan kaldırabilir mi? Bu sorunun cevabı şudur. Hiçbir yöntem öğretmen unsurunu ortadan kaldıramaz. Ancak öğretmenin rollerinde bir değişmeye neden olabilir. Ancak öğretmensiz bir sınıf düşünmek mümkün değildir. Öğretmen amaçlara ulaşmak için her türlü kaynaktan yararlanır. Öğretmenin iyi bir donanıma sahip olması gerekir. Mesleki, alan ve kültür bakımından yeterli Öğretmenin diğer insanlardan bir takım fakları olması gerekir. Bu durum etkili öğretmen kavramıyla açıklanır. 4

5 ETKİLİ ÖĞRETMEN Öğretmenin görevini etkili olarak yerine getirmesi etkili öğretmen kavramıyla açıklanır. Etkili öğretmeni diğerlerinden ayıran bir takım özellikler vardır. Bu özelliklerin bir kısmı normal öğretmenlerde de bulunabilir. Ancak etkili öğretmeni diğerlerinden ayırt eden bazı özellikler aşağıda sayılmıştır. İyi bir iletişim becerisine sahip olmalı Yapıcı, yaratıcı, hoşgörülü olmalı Demokratik tutum ve davranışlara sahip olmalı Öğrencileri motive edici olmalı İnsanları sevmeli ve işini severek yapmalıdır Öğrencilerin farklılıklarını görebilmeli Bilgi teknolojilerini etkili bir şekilde kullanmalı Yeteneklerini iyi kullanmalı 1.9. ÖĞRENCİ Sınıfın ikinci önemli öğesi öğrencidir. Öğrenci olmadan öğretmenin bir şey yapması mümkün değildir. Yani öğrencisiz bir sınıf düşünmek de mümkün değildir. Yani öğrenci de temel öğelerden birisidir. Günümüzde TKY anlayışı, müşteri velinimetimizdir, kavramı gündeme getirmiştir. Öğrenci özellikle özel okullar için daha önemli bir kavramdır. Çünkü öğrenci demek, para demektir. Okul varlığını sürdürmesi anlamına gelir. Sınıf yönetiminin merkezinde öğrenci vardır. Öğrencilerin birbirinden farklı olduğu bilinmeli Öğrenci ilgileri ve yetenekleri tespit edilmeli Öğrencilerin hangi sınıfta oldukları önemlidir Öğretmen sınıf dokusunu iyi bir şekilde analiz etmelidir. Öğrencilerin kişilik özelliklerinin de iyi bilinmesi gereklidir SINIF ORTAMI Sınıf ortamı, sınıf yönetimin önemli öğelerinden birisidir. Ortam, eğitim öğretimi etkileyen önemli unsurlardan birisidir. Eğitim öğretimin etkililiği buna bağılıdır. İyi düzenlenmemiş bir ortamda ders yapmak sıkıcı olabilir. Hatta dersin özelliğine göre ortam değişebilir. Bu ortam bir orman, bir hayvanat Bahçesi, ya da bir deniz kenarı olabilir. Hatta bir laboratuvar veya işlik olabilir. Sınıf ortamının fiziksel, psikolojik ve teknik yönleri öğrencilerin davranışlarını etkiler. Sınıf ortamı öğrencilerin ilgisini çekecek şekilde olmalıdır. Sınıf ortamında işbirliği ve paylaşma vardır. Öğretmen-öğrenci ilişkileri ortamdan etkilenir. Bu ortamda sorumluluk ve paylaşma vardır. Sınıf ortamında iletişim önemlidir SINIF ORTAMININ ÖZELLİKLERİ Sınıf ortamının önemli bir takım özellikleri vardır. Bu özellikler sınıfı diğer ortamlardan ayırır. Aynı zamanda öğretmenlik mesleğini de farklılaştırır. Sınıf ortamının bu özellikleri mesleğin çekiciliğini artırdığı gibi onun yönetimin ne kadar özen gerektirdiğini de gösterir. Bu özelliklerden bir kaçı aşağıda verilmiştir ve açıklanmıştır. Sınıf ortamının özellikleri şunlardır (Arends, 1997): 1. Çok boyutluluk 2. Eş zamanlılık 3. Anındalık 4. Öngörememe 5. Açıklık 6. Ortak tarih 5

6 SINIF YÖNETİMİ ÇOKBOYUTLULUK Sınıfta aynı anda çok değişik etkinlikler bir arada yapılır (kitap okuma, yazı yazma, tartışma gibi) Farklı ilgi ve yetenekten oluşan öğrencilerin bu durumu sınıf ortamını etkiler. Öğretmenin bu durum dikkate alarak oldukça aktif olması gerekir EŞZAMANLILIK Sınıfta eş zamanlı olarak bir çok faaliyetin bir arada yapılması öğretmenin birden çok iş ile meşgul olmasını gerektir. Özellikle birleştirilmiş sınıflarda bu durum daha açık bir şekilde görülür. Etkili öğretmenler bir anda birden farklı bir olay veya durumu bir arada idare edebilmeli ANINDALIK Öğretmenin sınıfta olabilecek durumlara bir anda müdahalesini gerektirebilir. Sınıfta beklenmeyen bir durumda öğretmenin müdahalesi gecikmemelidir. Ders esnasında öğrencilerin birbirleriyle olan etkileşimi bazen olumsuz durumların ortaya çıkmasına da neden olabilir. Beklenmeyen bir kaza da meydana gelebilir ÖNGÖREMEME Sınıfta meydana gelecek bir çok durum daha önceden tahmin edilemez. Öğretmen bütün etkinliklerini planlayamaz. Bir derste neler olacağını çoğu zaman hiç kimse tam olarak kestiremez. Öğretmenin her şeye hazırlıklı olarak sınıfa girmesi gerekir AÇIKLIK Sınıf ortamında her şey açık olarak cereyan eder. Bazı mesleklerde bu durum farklıdır. Bu durum öğretmenlik mesleğini onlardan ayırır. Bazıları bu durumu «akvaryum içinde yaşam» olarak nitelendirirler. Bu bakımdan öğretmenin sınıfa girmeden önce kendisine çeki düzen vermelidir ORTAK TARİH Sınıf ortamında zaman içinde bir geçmiş tarih oluşur. Özellikle ileri sınıflarda bu daha iyi hissedilir. Sınıf içinde belli kurallar ve normlar oluşur. Ortak tarih herkesin birbirine olan davranışları da etkiler. Her sınıfın kendisine göre bir havası vardır SINIF YÖNETİMİ ANLAYIŞI Sınıf yönetimi anlayışı sürekli değişmektedir. Okullar ve bunun bir alt sistemi olan sınıflar eskiden böyle yönetilmiyordu. Kitaplarımızdan eski okulların ive sınıfların nasıl yönetildiğini okuyoruz. Hocanın elinde bir sopa ve hocanın kalfasının elinde bir falaka vardı, gibi. Yani cumhuriyetten önceki geleneksel taş mektepler. Cumhuriyetten sonra bu tablo değişmiş olsa da bundan on, yirmi sene önceki okulların ve sınıfların yönetimi de günümüzden farklıdır. Hatta geçen yılkı sınıf yönetimiyle bu gün arasında farklar vardır. Çünkü eğitim sisteminin yeniden yapılanması sürekli olarak yönetim anlayışını değiştirmektedir. Bu değişmeler aşağıda özetlenmiştir. Sınıf yönetimi anlayışı günümüzde değişmiştir. Çağdaş sınıf yönetimi anlayışında merkezde öğrenci vardır. Öğrencilerin bireysellikleri daha ön plana çıktı Sınıf düzenlemeleri ve sınıfın teknolojik görünümü değişti. Öğretmen-öğrenci ilişkilerinde değişmeler oldu Daha demokratik bir sınıf ilişkisi görülmektedir PROAKTİF SINIF YÖNETİMİ 6

7 Oldukça aktif bir sınıf yönetimi anlayışıdır. Öğretmenin böyle bir sınıf yönetimi anlayışını devam ettirmesinde bazı hususların göz önünde bulundurulması gerekir. Davranış ve öğretme durumundan kaçınırlar Bütün öğrencilerin öğreneceğine inanırlar Öğrenci problemlerine çözüm bulmaya çalışırlar Her bireyi değerli kabul ederler Öğrencilerin eğitim hedeflerine ulaşmaları yönünde olumlu beklentilere sahiptirler Öğrencilerine iyi bir model olurlar. Öğrencilerin sorumluluk almalarına yardım ederler POZİTİF SINIF YÖNETİMİ Olumlu sınıf yönetimiyle eş anlamlı olan bu kavramın temelinde iyi niyet ve öğretmenin özverisi yatar. Öğretmen böyle bir sınıf yönetimi anlayışında şunları göz önünde bulundurmalıdır. Pozitif sınıf yönetiminde öğretmen önemli görevler düşmektedir. Öğretmenin sevgi, saygı ve öğrencileri olduğu gibi kabul etme özelliklerine sahip olması gerekir. Bu tür bir iklimin oluşturulduğu sınıflarda öğrenci başarısı artacaktır. Öğretmenin adaletli ve sınıf içindeki çatışmaları en etkili bir şekilde çözmesi beklenir DESTEKLEYİCİ DAVRANIŞLAR Sınıf yönetiminde destekleyici davranışlara yer verilmelidir. Bu davranışlar sınıf yönetiminin etkililiğini artır. Destekleyici stratejiler şunlardır (Kösterioğlu, 2014): 1. Öğrenciyi sorumluluk almaya teşvik etmek 2. Sınıfta ahenk oluşturmak, etkinliklere katılma 3. Öğrenci katılımı 4. Veli ve işgören katılımı 5. Etkili övgü ve cesaretlendirme 6. Yetenek stratejileri SINIF YÖNETİMİ MODELLERİ Sınıf yönetiminde, öğretmenin sınıf yönetimi anlayışını onun izlediği model belirler. Bu bir bakıma öğretmenin sınıfı nasıl gördüğü ve onun nasıl yönetmek istediğinin bir ölçütü olarak kabul edilir. Konuyla ilgili farklı kaynaklarda farklı modeller tanımlanmıştır. Ancak burada iki kaynaktan yararlanılmıştır. Sınıf yönetiminde dört önemli modelden bahsedilebilir (Başar, 2012): 1. Tepkisel model 2. Önlemsel model 3. Gelişimsel model 4. Bütünsel model TEPKİSEL MODEL Tepkisel model klasik modeldir. Bazen kullanılabilir. 1. Amacı istenmeyen durum ve davranışın değiştirilmesidir. 2. Klasik modelidir. İstenmeyen sonuç tepki şeklindedir. 3. Düzen sağlayıcı ödül ceza türü etkinlikleri içerir. 4. Ekinliklerin yönelimi gruptan çok bireyedir. 5. Zayıf yönü her tepkinin bir karşı tepki doğuracağının dikkate alınmamasıdır ÖNLEMSEL MODEL Önlemsel model sorunu önlemeye yöneliktir. 1. Geleceği kestirme, istenmeyen davranış ve sonucu, olmadan önleme yöneliktir. 2. Amacı, sınıf sorunlarının ortaya çıkmasını önlemektir. 7

8 SINIF YÖNETİMİ 1 3. Sınıf etkinliklerini bir kültürel sosyalleşme süreci olarak ele alır 4. Sınıfta yanlış davranışa olanak vermeyen bir sosyal sistem oluşturmaya çalışır. 5. Etkinlikler bireyden çok gruba yöneliktir GELİŞİMSEL MODEL Öğrencilerin fiziksel, duygusal gelişim düzeylerinin gerektirdiği uygulamaların gerçekleştirilmesini temel alır. 1. Onuncu yaşa kadar nasıl öğrenci olunacağını öğrenir 2. On-on iki yaş arası olgunlaşma uyma öğretmeni hoşnut etme 3. On iki-on beş yaş arası arkadaş beğenisini kazanma-birbirine bakma 4. Lise yılları kim olduğunu, nasıl davranacağını öğrenir, sosyalleşirler 5. On iki yaş öğretmen ve anne-baba için sıkıntılı yıllardır BÜTÜNSEL MODEL Bütünsel model daha çok diğer modellerin yararlı kısımlarından oluşmuş bir model gibidir. 1. Önlemsel sınıf yönetimine öncelik verir 2. Gruba olduğu kadar bireye de yönelir 3. İstenen davranışa ulaşabilmek için, istenmeyenin nedenlerini ortadan kaldırma anlayışı vardır. 4. Uygun davranış uygun ortamlarda gelişir anlayışı hâkimdir SINIF YÖNETİMİ MODELLERİ Farklı bir kaynakta ise sınıf yönetimi modelleri farklı bir şekilde ele alınmıştır. Her ne şekilde ele alınmış olursa olsun, model öğretmenin sınıfı nasıl idare etmek istediğinin bir yolu ve şekli olarak düşünülebilir. Sınıf yönetiminde birden fazla bir model bir arada kullanılabilir. Sınıf yönetimi modelleri bir başka kaynakta farklı şekilde ele alınmıştır (Kösterelioğlu, 2014): 1. Pozitif davranış liderlik modeli 2. Gelişim yönetimi modeli 3. Denge modeli 4. Çözüm odaklı model 5. Sorumlu düşünme modeli POZİTİF DAVRANIŞ LİDERLİK MODELİ 1. Önleyici stratejilerin istenmeyen davranışları en aza indirdiği anlayışına dayanır. 2. Öğrencilere rehberlik yapılmalıdır 3. Kurallar öğrencilerle birlikte oluşturulmalıdır 4. Öğretmen, öğrencilere model olmalıdır 5. Öğrencilere sorumluluk yüklenmelidir 6. Kolaylaştırıcı liderliğin sağlanmasına odaklanır GELİŞİM YÖNETİMİ MODELİ 1. İstenmeyen davranışların nedeni toplumsal değer ve standartlara bağlıdır. 2. Etkili sınıf yalnızca etkili sınıf yönetimiyle olur 3. Öğrenciler psikolojik ve fiziksel olarak kendilerini güvende hissetmelidirler 4. Sorumluluklar herkesçe paylaşılmalıdır 5. Sınıf içi etkileşim ve okul değerleri önemlidir DENGE MODELİ 1. Bu model öğrencilerin öğrenmesinde iletişimin önemine vurgu yapar. Öğretmenden şu davranışlar beklenir: 2. Kendi yönetim tarzına aşina olması 8

9 3. Öğrenci beklentilerine açıkça ortaya koyması 4. Zorlanan öğrencilerle birlikte çalışma 5. Sınıfta öğrenme ve öğretme faaliyetlerine ayrılan zaman ile sınıf yönetimine ayrılan zaman arasında bir dengenin olması gerekir ÇÖZÜM ODAKLI MODEL 1. Öğrencilerin karşılaştıkları davranışsal problemlere danışmanlık yapan insancıl bir modeldir. 2. Öğrenciler birbirleriyle etkileşirken birbirlerini etkilerler 3. Sınıfta sorunun kaynağı sadece öğrenciler değildir 4. Öğretmen etkileşime ve çözüme odaklanmalıdır 5. Öğrenciler kendileri veya bir rehber eşliğinde kendi sorunlarını çözebileceği anlayışına dayanır SORUMLU DÜŞÜNME MODELİ 1. Okulda veya sınıfta öz disiplinli olmayı öğretme anlayışına dayanır. 2. Birey başkalarını algılamaya çalışırken kendi algısı temelinde bunu yapmaya çalışır 3. Bireylere öz denetim fikri aşılamayı hedefler 4. Öğretmen, öğrencileri yargılamadan dinlemelidir 5. Öğrencilere sorunların çözme konusunda yardım edilmelidir YARARLANILAN KAYNAKLAR Kösterelioğlu, Meltem Akın (2014). Sınıf Yönetimi, Ankara: Maya Akademi Yayın ve Dağıtım Eğitim Danışmanlık. Kıran, Hüseyin (Edt.)(2000). Etikili Sınıf Yönetimi, Ankara: Boyut Yayıncılık 9