ADOLESAN TAEKWONDOCULARIN FİZİKSEL VE MOTOR GELİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ

Transkript

1 T.C ERCİYES ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ADOLESAN TAEKWONDOCULARIN FİZİKSEL VE MOTOR GELİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ Tezi Hazırlayan Nuray SATILMIŞ Tezi Yöneten Yrd.Doç.Dr.Yahya POLAT Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Temmuz KAYSERİ

2 T.C ERCİYES ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ADOLESAN TAEKWONDOCULARIN FİZİKSEL VE MOTOR GELİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ Tezi Hazırlayan Nuray SATILMIŞ Tezi Yöneten Yrd.Doç.Dr.Yahya POLAT Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Temmuz KAYSERİ

3

4 III TEŞEKKÜR Bu çalışmamda ve her türlü çalışmalarımda her zaman yanımda olan ve yardımlarını esirgemeyen yol göstericim ve tez danışmanım Yrd. Doç Dr. Yahya Polat a, her türlü konuda bana destek olan Taekwondo Antrenörüm, ustam Recep Işık a, bu çalışmamda bana yardımcı olan Çorum İli Taekwondo Antrenörü, Milli Takım Antrenörü ve Taekwondo camiasının güzide insanı İlhan Aşkın a, tanışmakla kendimi çok şanslı hissettiğim dönem arkadaşlarım Çiğdem Demirtaş Polat, Mustafa Kaya, Sultan Polat Saygı ya, her zaman desteğini yanımda hissettiğim Kapadokya Meslek Yüksekokulu na ve her zaman yanımda olan aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

5 IV ADOLESAN TAEKWONDOCULARIN FİZİKSEL VE MOTOR GELİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ ÖZET Araştırmada düzenli olarak taekwondo antrenmanları yapan adolesanların, fiziksel ve motor gelişimlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmaya, 10 ile14 yaşları arasında bulunan 87 bayan, 65 erkek olmak üzere toplam 152 taekwondocu gönüllü olarak katıldı. Araştırmada katılan gönüllü sporcuların düzey, yaş, boy, kilo, BKİ, müsabaka kilosu, kuşak, dikey sıçrama, sürat, sağ el pençe kuvveti, sol el pençe kuvveti, bacak kuvveti, Mak.VO 2, denge süresi, denge puanı, sağ el ses reaksiyon zamanı, sağ el ışık RZ, sol el ses RZ, sol el ışık RZ, seçmeli ışık RZ, ayak ses RZ, ayak ışık RZ, vücut yağ yüzdesi, anaerobik dayanıklılık, kalça fleksiyonu, kalça ekstansiyonu, kalça internal rotasyon, kalça eksternal rotasyon, diz fleksiyonu, diz ekstansiyon parametreleri ölçüldü. İstatistik analizlerde; grupların ortalamaları ve standart sapmaları hesaplandı. Grupların arası karşılaştırmalar için, independent t ve One Way Anova testleri uygulandı. Müsabık olan ve müsabık olmayan erkek sporcular arasında yapılan karşılaştırma sonucu; sürat, sağ el pençe kuvveti, sol el pençe kuvveti, Mak.VO 2, ayak Işık RZ ve anaerobik dayanıklılık parametrelerinde p<0,01 düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur. Dikey sıçrama, bacak kuvveti, sağ el ışık RZ, sol el ışık RZ, ayak ses RZ, parametrelerinde p<0,001 düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur. Türkiye şampiyonasında dereceye girmiş ve dereceye girememiş erkek sporcular arasında yapılan karşılaştırma sonucu; dikey sıçrama, sağ el pençe kuvveti, sol el pençe kuvveti, sol el ışık RZ, seçmeli ışık RZ, ayak ses RZ parametrelerinde p<0,01 düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur. Kuşak, bacak kuvveti, Mak. VO 2, sağ el ışık RZ, ayak ışık RZ parametrelerinde p<0,001 düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur. Erkek sporcular arasındaki yaş faktörüne göre yapılan inceleme sonucu; sürat, ayak ışık RZ parametrelerinde p<0,05, düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur. Dikey sıçrama, bacak kuvveti, seçmeli ışık RZ, ayak ses RZ, diz fleksiyon, parametrelerinde p<0,01 düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur. Boy, sağ el pençe kuvveti, sol el pençe kuvveti, Mak.VO 2, sağ el ışık RZ, parametrelerinde p<0,001 düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur. Müsabık olan ve müsabık olmayan bayan sporcular arasında yapılan karşılaştırma sonucu; sol el ışık RZ, seçmeli ışık RZ, ayak ışık RZ, anaerobik dayanıklılık, parametrelerinde p<0,05 düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur. Sağ el ışık RZ parametrelerinde p<0,01 düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur Müsabık olan ve müsabık olmayan bayan sporcular arasında yapılan karşılaştırma sonucu; dikey sıçrama, sağ el ses RZ, parametrelerinde p<0,01 düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur. Sağ el pençe kuvveti, sol el pençe kuvveti, Mak.VO 2, denge puanı, sağ el ışık RZ, sol el ses RZ, sol el ışık RZ, seçmeli ışık RZ, ayak ışık RZ, parametrelerinde p<0,001 düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur. Müsabık olan ve müsabık olmayan bayan sporcular arasında yapılan karşılaştırma sonucu, dikey sıçrama, sürat, sağ el pençe kuvveti, sol el pençe kuvveti, bacak kuvveti, Mak.VO 2, sağ el ses RZ, sağ el ışık RZ, sol el ses RZ, sol el ışık RZ, ayak ses RZ, ayak ışık RZ, anaerobik dayanıklılık, parametrelerinde p<0,001 düzeyinde anlamlı farklılık bulunmuştur. Sonuç olarak; müsabık - müsabık olmayan ve Türkiye Şampiyonasında derece yapmış ve derece yapamamış sporcular arasında karşılaştırılan fiziksel ve motorik parametreleri arasındaki müsabık sporcular lehine çıkan anlamlı farkın oluşma nedeninin, müsabık sporcuların düzenli antrenman yapmış olmaları ve yapılan bu düzenli antrenmanların hem fiziksel hem motorik ölçümlerine olumlu yönde etki etmiş olmasından kaynaklandığı söylenebilir. Anahtar Kelimeler: Adolesan, Taekwondo, Motorik Özellik, Fiziksel Özellik.

6 V EXAMINING PHYSICAL AND MOTOR DEVELOPMENT OF ADOLESCENT TAEKWONDO PLAYERS ABSTRACT In the examination it was generally purposed to examine physical and motor developments of adolescents that make physical taekwondo training regularly. Totally 152 taekwondo players whose 87 were female and 65 were male between years old participated in the examination voluntarily. It was measured level, age, height, kilo, body mass index, kilo of competition, BKİ, speed, claw force of right hand, claw force of left hand, leg force, Max.VO 2, balance duration, balance point, voice reaction time of right hand light reaction time of right hand, voice reaction time of left hand, light reaction time of left hand, selective light reaction time, foot voice reaction time, foot light reaction time, fat percentage of body, anaerobic endurance, hip flections, hip extension, hip internal rotation, hip external rotation, knee flections, knee extension parameters of the volunteer sportsmen that participated in the examination. In statistical analysis, it was calculated averages of groups and their standard deviations. For comparison made inter groups it was applied independent t and One Way Enova tests. As a result of comparison made between male sportsmen that were competitors and sportsmen that were not competitors, it could not be determined any meaningful differences in view of it was determined meaningful differences at the level of p<0,01 in view of speed, claw force of right hand, claw force of left hand, Max.VO 2, foot light reaction time, anaerobic endurance parameters. It was determined meaningful differences at the level of p<0,001 in view of vertical bouncing, leg force, light reaction time of right hand, light reaction time of left hand, foot voice reaction time parameters. As a result of comparison made between male sportsmen that were placed in the championship in Turkiye and male sportsmen that could not be placed in the championship in Turkiye, it could not be determined any meaningful differences in view it was determined meaningful differences at the level of p<0,01 in view of vertical bouncing, claw force of right hand, claw force of left hand, light reaction time of left hand, selective light reaction time, foot voice reaction time, fat percentage parameters. It was determined meaningful differences at the level of p<0,001 in view of band, leg force, Max.VO 2, light reaction time of right hand, foot light reaction time, parameters. As a result of comparison made among male sportsmen in view of age; it was determined meaningful differences at the level of p<0,05 in view of speed, foot light reaction time, parameters. It was determined meaningful differences at the level of p<0,01 in view of vertical bouncing, leg force, selective light reaction time, foot voice reaction time and knee flections parameters. It was determined meaningful differences at the level of p<0,001 in view of height, claw force of right hand, claw force of left hand, Max.VO 2, light reaction time of right hand parameters. As a result of comparison made between female sportsmen that were competitors and female sportsmen that were not competitors, it was determined meaningful differences at the level of p<0,05, in view of light reaction time of left hand, selective light reaction time, foot light reaction time, anaerobic endurance parameters. It was determined meaningful differences at the level of p<0,01 in view of right light reaction time of right hand parameters. As a result of comparison made between female sportsmen that were competitors and female sportsmen that were not competitors it was determined meaningful differences at the level of p<0,001 in view of vertical bouncing, speed, claw force of right hand, claw force of left hand, leg force, Max.VO2, voice reaction time of right hand, voice reaction time of left hand, foot voice reaction time, foot light reaction time, anaerobic endurance parameters. As a result; it can be said that the reason why a meaningful difference occurred that was in favor of sportsmen that were competitors between physical and motor parameters compared between sportsmen that were competitor and not competitor and between sportsmen that were placed and not placed in Championship of Turkiye is resulted from the fact that competitor sportsmen trained regularly and those regular trainings affected both physical and motor measurements positively. Key words: Adolescent, Taekwondo, Motor Feature, Physical Feature.

7 VI İÇİNDEKİLER Sayfa No İÇ KAPAK...I ONAY...II TEŞEKKÜR...III ÖZET...IV ABSTRACT...V İÇİNDEKİLER...VI TABLOLAR LİSTESİ...VIII KISALTMALAR...IX 1. GİRİŞ VE AMAÇ GENEL BİLGİLER TAEKWONDO NEDİR TAEKWONDONUN DÜNYA TARİHİ TAEKWONDONUN TÜRKİYE DEKİ TARİHİ GELİŞİMİ ANTRENMAN Dayanıklılık Antrenmanı Dayanıklılığın Sınıflandırılması Spor Türüne Göre Dayanıklılık Genel Dananıklılık Özel Dayanıklılık Enerji Oluşumuna Göre Dayanıklılık Aerobik Dayanıklılık Anaerobik Dayanıklılık Süre Açısından Dayanıklılık Kısa Süreli Dayanıklılık Orta Süreli Dayanıklılık Uzun Süreli Dayanıklılık Dayanıklılık Antrenman Metodları AEROBİK GÜÇ VE KAPASİTE Çoçuklarda Aerobik Kapasite Çocuklarda Aerobik Dayanıklılık Çocuklarda Anaerobik Dayanıklılık KUVVET Kuvvetin Sınıflandırılması Genel Kuvvet Özel Kuvvet Maksimal Kuvvet Çabuk Kuvvet Kuvvette Devamlılık Salt Kuvvet Relativ Kuvvet Çalışma Biçimleri ve Kasılma Türlerine Göre Kuvvetin Yapısı Statik Kuvvet Dinamik Kuvvet Kas Kuvvetini Etkileyen Faktörler Çocuk ve Gençlerde Kas Kuvveti SÜRAT Süratin Bileşenleri...22

8 VII Sayfa No Algılama Sürati Reaksiyon Sürati Hareketin Zamanı Süratte Devamlılık Süratin Anatomik ve Fizyolojik Temelleri Kalıtım Çocuk ve Gençlerde Sürat Gelişimi ve Eğitimi Sürat İçin Yöntemsel Öneriler VÜCUT KOMPOZİSYONU YAĞLAR ESNEKLİK Genel Hareketlilik Özel Hareketlilik Aktif Hareketlilik Pasif Hareketlilik Esnekliği Etkileyen Faktörler Esneklik Antrenmanı İçin Yöntemler Aktif Esnetme Yöntemi Pasif Esnetme Yöntemi Gevşeme (Relaksiyon) Yöntemi Esneklik Antrenmanı İçin Yöntemsel Öneriler Okul Çocuğu Çağında Esneklik Antrenmanlarında Dikkat Edilecek Noktalar Ergenlik Çağında Esneklik Antrenmanlarında Dikkat Edilecek Noktalar KOORDİNASYON VE DENGE Koordinasyon ve Denge Yeteneklerinin Gelişimi Koordinasyon ve Denge Eğitimi İçin Yöntemsel Öneriler GEREÇ VE YÖNTEM BULGULAR TARTIŞMA VE SONUÇ KAYNAKLAR...73 ÖZGEÇMİŞ

9 VIII TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No Tablo 4.1. Müsabık Olan ve Müsabık Olmayan Erkek Sporcuların Fiziksel ve Motorik Özelliklerinin Karşılaştırılması...45 Tablo 4.2. Türkiye Şampiyonasında Dereceye Girmiş ve Dereceye Girememiş Erkek Sporcuların Fiziksel ve Motorik Özelliklerinin Karşılaştırılması...47 Tablo 4.3. Erkek Sporcuların Yaş Gruplarına İlişkin Fiziksel ve Motorik Özelliklerinin Aritmetik Ortalamaları, Standart Sapmaları ile F ve P Değerleri...49 Tablo 4.4. Müsabık Olan ve Müsabık Olmayan Bayan Sporcuların Aritmetik Ortalamaları, Standart Sapmaları ile T ve P Değerleri...55 Tablo 4.5. Türkiye Şampiyonasında Dereceye Girmiş ve Dereceye Girememiş Bayan Sporcuların Aritmetik Ortalamaları, Standart Sapmaları ile T ve P Değerleri...57 Tablo 4.6. Bayan Sporcuların Yaş Grupları Arasındaki Karşılaştırma Sonuçlarına Ait F ve P Değerleri...58

10 IX KISALTMALAR ATP : Adenosine Tri Phospate. Fosfat bağındaki potansiyel enerji. Bir adenosin üç fosfat molekülünden oluşur. BKI CP Gıp KG Mak VO 2 M MS N O 2 P RZ SN SS T VYY X : Beden kitle indeksi :Creatine Phospate. Yüksek enerjili fosfat bileşiği. : Kuşak derecesi : Kilogram : Maksimal oksijen tüketimi : metre : Milisaniye : Gönüllü kişi sayısı : Oksijen : p değeri : Reaksiyon zamanı : saniye : Standart sapma : t değeri : Vücut yağ yüzdesi : Aritmetik ortalama

11 1. GİRİŞ VE AMAÇ Günümüzde spor kavramı tüm ülkeler için tartışılmaz bir noktadadır. İnsanlar sporu boş zamanlarını değerlendirmek, sağlık kazanmak için yaparken diğer tarafta da maddi kazanç elde etmek için yani profesyonel olarak yapmaktadırlar. Profesyonel anlamda yapılan sporda kazanmanın ön plana çıktığı günümüzde başarıya ulaşmak için en önemli yol fiziksel antrenmandır. Fiziksel antrenmanın temelini de motorik özellikler oluşturmaktadır. Bu sebeple sporda başarılı olma hedefi, bir çok ülkedeki bilim adamlarının bu konularda yoğun araştırmalar yapmalarına ve sporda performansın üst sınırlarını yakalayabilmek için nelerin yapılması gerektiğini ortaya koymaya çalışmalarına sebep olmuştur. Sporda başarı, diğer bir deyişle performans, aerobik ve anaerobik enerji tüketimine, kuvvet, hız, teknik gibi nöromüsküler fonksiyonlar ile taktik ve psikolojik faktörlere bağlıdır. Taekwondo sporunun da diğer spor branşlarında da olduğu gibi başarılı olmak için bu motorik özeliklerin geliştirilmesi gerekmektedir. Taekwondonun oyun süresi göz önüne alındığında; kuvvet, aerobik ve anaerobik dayanıklılık, sürat, hareketlilik, beceri, koordinasyon ve denge gibi motorik özelliklerin tümü gereği kadar olmalıdır. Sporcuların antrenmanlardan beklentisi, performanslarını en üst düzeye ulaştırmaktır. Sporcuların fiziksel ve motorik özelliklerini içeren fiziksel uygunluk değerleri, taekwondocu çocukların adolesan dönemlerinde önemli gelişim sağlayabilmektedir.

12 2 Sağlanacak bu gelişim ilerleyen yaşlardaki oluşacak performansın temelini oluşturması açısından önemli gözükmektedir. Araştırmada geleceğin yetişkin şampiyon taekwondocularını oluşturacak çocukların, fiziksel ve mororik özelliklerini belirlenmesi ve artan yaş faktörüne karşı bahsedilen özelliklerin gelişim düzeylerinin incelenmesi amaçlanmıştır.

13 3 2. GENEL BİLGİLER 2.1. TAEKWONDO NEDIR? Taekwondo 20 yüzyılı aşkın bir zamandan beri Kore de bağımsız olarak geliştirilmiş ve uluslararası çağdaş bir nitelik kazanmış bir savunma sanatıdır. Taekwondonun başlıca özelliği, çıplak el ve ayaklarla rakibe karşı yapılan savunma ve hücum tekniklerini içeren müsabaka sporu olmasıdır (1). Taekwondonun tüm hareketleri bu sporun düşmana karşı savunma amacıyla geliştirildiği günlerden bu yana, savunma ruhunun egemen olduğu bir temel üzerine kurulmuştur. Eski çağlarda, insanlar fiziksel güçleri ve yeteneklerine dayalı ilkel bir yaşam sürdürdükleri için, yaşlılıklarında vücutları kısa zamanda çökmekte ve belleri bükülmekteydi. Spor ve özellikle taekwondo aynı zamanda vücut sıhhatini, fiziksel direnci ve yetenekleri geliştirmede yardımcı olmuştur. Vücutlarının tüm organlarıyla, kendilerini savunmak için süper tekniklerle eğitilmiş olan taekwondocuların yalnız fiziksel güçleri bakımından değil, fakat daha da önemlisi kendilerine olan güvenlerinin yanı sıra herkese karşı saygılı ve disiplinli olmaları yönünde kendilerini yetiştirmiş oldukları gözle görülmektedir. Taekwondocu için, onun bütün vücudu bir savunma silahıdır. Saldırganları elleri, yumrukları, dirsekleri, ayakları ve diğer organları vasıtasıyla kolaylıkla önleyebilme ve tesirsiz hale getirebilme yeteneğine sahiptir (2). Taekwondonun savunma sanatı olarak en önemli unsuru yalnız

14 4 süper seviyede kendini koruyabilme yeteneği değil, ayrıca bu sporu yapanın kendine güven duygusunu oluşturan bir spor olmasıdır. Kendine güven duygusu, insanları zayıf olanlara karşı davranışlarında hoşgörü sahibi ve cömert kılar. Eşit koşullarda bir rakiple karşılaştıklarında, içinde yetişmiş oldukları ruh, onların güçlerini gereksiz yere ve özellikle insafsız bir anlayışla sarf etmelerini önler. Taekwondo eğitimi başlı başına sosyal davranışlarla alçak gönüllülük kazandırır. Mertlik ve alçak gönüllülük fazileti temelde, kendine güven duygusuna dayanır (3). Sıhhatli bir vücudun insanı hareketli ve güçlü kıldığı açıktır. Kendine güven duygusu ile geliştirilmiş fiziksel ve ruhsal eğitim, güncel yaşamda, aile çevresinde, toplum içerisinde ve giderek milletimiz çapında yararlı olmamıza olanak sağlar (4). Taekwondo şu kısımlardan oluşur: 1. Pumse 2. Müsabaka Taekwondo Müsabakası: Taekwondo müsabakasında müsabıklar beyaz elbise(saflık, temizlik ifadesi), kemer(derecelerini belirtir), koruyucu yelek, kask ve kuki giyerek müsabakaya taekwondo selamı(nezaket, sevgi, saygı) ile başlayıp, 30 ar saniyelik arayla 2 er dakikadan 3 raund yapılır. Müsabaka sonu yine selamlaşarak bitirilir. Müsabakada sakatlık olmaması için bazı kurallar konmuştur. Örneğin; yüze el ile vurmak, belden aşağı vurmak, yere düşen rakibe vurmak yasaktır. Bunu yapan müsabık ihtar veya eksi puanlarla cezalandırılır. Ayrıca taekwondo sıklet sporu olduğu için her kategoride 8 erkek, 8 de bayan sıkleti bulunmaktadır. Bu kategoriler minikler, yıldızlar, ümitler, gençler, büyüklerdir. Puan Alma: E l ve ayakla koruyucu yelek üzerine vurulan kuvvetli ve sarsıcı vuruşlar, yüze yapılan ayak vuruşları ile olur (5).

15 TAEKWONDONUN DÜNYA TARIHI 2000 yıl öncesine kadar taekwondonun değişik isimler altında yapıldığını tarihçiler kanıtlamışlardır. Dışarıdan gelecek saldırılarda vücutlarının hayati kısımlarını korumak için iç güdüsel olarak korunması için küçük el, kol ve ayak hareketleri ile başladığı sanılmaktadır. Uzakdoğu savaşlarında bunlara ait birçok oymaya rastlanmıştır. Bu tarihlerde şimdiki taekwondonun atası sayılan TAEKYON. SOOBAKİ ve SOOPYAKTA nın detaylı teknikleri, tarihçiler zamanında kavrayamamış ve ilk zamanlar güreşle karıştırma hatalarına düşmüşlerdir. Tarihi gelişimi ise bu güne kadar devam etmiştir (6). Eski Çin de ve Japonya da benzeri sporlara rastlanmıştır. İnsanların bunları kendi törelerine ve kültürlerine uygunlukları ile temeli yaklaşık olan sporlar günümüzde değişik birer spor dalı olarak çıkmışlardır(karete, Kung-fu gibi) (2). Taekwondo da Kore tarihinde uzun devrelerden geçmiş ve sonunda kendine özgü orijinal sporu olmuştur (3) yılında federe bir spor dalı haline gelmiştir (7). İlk zamanlar yalnızca Kore de yapılan bu spor yüzyılımızda ve özellikle Kore savaşından sonra Dünya ya yayılmaya başlamıştır. İlk Dünya Şampiyonası 1973 yılında yapılmıştır sonu kayıtlarına göre, Asya kıtasında 34, Afrika Kıtasında 26, Amerika Kıtasında 24 ülke olmak üzere toplam 22 milyon insan tarafından yaygın olarak taekwondo yapılmaktadır (8). Günümüzde taekwondo iki sistem olarak geliştirilmiştir. Bunlar, World Taekwondo federation ve İnternational Taekwondo Federation adı altında toplanmış bulunmaktadır. Şu anda geçerli olan World taekwondo Federation dur(wtf). WTF başkanı Mr. Un Yon Kim, 1992 Barcelona Olimpiyat Oyunlarında Taekwondonun olimpik bir spor dalı olacağını söylemiştir (9). Böylece taekwondo Olimpik spor dalı olarak olimpiyatlarda yerini almıştır TAEKWONDONUN TÜRKIYE DEKI TARIHI GELIŞIMI Taekwondonun, ülkemizde ilk kez tanınması 1964 yılına dayanmaktadır. Bu yılda iyi niyet gezilerine çıkmış General Choi hong hi başkanlığındaki gösteri ekibi ülkemizde yaptıkları gösteriler ile çok beğeni toplamışlar ve halkımıza taekwondoyu tanıtmışlardır. Türkiye de judo ve jui jutsi sporunu yaymaya çalışan Nazım Conca ve Şükrü

16 6 Gencel, taekwondoyu sevmiş, General Choi ile yaptıkları görüşmeler sonucunda Türkiye de taekwondoyu tanıtma girişimlerine başlamışlardır yılında yurdumuza gelen Alman Federasyonu taekwondo antrenörü Kwon Jea Hwa ülkemizde taekwondoyu tanıtmak amacı ile gösteriler yapmıştır (10). 16 Haziran 1970 de zamanın spor bakanı Sayın İsmet Sezgin, Güney Kore den teknik direktör olarak Mr. Cho Soo- Se yi davet etmiştir. Mr. Cho nun gelmesiyle taekwondonun çehresi değişerek gerçek taekwondonun temelleri atılmıştır. Cho önce Ankara, İstanbul ve İzmir de taekwondo çalışmalarını başlatmış, daha sonra diğer bölgelere yaymaya başlamıştır.10 Ekim 1979 da yapılan İTF sistemi Avrupa Şampiyonasında takımımız 1. olmuştur. Bu şampiyonaya, B. Almanya, İngiltere, Hollanda, Fransa, Belçika, Avustralya ve İtalya takımları katılmıştır.1974 de Mr. Cho nun ülkemizden ayrılmasıyla taekwondo duraklamıştır. Mr. Chyoung Kwon Kim 1976 yılında gelmesi ile taekwondonun tekrar ilerlediği görülmüştür. Aynı yıl takımımız 1 altın, 2 gümüş ile Avrupa 3. olmuştur (11). Mr. Kim 1978 yılında Türkiye den ayrılmıştır. Taekwondo 1980 yılına kadar Judo ve Karete Federasyonuna bağlı iken bu yılda yeni bir federasyon olmuştur. İlk federasyon başkanı Prof.Dr.Esen BEDER dir. Yeni federasyon kuruluşunu ilk sınavını 1982 Roma Avrupa şampiyonasında vermiştir. Takımımız 2 altın, 1 gümüş, 5 bronz madalya kazanmıştır yılında yeni federasyon başkanlığına atamayla ve daha sonra seçimle, Cengiz YAĞIZ getirilmiştir. Şimdi ise Taekwondo Federasyonu başkanı 2004 yılında seçimle gelen sayın Metin şahin dir den 1988 yılına kadar 26 Avrupa Şampiyonu, 2 Dünya Şampiyonu elde edilmiştir (12). O yıldan günümüze Taekwondo büyük başarılara imza atarak dünya şampiyonlarının, Avrupa Şampiyonlarının sayısını artırmış ve artırmaya da devam etmektedir ANTRENMAN Antrenman kavramı, spor yazarları tarafından farklı biçimde ifade edilmiştir. Geniş anlamda, spor antrenmanı sporcuların en yüksek sporsal verime ulaşmalarını sağlayan tüm sistematik hazırlanma metodudur. Bu verimin arttırılmasını amaçlayan sporcunun kendisini eğitmesini de içeren bütün öğrenme etkilerini ve yöntemlerini kapsar (13). Mathews ve Fox a göre antrenman; bir sporcunun uğraş verdiği bir branşı geliştirmek için gerekli olan performans becerisinin ve enerji kapasitelerinin arttırılmasının eşit olarak düşünüldüğü bir alıştırma programıdır (14).

17 7 Sevim in belirttiğine göre Hollman antrenmanı tıp açısından şöyle tanımlamıştır: Antrenman, organizmada fonksiyonel ve morfolojik değişmeler sağlayan ve sporcuda verimin yükseltilmesi amacı ile belirli zaman aralıkları ile uygulanan yüklenmelerin bütünüdür (15) Dayanıklılık Antrenmanı Dayanıklılık, bütün organizmanın uzun süre devam eden sportif alıştırmalarda yorgunluğa karşı koyabilme ve oldukça yüksek yoğunluktaki yüklenmeleri uzun zaman devam ettirebilme yeteneğidir. Bir başka yaklaşımla dayanıklılık, genel olarak sporcunun fiziki ve fizyolojik yorgunluğa dayanma gücüdür (16). Açıkada ve Ergen ise dayanıklılığın, tamamen organizmanın aerobik enerji üretimine bağlı olarak ortaya çıkan bir kondüsyon özelliği olduğu ve üç dakikalık bir sürenin üzerinde yapılan aralıksız çalışmaların zaman uzadıkça tamamen aerobik enerji sistemine dayalı olarak geliştiği sonucuna varmışlardır. Fizyolojik olarak insanın maximal dayanıklılığı kişinin maximal aerobik kapasitesi olarak isimlendirilebilir (17). Dayanıklılık yeteneği çeşitli şekilleriyle hemen hemen bütün spor türlerinde önemli rol oynar. Dayanıklılık yeteneği, hem müsabaka gücünde hem de antrenmandaki yüklenmeler ve uzun süre devam eden dinamik ya da statik çalışmanın verdiği yorgunluğa karşı koyma yeteneği açısından da önemlidir. Dayanıklılık antrenmanı yüklenmenin düzenlenmesine göre aerobik ve anaerobik kapasiteyi geliştirmeyi amaçlar. Aerobik kapasitenin geliştirilmesi özellikle kalp dolaşım sisteminin uyumu ile anlaşılır. Dayanıklılığın istenen seviyeye ulaşabilmesi uygulanacak değişik antrenman metod ve içeriklerinin iyi uygulanabilmesine bağlıdır. Dayanıklılık kavramı içerisinde yapılan çalışmalar vücutta aşağıda belirtilen değişiklikleri meydana getirir. Vücut çok kısa sürede toparlanır. Vital kapasite artar. Kalp güçlenir. Aktif kılcal damarların sayısı artar.

18 8 Organizmanın enerji kapasitesi artırılır. Bunların birbirleriyle kombine ilişkileri geliştirilir (18) Dayanıklılığın Sınıflandırılması Spor Türüne Göre Dayanıklılık Genel Dayanıklılık Nett e göre genel dayanıklılık bedensel çalışmada, alınması gereken oksijenle alınan oksijenin birbirine yakın olmasıdır. Aerobik çalışmalar yoluyla genel dayanıklılık geliştirilir (19). Dayanıklılık, koşularda büyük adale gruplarının kullanılması ve bütün vücut hareketleriyle yorgunluğa karşı direnme gücüdür (14). Her sporcunun önemli bir düzeyde genel dayanıklılığa ihtiyacı bulunmaktadır. Genel dayanıklılık sporcuların yarışmalardaki yorgunluğun üstesinden gelebilmek için yüksek bir çalışma kapsamını başarılı bir biçimde sergilemelerine ve gelecek antrenman ve yarışmalar için daha hızlı bir biçimde toparlanmalarına destek vermektedir (15). Genel dayanıklılıkta daha çok solunum ve dolaşım sistemlerinin dayanıklılığı düşünülmektedir (16) Özel Dayanıklılık Özel dayanıklılık, organizmanın yüksek oksijen açığına karşı çalışmaya devam edebilme yeteneğidir (19). Özel dayanıklılık, her spor türünün özelliğine göre spor dalının gerektirdiği teknik-taktik uygulaması ile ortaya konan kombine bir dayanıklılıktır. Özel dayanıklılığın arttırılması, spor branşının özelliklerine ve sporcunun ihtiyaçlara cevap düzeyde olmalıdır. Özel dayanıklılık vücudun belirli bir kısmına hitap eder. Sürekli kol çalışmalarında kolun özel dayanıklılığı artarken çok yönlü çalışmalarda ise vücudun genel dayanıklılığı artacaktır (16). Özetle, sağlam bir genel dayanıklılık temelinden geliştirilmiş olursa sporcunun antrenman ve yarışmalara yönelik çeşitli stres etmenlerinin üstesinden gelmesi o kadar kolay olur (20) Enerji Oluşumu Açısından Dayanıklılık Aerobik Dayanıklılık Aerobik dayanıklılık, hafif şiddetteki bir egzersizi uzun süre devam ettirebilme yeteneğidir. Eforun uzun süre devam ettirebilmesi, çalışan dokulara ihtiyaç oranında O 2 götürülmesi ve çalışan dokularda oluşan artık ürünlerin ve ısının dokulardan uzaklaştırılmasıyla mümkündür. Bu da solunum ve dolaşım sistemleri aracılığıyla

19 9 yapılır. Kişinin aerobik kapasitesini artırmada esas prensip, solunum ve dolaşım sistemlerine yüklenmeyi giderek artırma ve bu sistemlerin bir ünite zamandaki yaptığı ısıyı artırmaktır. Aerobik kapasiteyi artırmak için yapılan çalışmalarda büyük kas kitlesini içeren yüksek şiddetteki eforlarla bitkin hale gelmeyecek şekilde çalışılır (21). Aerobik dayanıklılıkta yapılan işle enerji, her zaman dengelidir (16) Anaerobik Dayanıklılık Çalışma süresince alınan oksijenle alınması gereken oksijen arasında bir denklik yok ise, yani %6 dan fazla bir eksiklik var ise yapılan çalışma türü anaerobiktir (22). Anaerobik dayanıklılık, organizmanın yüksek O 2 açığına rağmen çalışmaya devam edebilme yeteneğidir (19). Anaerobik çalışmaların temelinde iki reaksiyon söz konusudur. a) Kreatin fosfat reaksiyonu (alaktik anaerobik yol) ; Bu reaksiyonda kreatin fosfat ATP nin yeniden sentezlenebilmesi için enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır. b) Glikoz reaksiyonu (laktik anaerobik yol) ; Bu reaksiyon ise, karbonhidratların fermantasyonu ile sağlanmaktadır. Enerji oluşumuna bağlı olarak da laktik asitte bir artış meydana gelir (16) Süre Açısından Dayanıklılık Kısa Süreli Dayanıklılık Maximal dayanıklılık yükünü, 45 sn ile 2 dk lık (Ör: m. %85-95) zaman içinde devam ettirip, kat ettiği mesafede yorgunluğa karşı koyabilme gücüdür Orta Süreli Dayanıklılık Sporcunun 2 ile 8 dk lık (Ör: 1500 m. %40-50) zaman içinde kat ettiği mesafelerde yorgunluğa karşı koyabilme gücüdür Uzun Süreli Dayanıklılık Sporcunun 8 dk dan daha fazla bir zaman (Ör: 1800m m. %30-40) içinde kat ettiği mesafelerde yorgunluğa dayanma gücüdür (23) Dayanıklılık Antrenman Metotları Dayanıklılık antrenman metotlarını 5 ana grupta toplayabiliriz.

20 10 1. Devamlı Yüklenme Metodu 2. İnterval Yüklenme Metodu 3. Tekrar Yüklenme Metodu 4. Müsabaka Metodu 5. Dayanıklılığı Artırıcı Ağırlık Çalışmaları (24-25, 16, 20) AEROBİK GÜÇ VE KAPASİTE Aerobik güç, kullanılabilen maksimal O 2 miktarı olarak tanımlanmaktadır. Egzersiz fizyolojisi literatüründe aerobik güç ile birlikte birçok değişik terim aynı anlamda kullanılmaktadır. Bunlardan biri max oksijen tüketimidir. Kısaca max VO 2 olarak ifade edilir (26). Gökbel maksimum aerobik güç ve maksimum O 2 kullanımının birbirlerinin yerine kullanıldığını belirterek tanımını şu şekilde yapmaktadır: Max VO2, deniz seviyesinde normal şartlarda büyük kas gruplarını kullanarak yapılan bir dinamik egzersiz sırasında kişinin elde edebildiği en yüksek O 2 kullanımıdır. Bir diğer terim aerobik kapasitedir ki, kişinin vücudunun maksimum oranda O 2 kullanabilme yeteneği ya da oksijenli enerji üretimi olarak tanımlanır. Aerobik güç kardiyak çıkış ve kas dokusunun kanda O 2 alabilme kabiliyeti ile sınırlıdır (26). Kişinin bir ünite zamanda kullanabildiği O 2 miktarı ne kadar fazla ise o kişinin aerobik kapasitesi de o oranda yüksek demektir. Aerobik güç dayanıklılık sporlarında performansa etki eden en önemli fizyolojik faktördür. Max aerobik kapasite ile şiddetli bir eforu sürdürebilme yeteneği arasında yüksek bir bağımlılık vardır. Bir sporcu yüksek bir maksimal VO 2 değerine sahip olmaksızın mukavemet sporlarında yüksek bir performans gösteremez. Maksimal O 2 kullanımından ilk bahseden A.V.Hill olmuştur. Hill e göre bir ünite zamanda alınan O 2, dolaşım ve solunum sistemlerinin sınırlanması nedeniyle muayyen bir maksimum düzeye erişir ve yapılan iş artsa da o düzeyde kalır. İşte bu noktada kişinin kullandığı O 2 maksimaldir, max VO 2 veya maksimal aerobik kapasite adını alır ve bireyin kardiyorespiratuvar dayanıklılık kapasitesi veya kondisyonunun en iyi kriteri olarak kabul edilir. Max VO 2 fiziksel kapasite ile de sinonim olarak kullanılır. Kalp, dolaşım ve solunum sistemlerinin birlikte çalıştığı bir gerçektir. Organizmanın kullandığı oksijeni organizmaya sokacak olan akciğerlerdir. Organizmaya akciğerlerin soktuğu oksijenin dokulara taşınması, kalp dolaşım

21 11 sisteminin ödevidir. Bu nedenle her iki sistemin fizyolojik durumu ve fonksiyonel düzeyi, maksimal O 2 kullanımı düzeyine etkilidir. Düzenli ve giderek artan kontrollü antrenmanlarla kişinin maksimal O 2 alımı belirgin bir şekilde artar. Artan yalnız maksimal VO 2 değildir. Kişinin max solunum dk. volümü ve max kalp dk. volümü de artar. Görüldüğü gibi her üç fizyolojik değer birbirleriyle ilişkilidir (28). Maksimal oksijen kullanımı 20 yaşına kadar yaşla artar ve daha sonra düşmeye başlar. Yoğun antrenmanlarla %10 kadar arttırılabilir. Çalışma yoğunluğu artınca buna bağlı olarak oksijen kullanımı da artar. Çalışma ne kadar artarsa artsın, hücrelere daha fazla O 2 temini mümkün değildir. Maksimal VO 2 aerobik gücün üstüne çıkmıştır. Bu durumda fazla yüklenme sonucu bunu karşılayacak ek enerji anaerobik olarak temin edilir (29). Max VO 2 bireyin yaşına, cinsine, vücut yapısına, kondisyon düzeyine göre değiştiği gibi bazı ırki, çevresel ve patolojik faktörlerin de etkisi altında kalabilir ( ) Çocuklarda Aerobik Kapasite Spor alışkanlığının temeli çocukluk çağında atılır. Spor gelişmekte olan çocuklar için yalnız organik sağlık ve gelişme için değil iyi bir şahsiyetin gelişimi, mental sağlığın düzeni içinde gereklidir. Bu gün sporun çocukların her yönden gelişiminde büyük rol oynadığına inanılmaktadır. Büyüme ve gelişme sadece çocukluk çağında görüldüğünden egzersiz çocuklar için bu dönemde daha önemlidir. Dayanıklılık birçok sporun yapısını oluşturan önemli bir faktördür. Bu özelliğin çocuklarda etkili ve düzgün bir şekilde gelişimi; çocuğun kondisyonel ve koordinatif özelliklerinin, teknik-taktik beceri ve yeteneklerinin etkili bir biçimde antrene edilmesini sağlar. Ayrıca kalp ve dolaşım sisteminin gelişimini, metabolik değişim süreçlerinin hızlanmasını ve bağışıklık sisteminin güçlenmesini sağlar (14). Çocukların dayanıklılık gelişimine ilişkin çeşitli zıt görüşler olmasına rağmen genel kanı yaşının getirdiği özelliklere rağmen çocuk ve gençlerin dayanıklılık egzersizlerine gösterdikleri uyum yeteneğinin yetişkinlerden farklı olmadığıdır. Çoğu açıklamada çocuğun sağlıklı bir dolaşım sistemine sahip olması durumunda dayanıklılık yüklemelerinde negatif bir sonuç ortaya çıkmayacağı ifade edilmektedir. Çocukların interval dayanıklılık antrenmanına elverişli olmamakla beraber aerob karakterli orta şiddetli antrenmanlara daha elverişli oldukları söylenmektedir. Buna karşılık puberte

22 12 çağında genelde foksiyonel ve morfolojik uyum göstermeleri sonucunda antrenmana daha elverişli duruma geldiklleri kabul edilmektedir (33). Günümüzde çocukların dayanıklılık özelliklerinin gelişimine yönelik çok önemli örnekler vardır. Beş altı yaşındaki çocukları yüzmeyi öğrendikten sonra efektif bir tekniğe sahip olmamalarına rağmen dk.lık uzun süreli egzersizleri başarı ile icra ettikleri görülmüştür. Bisiklet sporunda çocukları kendilerine uygun bisikletlerle 2 3 saatlik yarışlara katıldıklarını hatta belli metrelerde atak yapmak kaydıyla hızlarını arttırdıklarını görmekteyiz. Uygulama alanındaki deneyimler, aslında bilimsel sonuçları kısmen çürütmekte ve insanı hayrete düşürecek sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Sonuç olarak çocuklar, eğer gerekli sistematik hazırlık yapılırsa ergenlik dönemi öncesinde koşu, yüzme, mukavemet kayağı, bisiklet gibi sporlarda 3 saate yakın sürekli yüklenilebilecek durumdadır, yeter ki tempo onlara uygun olsun. Böyle uzun süreli yüklenmeler sonucu çocukları rejenerasyon yeteneği de uygun niteliktedir (13) Çocuklarda Aerobik Dayanıklılık Yaşa bağlı olarak kardiovasküler ve respiratör sistemin gelişimi aerobik dayanıklılık özelliğini direkt olarak etkilemektedir. Gelişim sırasında kalp kası liflerinin sayısı sabit kalır fakat boyuna ve enine büyüme görülür. Kalp kasının boyunun uzaması sonucu kalbin dakikadaki atım sayısı düşer. Büyüme ve antrenmana bağlı olarak ortaya çıkan hipertrofi ise kalbin iç hacmini dolayısıyla atım hacmini arttırır ve kalp daha ekonomik çalışmaya başlar. Çocuklarda kardiovasküler sistem antrenmanlara çoğu kez aynı yetişkinlerdeki gibi cevap verir. Kalbin çalışma gücü uzun süreli aerobik çalışmalarla 5 kat artabilir. Bu sırada kalp frekansı 2.5 katına ve atış volümü de yaklaşık iki katına çıkar. Bu noktada yetişkinlerle çocuklar arasında şu farkın olduğu belirtilmelidir. Çocuk kalbi antrenmanla önce frekansını sonra atış volümünü arttırırken yetişkinlerde durum tam tersidir. Bunun nedeni çocuk kalbinin büyüme evresinde olmasıdır. Erken ve geç okul çağında bulunan çocuklarda egzersiz sırasında kalp atım sayısı rahatlıkla 200 ün üstüne çıkabilir. Bu sırada bile yüklenmeyi arttırmak mümkün olabilir. Buna göre kalp frekansı çocukların yüklenme egzersizlerinde ölçü olarak kullanılmamalıdır (15). Genellikle düzenli ve uygun düzeyde yapılan aerobik antrenmanlar Max Vo2 yi arttırır. Çocuklarda da bu artış gözlemlenir. Yalnız bu artış kişiden kişiye farklılık gösterir. bazı çocuklar antrenmana başladıklarında zaten yüksek bir Max Vo2 düzeyindedirler. Genellikle çocuklar zaten hareketli olduklarında Max Vo2 de artışı göstermek zor olabilir. Kız

23 13 çocuklarında ise max VO 2 daha düşük olduğundan bunlarda antrenmanlarla max VO 2 de artış belirgin olabilir. İki cinsiyet arasında ki max VO 2 farkı puberte döneminde artar fakat aerobik sistemin gelişimine en uygun devre adölesan dönemindeki süratli büyüme devresidir. Aerobik sistemin gelişimi erkeklerde kızlara göre daha fazladır buda vücut kitlesindeki yağ miktarı farkına, hemoglobin ve testesteron oranına bağlanmaktadır (34). Bu ilişkilerden şu sonuca varılabilir: Çocuklar ve yetişkinler arasında, aerobik kapasite alanında gerçekleşen metabolik uyum açısından hemen hemen hiç fark yoktur Çocuklarda Anaerobik Dayanıklılık Aerobik açıdan erişkin insanlarla aynı özellikleri gösteren çocuklar anaerobik metabolizma söz konusu olduğunda farklılık gösterirler. Yoğun tempoda yapılan aktivitelerde, çalışan iskelet kaslarının enerji gereksinimleri anaerobik ortamdan karşılanmaya çalışılır. Fizyolojik olarak çalışan iskelet kaslarının ATP gereksinimlerinin anaerobik mekanizmayla karşılanmasında, yetişkinlerle karşılaştırıldığında çocukların yetersiz olduğu görülmektedir. Organizmada bazı morfolojik, fizyolojik ve biyokimyasal değişikliklere neden olan anaerobik performans, çocukluk döneminden başlayarak olgunluk dönemine kadar geçen süreçte değişikliklere uğrar. Kas kütlesi yaşa bağlı olarak gelişme gösterirken dokusundaki ATP+CP konsantrasyonu puberte devresinde en yüksek oranına çıkar. Fakat bu dönemde çocuklar yüklenmeler sırasında oluşan laktat ı yetişkinler kadar kolay inhibe edememektedirler. Kanda biriken laktat ın kasa bindirdiği yük çocuklarda yetişkinlere oranla iki kat fazladır. Bu sebeple çocuklar büyük ölçüde anaerob yüklenmelere uygun değildirler (25). Diğer bir gerçekte glikolizis olayında temel etken olan fosfofurktokinaz enzim aktivitesinin, hormonal sebeplerden dolayı, özellikle testesteronun düşük seviyede oluşu nedeniyle çocuk ve gençlerde yetişkinlere oranla daha az olmasıdır. Bu sebeple aktivite sırasında çocuklarda enerji metabolizması daha çok aerob kaynaklı çalışmaktadır (13). Yapılan bir araştırmada 9 19 yaş arası deneklerde diz ekstansör kaslarının maksimal anaerobik performansı incelenmiştir. Bu araştırma sonucuna göre toplam iş verimi yaşla birlikte artmaktadır. 15 yaşından sonra erkeklerde kızlara oranla daha çok artmaktadır. Aerobik verim, kızlarda 11 yaşında belli bir noktaya ulaşıp duraksama gösterirken erkeklerde verim artışı ortalama 17 yaşına kadar sürer. Kız ve erkek çocuklarda max VO 2 değerleri farklıdır. Erkek çocuklarda max VO 2 değeri ortalama cc/kg/dk civarında

24 14 iken kızlarda daha düşüktür. Farklılığın sebebi kondisyon ve genetik kalıtımların deney pozisyonunda fark oluşundandır (29). Çocukluk yaşından itibaren her organ ve sistemde yapısal ve işlevsel yönden verimliliği geliştirici belirtiler ortaya çıkmaya başlar. Gelişim sırasında kalp kası lifleri sayısı sabit kalır fakat boyuna ve enine büyüme görülür. Kalp kasının boyuna uzaması sonucu kalbin dakikadaki atım sayısı azalır. Büyümeye ve antrenmana bağlı ortaya çıkan hipertrofi ise kalbin iç hacmini, dolayısıyla da atım hacmini artırır. Böylece kalp daha etkin ve ekonomik çalışmaya başlar (14) yaşları arasında max VO 2 her üç grupta ortalama değerler arasında oynamış fakat bu yaştan sonra ikinci ve üçüncü gruplarda yine artma olmakla beraber bu değerler ortalama değerler düzeyinde devam ettiği halde birinci grup arayı açmış ve en büyük artma pübertedeki büyümede meydana gelmiştir. Minimal ve maksimal VO 2 değerleri püberte öncesinde ve adolesans devresi sonralarında görülmüştür. Püberte devresi, antrenman etkilerine özellikle en müsait devre görünümündedir (21) KUVVET Kuvvet kavramı çok değişik alanlarda ve biçimlerde tanımlanıp, sınıflandırılmıştır (35-36). Fizyolojik açıdan kuvvet, bir kas veya kas grubunun, bir dirence karşı koyabilme yeteneği olarak tanımlanmıştır (16, 45). Kuvvetin fiziksel tanımı ise bir cismin şeklini, iş düzenini veya bulunduğu yeri değiştiren etkiye kuvvet denir (37). Temel motorik özelliklerinden birisi olan kuvvet birçok fizyologlar ve antrenman bilimcileri tarafından tanımlanmıştır. Bu tanımlardan birkaç örnek verecek olursak, Hollmann ve Hettinger' e göre bir dirençle karşı karşıya kalan kasların kasılabilme ya da bu direnç karşısında belirli bir ölçüde dayanabilme yeteneği olarak tanımlanabilir (38). Nett e göre kuvvet, bir kasın gerilme ve gevşeme yoluyla bir dirence karşı koyabilme özelliğidir (39). Bompa a göre ise kuvvet bir dirence karşı koyabilme yeteneği olarak tanımlanır (20). Vilademir ve Kirejci ise kuvveti, belirli bir direnci yenme veya kas gerilmesi ile direnci karşılama yeteneği olarak tanımlamışlardır (40). Kuvvet kavramının, daha iyi anlaşılabilmesi için spor ve antrenman bilimi açısından tanımlanması gerekir. Spor bilimi açısından kuvvet; bir kaldıraç sistemi gibi düşünülen kemik, eklem ve kas yapısıyla oluşturulur. Kuvvet, kas kitlesi ile bu kas kitlesinin ortaya koyduğu hızın bir

25 15 bileşkesidir(41). Antrenman bilimi açısından ise, sporcunun temel motorik özelliği olup, bunun yardımıyla bir kitleyi hareket ettirir, bir direnci aşar ya da o dirence kas gücü ile karşı koyar şeklinde tanımlanmıştır (23). İnsanlarda hareket, sinir ve kas sistemlerinin koordineli ve kompleks faaliyetleriyle gerçekleşir (31). Kuvvetin niteliği ve niceliği güce, dirence, eklemin maksimal eforuna, bağ ve eklem ekseninin mesafe ve mekanik açısına, eklem hareketlerine, tendon ve kas dokusunun diğer özelliklerine bağlıdır. Kas dokusu, uyarabilme özelliği ile de farklılaşır (42). Antrenman durumları birbirinin aynı, vücut kitleleri değişik büyüklükte olan sporcuların, geliştirilebilecekleri kuvvette değişik büyüklüktedir (43). Kuvvet çalışması ile kas hacmi artar, bu artış iş yüküne karşı biyolojik bir adaptasyon olarak görülür. Kaslarda enine kesit alanlarının yüksek düzeyde büyümesi, doğrudan doğruya hücresel materyal ve kısmen de kasılma elementlerini teşkil eden protein sentezine bağlıdır (41). Yapılan kas antrenmanları sayesinde hipertrofi oluşarak kasın hareket ettirici kuvveti artırıldığı gibi, bu kuvveti devam ettirmeye yarayan besleyici mekanizma da zenginleşir (44). Kas kuvvetinin artırılabilmesi için kendisini oluşturan fibrillerin çapının genişlemesi gerekmektedir. Sadece kalınlaşmış kas değil o harekete katılabilecek fibril sayısı da önem kazanmaktadır. Ayrıca kasın innervasyonundaki başarı derecesi de oluşturulabilecek kuvveti etkilemektedir (16, 45). Kas kuvvetini etkileyen birçok faktör vardır. Bunlar temelde kas, sinir, mekanik, antropometrik, motivasyonel ve kondisyonel faktörlerdir (46). Kuvvet kazanabilmek ve kuvvet meydana getirebilmek bazı faktörlere bağlıdır. Bunlar kasa uygulanan basınç miktarı, basıncın uygulandığı zamanın uzunluğu ve basıncın sıklığıdır. Kasın kaldırabileceği yük ise, kas liflerine, kasılma şiddetine, uyaranın yoğunluğuna bağlıdır (25). Kuvvetin verimi, hareket halinde olan lif sayısına ve çapına bağlıdır (51). Fizyolojik kesit alanları eşit olan iki kastan birinin diğerine göre büyük kuvvet meydana getirmesi, miyofibril yoğunluğu veya kalitesiyle açıklanabileceği gibi, kasın mekanik özelliklerine de bağlıdır (47). Kas kuvvetinin amacı her gün artan oranda motor ünitenin kas kasılmasına katılımı sağlamaktır. (36) Haftada % 5 lik kuvvet kazancı, hızlı bir artış olarak değerlendirilir. Antrenmanlar sayesinde kuvvet arttırılabilir. Olağanın üzerinde bir dirence karşı düzenli kasılmalar ile kas gücü artar. Hızlı artış için kas düzenli aralıklar ile ağır bir dirence karşı kasılmalı, kuvvet arttıkça direnç arttırılmalıdır (49).

26 16 Günay ın 8 hafta süreyle iki ayrı gruba uyguladığı kuvvet antrenmanı sonunda, kuvvet gelişimi artan direnç egzersizleri grubunda %29.82 oranında artmıştır. Genel maksimal kuvvet antrenman gurubunda ise % oranında daha düşük kuvvet artışı gerçekleştirmiştir (46). En iyi kuvvet gelişimi, programlı ağırlık antrenmanları ile sağlanır. Programın ise spor dalının gerektirdiği özelliklere uygun olması gerekir. Ağırlık çalışmalarının başlangıç devrelerin de maksimum ağırlıktan uzak durulmalı ve kas kapasitesinin %-60-80'i ile 10 tekrar şeklinde çalışmalıdır (41). Maksimum kasılma kuvveti kasın enine kesitinin cm 2 si başına 2,5 veya 3,5 kg dır (44). Başka bir ifadeye göre ise, normal olarak bir kasın her cm 2 sinin 4-6 kg kaldırılabileceği, hatta üst seviyedeki bazı sporcularda 8-10 kg/cm 2 ye kadar yükseldiği tespit edilmiştir (50). Kuvvet antrenmanları arasında, kasların kendini toplayabilmesi için 48 saatlik bir sürenin geçmesi bunun içinde haftada üç gün çalışılması gerektiği tavsiye edilmektedir (51). Sonuç olarak; kuvvet her zaman kas kuvvetine ilişkin birçok özelliğin bir bileşkesi, ya da ürünü olarak ortaya çıkar ve gelişir (52) Kuvvetin Sınıflandırılması Letzelter e göre kuvvet genel ve özel kuvvet diye iki başlıkta incelenmiştir (53) Genel Kuvvet Herhangi bir spor dalına yönelmeden genel anlamda tüm kasların kuvvetidir (35). Bütün kas kuvvetini belirtir. Bu görünüm kuvvet programlarının tümünün temelini oluştururken, hazırlık döneminde veya spora başlayanların ilk yılları esnasında yoğunlaşan bir çabayla büyük oranda geliştirilmelidir (16). Düşük bir genel kuvvet düzeyi, sporcunun tüm gelişimini sınırlayan etmendir (20) Özel Kuvvet Belli bir spor dalına yönelik kuvvettir (35). Bir hareketin oluşmasından temel hareket ettirici (Primer-Mover) olarak çalışan kasların kuvveti olarak düşünülür. Özel kuvvet iki temel faktöre bağlıdır. 1) Bir spor dalına direkt katılan kas gruplarını teknomotorik olarak geliştirilmesine öncelik verilmesi. Bunun temelinde ise söz konusu tekniğe özgü nöro - musküler ilişkiler vardır (3).

27 17 2) Kuvvetin, spor dalına özgü başka bir temel motorik özellikle birlikte geliştirilmesidir. (22) Günay ve Yüce kuvvetin antrenman bilgisi açısından sınıflandırmışlar ve üç bölümde incelemişlerdir (16). a) Maksimal Kuvvet b) Çabuk Kuvvet c) Kuvvette devamlılık Maksimal Kuvvet Sinir kas sisteminin istemli kasılması sonucu, elde edeceğimiz en yüksek kuvvettir. Bu anlamda sporcunun bir denemede kaldırılabileceği en yüksek yük değeri olarak gösterilir (20). Halter, çekiç atma, gülle atma gibi spor dallarında, büyük bir ağırlığa karşı koyma veya kontrol edebilme ve hızlı yön değiştirme gerektiren sporlarda performansı belirler. Sporda karşı konulması gereken kuvvet azaldıkça, maksimal kuvvet gereksinimi de azalmaktadır (17). Maksimal kuvvet antrenmanlarını; kısa süreli maksimal yüklenme yöntemleri, artırmalı yüklenme metodu, izometrik yüklenme metodu, tekrar metodu şeklinde ana başlıklar ile gruplanabilirler (35, 54) Çabuk Kuvvet Bir kas veya kas grubunun mümkün olan en büyük kuvvetle ve mümkün olan en kısa sürede gerekli olan hareketi yapmasıdır (16). Atmalar, atlamalar, vurmalar ve büyük hızda yön değiştirme gerektiren spor dallarında, çabuk kuvvet performansının belirgenidir (17). Bompa a göre çabuk kuvvet, kuvvetin ve süratin bir ürünüdür (20). Dick e göre kas sinir sistemi bir yüklenmeyi, refleksler ve kasın elastik yapısı yardımıyla kabul eder ve hızla cevap verir (55) Çabuk kuvvet hem temel kuvvetin artırılması, hem de hareket hızının yükseltilmesiyle olumlu yönde etkilenebilir ve gelişebilir. Çabuk kuvvet birçok öğeyi kapsar. Bunlar; irade, maksimal kuvvet, teknik ve sürattir (35). Kuvvet antrenmanı uygularken dış yükler büyüklüğü, maksimal kuvvetti oda kasılma hızını artıracaktır. Dış yüklenmelerin çok az olduğu branşlarda bu şart geçerli değildir (16). Çabuk kuvvet çalışmalarında dinamik uyumun sağlanabilmesi için hareketlerin son derece eksiksiz yapılması gerekir

28 18 (56). Çabuk kuvvet çalışmalarında uygulanan antrenman yöntemlerinden en elverişlileri dairesel ve seri metotlarıdır (54) Kuvvette Devamlılık Kuvvette devamlılık, antrenmanda kuvvetin ve dayanıklılığın bileşimi sonucu ortaya çıkan üretim düzeyini belirlemektedir (20). Devamlılık; organizmanın uzun süre devam eden kuvvet yüklenmelerinde yorgunluğa karşı koyabilme yeteneğidir (16). Oldukça yüksek bir seviyede kuvvetin uygulanabilmesiyle birlikte ayrıca kuvvetin her tür engel ve zorluğa rağmen uygulanmasının olanaklı kılındığı bir yetenektir. Kuvvette devamlılık antrenmanlarında ilke, yüklenme süresi kısa, tekrar sayısı az, şiddet ortanormal olmalıdır (17). Çalışmalarda yük yerine tekrar arttırılır (35, 56). Kuvvette devamlılık antrenmanları için en uygun metotlar, piramidal metotlar ve istasyon çalışmalarıdır (17). İstasyon çalışmaları süre ve tekrar metodu ile uygulanır. Yapılacak antrenmanın süresi ve dinlenme aralıkları önceden belirlenir. Alıştırmaların tekrar sayısı her istasyon için belirlenmiştir. Diğer istasyona geçişte dinlenme verilmez. Tüm istasyonların bitiminde her sporcu için süre tespit edilir. Antrenmanlar boyunca sürede %10-20 düzelme olunca her alıştırmanın tekrar sayısı arttırılır ve dolayısıyla yüklenme yoğunluğu artar. Böylece kuvvette devamlılık artmış olur (16, 56) Salt Kuvvet Sporcunun kendi vücut ağırlığını dikkate almaksızın uygulayabileceği en yüksek kuvvettir (16). Kişinin bir denemede kaldırabileceği en yüksek ağırlığın bilinmesi antrenmanda yüklenmeleri belirlemek için gereklidir. Düzenli bir antrenman programıyla salt kuvvet vücut ağırlığına paralel olarak artacaktır (20) Relatif Kuvvet Sporcunun kendi vücut ağırlığına karşı geliştirebildiği mümkün olan en büyük kuvvettir (35). Kas kuvveti ile vücut ağılığı arasındaki karşılaştırmalarda relatif kuvvet kavramından yararlanılmaktadır (16). Relatif kuvvette önemli olan var olan kiloda gerekli maksimal kuvvetin sağlanmasıdır (46). Karşılığı ise 1 kilogramın karşılığı büyüklüğündeki kuvvet anlamına gelir. Özelliği ise sporcunun salt kuvvetiyle vücut ağırlığı arasındaki oranı belirlemektir (20). Formüle edilmiş hali aşağıdadır. Bazı araştırmalarda vücut ağırlığı az kişilerin relatif kuvvetinin fazla olduğu kanıtlanmıştır (16). Yani vücut ağırlığı artarken relatif kuvvet azalmaktadır (20). Yüklenme şiddetinin