TÜRKÇE GEÇERLİLİK VE GÜVENİLİRLİĞİ

Transkript

1 HEMODİYALİZ HASTALARINDA AV FİSTÜL ÖZBAKIM DAVRANIŞLARI TANILAMA SKALASININ (The scale of assessment of self care behaviors with arteriovenous fistula in hemodialysis ASBHD-AVF) TÜRKÇE GEÇERLİLİK VE GÜVENİLİRLİĞİ Asiye Durmaz Akyol (Prof.Dr).EÜ Hemşirelik Fakültesi İç Hastalıkları Hemşireliği ABD Öğretim Üyesi Şengül Öztürk D-Med Diyaliz Ünitesi Başhemşiresi Ayşen Toktay -Behçet Uz Çocuk hastanesi sorumlu hemşiresi Selma Çiçek Fresenius Medikal Care Sevgi diyaliz başhemşiresi Sevginar Şentürk Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi

2 Kronik HD programına alınması planlanan hastanın yüksek volümlü kan akımının sağlanabilmesi için hastanın damar yapısına uygun olan arterio-venöz (AV) fistül,greft yada tunnel kateter seçimi yapılır. HD girişi sağlayan bu yollardan birinin seçimi ve yeterli şekilde yapılması,hd işleminin sürekliliğini ve yeterliliğini sağlamada, son derece önemli ve gereklidir (6).

3 AV fistül /damaryolu hastanede kalış, morbidite ve ekonomik kaynakların fazla kullanılmasının ana nedenlerinden biridir. AV fistül en iyi damar yolu girişim şeklidir ve uzun süreli etkili diyaliz işleminin uygulanmasını sağlamaktadır.ancak damar yolu girişiminde kan akımının azlığı, tromboz, anevrizma, infeksiyon, el iskemisi ve ödemi, kardiyak yükün artması gibi birçok komplikasyon gelişebilmektedir (10)

4 AV fistül komplikasyonlarından korunmada uygun bakımın yapılması gerekmektedir. Bu süreçte sağlık bakım ekibi ve SDBY gelişen hasta ve yakınlarının damaryolu bakımında ve yönetiminde özbakımlarını sürdürebilmelerine yönelik bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Bunun yanısıra hastaların komplikasyonların önlenmesinde eğitim stratejileri ile desteklenmesi önerilmektedir (12).

5 Nefroloji hemşiresi; hasta ve ailenin SDBY adaptasyonunda, özbakım becerilerini geliştirmede, iyilik hali ve bağımsızlık düzeylerini kazanmalarında destek veren kişi olarak tanımlanmaktadır (14,12) Hemşireler AV fistül bakımında hastaların beceri kazanabilmesinde gerekli bilgileri sağlama ve özbakım davranışlarının geliştirilmesinde anahtar role sahiptirler (14).

6 AV fistülü olan bireylerde özbakım davranışlarını belirleyen ölçüm araçları ve çalışmaları az sayıda bulunmaktadır (9,10,12,13). Ülkemiz de ise bu anlamdaki benzer bir çalışmaya rastlanılamamıştır.

7 ARAŞTIRMANIN AMACI Hemodiyaliz hastalarında AV fistül özbakım davranışları tanılama skalasının (The scale of assessment of self care behaviors with arteriovenous fistula in hemodialysis ASBHD-AVF) Türkiye deki geçerlilik ve güvenilirliğini değerlendirmek

8 ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİ H1: Hemodiyaliz hastalarında AV fistül özbakım davranışları tanılama skalasının Türk toplumu için geçerliliği yüksek bir araçtır. H2: Hemodiyaliz hastalarında AV fistül özbakım davranışları tanılama skalasının Türk toplumu için güvenilirliği yüksek bir araçtır.

9 ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI Özel Diyaliz merkezi (2) Araştırmaya *işitme ve görme problemi olan, *kateteri olan, *böbrek nakli sonrası rejeksiyon gelişen, *Türkçe anlayıp konuşamayan, *diyabete bağlı vasküler komplikasyon gelişen hastalar.

10 2.GEREÇ VE YÖNTEM ARAŞTIRMANIN TİPİ Kapsadığı zamana göre kesitsel, Hemodiyaliz hastalarında AV fistül özbakım davranışları tanılama skalası olup (The scale of assessment of self care behaviors with arteriovenous fistula in hemodialysis ASBHD-AVF) Türk toplumu için geçerlilik ve güvenilirliğini belirlemek amacıyla metodolojik bir çalışmadırobibak yürütülmüştür.

11 KULLANILAN GEREÇLER Hastaların tanıtıcı özellikleri ve hastalıkları hakkındaki bilgileri (toplam 15 soru) Hemodiyaliz hastalarında AV fistül bakım ve uygulamalarına ilişkin sorular (n:15 soru) Hemodiyaliz hastalarında AV fistül özbakım davranışları tanılama skalası ile veriler toplanmıştır

12 Hemodiyaliz Hastalarında AV Fistül Özbakım Davranışları Tanılama Skalası (The scale of assessment of self care behaviors with arteriovenous fistula in hemodialysis ASBHD-AVF). Sousa ve ark (2014) tarafından geliştirilen Hemodiyaliz Hastalarında AV Fistül Özbakım Davranışları Tanılama Skalası ( The scale of assessment of self care behaviors with arteriovenous fistula in hemodialysis ASBHD-AVF), 2015 yılında revize edilmiş ve 31 maddeden 16 maddeye azaltılmıştır. Skala Belirti ve bulgular (N:6 madde) ile komplikasyonlardan korunma (n:10 madde) olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır (12). Hesaplanmasında özel olarak geliştirilen formül kullanılmaktadır (12,14). ASBHD-AVF = (Hasta skoru-16/ Hasta sayısı )X %100 Formun iç tutarlılığı 0.79,test-re-test 0.94 olarak saptanmıştır. Ülkemiz de formun uyarlaması yapılmamıştır. Formun kullanım izni yazarından alınmıştır

13 KULLANILAN YÖNTEM VEYA YÖNTEMLER 1.Aşama: İzinler Formun kullanım izni Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Etik Kurul izni Diyaliz merkezlerinden araştırma izni 2.Aşama: Geçerlilik Güvenilirlik Yöntemleri 3.Aşama : Bilgilendirme, Veri toplama Analiz işlemleri

14 GEÇERLİLİK VE GÜVENİLİRLİK YÖNTEMLERİ Geçerlilik Yöntemleri 8 Uzman Güvenilirlik Yöntemleri 1. Dil Geçerliliği İNG TR Yazar Onayı 1 Uzman 2. Kapsam Geçerliliği N=11 1: uygun değil 2: uygun şekle dönüştürülmesi gerekir 3: Uygun, ufak değişiklikler gerekli 4: Çok uygun 1. Test-tekrar test güvenirliği 2. İç Tutarlık Korelasyon katsayısı Cronbach alfa katsayısı ve madde analizi KGI Hesaplandı 3. Yapı geçerliği Açıklayıcı Faktör Analizi Temel A.B. Hemşirelik Araştırmalarına Kültürel Yeterli Yaklaşım.Seviğ Ü.,Tanrıverdi G.(Ed).Kültürlerarası Hemşirelik. İstanbul: İstanbul Tıp Kitapevi, 2011; Yurdugül H. Ölçek Geliştirme Çalışmalarında Kapsam Geçerliliği İçin Kapsam Geçerlilik İndekslerinin Kullanılması. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi 2005

15 ARAŞTIRMANIN YERİ VE ZAMANI EVREN Diyaliz merkezi (n:2) ÖRNEKLEM Araştırmada örneklem seçimine gidilmemiş, ölçek madde sayısının 10 katı hastaya (26*10=260) 204 ulaşılmıştır. ZAMAN 15 Temmuz -30 Eylül 2016

16 VERİLERİN ANALİZİ VE DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİ Araştırma verilerinin istatistiksel analizi SPSS 21.0 paket programı ile yapılmıştır.

17 3. BULGULAR ve TARTIŞMA HASTALARIN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİNE İLİŞKİN BULGULAR Tablo 1:Tanıtıcı Özellikler Sayı (n) Yüzde (%) Kadın: 96 %46,2 Erkek: 112 %53.8 M.Durum Evli Bekar Meslek Ev Hanımı Emekli Öğrenim Durumu Yaş ortalaması: 65,52±14,34 Okur yazar değil İlkokul

18 Tablo :2 Hastaların Başka Kronik Hastalık Varlığına Göre Dağılımı ÖZELLİKLER Sayı Yüzde ( %) Kronik Hastalık Varlığı Evet Hayır TOPLAM Hastalık Tanısı (n:124) Hipertansiyon Diyabet Diğer (DM+HT+kanser)

19 Tablo: 3 Hastaların Haftalık Diyaliz Seans Süreleri ve Diyaliz Tedavisi Alma Yılına Göre Dağılımı ÖZELLİKLER Sayı Yüzde( %) Haftalık alınan diyaliz seansı TOPLAM Diyaliz alma yılı TOPLAM

20 HEMODİYALİZ HASTALARINDA AV FİSTÜL ÖZBAKIM DAVRANIŞLARI TANILAMA SKALASININ Yapı/Kavram Geçerliğinin Değerlendirilmesi Ölçeğin yapı geçerliliği için açıklayıcı faktör analizi öncesi örneklem yeterliği ve büyüklüğü yeterli olduğu saptanmıştır. HEMODİYALİZ HASTALARINDA AV FİSTÜL ÖZBAKIM DAVRANIŞLARI TANILAMA SKALASININ Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling (KMO), Bartlett's Test Sphericity Analizi Sonuçları Testler (N=208) Sonuçları Kaiser - Meyer - Olkin Measure of Sampling,760 Bartlett's Test of Sphericity ² Sd p 856, ,000 20

21 Hemodiyaliz Hastalarında AV Fistül Özbakım Davranışları Tanılama Skalasının uygulanan Barlett s testi sonucuna göre faktör modelinin kullanılması uygun bulunmuştur (p< 0.000)

22 Tablo :4 HEMODİYALİZ HASTALARINDA AV FİSTÜL ÖZBAKIM DAVRANIŞLARI TANILAMA SKALA MADDELERİNİN AÇIKLAYICI FAKTÖR ANALİZİ SONUÇLARI Başlangıç Özdeğerleri Initial Eigenvalues Yüklerin Kareler Toplamı Extraction Sums of Squared Loadings Döndürme Sonrası Yüklerin Kareler Toplamı Rotation Sums of Squared Loadings

23 Güvenirlik Analizleri İç tutarlığını ölçmek için ise Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı ve madde toplam puan analizi sonuçları yer almaktadır. Zamana göre değişmezlik gücünü ölçmek için test-tekrar test yöntemi, 23

24 İç Tutarlık Analizleri Korelasyona dayalı madde analizi yapılmış ve Cronbach Alfa katsayıları hesaplanmıştır. Bununla ilgili sonuçlar aşağıda yer almaktadır. 24

25 Tablo 5 Madde Çıkarıldığında Ölçek Madde Çıkarıldığında Ölçek Varyansı Madde Ölçek Toplam Korelasyonu Madde Çıkarıldığında Ölçek Alfası Faktör 1 Faktör 2 25

26 Bölüm Toplam 16 madde α:0.74 Belirtiler 9 madde α :0.64 Komplikasyonlar 7 madde α: nin üzerinde olduğundan madde çıkarılmasına gidilmemiştir.

27 Zamana Karşı Değişmezlik Birinci uygulama sırasında görüşülen 30 hasta ile test-tekrar test yöntemi ile iki hafta sonra tekrar görüşülerek ölçekte yer alan maddeleri cevaplandırmaları istenmiştir. Analizlerde Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Tekniği ve eşleştirilmiş gruplarda t testi kullanılmıştır. 27

28 HEMODİYALİZ HASTALARINDA AV FİSTÜL ÖZBAKIM DAVRANIŞLARI TANILAMA SKALASI VE ALT BOYUTLARININ TEST-TEKRAR TEST PUAN ORTALAMALARININ KARŞILAŞTIRILMASI VE KORELASYONLARI(N=30) İlk Uygulama Ort. ± SS İkinci Uygulama Ort. ± SS r p t p Faktör 1: 86.56± ±4.61, Komplikasyon Faktör 2- Belirtiler 10.31± ± Toplam Ölçek 48.43± ±3.46,

29 Hemodiyaliz Hastalarında AV Fistül Özbakım Davranışları Tanılama Skalanın tamamı için puan ortalamaları eşleştirilmiş gruplarda t testi ile karşılaştırılmış, ortalamalar arasında bulunan farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı saptanmıştır (t:0.28,p>0.05), Test-tekrar test puanları arasında istatistiksel açıdan pozitif yönlü güçlü ve anlamlı bir ilişki (r=,64 p<0.000) olduğu bulunmuştur Sousa ve ark (2014) çalışmasında korelasyon katsayısı 0.79 olarak bulunmuştur. Bu sonuca göre skala zamana karşı değişmez ve tutarlı olarak kabul edilmiştir

30 SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuç olarak; geçerlik ve güvenirlik analizleri yapılarak ülkemize kazandırılması amaçlanan skalanın oldukça yeterli geçerlik ve güvenirlik özelliği taşıdığı (H1 ve H2 hipotezi kabul) Ülkemizde diyaliz hastalarının AV fistül özbakımı durumu ve etkileyen faktörlere ilişkin Fistül bakımında bakım kalitesi ve sonuçları etkileyen faktörlerin daha fazla sayıda çalışmalar yapılarak konu ile ilgili literatürün zenginleştirilmesinin yararlı olacağı düşünülmüş ve önerilmiştir.

31 KAYNAKLAR 1. Akyol A.2005.Üriner Sistem Hastalıklarında Bakım.Böbrek Hastalıkları,Diyaliz Ve Transplantasyon Hemşireleri Derneği Yayınları No:4 Birinci Basım,Meta Yayıncılık, Ball L.2005.Improving Arteriovenous Fistula Cannulation Skills.Nephrology Nursing Journal,32,6, Bahar Z.2002.Verilerin Çözümlenmesinde İstatistiksel Yöntemler.Hemşirelikte Araştırma İlke,Süreç Ve Yöntemler.Odak Ofset,İstanbul, Figueiredo A.,Monteiro V.,Figueiredo P.2008.Research into pain perception with arteriovenous fistula (AVF) cannulation.journal of Renal care,34,4, Guidelines for vascular Access.http// (erişim tarihi:13,01,2011) 6.Hentschel D.2008.Vascular Access for Hemodialysis. 7.Jindal K.,Chan C.,Culleton B. Canadian Society of Nephrology Guidelines for the Management of Patients With ESRD Treated With Intensive Hemodialysis. Am J Kidney Dis Mapes D.2005.Nurses Impact on the choice and longevity of vascular Access. Nephrology Nursing Journal,32,6, Mahmoud S.,, Selim M.,,Raouf H., Assessment of Self-Care Practice of Patients on Maintenance Hemodialysis at Cairo University Hospitals. Journal of Education and Practice. Vol.5, No.39, 2014.ISSN (Paper) ISSN X (Online). 10.Pessoa N., Linhares F. Hemodialysis patients with arteriovenous fistula: knowledge, attitude and practice. Esc Anna Nery 2015;19(1): Registry 2008.Türkiye de Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon.Türk Nefroloji Derneği Yayınları,İstanbul. 12. Sousa C.,Apostolo J.,Fıgueırede M.,Dias V.,Teles P.,Martins M (2015). Construction and validation of a scale of assessment of self-care behaviors with arteriovenous fistula in hemodialysis. Hemodialysis International.19: Sousa C., Fıgueırede M.,Dias V.,Teles P.,Martins M., Apostolo J (2015). Construction and validation of a scale of assessment of self-care behaviours anticipatory to creation of arteriovenous fistula. Journal of Clinical Nursing, 24, , doi: /jocn Sousa C.,Apostolo J.,Fıgueırede M.,Martins M.,Dias V.Interventions to promote self-care of people with arteriovenous fistula. Journal of Clinical Nursing, 23, , doi: /jocn.12207

32

33 TEŞEKKÜRLER.