AVÂMİL RİSÂLESİ. İMÂM BİRGİVÎ Takıyyüddin Mehmed b. Pîr Ali el-birgivî (929/ /1573)

Transkript

1 AVÂMİL RİSÂLESİ ر سا ل ة ال ع وا م ل İMÂM BİRGİVÎ Takıyyüddin Mehmed b. Pîr Ali el-birgivî (929/ /1573) Çeviren: MUSA ALAK İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Arap Dili ve Belâğatı Okutmanı İstanbul 2002

2

3 ب س م هللا الر ح ن الر ح يم ÖNSÖZ Âlemlerin Rabbi olan Allâh a hamd, Hz. Muhammed (s.a.s.) e ve onun bütün âline salât ü selâm olsun. Bil ki, i râbı bilmek isteyen herkesin yüz şeyi öğrenmesi gerekir. Bunlardan altmış tanesine âmil,(العامل) otuz tanesine ma mûl,(املعمول) on tanesine de amel adları verilir. Allâh ın izniyle bu üç şeyi, vecîz bir üslupla, üç (اإلعراب) i râb ve (العمل ( bölümde sana açıklayacağım: Birinci Bölüm: Âmiller İkinci Bölüm: Ma mûller Üçüncü Bölüm: İ râblar 3

4

5 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ.. 3 BİRİNCİ BÖLÜM Â M İ L L E R I LAFZÎ ÂMİLLER (58 tane).. 4 A SEMÂÎ ÂMİLLER (49 tane) Harf-i Cerler (20 tane) İsmini Nasb, Haberini Raf Eden Harfler (8 tane) 6 3- İsmini Raf, Haberini Nasb Eden Harfler (2 tane) 7 4- Muzâri Fiili Nasb Eden Harfler (4 tane) Muzâri Fiili Cezm Eden Kelimeler (15 tane) 8 B KIYÂSÎ ÂMİLLER (9 tane) 9 II MA NEVÎ ÂMİLLER (2 tane) 11 İKİNCİ BÖLÜM M A M Û L L E R I DOĞRUDAN MA MÛL OLANLAR (25 tane).. 12 A MERFÛ MA MÛLLER (9 tane) B MANSÛB MA MÛLLER (13 tane).. 13 C MECRÛR MA MÛLLER (2 tane) 14 D MECZÛM MA MÛLLER (1 tane) II DOLAYLI OLARAK MA MÛL OLANLAR (TÂBİ LER) (5 tane) 14 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İ R Â B L A R I İ RÂB ALÂMETLERİ (10 tane). 17 A HAREKELER (3 tane).. 17 B HARFLER (4 tane) 17 C HAZİFLER (3 tane) II İ RÂB ALÂMETLERİNE GÖRE MU RAB KELİMELER (9 tane) 17 A SADECE HAREKEYLE İ RÂBLANANLAR (3 tane) Müfred Munsarif ve Cem-i Mükesser-i Munsarif İsimler Gayr-i Munsarif İsimler Cem-i Müennes-i Sâlim İsimler 18 B SADECE HARFLE İ RÂBLANANLAR (3 tane) Esmâ-i Sitte Cem-i Müzekker-i Sâlim İsimler Tesniye İsimler.. 19 C HAREKE VE HAZİFLE İ RÂBLANANLAR (2 tane) Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi Sahih Olan Muzâri Fiiller Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi İlletli Olan Muzâri Fiiller.. 20 D HARF VE HAZİFLE İ RÂBLANANLAR (1 tane) Sonuna Nûndan Başka Zamir Bitişen Muzâri Fiiller.. 20 III İ RÂB TÜRLERİ (3 tane). 20 A LAFZÎ İ RÂB 20 B TAKDİRÎ İ RÂB 20 C MAHALLÎ İ RÂB

6

7 Âmiller iki kısımdır: 1- Lafzî âmiller (58 tane) 2- Ma nevî âmiller (2 tane) Lafzî âmiller de iki kısımdır: a) Semâî âmiller (49 tane) b) Kıyâsî âmiller (9 tane) I LAFZÎ ÂMİLLER A SEMÂÎ ÂMİLLER BİRİNCİ BÖLÜM Â M İ L L E R Semâî âmiller kırk dokuz tanedir ve beş gruptur: (ح ر وف ا ل ر ( Cerler 1- Harf-i Sadece bir ismi cer eden harflerdir. Bunlara cer harfleri ve izâfet harfleri adları verilir. Yirmi tanedir: :(ب ( Bâ 1- آم ن ت ب هلل ت عا ل و ب ه أل ب ع ث ن Allâh Teâlâ ya iman ettim ve O na yemin ederim ki, şüphesiz öldükten sonra tekrar diriltileceğim. :(م ن ( Min 2- ت ب ت م ن ك ل ذ ن ب :(إ ل ( İlâ 3- :(ع ن ( An 4- :(ع ل ى) 5- Alâ :(ل ( Lâm 6- Bütün günahlardan tevbe ettim. ت ب ت إ ل هللا ت عا ل Allâh Teâlâ ya tevbe ettim. ك ف ف ت ع ن ا ل را م Haramdan men edildim. ت ب الت و ب ة ع ل ى ك ل م ذ ن ب Her günahkârın tevbe etmesi gerekir. 4

8 :(ف ( Fî 7- :(ك ( Kâf 8- أ ان ع ب ي د هلل ت عا ل Ben Allâh Teâlâ nın küçük bir kuluyum. ا ل م ط يع ف ا ل ن ة İtaat eden cennettedir. { ل ي س ك م ث ل ه ش ي ء } O nun gibi hiçbir şey yoktur (Şûrâ, 42/11). :(ح ت ( Hattâ 9- :(ر ب ( Rubbe 10- ت أ ع ب د هللا ت عا ل ح ت ال م و Ölünceye kadar Allâh Teâlâ ya kulluk edeceğim. ر ب ات ل ي ل ع ن ه ال ق ر آن Nice Kur ân okuyan vardır ki, Kur ân ona lânet eder. :(و ( Vâvu l-kasem 11- و هللا ال أ ف ع ل ال ك با ئ ر Allâh a yemin ederim ki, büyük günahları işlemeyeceğim. :(ت ( Tâu l-kasem 12- :(حا شا ( Hâşâ 13- :(م ذ ( Müz 14- ات هلل أل ف ع ل ن ال ف را ئ ض Allâh a yemin ederim ki, farzları muhakkak yapacağım. ه ل ك الن اس حا شا ال عا ل Âlim hariç, insanlar helâk oldu. ت ب ت م ن ك ل ذ ن ب ف ع ل ت ه م ذ ي و م ال ب ل وغ Büluğa erdiğim günden beri işlediğim bütün günahlardan tevbe ettim. :(م ن ذ ( Münzü 15- ت ب الص ال ة م ن ذ ي و م ال ب ل وغ Büluğa erilen günden itibaren namaz farz olur. :(خ ال ( Halâ 16- ه ل ك ال عا ل م ون خ ال ال عا م ل ب ع ل م ه İlmiyle amel eden hariç, âlimler helâk oldu. :(ع د ا) 17- Adâ 5

9 :(ل و ال ( Levlâ 18- :(ك ي ( Key 19- ه ل ك ال عا م ل ون ع دا ال م خ ل ص İhlâslı olan hariç, ilmiyle amel edenler helâk oldu. ل و ال ك - اي ر ح ة هللا - ل ل ك الن اس Sen olmasaydın, ey Allâh ın rahmeti, muhakkak insanlar helâk olurdu. ك ي م ه ع صي ت Niçin isyan ettin?. 20- Lealle ( (ل ع ل (Ukayl kabilesinin lügatinde): ل ع ل هللا ت عا ل ي غ ف ر ذ ن ب Umulur ki, Allâh Teâlâ günahımı bağışlar. 2- İsmini Nasb, Haberini Raf Eden Harfler Bu harfler sekiz tanedir: :(إ ن ( İnne 1- :(أ ن ( Enne 2- إ ن هللا ت عا ل عا ل ك ل ش ي ء Şüphesiz Allâh Teâlâ her şeyi bilir. ا ع ت ق د ت أ ن هللا ت عا ل قا د ر ع ل ى ك ل ش ي ء İnandım ki, Allâh Teâlâ her şeye kâdirdir. :(ك أن ( Keenne 3- :(لك ن ( Lâkinne 4- :(ل ي ت ( Leyte 5- :(ل ع ل ( Lealle 6- ك أ ن ا ل را م ان ر Haram sanki ateştir. ما فا ز ا ل ا ه ل لك ن ال عا ل فا ئ ز Cahil kurtulmadı, fakat âlim kurtuluşa erendir. ل ي ت ال ع ل م م ر ز وق ل ك ل أ ح د Keşke ilim herkese nasip olsaydı. ل ع ل هللا ت عا ل غا ف ر ذ ن ب Umulur ki, Allâh Teâlâ günahımı bağışlar. 6

10 Bu altı harfe fiile benzeyen harfler ( ا ل رو ف ال م ش ب ه ة ب ل ف ع ل ) adı verilir. :(إ ال ( İllâ 7- İstisnâ-i munkatı için olan ا ل م ع ص ي ة م ب ع د ة ع ن ا ل ن ة إ ال الط اع ة م ق ر ب ة م ن ها Masiyet cennetten uzaklaştırır, fakat tâat cennete yaklaştırır. :(ال ( Lâ 8- Cinsi Nefyeden ال فا ع ل ش ر فا ئ ز Kötülük yapan kurtuluşa eremez. 3- İsmini Raf, Haberini Nasb Eden Harfler Bu harfler iki tanedir: :(ما ( Mâ ye (ل ي س Benzeyen ( Leyse 1- :(ال ( Lâ ye (ل ي س Benzeyen ( Leyse 2- ما هللا ت عا ل م ت م ك نا ب كا ن و ال ش ي ء م شا ب ا هلل ت عا ل Allâh Teâlâ hiçbir yerde mekân tutmaz ve hiçbir şey Allâh Teâlâ ya benzemez. 4- Muzâri Fiili Nasb Eden Harfler Bu harfler dört tanedir: :(أ ن ( En 1- :(ل ن ( Len 2- :(ك ي ( Key 3- :(إ ذ ن ( İzen 4- أ ح ب أ ن أ ط يع هللا ت عا ل Allâh Teâlâ ya itaat etmeyi severim. ل ن ي غ ف ر هللا ت عا ل ل ل كا ف ر ين Allâh Teâlâ, kâfirleri asla bağışlamayacak. أ ح ب ط ول ال ع م ر ك ي أ ح ص ل ال ع ل م İlim tahsil etmek için ömrümün uzun olmasını isterim. - "أ ط يع هللا ت عا ل ". - "إ ذ ن ت د خ ل ا ل ن ة ". - Allâh Teâlâ ya itaat edeceğim. - O zaman cennete girersin. 7

11 5- Muzâri Fiili Cezm Eden Kelimeler Bu kelimeler on beş tanedir: :(ل ( Lem 1- { ل ي ل د و ل ي ول د } Allâh Teâlâ doğurmamış ve doğmamıştır (İhlâs, 112/3). :(ل م ا) 2- Lemmâ :(ل ( Lâmı 3- Emir :(ال ( Lâ sı 4- Nehiy ل م ا ي ن ف ع ع م ر ي Henüz ömrüm fayda vermedi. ل ي ع م ل ع م ال صا ل ا Sâlih amel işlesin!. ال ت ذ ن ب Günah işleme!. Bu dört kelime sadece bir muzâri fiili cezm eder. :(إ ن ( İn 5- :(م ه ما ( Mehmâ 6- :(ما ( Mâ 7- :(م ن ( Men 8- :(أ ي ن ( Eyne 9- :(م ت ( Metâ 10- إ ن ت ت ب ي غ ف ر ذ ن وب ك Eğer tevbe edersen, günahların bağışlanır. م ه ما ت ف ع ل ت س أ ل ع ن ه Her ne yapsan, ondan sorulursun. ما ت ف ع ل م ن خ ي ت د ه ع ن د هللا ت عا ل Her ne hayır işlersen, onu Allâh Teâlâ nın katında bulursun. م ن ي ع م ل ع م ال صا ل ا ي ك ن ان ج يا Kim sâlih amel işlerse, kurtulur. أ ي ن ت ك ن ي د ر ك ك ال م و ت Nerede olsan, ölüm seni yakalar. 8

12 :(أ ن ( Ennâ 11- :(أ ي ( Eyyü 12- :(ح ي ث ما ( Haysümâ 13- :(إ ذ ما ( İzmâ 14- :(إ ذا ما ( İzâmâ 15- م ت ت س د ت ه ل ك Ne zaman hased edersen, helâk olursun. أ ن ت ذ ن ب ي ع ل م ك هللا ت عا ل Nerde günah işlesen, Allâh Teâlâ seni bilir. أ ي عا ل ي ت ك ب ر ي ب غ ض ه هللا ت عا ل Hangi âlim kibirlenirse, Allâh Teâlâ ona buğzeder. ح ي ث ما ت ف ع ل ي ك ت ب ف ع ل ك Nerde yapsan, fiilin yazılır. إ ذ ما ت ت ب ت ق ب ل ت و ب ت ك Ne zaman tevbe etsen, tevben kabul edilir. إ ذا ما ت ع م ل ب ع ل م ك ت ك ن خ ي ر الن ا س Ne zaman ilminle amel edersen, insanların en hayırlısı olursun. Bu on bir kelime ise, şart ve cezâ denilen iki fiili cezm eder. B KIYÂSÎ ÂMİLLER Kıyâsî âmiller dokuz tanedir: 1- Fiil: Her fiil birtakım ma mûlleri raf ve nasb eder: خ ل ق هللا ت عا لك ل ش ي ء Her şeyi Allâh Teâlâ yarattı. ن ز ل ال ق ر آن ن ز وال Kur ân-ı Kerîm indi. Her fiilin muhakkak merfû bir ma mûlü olur: a) Eğer fiil o merfû ma mûl ile birlikte kelâm olursa, o fiile tam fiil denir: ع ل م هللا ت عا ل Allâh Teâlâ bildi. b) Eğer fiil, o merfû ma mûl ile birlikte kelâm olamayıp, mansûb bir habere ihtiyaç duyarsa, ona da nâkıs fiil denir: 9

13 كا ن هللا ت عا ل ع ل يما ح ك يما Allâh Teâlâ alîmdir, hakîmdir. صا ر ال عا ص ي م س ت ح ق ا ل ل ع ذا ب Âsi azabı hak edici oldu. ما زا ل ال م ذ ن ب ب ع يدا م ن هللا ت عا ل Günahkâr daima Allâh Teâlâ dan uzak oldu. ت ق ب ل الت و ب ة ما دا م الر وح دا خال ف ال ب د ن Can bedende olduğu müddetçe tevbe kabul edilir. ل ي س هللا ت عا ل ج س ما Allâh Teâlâ cisim değildir. 2- İsm-i Fâil: İsm-i fâil ma lûm fiili gibi amel eder: ك ل ح س ود م ر ق ح س د ه ع م ل ه Her hased edenin hasedi amelini yakar. 3- İsm-i Mef ûl: İsm-i mef ûl mechûl fiili gibi amel eder: ك ل ات ئ ب م ق ب ول ت و ب ت ه Her tevbe edenin tevbesi kabul edilir. 4- Sıfat-ı Müşebbehe: Sıfat-ı müşebbehe de fiili gibi amel eder: ا ل ع با د ة ح س ن ث وا ب ا و ال م ع ص ي ة ق ب يح ع ذا ب ا İbadetin sevabı güzel, masiyetin azabı çirkindir. 5- İsm-i tafdîl: İsm-i tafdîl fiili gibi amel eder: ما م ن ر ج ل أ ح س ن ف يه ا ل ل م م ن ه ف ال عا ل Hilim, hiç kimsede âlimdeki kadar güzel değildir. 6- Masdar: Masdar da fiili gibi amel eder: ي ب هللا ت ع ا ل إ ع طا ء ل ه ع ب د ه ف ق يا د ر ه ا Allâh Teâlâ, kulunun kendisi için fakire para vermesini sever. 7- Muzâf Olan İsim: Muzâf olan isim cer eder: ع با د ة هللا ت ع ا ل خ ي ر Allâh Teâlâ ya ibadet etmek hayırdır. 8- İsm-i Mübhem-i Tam: İsm-i mübhem-i tam nasb eder: ا ل ت ا و يح ع ش ر ون ر ك ع ة Terâvih namazı yirmi rekattır. 9- Manâ-yı Fiil: Kendisinden fiil manası anlaşılan her lafza manâ-yı fiil denir: 10

14 MA NEVÎ ÂMİLLER ه ي ها ت ال م ذ ن ب م ن هللا ت ع ا ل Günahkâr Allâh Teâlâ dan uzak oldu. ت را ك ذ ن با Günahı bırak. ما ف الد ن يا را ح ة Dünyada hiç rahat yoktur. ي ن ب غ ي ل ل عا ل أ ن ي ك ون م م د اي خ ل ق ه Âlimin ahlâkının Muhammedî olması gerekir. Ma nevî âmiller iki tanedir: 1- Mübtedâ ile Haberi Raf Eden Ma nevî Âmil: م م د ر س ول هللا Muhammed Allâh ın rasûlüdür. 2- Muzâri Fiili Raf Eden Ma nevî Âmil: ي ر ح م هللا ت ع ا ل الت ائ ب Allâh Teâlâ, tevbe edene merhamet eder. 11

15 İKİNCİ BÖLÜM M A M Û L L E R Ma mûller iki kısımdır: 1- Doğrudan ma mûl olanlar (املعمول بألصالة) (25 tane): a) Merfû (9 tane) b) Mansûb (13 tane) c) Mecrûr (İsimlere mahsus) (2 tane) d) Meczûm (Fiillere mahsus) (1 tane) 2- Dolaylı Olarak Ma mûl Olanlar (املعمول بلتبعية التوابع) (5 tane): Bunların i râbları metbûlarının irâbları gibi olur. I DOĞRUDAN MA MÛL OLANLAR A MERFÛ MA MÛLLER Merfû ma mûller dokuz tanedir: 1- Fâil: 2- Nâib-i Fâil: 3- Mübtedâ: 4- Haber: ر ح م هللا ت ع ا ل الت ائ ب Allâh Teâlâ tevbe edene merhamet etti. ر ح م الت ائ ب Tevbe edene merhamet edildi. م مد خا ت األ ن ب يا ء عل ي هم ال صال ة وال سال م Muhammed, peygamberlerin sonuncusudur (Salât ü selâm onların üzerine olsun). 5- Kâne ( (كا ن ve Benzerlerinin İsmi: كا ن هللا ت عا ل ع ل يما ح كيما Allâh Teâlâ alîmdir, hakîmdir. 6- İnne ( (إ ن ve Benzerlerinin Haberi: ال ب عث حق إ ن Şüphesiz öldükten sonra dirilmek haktır. 7- Cinsi Nefyeden Lâ ( nın (ال Haberi: مل م را ء م قب و ل ع ال Riyâkarın hiçbir ameli makbul değildir. 12

16 8- Leyse ( ye (ل ي س Benzeyen Mâ ( (ما ile Lâ ( nın (ال ismi: ما الت كب ر ال ئ قا ل لعا ل وال ح سد حال ال Âlime büyüklenmek yaraşmaz, hased de helâl değildir. 9- Başında Nasb ve Cezm Edatlarından Biri Bulunmayan Muzâri Fiil: B MANSÛB MA MÛLLER Mansûb ma mûller on üç tanedir: 1- Mef ûl-i Mutlak: 2- Mef ûlün Bih: 3- Mef ûlün Fîh: 4- Mef ûlün Leh: ي ب هللا ت عا ل الت وا ض ع Allâh Teâlâ, tevâzuu sever. ت ب ت ت وب ة ن صوحا Tevbe-i nasûh ile tevbe ettim. هللا ت عا ل عب د ا Allâh Teâlâ ya kulluk et. ر مضا ن ش ه ر ص م Ramazan ayında oruç tut. ع م ل ط ل با ل م رضا ة ا هللا ت عا ل Allâh Teâlâ nın rızasını kazanmak için amel et. 5- Mef ûlün Maah: 6- Hâl: 7- Temyîz: 8- Müstesnâ: ي ف ن ال ما ل وت ب قى و ع مل ك Mal yok olur, amelinle baş başa kalırsın. عب د ا هللا ت عا ل خا ئ فا را جيا Allâh Teâlâ ya korkarak ve umarak kulluk et. عبا دة طا ب ال عا ل Âlim, kulluk bakımından güzel oldu. ي د خ ل ا ل ن ة الن ا س إ ال ال كا ف ر Kâfir hariç, insanlar cennete girecek. 9- Kâne ve Benzerlerinin Haberi: عبا د هللا ت عا ل كة مال ئ ال كا ن Melekler, Allâh Teâlâ nın kullarıdır. 10- İnne ve Benzerlerinin İsmi: حق ال سؤا ل ن إ 13

17 Suâl, haktır. 11- Cinsi Nefyeden Lâ nın İsmi: ال طا عة مغ ت با م قب ول ة Gıybet edenin hiçbir ibadeti makbul değildir. 12- Leyse ye Benzeyen Mâ ile Lâ nın Haberi: ما ال غي ب ة حال ال وال ن ي مة جا ئ زة Gıybet helal değildir, lâf taşımak da caiz değildir. 13- Başında Nasb Eden Edatlardan Biri Bulunan Muzâri Fiil: C MECRÛR MA MÛLLER Mecrûr ma mûller iki tanedir: أ حب أ ن ي غ ف ر ذ ن و ب Günahlarımın bağışlanmasını dilerim. 1- Harf-i Cerle Mecrûr Olan İsim: ع م ل ب خالص ا İhlâsla amel et. 2- İzâfetle Mecrûr Olan İsim: د ي سو د ذ ن ق لب ه ب ال عب D MECZÛM MA MÛLLER Meczûm ma mûl bir tanedir: Kulun günahı, kalbini karartır. - Başında Cezm Eden Edatlardan Biri Bulunan Muzâri Fiil: إ ن ت ل ص ي قب ل ع مل ك Eğer ihlâslı olursan, amelin kabul edilir. II DOLAYLI OLARAK MA MÛL OLANLAR (TÂBİ LER) Dolaylı olarak ma mûl olanlar beş tanedir: 1- Sıfat: هللا ال عظ ي م عب د ا Yüce Allâh a kulluk et. 2- On Harften Biriyle Atfedilen Kelime (Ma tûf): :(و ( Vâv a) سو ل وال ر أ طيع هللا Allâh a ve peygambere itâat ederim. 14

18 ما ي ية ا الف ت تا ح ف ال قيا م ب ت كب ي :(ف ( Fâ b) İftitâh tekbiri ve hemen peşinden kıyâm farzdır. :(ث ( Sümme c) مل ال ع ب ال ع ل م ث Bilmek, sonra da amel etmek gerekir. :(ح ت ( Hattâ d) ت الن ا س ح ت األ ن ب يا ء ع ل ي هم ال صال ة وال سال م İnsanlar öldüler, peygamberler bile. :(أ و ( Ev e) ص ل ال ض حى أ رب عا أ و ثا ن يا Kuşluk namazını, dört veya sekiz rekat kıl. :(إ م ا) f) İmmâ ع م ل إ ما وا جبا وإ ما م ست حبا ا Ya vacip ya da müstehap amel yap. :(أ م ( Em g) أ رضا ء هللا ت ط ل ب أ م س خط ه Allâh ın rızasını mı, yoksa gazabını istiyorsun?. :(ال ( Lâ h) لا ال سي ئا ع م ل صا ا :(ب ل ( Bel i) Sâlih amel yap, kötü değil!. حال ال ب ل ط ي با ب ا ط ل Helâl, yok hayır, temiz rızık talep et!. :(لك ن ( Lâkin j) ل راي ء ل ك ن إ خال ص ال ي 3- Te kîd: Riyâ helâl olmaz, fakat ihlâs helâl olur. ص اإل خال ا إل خال ا ط ل ب İhlâsı ara, ihlâsı!. ا ت رك ال ذن و ب كل ها ص 4- Bedel: Bütün günahları terk et!. ا عب د رب ك إ له ال عا ل مي Rabbine, âlemlerin ilâhına kulluk et!. ن ه م أ ب غض الن ا س م ن ع صى هللا ت عا ل م İnsanlara, onlardan Allâh Teâlâ ya isyan edenlere buğz et!. 15

19 ح فظ هللا ت عا ل ا حق ه 5- Atf-ı Beyân: Allâh Teâlâ yı, O nun hakkını koru!. آم ن ا ب ن ب ي نا م مد عل ي ه ال صال ة وال سال م Peygamberimiz Muhammed (a.s.s.) e iman ettik. 16

20 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İ R Â B L A R I İ RÂB ALÂMETLERİ İ râb alâmetleri ya hareke, ya harf veya haziftir: A HAREKELER Harekeler üç tanedir: 1- Zamme 2- Fetha 3- Kesra B HARFLER Harfler dört tanedir: 1- Vâv 2- Yâ 3- Elif 4- Nûn C HAZİFLER Hazifler üç tanedir ve fiile mahsustur: 1- Harekenin hazfi 2- Son harfin hazfi 3- Nûn un hazfi II İ RÂB ALÂMETLERİNE GÖRE MU RAB KELİMELER Mu rab kelimeler, aldıkları i râb alâmetlerine göre dokuz kısımdır: a) Sadece harekeyle i râblananlar (3 tane) b) Sadece harfle i râblananlar (3 tane) Bu ikisi isimlere mahsustur. c) Hareke ve hazifle i râblananlar (2 tane) d) Harf ve hazifle i râblananlar (1 tane) Bu ikisi ise fiillere mahsustur. A SADECE HAREKEYLE İ RÂBLANANLAR 1- Müfred Munsarif ve Cem-i Mükesser-i Munsarif İsimler: 17

21 Bunların: a) Raf alâmetleri: Zamme b) Nasb alâmetleri: Fetha c) Cer alâmetleri: Kesra جا ء ان ال ر سو ل ع ل يه ال سال م Hz. Peygamber (s.a.s.), bize geldi. ص دق نا ال ر سو ل عل ي ه الس ال م Hz. Peygamber (s.a.s.) i tasdik ettik. 18 آم ن ا بل ر سول عل ي ه الس ال م Hz. Peygamber (s.a.s.) eiman ettik. ن ز ل من ال سما ءك ت ب Gökten kitaplar indi. ص دق نا ال كت ب Kitapları tasdik ettik. آم ن ا بل كت ب Kitaplara iman ettik. 2- Gayr-i Munsarif İsimler: Bunların: a) Raf alâmetleri: Zamme b) Nasb alâmetleri: Fetha c) Cer alâmetleri: Fetha جا ء ان أ ح د ع ل يه ال سال م Ahmed (a.s.) bize geldi. ص دق نا أ ح د عل ي ه الس ال م Ahmed (a.s.) i tasdik ettik. آم ن ا ب ح د عل ي ه الس ال م Ahmed (a.s.) e iman ettik. 3- Cem-i Müennes-i Sâlim İsimler: Bunların: a) Raf alâmetleri: Zamme b) Nasb alâmetleri: Kesra c) Cer alâmetleri: Kesra جا ء ان م عج زا ت Bize mu cizeler geldi. ص دق نا م عج زتا Mu cizeleri tasdik ettik. آم ن ا ب عج زتا Mu cizelere iman ettik. B SADECE HARFLE İ RÂBLANANLAR

22 1- Esmâ-i Sitte (Altı İsim) أ ب أ خ ح م ه ن ف و ذ و şunlardır: Bu isimler Bunların: a) Raf alâmetleri: Vâv b) Nasb alâmetleri: Elif c) Cer alâmetleri: Yâ Bu isimlerin bu şekilde i râblanabilmeleri şu şartların bulunması gerekir: 1- Müfred olacaklar (Tesniye veya cemi olmayacaklar) 2- Mükebber olacaklar (İsm-i tasğîr olmayacaklar) 3- Muzâf olacaklar 4- Muzâfun ileyhleri mütekellim yâ sı olmayacak. س م ع ل يه ال سال م جا ء ان أ ب و ال قا Ebü l-kâsım (a.s.), bize geldi. س م عل ي ه الس ال م ص دق نا أ ب ال قا Ebü l-kâsım (a.s.) ı tasdik ettik. س م عل يه ال سال م آم ن ا ب ب ال قا Ebü l-kâsım (a.s.) a iman ettik. 2- Cem-i Müzekker-i Sâlim İsimler, أ ول و kelimesi, ع ش ر ون ve benzerleri: Bunların: a) Raf alâmetleri: Vâv b) Nasb alâmetleri: Yâ c) Cer alâmetleri: Yâ جا ء ان ال م ر سل و ن عل ي هم ال سال م Peygamberler (a.s.), bize geldi. ي عل ي هم ال سال م ص دق نا ال م ر سل Peygamberleri (a.s.) tasdik ettik. ي عل ي هم ال سال م آم ن ا بل م ر سل Peygamberlere (a.s.) iman ettik. 3- Tesniye İsimler, ا ث نا ن Kelimesi ve Zamire Muzâf Olan ك ال Kelimesi: Bunların: a) Raf alâmetleri: Elif b) Nasb alâmetleri: Yâ c) Cer alâmetleri: Yâ جا ء ان ا الث نا نك ال ها İki şeyin (Kitap ve Sünnet) ikisi de bize geldi. ا ت ب عنا ا الث ن ي ك ل ي هما O iki şeyin ikisine de tâbi olduk. م لنا ب الث ن ي ك ل ي هما ع O iki şeyin ikisiyle de amel ettik. C HAREKE VE HAZİFLE İ RÂBLANANLAR 19

23 1- Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi Sahih Olan Muzâri Fiiller: Bunların: a) Raf alâmetleri: Zamme b) Nasb alâmetleri: Fetha c) Cezm alâmetleri: Harekenin hazfi ن ب أ ن ن ش ف ع ول ن ر م Şefâat edilmeyi ve mahrum bırakılmamayı isteriz. 2- Sonuna Zamir Bitişmeyen ve Son Harfi İlletli Olan Muzâri Fiiller: Bunların: a) Raf alâmetleri: Zamme b) Nasb alâmetleri: Fetha c) Cezm alâmetleri: Son harfin hazfi ن دع و هللا ت عا ل أ ن ي ع ف وان ول ي رم نا ف الن ا ر Allâh Teâlâ dan, bizi affetmesini ve bizi ateşe atmamasını diliyoruz. D HARF VE HAZİFLE İ RÂBLANANLAR - Sonuna Cem-i Müennes Nûnu ndan Başka Zamir Bitişen Muzâri Fiiller: Bunların: a) Raf alâmetleri: Nûn un bulunması b) Nasb alâmetleri: Nûn un hazfi c) Cezm alâmetleri: Nûn un hazfi III İ RÂB TÜRLERİ ا أل ول يا ء وال ع ل ما ء ي ش فعا ن ي و م ال قيا مة ف ن ر جو أ ن ي ش فعا ل نا و ل ي ع رضا عنا A LAFZÎ İ RÂB Velîler ve âlimler kıyâmet gününde şefâat edecekler. Biz onların bize de şefâat edeceklerini ve bizden yüz çevirmeyeceklerini umuyoruz. Yukarıdaki misallerde olduğu gibi, eğer i râb alâmeti lafızda görülürse buna lafzî i râb denir. B TAKDİRÎ İ RÂB Eğer i râb alâmeti lafızda görülmez, fakat lafzın sonunda takdir edilirse buna takdirî i râb denir. C MAHALLÎ İ RÂB أ ان ال عا صي Ben günahkârım. 20

24 Eğer i râb alâmeti ne lafızda görülür, ne de sonunda takdir edilirse buna da mahallî i râb denir. ت و ك لنا ع ل ى م ن ال ي ت ا ي ر إ ال من جه ت ه Hayır ancak kendi tarafından gelen Zât a (Allâh a) tevekkül ettik. Şirinevler 02/01/