T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI TAEKWON DO BRANŞINDA, ELİT DÜZEY POOMSECİLER VE DÖVÜŞÇÜLERİN

Transkript

1 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI TAEKWON DO BRANŞINDA, ELİT DÜZEY POOMSECİLER VE DÖVÜŞÇÜLERİN FİZİKSEL VE FİZYOLOJİK DEĞERLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN OSMAN ŞENEL ÖZSOY TEZ DANIŞMANI YARD.DOÇ.DR.SERDAR ELER ANKARA EKİM 2011

2 I

3 II İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY... İÇİNDEKİLER... TABLOLAR... I II IV SEMBOLLER VE KISALTMALAR.... V 1- GİRİŞ GENEL BİLGİLER Taekwon-do Taekwon-do ile ilgili tanım ve kavramlar Taekwon-doda poomse (temel hareket grupları) Taekwon-donun Dünya Tarihi Taekwon-donun Türkiye de Gelişimi Taekwon-doda galibiyet elde edebilmek için gerekli faktörler Taekwon-doda performans kriterleri Antrenman Dayanıklılık Dayanıklılığın sınıflandırılması Dayanıklılık antrenman metodları Kuvvet Kuvvetin sınıflandırılması Çalışma biçimleri ve kasılma türlerine göre kuvvetin yapısı Kas kuvvetini etkileyen faktörler Morfolojik fizyolojik faktörler Motivasyonel faktörler Koordinatif faktörler... 22

4 III Sinirsel faktörler Mekanik faktörler Sürat Süratin bileşenleri Aerobik güç ve kapasite Anaerobik güç Vücut kompozisyonu Yağlar GEREÇ VE YÖNTEM Materyal Metot Boy uzunluğu vücut ağırlığı ve beden kitle indeksi (BKİ Pençe kuvvetinin ölçülmesi Dikey sıçrama testi ve anaerobik gücün hesaplanması Durarak uzun atlama Diz üstünde Sağlık Topu Fırlatma Testi m Sprint Max V02 (mekik koşu testi) İstatistiksel Analiz BULGULAR TARTIŞMA SONUÇ ÖZET SUMMARY KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ... 60

5 IV TABLOLAR LİSTESİ sayfa Tablo 1. Çalışmaya katılan deneklerin fiziksel ve fizyolojik özelliklerinin Karşılaştırılması 36

6 V KISALTMALAR ATP : Adenosine Three Phospate. Fosfat bağındaki potansiyel enerji. Bir adenosin üç fosfat molekülünden oluşur. BKI BMİ CP Gıp Dan KG Mak VO 2 m ms N O 2 p Sn SS t X : Beden kitle indeksi :Body Mass indeks.vücut kitle indeksi :Creatine Phospate. Yüksek enerjili fosfat bileşiği. : Kuşak derecesi : Siyah kuşak dan sonraki seviye dereceleri : Kilogram : Maksimal oksijen tüketimi : metre : Milisaniye : Gönüllü kişi sayısı : Oksijen : p değeri : saniye : Standart sapma : t değeri : Aritmetik ortalama

7 1.GİRİŞ Fiziksel aktivite canlı sistemlerin önemli bir fonksiyonudur. Birçok sistemi etkilediği gibi hematolojik ve biyokimyasal parametreleri de etkileyebilmektedir. İnsanlarda egzersize uyum, kardiovasküler aktivitenin adaptasyonu ve fiziksel, fizyolojik denge gibi fizyolojik cevabın düzenlenmesinde diğer birçok etken gibi hematolojik ve biyokimyasal düzeyler de önemli rol oynayabilmektedir 1,2. Spor toplumun bedeni, ruhi ve sosyal gelişmelerini, en ekonomik, pratik ve sürekli bir şekilde sürdürmelerini sağlar. Kişiler boş zamanlarını değerlendirmede kültürel faaliyetlerin yanı sıra birçoğu sporsal faaliyetlere yönelmektedir. Yönelinen faaliyetlerden bir tanesi de taekwondo dur. Çeşitli sporlar için, sporcuların fiziksel ve fizyolojik özellikleri ve kapasitelerini saptayabilmek amacıyla oldukça fazla araştırma yapıldığı dikkati çekmektedir. Bu çalışmalar, başarı için sporcuların gerekli kritik ihtiyaçlarını belirlemek konusunda yoğunlaşmıştır. Türkiye de bireysel sporlar arasında başarılı bir spor dalı olan taekwon-do, düzenlenen Olimpiyat, Dünya, Avrupa şampiyonalarında ülkemize devamlı madalya kazandırmıştır. Günümüzde dünya devleri arasında taekwon-do sporu süratli bir gelişme göstermektedir. Taekwon-do sporu, büyük kitle gruplarına hitap etmekte ve kolaylıkla uygulama imkânı bulunabilmektedir. İstanbul, Ankara, İzmir, Malatya, Konya, Kayseri illerimiz başta olmak üzere bütün illerde açılmış özel spor salonlarının başta gelen spor branşlarındandır. Kolay ve ekonomik olduğundan sporcular bu spor dalına yönelmektedir. Uzakdoğuya has bir spor dalı olan taekwon-do bugün hemen hemen tüm dünya ülkelerinde kabul görmektedir. Ferdi ve mücadele sporları içerisinde gösterilen taekwon-do son yıllarda ülkemiz gençliği - 1 -

8 tarafından yoğun ilgi görmektedir. Yurt dışı müsabakalarda Türk sporcuları başarı göstererek takım hâlinde gençlerde ve büyüklerde Avrupa, büyüklerde Avrupa ve Dünya şampiyonalarında dereceler kazanarak Türk insanının gururu hâline gelmiştir. Profesyonel anlamda yapılan sporda kazanmanın ön plana çıktığı günümüzde başarıya ulaşmak için en önemli yol fiziksel antrenmandır. Fiziksel antrenmanın temelini de motorik özellikler oluşturmaktadır. Bu sebeple sporda başarılı olma hedefi, bir çok ülkedeki bilim adamlarının bu konularda yoğun araştırmalar yapmalarına ve sporda performansın üst sınırlarını yakalayabilmek için nelerin yapılması gerektiğini ortaya koymaya çalışmalarına sebep olmuştur. Sporda başarı, diğer bir deyişle performans, aerobik ve anaerobik enerji tüketimine, kuvvet, hız, teknik gibi nöromüsküler fonksiyonlar ile taktik ve psikolojik faktörlere bağlıdır. Taekwon-do sporunda başarılı olmak için diğer spor branşlarında da olduğu gibi bu motorik özeliklerin geliştirilmesi gerekmektedir. Taekwon-donun oyun süresi göz önüne alındığında; kuvvet, aerobik ve anaerobik dayanıklılık, sürat, hareketlilik, beceri, koordinasyon ve denge gibi motorik özelliklerin tümü gereği kadar olmalıdır. Sporcuların antrenmanlardan beklentisi, performanslarını en üst düzeye ulaştırmaktır. Taekwon-donun temel bölümlerinden biri olan poomse, temel tekniklerin kullanıldığı her hareket bölümünün bir anlam ifade ettiği zincirleme hareketler kombinasyonudur. Taekwon-donun 10 adet kuşak seviyesi bulunmaktadır, bu kuşakların her birinin poomsesi vardır ve herbir poomse ayrı hareketlerden oluşmaktadır. Siyah kuşaktan sonra dan seviyeleri bulunmaktadır her dan seviyesinin de ayrı ayrı poomsesi vardır

9 Türk taekwon-docuların başarılarının altında yatan fizikselfizyolojik ve teknik-taktik sebepleri araştırmak, üst düzeyde sporcuların gerek seçiminde, gerekse yetiştirilmesinde önem arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı teakwon-doda elit müsabık dövüşçüler ile poomseciler arasındaki fiziksel-fizyolojik farklılıkların tespiti ve incelenmesidir

10 2. GENEL BİLGİLER 2.1. Taekwon-do Taekwon-do 20 yüzyılı aşkın bir zamandan beri Kore de bağımsız olarak geliştirilmiş ve uluslararası çağdaş nitelik kazanmış bir savunma sanatıdır. Taekwon-donun başlıca özelliği rakibe karşı yapılan savunma tekniklerini içeren müsabaka sporu olmasıdır 3. Taekwon-donun açılımı Kore ce, tae (ayak), kwon (el), do (yol) anlamı taşımaktadır 4. Bu yüzden teakwon-do, ayak ve el vuruş tekniklerinin belli bir yol, saygı ve disiplin içinde bir araya getirilmesi ile oluşan bir spor dalı olarak tanımlanabilir. Sıhhatli bir vücudun insanı hareketli ve güçlü kıldığı açıktır. Kendine güven duygusu ile geliştirilmiş fiziksel ve ruhsal eğitim, güncel yaşamda, aile çevresinde, toplum içerisinde ve giderek milletimiz çapında yararlı olmamıza olanak sağlar 5. Taekwon-do şu yarışma stillerinden oluşur: 1. Müsabaka 2. Poomse Taekwon-do Müsabakası: Taekwon-do müsabakasında müsabıklar beyaz elbise(saflık, temizlik ifadesi), kemer(derecelerini belirtir), koruyucu yelek, kask ve kuki giyerek müsabakaya taekwon-do selamı (nezaket, sevgi, saygı) ile başlayıp, 30 ar saniyelik arayla 2 er dakikadan 3 raund yapılır. Müsabaka sonu yine selamlaşarak bitirilir. Müsabakada sakatlık olmaması için bazı kurallar konmuştur. Örneğin; yüze el ile vurmak, belden aşağı vurmak, yere düşen rakibe vurmak yasaktır. Bunu yapan müsabık ihtar veya eksi puanlarla cezalandırılır. Ayrıca taekwon-do sıklet sporu olduğu için her - 4 -

11 kategoride 8 erkek, 8 de bayan sıkleti bulunmaktadır. Bu kategoriler minikler, yıldızlar, ümitler, gençler, büyüklerdir Taekwon-do ile ilgili tanım ve kavramlar Taekwon-do bazı kaynaklarda tekmeleme ve yumruklamanın yolu olarak tercüme edilirken aynı zamanda hız, uçuş ve döner tekme ile Kore de dövüş sanatı olarak nitelendirilir 6,7,8. Taekwon-do bir savunma sanatı ve sporu olduğu kadar beden sağlığını, fiziksel direnç ve yeteneği geliştirmeyi de amaçlar. Başlıca özelliği, çıplak el ve ayaklarla rakibe karşı yapılan savunma tekniklerini içermesidir. Saygı, sevgi, alçakgönüllülük, sabır taekwondo nun öteki özellikleri arasında yer alır 9,4. Taekwon-donun tüm hareketleri, bu sporun düşmana karşı savunma amacıyla geliştirildiği günlerden bu yana savunma ruhunun egemen olduğu bir temel üzerine kurulmuştur. Eski çağlarda, insanlar fiziksel güçleri ve yeteneklerine dayalı, ilkel bir yaşam sürdükleri için yaşlılıklarında vücutları kısa zamanda çökmekte ve belleri bükülmekteydi. Spor ve özellikle taekwon-do aynı zamanda vücut sıhhatini, fiziksel direnci ve yetenekleri geliştirmede yardımcı olmaktadır Taekwon-doda poomse (temel hareket grupları) Her biri kendine özgü, bağımsız; fakat diğerlerinin içinde de bulunabilen çeşitli hareket ve duruşları kapsar. Her poomse, takriben iki - 5 -

12 düzine hareketin iç içe sıralanmasıyla oluşmuştur. Blok yapma, yumruk vurma, hücum, itme ve ayakla vurma poomse içerisinde yer alan hareketlerdir. Bunlar uygun bir şekilde el, ayak ve yumruklarla vücudun hedef olarak seçilen hayati nokta veya yüzeylerine tatbik edilir 5. Taekwon-donun temel bölümlerinden biri olan poomse, temel tekniklerin kullanıldığı her hareket bölümünün bir anlam ifade ettiği zincirleme hareketler kombinasyonudur. Taekwon-donun 10 adet kuşak seviyesi bulunmaktadır, bu kuşakların her birinin poomsesi vardır veherbiri ayrı hareketlerden oluşmaktadır. Siyah kuşaktan sonra dan seviyeleri bulunmaktadır ve her dan seviyesinin de ayrı ayrı poomsesi vardır. Her poomsenin kendine has hareketleri geometrik bir şeması ve ismi vardır. İsimler en alt seviyeden itibaren şöyle sıralanmaktadır: 1. poomse: İl jang, 2. poomse: İ jang, 3.poomse Sam jang, 4. poomse Sa jang, 5. poomse Oh jang, 6. poomse Yuk jang, 7.poomse Chil jang, 8. poomse Pall jang, 9. Koryo (siyah kuşak 1. Dan), 10.Keumgung (2. Dan), 11. Taebaek (3. Dan), 12.Pyongwon (4. Dan), 13.Sipjin (5. Dan ), 14.Jitae (6. Dan), 15.Chonkwon (7. Dan), 16.Hansu (8. Dan), 17. İlyo (9. Dan) olmak üzere toplam 17 adet poomse bulunmaktadır. Üstten bakıldığında her poomse belli bir geometrik şekil çizer. Poomsede her hareketin, teknik geçişlerinin, tekniklerinin doğruluğunun, sertliğin ve başladığı noktada bitirmenin önemi çok büyüktür. Poomseci yarışmacılar ferdi, ikili (bir erkek bir bayan) ve senkron (üçlü- tamamı erkek veya bayan takımı) olmak üzere üç ayrı kategoride yarışırlar. Dövüşçü müsabıklarda kategoriler sporcuların kilolarına göre yapılırken, poomsede kategoriler yaş guruplarına göre belirlenir. Her yaş gurubu yukarıda belirtilen üç ayrı stilde yarışmaya katılır

13 2.2. Taekwon-donun Dünya Tarihi 2000 yıl öncesine kadar taekwon-donun değişik isimler altında yapıldığını tarihçiler kanıtlamışlardır. Dışarıdan gelecek saldırılarda vücutlarının hayati kısımlarını korumak için iç güdüsel olarak korunması için küçük el, kol ve ayak hareketleri ile başladığı sanılmaktadır. Uzakdoğu savaşlarında bunlara ait birçok oymaya rastlanmıştır. Bu tarihlerde şimdiki taekwon-donun atası sayılan TAEKYON, SOOBAKİ ve SOOPYAKTA nın detaylı teknikleri, tarihçiler zamanında kavrayamamış ve ilk zamanlar güreşle karıştırma hatalarına düşmüşlerdir. Tarihi gelişimi ise bu güne kadar devam etmiştir 10. İlk zamanlar yalnızca Kore de yapılan bu spor yüzyılımızda ve özellikle Kore savaşından sonra Dünya ya yayılmaya başlamıştır. İlk Dünya Şampiyonası 1973 yılında yapılmıştır sonu kayıtlarına göre, Asya kıtasında 34, Afrika Kıtasında 26, Amerika Kıtasında 24 ülke olmak üzere toplam 22 milyon insan tarafından yaygın olarak taekwon-do yapılmaktadır 11. Günümüzde taekwon-do iki sistem olarak geliştirilmiştir. Bunlar, World Taekwon-do federation ve International Taekwon-do Federation adı altında toplanmış bulunmaktadır. Şu anda geçerli olan World Taekwon-do Federation dur (WTF). WTF başkanı Mr. Un Yon Kim, 1992 Barcelona Olimpiyat Oyunlarında Taekwon-donun olimpik bir spor dalı olacağını söylemiştir 12. Böylece taekwon-do Olimpik spor dalı olarak olimpiyatlarda yerini almıştır. Taekwon-donun gelişimi uluslararası olimpiyat komitesi tarafından Olimpik bir spor statüsüne yükseltilmesinden sonra; Dünya da çok popüler bir dövüş sanatı hâline gelip birçok ülke taekwon-do sporuna önem vermekte ve her gün bir milyon katılımcıyla bütün yaş gruplarına uygulanmaktadır 7,

14 2.3. Taekwon-donun Türkiye de gelişimi Taekwon-donun, ülkemizde ilk kez tanınması 1964 yılına dayanmaktadır. Bu yılda iyi niyet gezilerine çıkmış General Choi Hong Hi başkanlığındaki gösteri ekibi ülkemizde yaptıkları gösteriler ile çok beğeni toplamışlar ve halkımıza taekwon-doyu tanıtmışlardır. Nazım Canca ve Şükrü Gençel in çabalarıyla kısa sürede hemen bütün ülkeye yayıldı. Gencel, taekwon-doyu sevmiş, General Choi ile yaptıkları görüşmeler sonucunda Türkiye de taekwon-doyu tanıtma girişimlerine başlamışlardır yılında yurdumuza gelen Alman Federasyonu taekwon-do antrenörü Kwon Jea Hwa ülkemizde taekwon-doyu tanıtmak amacı ile gösteriler yapmıştır 13. Güney Kore den antrenör Ço Soo-Se nin getirilmesiyle (16 Haziran 1970) yayılmasını hızlandırarak sürdürdü. Teknik direktör İsmet İraz la beraber, Türk bayan ve erkek taekwondo cular birçok uluslararası yarışmada başarılar elde ettiler. Ülkemiz Taekwon-do sporunda sürekli olarak büyük başarılara imza atarak dünya şampiyonlarının, Avrupa Şampiyonlarının sayısını artırmış ve artırmaya da devam etmektedir Taekwon-doda galibiyeti elde edebilmek için gerekli olan faktörler (Başarı için bir müsabıkta bulunması gereken özellikler) Antrenmanda daha başarılıdır. Antrenmanda verilen uyaranlara daha çabuk uyum sağlar. Daha önce edindiği deneyimlerini başarısını arttırmak için kullanır. Kendine verilen zor görevleri bile başarıyla yerine getirir. Performansı gittikçe yükselir. Kendini tam anlamıyla spora adar, çalışkan ve hırslıdır, sistematik çalışır

15 Stres altında bile doğru değerlendirme yapabilir. Riski göze alabilir. Başarısızlık karşısında gücünü kaybetmez Taekwon-doda performans kriterleri Taekwon-do sporunu yapanlarda; fiziksel ve fizyolojik yapı, boy, kilo, vücut kompozisyonu, aerobik güç, anaerobik güç, kuvvet, sürat, esneklik, teknik ve taktik, musabaka kazanmak ve başarılı olmak için gereklidir 15. Fiziksel ve fizyolojik yapı, yapılan spor dalına uygun olmadıkça yüksek sportif performans tam olarak gerçekleştirilemez. Ancak fiziksel uygunluk yüksek performansın tek önemli şartı değildir. Sporda performansı etkileyen bazı fiziksel faktörler boy, kilo, vücut kompozisyonu, aerobik güç, anaerobik güç, kuvvet, sürat, esneklik, teknik ve taktiktir 16. Dayanıklılık gerektiren spor dallarında sporcuların MaxVO 2 değerleri daha yüksektir 17. Tel (1996) Taekwon-do milli takımı sporcularının maxvo2 değerini 50,34 (+-2,69) olarak bulmuştur. Bu ölçümlere bakıldığında aerobik dayanıklılığın Taekwon-do sporunda da gelişmiş bir seviyede olması gerekmektedir. Dolayısıyla düzenli taekwon-do antrenmanı kişinin aerobik dayanıklılık düzeyinde olumlu etki yapmaktadır Antrenman Antrenman kavramı, spor yazarları tarafından farklı biçimde ifade edilmiştir. Geniş anlamda, spor antrenmanı sporcuların en yüksek sporsal verime ulaşmalarını sağlayan tüm sistematik hazırlanma metodudur. Bu verimin arttırılmasını amaçlayan sporcunun kendisini eğitmesini de içeren bütün öğrenme etkilerini ve yöntemlerini kapsar

16 Mathews ve Fox a göre antrenman; bir sporcunun uğraş verdiği bir branşı geliştirmek için gerekli olan performans becerisinin ve enerji kapasitelerinin arttırılmasının eşit olarak düşünüldüğü bir alıştırma programıdır 20. Sevim in belirttiğine göre Hollman antrenmanı tıp açısından şöyle tanımlamıştır: Antrenman, organizmada fonksiyonel ve morfolojik değişmeler sağlayan ve sporcuda verimin yükseltilmesi amacı ile belirli zaman aralıkları ile uygulanan yüklenmelerin bütünüdür Dayanıklılık Dayanıklılık, hafif şiddetteki bir egzersizi uzun süre devam ettirebilme yeteneğidir. Eforun uzun süre devam ettirilebilmesi, çalışan dokulara ihtiyaç oranında O 2 götürülmesi ve çalışan dokularda oluşan artık ürünlerin ve ısının dokulardan uzaklaştırılmasıyla mümkündür. Bu da solunum ve dolaşım sistemleri aracılığıyla yapılır. Kişinin aerobik kapasitesini artırmada esas prensip, solunum ve dolaşım sistemlerine yüklenmeyi giderek artırma ve bu sistemlerin bir ünite zamandaki yaptığı ısıyı artırmaktır. Aerobik kapasiteyi artırmak için yapılan çalışmalarda büyük kas kitlesini içeren yüksek şiddetteki eforlarla bitkin hale gelmeyecek şekilde çalışılır 22. Spor türüne göre; genel ve özel dayanıklılık olarak iki kısımda incelenir. Enerji oluşumu açısından dayanıklılık iki bölümde incelenir. Bunlar; aerobik ve anaerobik dayanıklılıktır. Aerobik dayanıklılıkta yapılan iş ile enerji, her zaman dengelidir 26 anaerobik dayanıklılıkta ise çalışma süresince alınan oksijen ile alınması gereken oksijen arasında bir denklik yoktur 27. Süre açısından dayanıklılık kısa, orta ve uzun süreli olarak üç bölümde incelenir

17 Kısa süreli dayanıklılık, Maximal dayanıklılık yükünü, 45 sn ile 2 dk lık (Ör: m. %85-95) zaman içinde devam ettirip, kat ettiği mesafede yorgunluğa karşı koyabilme gücüdür 28. Orta süreli dayanıklılık, Sporcunun 2 ile 8 dk lık (Ör: m %40-50) zaman içinde kat ettiği mesafelerde yorgunluğa karşı koyabilme gücüdür 28. Uzun süreli dayanıklılık, Sporcunun 8 dk dan daha fazla bir zaman (Ör: m. %30-40) içinde kat ettiği mesafelerde yorgunluğa dayanma gücüdür 28. Dayanıklılığın istenen seviyeye ulaşabilmesi uygulanacak değişik antrenman metod ve içeriklerinin iyi uygulanabilmesine bağlıdır. Dayanıklılık kavramı içerisinde yapılan çalışmalar vücutta aşağıda belirtilen değişiklikleri meydana getirir. Vücut çok kısa sürede toparlanır. Vital kapasite artar. Kalp güçlenir. Aktif kılcal damarların sayısı artar. Organizmanın enerji kapasitesi artırılır. Bunların birbirleriyle kombine ilişkileri geliştirilir 29. Dayanıklılık, hafif şiddetteki bir egzersizi uzun süre devam ettirebilme yeteneğidir. Eforun uzun süre devam ettirilebilmesi, çalışan dokulara ihtiyaç oranında O 2 götürülmesi ve çalışan dokularda oluşan artık ürünlerin ve ısının dokulardan uzaklaştırılmasıyla mümkündür. Bu da solunum ve dolaşım sistemleri aracılığıyla yapılır. Kişinin aerobik kapasitesini artırmada esas prensip, solunum ve dolaşım sistemlerine yüklenmeyi giderek artırma ve bu sistemlerin bir ünite zamandaki yaptığı ısıyı artırmaktır. Aerobik kapasiteyi artırmak için yapılan çalışmalarda

18 büyük kas kitlesini içeren yüksek şiddetteki eforlarla bitkin hale gelmeyecek şekilde çalışılır 22. Spor türüne göre; genel ve özel dayanıklılık olarak iki kısımda incelenir Dayanıklılığın Sınıflandırılması Spor Türüne Göre Dayanıklılık Genel Dayanıklılık: Nett e göre genel dayanıklılık bedensel çalışmada, alınması gereken oksijenle alınan oksijenin birbirine yakın olmasıdır. Aerobik çalışmalar yoluyla genel dayanıklılık geliştirilir 30. Dayanıklılık, koşularda büyük adale gruplarının kullanılması ve bütün vücut hareketleriyle yorgunluğa karşı direnme gücüdür 20. Her sporcunun önemli bir düzeyde genel dayanıklılığa ihtiyacı bulunmaktadır. Genel dayanıklılık sporcuların yarışmalardaki yorgunluğun üstesinden gelebilmek için yüksek bir çalışma kapsamını başarılı bir biçimde sergilemelerine ve gelecek antrenman ve yarışmalar için daha hızlı bir biçimde toparlanmalarına destek vermektedir 21. Genel dayanıklılıkta daha çok solunum ve dolaşım sistemlerinin dayanıklılığı düşünülmektedir 26. Özel Dayanıklılık: Özel dayanıklılık, organizmanın yüksek oksijen açığına karşı çalışmaya devam edebilme yeteneğidir 30. Özel dayanıklılık, her spor türünün özelliğine göre spor dalının gerektirdiği teknik-taktik uygulaması ile ortaya konan kombine bir dayanıklılıktır. Özel dayanıklılığın arttırılması, spor branşının özelliklerine ve sporcunun ihtiyaçlara cevap düzeyde olmalıdır. Özel dayanıklılık vücudun belirli bir kısmına hitap eder. Sürekli kol çalışmalarında kolun özel dayanıklılığı artarken çok yönlü çalışmalarda ise vücudun genel dayanıklılığı artacaktır 26. Özetle, sağlam bir genel dayanıklılık temelinden geliştirilmiş olursa sporcunun antrenman ve

19 yarışmalara yönelik çeşitli stres etmenlerinin üstesinden gelmesi o kadar kolay olur. Sonuç olarak sağlam bir genel dayanıklılık temelinden geliştirilmiş olursa, sporcunun antrenman ve yarışmalara yönelik çeşitli stres etmenlerinin üstesinden gelmesi o kadar kolay olur 25. Enerji Oluşumu Açısından Dayanıklılık: Enerji oluşumu açısından dayanıklılık iki bölümde incelenir. Bunlar; aerobik ve anaerobik dayanıklılıktır. Aerobik dayanıklılıkta yapılan iş ile enerji, her zaman dengelidir 26 anaerobik dayanıklılıkta ise çalışma süresince alınan oksijen ile alınması gereken oksijen arasında bir denklik yoktur 27. Süre açısından dayanıklılık kısa, orta ve uzun süreli olarak üç bölümde incelenir Dayanıklılık Antrenman Metodları Dayanıklılık antrenman metotlarını 5 ana grupta toplayabiliriz. 1. Devamlı Yüklenme Metodu 2. İnterval Yüklenme Metodu 3. Tekrar Yüklenme Metodu 4. Müsabaka Metodu 5. Dayanıklılığı Artırıcı Ağırlık Çalışmaları

20 Kuvvet Kuvvet kavramı çok değişik alanlarda ve biçimlerde tanımlanıp, sınıflandırılmıştır 33,34. Fizyolojik açıdan kuvvet, bir kas veya kas grubunun, bir dirence karşı koyabilme yeteneği olarak tanımlanmıştır 35. Fiziksel açıdan kuvvet; kütle (kg) ile hızlanmanın (ivme=m/sn) bir ürünüdür. Bir cismin şeklini, iş düzenini veya bulunduğu yeri değiştiren etkiye kuvvet denir 36. Kuvvetin fiziksel olarak formülü ise: dir. F = m * q (F = kuvvet, m = kütle, q = ivme) birimleri ise kgm/sn² = N² Hollman ve Hettinger (1980) e göre ise kuvvet bir dirençle karşı karşıya kalan kasların kasılabilme yada bu direnç karşısında belirli bir ölçüde dayanabilme yeteneğidir 37. Spor bilimi açısından kuvvet; sporda bir kişinin bir dirence karşı koyabilme veya bir aracı ya da kendi vücudunu hareket ettirme yeteneğidir 38. Bir kaldıraç sistemi gibi düşünülen kemik, eklem ve kas yapısıyla oluşturulur. Kuvvet, kas kitlesi ile bu kas kitlesinin ortaya koyduğu hızın bir bileşkesidir 39. Antrenman bilimi açısından kuvvet; sporcunun temel motorik özelliği olup, bunun yardımıyla bir kitleyi hareket ettirir, bir direnci aşar ya da o dirence kas gücü ile karşı koyar şeklinde tanımlanmıştır 28. Bu açıdan kuvvet sporda başarının niteliğinde önemli bir yer tutar 40. Nett (1970) e göre kuvvet, bir kasın gerilme ve gevşeme yoluyla bir dirence karşı koyabilme özelliğidir 41. Kas kuvvetinin artırılabilmesi için kendisini oluşturan fibrillerin çapının genişlemesi gerekir. Antrenmanlar sayesinde kuvvet artırılabilir

21 Hızlı artış için kas düzenli aralıklar ile bir dirence karşı kasılmalı, kuvvet artıkça direnç artırılmalıdır. Haftada % 5 lik kuvvet kazancı, hızlı bir artış olarak değerlendirilir 42. En iyi kuvvet gelişimi, programlı ağırlık antrenmanı ile sağlanır. Programın ise spor dalının gerektirdiği özelliklere uygun olması gerekir. Maksimum kasılma kuvveti kasın enine kesitinin santimetre karesi başına 2,5 veya 3,5 kilogramdır 43. İnsanlarda hareket, sinir ve kas sistemlerinin koordineli ve kompleks faaliyetleriyle gerçekleşir 44. Kuvvetin niteliği ve niceliği güce, dirence, eklemin maksimal eforuna, bağ ve eklem ekseninin mesafe ve mekanik açısına, eklem hareketlerine, tendon ve kas dokusunun diğer özelliklerine bağlıdır. Kas dokusu, uyarabilme özelliği ile de farklılaşır 45. Antrenman durumları birbirinin aynı, vücut kitleleri değişik büyüklükte olan sporcuların, geliştirilebilecekleri kuvvette değişik büyüklüktedir 46. Kuvvet kazanabilmek ve kuvvet meydana getirebilmek bazı faktörlere bağlıdır. Bunlar; kasa uygulanan basınç miktarı, basıncın uygulandığı zamanın uzunluğu ve basıncın sıklığıdır. Kasın kaldırabileceği yük ise, kas liflerine, kasılma şiddetine, uyaranın yoğunluğuna bağlıdır 47. Kuvvetin verimi, hareket halinde olan lif sayısına ve çapına bağlıdır 21. Fizyolojik kesit alanları eşit olan iki kastan birinin diğerine göre büyük kuvvet meydana getirmesi, miyofibril yoğunluğu veya kalitesiyle açıklanabileceği gibi, kasın mekanik özelliklerine de bağlıdır 48. Sonuç olarak; kuvvet her zaman kas kuvvetine ilişkin birçok özelliğin bir bileşkesi, ya da ürünü olarak ortaya çıkar ve gelişir

22 Kuvvetin sınıflandırılması Kuvvet, değişik açılardan yapılan tanımlardan da anlaşılacağı gibi oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir. Bu nedenle değişik sınıflandırmaları vardır 26. Letzelter (1980) e göre kuvvet genel ve özel kuvvet olarak iki başlıkta incelenmiştir 50. Genel kuvvet: Herhangi bir spor dalına yönelmeden genel anlamda tüm kasların kuvvetidir 33. Bütün kas kuvvetini belirtir. Bu görünüm kuvvet programlarının tümünün temelini oluştururken, hazırlık döneminde veya spora başlayanların ilk yılları esnasında yoğunlaşan bir çabayla büyük oranda geliştirilmelidir 26. Düşük bir genel kuvvet düzeyi, sporcunun tüm gelişimini sınırlayan etmendir 25. Özel kuvvet: Belli bir spor dalına yönelik kuvvettir 33. Bir hareketin oluşmasından temel hareket ettirici (Primer-Mover) olarak çalışan kasların kuvveti olarak düşünülür. Özel kuvvet iki temel faktöre bağlıdır. a) Bir spor dalına direkt katılan kas gruplarını teknomotorik olarak geliştirilmesine öncelik verilmesi. Bunun temelinde ise söz konusu tekniğe özgü nöro - musküler ilişkiler vardır 26. b) Kuvvetin, spor dalına özgü başka bir temel motorik özellikle birlikte geliştirilmesidir 33. Günay ve Yüce (1996) kuvvetin antrenman bilgisi açısından sınıflandırmışlar ve üç bölümde incelemişlerdir 26. Bunlar; Maksimal kuvvet: Bir sporcunun yavaş hareket uygulaması sırasında ya da izometrik kasılma şartlarında ortaya koyduğu en yüksek değerdeki kuvvettir 33. Kasın yavaş kasılarak ürettiği en büyük kuvvettir. Direncin artmasıyla büyür 51,52. Sinir-kas sisteminin istemli kasılması sonucu, elde edeceğimiz en yüksek kuvvettir 53. Bu anlamda sporcunun bir denemede kaldırılabileceği en yüksek yük değeri olarak gösterilir

23 Halter, çekiç atma, gülle atma gibi spor dallarında, büyük bir ağırlığa karşı koyma ve kontrol edebilme ve hızlı yön değiştirme gerektiren sporlarda performansı belirler 53. Hareketler sinir-kas (nero-muscular) sistemin ortaklaşa çalışması sonucu meydana getirdikleri bir olaydır. Buna göre maksimal kuvvet, bir dirence karşı sinir kas sisteminin isteğimizle kasılması sonucu oluşturduğu en büyük kuvvettir 54. Maksimal kuvvet, belirli bir direnci (kg) belirli bir yere (m) hareket ettirebilmektir. Birimi ise kgm ' dir 26. Çabuk kuvvet: Kas-sinir sisteminin bir rezistansa (dirence) karşı büyük bir hızla kasılması ve hareketi gerçekleştirmesidir. Diğer bir deyimle belli bir ağırlığı, belli bir zaman içerisinde en çok kaldırabilme özelliğidir 53. En kısa zaman aralığında en yüksek kuvveti sergileyebilme yeteneğidir 25. Bir kas veya kas grubunun mümkün olan en büyük kuvvetle ve mümkün olan en kısa sürede gerekli olan hareketi yapmasıdır 26. Atmalar, atlamalar, vurmalar ve büyük hızda yön değiştirme gerektiren spor dallarında, çabuk kuvvet performansın belirgenidir 53. Bompa (1998) a göre çabuk kuvvet, kuvvetin ve süratin bir ürünüdür 25. Dick (1980) e göre kas sinir sistemi bir yüklenmeyi, refleksler ve kasın elastik yapısı yardımıyla kabul eder ve hızla cevap verir 55. Çabuk kuvvetin gelişimi, harekete katılan kas liflerinin hızına, kasılma kuvvetine (iştirak eden kas sayısının) ve kas içi koordinasyonuna bağlıdır 56. Kuvvette devamlılık: Kuvvette devamlılık, antrenmanda kuvvetin ve dayanıklılığın bileşimi sonucu ortaya çıkan üretim düzeyini belirlemektedir 25. Devamlılık; organizmanın uzun süre devam eden kuvvet yüklenmelerinde yorgunluğa karşı koyabilme yeteneğidir 26. Oldukça

24 yüksek bir seviyede kuvvetin uygulanabilmesiyle birlikte ayrıca kuvvetin her tür engel ve zorluğa rağmen uygulanmasının olanaklı kılındığı bir yetenektir 53. Salt kuvvet: Sporcunun kendi vücut ağırlığını dikkate almaksızın uygulayabileceği en yüksek kuvvettir 26. Kişinin bir denemede kaldırabileceği en yüksek ağırlığın bilinmesi antrenmanda yüklenmeleri belirlemek için gereklidir. Düzenli bir antrenman programıyla salt, kuvvet, vücut ağırlığına paralel olarak artacaktır 25. Relatif kuvvet: Sporcunun kendi vücut ağırlığına karşı geliştirebildiği mümkün olan en büyük kuvvettir 33. Kas kuvveti ile vücut ağılığı arasındaki karşılaştırmalarda relatif kuvvet kavramından yararlanılmaktadır 26. Relatif kuvvette önemli olan var olan kiloda gerekli maksimal kuvvetin sağlanmasıdır 57. Karşılığı ise 1 kilogramın karşılığı büyüklüğündeki kuvvet anlamına gelir. Özelliği ise sporcunun salt kuvvetiyle vücut ağırlığı arasındaki oranı belirlemektir 25. Formüle edilmiş hali aşağıdadır. Relatif Kuvvet =salt kuvvet/vücut ağırlığı Bazı araştırmalarda vücut ağırlığı az kişilerin relatif kuvvetinin fazla olduğu kanıtlanmıştır 26. Yani vücut ağırlığı artarken relatif kuvvet azalmaktadır 25. Yüklenme şiddetinin yüksek, tekrar sayısının az olduğu antrenman yöntemlerinde yüksek gelişme gösterir. Relatif kuvvetin artışı sıklet sporcuları için önemlidir Çalışma biçimleri ve kasılma türlerine göre kuvvetin yapısı Kas kuvveti, genel olarak kasılma tiplerine göre isimlendirilmektedir. Kas kasılma tipleri, genel olarak dinamik ve statik kasılmadır. Kuvvet de; dinamik ve statik kuvvet olarak gruplandırılır 34. Kas kasılma tiplerine göre kuvvetin sınıflandırılmasında birçok antrenman bilimcisi kuvveti fiziksel yaklaşımla kasların çalışma biçimlerine göre

25 dinamik ve statik olmak üzere ikiye ayırmakta ve şu şekilde sınıflandırmaktadır 26. a) Statik (izometrik) kasılmalar 1) İzokinetik kasılmalar 2) Oksotonik kasılmalar b) Dinamik (izotonik) kasılmalar 1) Eksantrik kasılmalar 2) Konsantrik kasılmalar Bu belirleme; kuvvetin, kasların çalışma biçimleri ve bu çalışmalar arasındaki kasılma çeşitleri göz önünde tutularak aşağıdaki şekilde incelenmiştir 33. Statik ve dinamik kuvvette bağ, lif ve hemodinamik cevap zamanı arasında farklılık görülebilir. Dinamik kuvvet egzersizleri kan basıncında ve özellikle sistolik basınçta değişiklik meydana getirmektedir. Kuvvet çalışmalarında statik egzersize karşı dinamik ve kısa süreli egzersizler yapmak gerekmektedir 58. Statik kuvvet: Bu çalışmada kas uzunluğu kasılma sırasında değişmez. Bir kasın tutunduğu iki nokta arasında yaklaşma olmaz 33. İzometrik kasılma: uzunluğu sabit kalan fakat tonusu artan, statik bir kasılma şeklidir. İzometrik kasılmada yine de kaslar arası (intramüsküler) esnetmeler görülür 33. İzometrik çalışmada fizik kanunlarına göre mekanik bir iş yapılmış olmaz 58. İzokinetik kasılma: kas kasılma süratinin sabit tutulduğu maksimal bir kasılma şeklidir. Kas sabit bir süratle kasılırken kasta oluşan tansiyon bütün hareket boyunca eklemin bütün açılarında maksimal tutulur. Örneğin; serbest sitil yüzmede kol kulaçları

26 Oksotonik kasılma: Bu kasılma türü izometrik ve konsantirik kasılmanın karışımıdır 33. Burada ön planda uzunluk değişmesi, daha sonra da gerilim büyümesi söz konusudur. Halterin silkme stilindeki kaldırışla belden yukarı doğru kaldırışta (konsantrik), yüksekte tutma (izometrik) ve en yüksek seviyeden indirirken (eksantrik) kasılmaya örnek verebiliriz 26. Dinamik kuvvet: Kas, kasılma sırasında kısalır 33. Konsantrik kasılma: bu kasılmada kasın tonusu, aynı kalırken boyu kısalır 58. Konsantrik kasılma türünde kontraktil element kısalırken, elastiki element bir düzen içerisinde belli bir gerilimi ve uzunluğu korur 33. Yani kısalırken kasılmadır. Konsantrik kasılmada pozitif mekanik bir iş yapılır. Bir dambılı kaldırırken kol kaslarının kasılması örnek olabilir 58. Eksantrik kasılma: dinamik bir kasılma şeklidir. Kasın tonusu (gerilimi) artarken boyu uzar. Eksantrik kasılmalarda yapılan iş negatif karakterdedir, merdiven inme veya ağırlığı indirme gibi hareketler örnek olabilir Kas kuvvetini etkileyen faktörler Kas kuvvetinin etkileyen bir çok faktör vardır. Bunlar temelde; kas, sinir, mekanik, antropometrik, motivasyonel ve kondisyonel faktörlerdir 57. Kuvvet üç temel faktörün ışığı altında tanımlanıp karakterize edilmiştir Morfolojik-fizyolojik faktörler Sporcunun antropometrik ölçüleri, kas metobolizması (kas hücrelerindeki fosfor, kreatin, glikoz rezervleri) gibi özellikler kasın morfolojik ve fizyolojik özelliklerini oluşturur

27 Hipertrofi: Diğer tüm faktörler eşit olduğunda kuvvet; kasın çevresiyle doğru orantılıdır. Hipertrofi kas fibrillerinin çapının kalınlaşmasıdır. Ortalama bir kasın bir santimetre karesine düşen kuvvet miktarı 3-4 kg. dir 59. Cinsiyet: Bayanların toplam kas kuvveti, erkeklerin toplam kas kuvvetinin % 55 ila %80 i kadardır 60. Kadınların gücü erkeklere göre 2/3 daha azdır 61. Çünkü kadınların kas fibrilleri erkeklere göre daha küçük ve incedir 58. Yaş: Kuvvet 30 yaşına kadar gelişme gösterir. 30 yaşından sonra hormonların aktivitesinin azalması ile birlikte fazla geliştirilemez 51. Kuvvet çalışması dokuz yaşından önce kas gelişimi tamamlanmadığı için tavsiye edilmemektedir 62. Beslenme: Dengesiz ya da yetersiz beslenme sonucu enerji depolarında boşalma meydana gelir. Bunun için özellikle antrenman fazında biyolojik değeri yüksek protein gereklidir. Bu önce kas gelişimini sağlamak sonra da gelişen kasları korumak ve yeniden antrenmanla kas kuvvetinin yükselmesini sağlamak için önemlidir 63. Yorgunluk: Kassal yorgunluk, kas kasılması yoluyla belli bir gücün üretilmesinde ya da sürdürülmesinde ortaya çıkan yetersizlik olarak tanımlanır 61. Yorulan kasta uyarıya cevap veren fibril adedi azalır. Bu azalma ise kasın kasılma kuvvetini düşürür 58. Isı faktörü: Kas fibrillerinin ısısının vücut ısısından 1-2 derece yüksek olması vizkositeyi azaltarak kuvveti artırır 51. Isının artmasıyla kan dolaşımında artma olacaktır 58. Aşırı derecede yüksek ısı, vücudun dolaşımsal uyarı kapasitesini bozar ve hatta doku proteinlerini tahrip eder

28 Toparlanma: Egzersiz sonrası bir saatlik dinlenmeden sonra laktik asidin %75-76 uzaklaştırıldığı kreatin fosfatın ise aynı sürede aynı oranda kendini yenilediği belirtilmişdir 64. Toparlanma; kas dokusuna oksijen temini, karbondioksit ve diğer atıkların dokudan atılmasına, enerji verici maddelerin ve kas aktivitesi sayesinde sarf edilen mineral ve diğer elamanların teminine bağlıdır 26. Kas potansiyeli: Hem merkezsel hem de çevresel olarak kas liflerini aynı anda kullanabilme yeteneğidir 25. Hareketle ilgili tüm kaslar tarafından performe edilen kuvvetlerin toplamıdır. Birçok kas fibrillerinin aynı anda kullanabilme yeteneğini ifade etmektedir 26. Teknik: Kas potansiyelinin kullanılması ve geliştirilmesinde amaçlanan özel antrenman ve vasıta olarak kullanılan teknik, sporcunun kendi potansiyelinin % 80 i kadarını kullanabilme yeteneğini geliştirmeye hizmet etmektedir 26. Doping: Doping maddeleri kasılma hızına veya kuvvetine etki ederek, yapay olarak bir kuvvet artışı meydana getirirler Motivasyonel faktörler Her sporcunun bir sınırsal eşiği vardır. Bu eşik antrenmasız sporcularda %60-65, antrenmanlı sporcularda ise %80 e kadar çıkar. Bundan sonraki güç de motivasyonel güçtür Koordinatif faktörler İki kısımda incelenir: a) İntermuskular (kaslar arası) koordinasyon: Bir harekete katılan kasların (sinergist ve antogonist kaslar) birbiri ile etkileşim halinde olmasıdır

29 b) İntramuskular (kas içi) koordinasyon: Bir kasta, lifler arasındaki iş birliğini ifade eder 46. İnramuskular koordinasyon ne kadar iyi olursa daha çok kas lifi uyarılır ve farklı kasılma hızıyla (yavaş ya da hızlı)eşit zamanda maksimal kuvvet değerlerini ortaya koyarlar. Kas içi koordinasyonla hareketlerin uygulanışı karakterdedir. Böylece yüksek dinamik ve statik güç oluşur (sportif oyunlarda önemli) Sinirsel faktörler Araştırmalar, merkezi sinir sisteminin kas kuvveti için son derece önemli olduğunu göstermiştir 33. Sinir sistemindeki değişiklikler kuvvet direncini canlandırıcı etki yapmaktadır. Kas gruplarının tüm kapasitesini kullanması bu merkez tarafından engellenir. Olağanüstü durumlarda ve ölüm kalım meselesi anında bu motor ve birimlerin hepsi harekete geçer Mekanik faktörler Bir hareket yapılırken, mekanik yönden o harekete en uygun kaldıraç şekli kullanılmalıdır. Genellikle bir eklem 90 derecelik pozisyonda iken en kuvvetli durumdadır 65. Ayrıca kasların uyumlu çalışması ve sportif araç gereci iyi kullanabilmenin de kuvveti artırıcı rolü olduğu bildirilmektedir Sürat Sporda verimi belirleyen motorsal özelliklerden biridir, fakat diğer özelliklere nazaran geliştirilmesi en sınırlı olan genellikle birleştirilip iyileştirilebilen bir özellik olarak görülen sürat çok hızlı bir biçimde yol alma ya da hareket etme niteliğidir 25,

30 Sporcunun en önemli motorik özelliklerinde biri olan sürat değişik biçimlerde tanımlanabilir 33. Fiziki anlamda sürat, belirli bir zaman içerisinde katedilen yoldur 48. Antrenman bilimi açısından ise sürat; vücudu ya da vücudun bir bölümünü yüksek hızda hareket ettirebilme yeteneği şeklinde tanımlanabilir 33. Sürat antrenmanı neredeyse her spor için vazgeçilemeyen temel bir özellik olmaktadır. Sprint yarışları, futbol, boks, eskrim, hokey, takım sporları ve benzeri bir çok sporda sürat, belirleyici bir özelliktir. Belirleyici bir etmen olmadığı sporlarda ise; antrenmana sürat etkinliklerinin dahil edilmesi, yüksek yoğunluktaki antrenmanın elde edilmesini destekler 25. Genel sürat; herhangi bir hareketi (motor tepki) hızlı bir biçimde sergileyebilme yetisi olarak tanımlanır 25. Genel ve özel fiziksel hazırlığın her ikisi de genel sürati arttırmaktadır 19. Özel sürat ise; belirli bir süratte (genellikle çok yüksek) bir egzersizi veya beceriyi uygulama kapasitesi olarak tanımlanmaktadı 19. Özel sürat, yapılan branşa özgüdür ve birçok durumda başka spor dallarına aktarılması ya da dönüştürülmesi beklenmemelidir 25, Süratin bileşenleri Süratin kendi bünyesinde birden fazla ayırımı olmasına karşın yukarıdaki tanımlamaya istinaden süratin dört bileşeni vardır. Bunlar; a-) Algılama sürati b-) Hareketin başlangıcı (Reaksiyon zamanı)

31 c-) Her bir zaman ünitesinde hareketin sıklığı (Hareketin uygulanışı) d-) Belirli bir mesafeye kendini aktarma (taşıma) süratidir 25,19 Algılama sürati: Algılama sürati ile vücudun pozisyonu ve uygun rotasyonel hareketler düzenlenir 33. Bir uyarı algılandıktan sonra hareket başlar. Algılama hızlı olursa, hareketler daha çabuk yerine getirilir. Algılama sürati reaksiyon zamanını kısıtlar. Algılama sürati 11 ile 12 yaş arasında cinsler arasında önemli bir farklılık yoktur. Erkekler kendi maksimum hızlarına 12 yaşında, kızlar ise 14 yaşında çıkabilirler. Ancak ergenlik döneminden sonra %5-10 oranında bir farklılık ortaya çıkmaktadır 66. Reaksiyon sürati: Bir uyaranın verilmesinden, hareketin ilk belirtisinin görüldüğü kas kasılmasına kadar geçen zamanı içerir 19. Aniden ortaya çıkan ve tahmin edilmeyen bir sinyalin ulaşmasından, bu sinyale cevaba kadar geçen sürenin miktarı olarak da açıklanmaktadır 67. Zaciorsky (1974) e göre fizyolojik açıdan tepki süresi birbiri ardından gelen 5 öğeden oluşur ) Alıcılar tarafından ilk uyaranın alınması 2-) Bu uyaranın merkezi sinir sistemine (MLSS) iletilmesi 3-) Sinirler aracılığıyla ile uyaranın tanınması ve cevap uyaranın oluşturulması. 4-) MLSS den yanıt uyarının kasa aktarılması 5-) Mekaniksel olarak işin gerçekleştirilmesi için kasın uyarılmasıdır 25,19,39. Bu işlemler sırasında en çok süre üçüncü aşamada tüketilmektedir 33,26. Reaksiyon süratinin gelişimi Gündüz (1995) e göre doğuştan getirilen bir üstünlük yoksa geliştirilme durumu %1 dir

32 Hareket zamanı: Sporcunun ilk hareketi ile bitiş hareketi arasındaki geçen zamanıdır. Hareket zamanı, ivmelenme hızı, ortalama hız ve maksimum hız gibi elementleri içerir. a) İvmelenme hızı: Süratte meydana gelen değişmedir İvmeleme hızı: m/sn dir. b) Sprint hız: Hareket hızının hesaplanarak metreye bölümü ile elde edilir. Ortalama hız = m/sn dir. c) Maksimum hız: Her hangi bir mesafe koşulurken ulaşılabilinen en yüksek hızdır 26. Süratte devamlılık: Özel süratin kısa bir süre sonrası düşürülmemesi başka bir deyişle, uzun süren bir müsabaka süresince devamlı olarak hareketleri süratli bir şekilde yapabilme yeteneğidir. Diğer bir anlamda anaerobik dayanıklılıktır 60. Yüklenmelerde oluşan yorgunluğa karşı koymak için gereklidir ve anaerobik enerji yapısının üstün olmasını sağlar 19. Süratte devamlılık kompleks yapısı sebebiyle süratin önemli olduğu sporlarda performansı olumlu yönde etkiler 26, Aerobik güç ve kapasite Aerobik güç, kullanılabilen maksimal O 2 miktarı olarak tanımlanmaktadır. Egzersiz fizyolojisi literatüründe aerobik güç ile birlikte birçok değişik terim aynı anlamda kullanılmaktadır. Bunlardan biri max oksijen tüketimidir. Kısaca max VO 2 olarak ifade edilir 69. Gökbel (1989) maksimum aerobik güç ve maksimum O 2 kullanımının birbirlerinin yerine kullanıldığını belirterek tanımını şu şekilde yapmaktadır: Max VO2, deniz seviyesinde normal şartlarda büyük kas gruplarını kullanarak yapılan bir

33 dinamik egzersiz sırasında kişinin elde edebildiği en yüksek O 2 kullanımıdır. Bir diğer terim aerobik kapasitedir ki, kişinin vücudunun maksimum oranda O 2 kullanabilme yeteneği ya da oksijenli enerji üretimi olarak tanımlanır. Aerobik güç kardiyak çıkış ve kas dokusunun kanda O 2 alabilme kabiliyeti ile sınırlıdır 70. Kişinin birim zamanda kullanabildiği O 2 miktarı ne kadar fazla ise o kişinin aerobik kapasitesi de o oranda yüksek demektir. Aerobik güç, dayanıklılık sporlarında performansa etki eden en önemli fizyolojik faktördür. Max aerobik kapasite ile şiddetli bir eforu sürdürebilme yeteneği arasında yüksek bir bağımlılık vardır. Bir sporcu yüksek bir maksimal VO 2 değerine sahip olmaksızın mukavemet sporlarında yüksek bir performans gösteremez. Maksimal O 2 kullanımından ilk bahseden A.V.Hill olmuştur. Hill e göre bir ünite zamanda alınan O 2, dolaşım ve solunum sistemlerinin sınırlanması nedeniyle muayyen bir maksimum düzeye erişir ve yapılan iş artsa da o düzeyde kalır. İşte bu noktada kişinin kullandığı O 2 maksimaldir, max VO 2 veya maksimal aerobik kapasite adını alır ve bireyin kardiyorespiratuvar dayanıklılık kapasitesi veya kondisyonunun en iyi kriteri olarak kabul edilir 58. Aerobik güç, Max VO 2 fiziksel kapasite ile de syonim olarak kullanılır. Kalp, dolaşım ve solunum sistemlerinin birlikte çalıştığı bir gerçektir. Organizmanın kullandığı oksijeni organizmaya sokacak olan akciğerlerdir. Organizmaya akciğerlerin soktuğu oksijenin dokulara taşınması, kalp dolaşım sisteminin ödevidir. Bu nedenle her iki sistemin fizyolojik durumu ve fonksiyonel düzeyi, maksimal O 2 kullanımı düzeyine etkilidir. Düzenli ve giderek artan kontrollü antrenmanlarla kişinin maksimal O 2 alımı belirgin bir şekilde artar 58. Maksimal oksijen kullanımı 20 yaşına kadar artar daha sonra düşmeye başlar. Aşırı fiziksel antrenmanlarla %10 kadar arttırılabilir

34 Maksimal O 2 alımı bir ünite zamanda vücut ağırlığının kg. başına düşen cm 3 O 2 olarak ifade edilir. Maksimal O 2 kullanımının erkeklerde 50 cc/kg/dk. nın üstünde oluşu iyi bir dayanıklılık seviyesini gösterir. Çalışma yoğunluğu artınca buna bağlı olarak oksijen kullanımı da artar. Çalışma ne kadar artarsa artsın, hücrelere daha fazla O 2 temini mümkün değildir. Maksimal VO 2 aerobik gücün üstüne çıkmıştır. Bu durumda fazla yüklenme sonucu bunu karşılayacak ek enerji anaerobik olarak temin edilir 71. Max VO 2 bireyin yaşına, cinsine, vücut yapısına, kondisyon düzeyine göre değiştiği gibi bazı ırki, çevresel ve patolojik faktörlerin de etkisi altında kalabilir Anaerobik güç (Kgm/sn) Anaerobik güç, organizmanın yeterli oksijen alamadığı fakat çalışmaya devam edebileceği oksijensiz çalışma kapasitesidir 72. Fizyolojik açıdan anaerobik güç, kreatin fosfatın (CP) hızlı şekilde ATP yi üretebilme kapasitesi olarak tanımlanırken, mekaniksel açıdan da, en kısa sürede büyük bir gücün üretilmesi olarak tanımlanır ve birkaç saniyeden önce sonlanamayan hızlı etkin koşullarla değerlendirilir 73. Kuvvetin sergilenmesi anaerobik işlemlere bağlıdır. Anaerobik uygunluk ile ilgili anaerobik aktiviteler özellikle kas sisteminde bulunan enerji kaynaklarına bağlıdır. Anaerobik güç için kassal dayanıklılık popüler bir deyim olmasına rağmen yine de farklı düşünülebilir. Anaerobik güç üç ayrı bölümde kategorize edilmektedir. Kısa Anaerobik Güç: Bir çok insanda yaklaşık 10 saniye maksimum hızda yapılan ve elit sporcularda ise yaklaşık 30 saniyeye varan egzersizlerdir. Uzun Anaerobik Güç: Kısa anaerobik, kategoriye giren egzersizlere göre biraz daha uzun maksimal egzersizleri

35 başarabilme ve dayanabilme yeteneğini gösteren fiziksel uygunluktur. Bununla birlikte, uzun anaerobik aktiviteler, kısa anaerobik aktivitelere göre daha az yoğunlukta ve hızdadır. Süre olarak ise saniye arasında değişen maksimal egzersizler baskın olarak uzun anaerobik aktivitelerdir. Biomekanik olarak uzun anaerobik aktiviteler ilk olarak anaerobik glikolitik sisteme (laktat sistem), ikinci olarak anaerobik fosfojenik sisteme bağlıdır. Karışık Anaerobik Güç: Bir kişinin uzun anaerobik egzersizlerden daha uzun, fakat aerobik egzersizlerden daha kısa olan maksimum hızdaki egzersizlerin performansını gösterir. Dolayısıyla 90 saniyeden başlayarak 2-3 dakikaya kadar devam eden maksimum hızdaki yüksek şiddetteki egzersizlerdir Vücut Kompozisyonu Hipokrates M.Ö.400'lerdeki iki ana vücut biçimine kısa şişman ve uzun-zayıf olarak tarif etti. Yüzyıllar boyunca özellikle orta çağda vücut biçimleri ve çeşitleri ile hastalılar arasında büyük bir ilişki olduğuna inanıldı. 18.yüzyılın sonlarında Abernathy vücudun yüzeysel alanının hesaplanması için matematiksel bir formülün üzerinde çalıştı. Bu çalışma bugünkü modern tekniklerle hesaplanan teoriksel yaklaşımların başlangıcı olarak kabul edilmektedir 75. Vücut kompozisyonu çalışmaları insanın büyüyen organizmasının bir parçası olarak biyolojik yapısından doğmuştur. Vücudu meydana getiren dokularla ilgilenen bilim adamlarının biyolojinin içerisinde çok küçük bir bölümünü oluşturması sebebiyle bu alanda beklenen gelişme olamadı. İnsan biyolojisi diğer dokularla ilgilenmesine karşın yağ dokularının önemli karakteristikleri ile ilgilenmediler. O zamanlar önemli olan büyüme ve vücut şekilleri hususunda çok kaba olarak yapılan çalışmalardı

36 1963 de Ilinois'te düzenlenen uluslararası Antropometrik ölçümler konferansında vücut kompozisyonu ile ilgili çalışmaların tamamı iki ciltlik bir yayında toplanmıştır. Bu ilerleme kültürel, egzersiz biliminde, insan biyolojisi, tıp fizyolojisi, beslenme sahaları, büyüme, yaş ile ilişkileri teorik ve uygulamalı çalışmalara başlamada vücut kompozisyonu alanında dönem noktası olmuştur. En önemli araştırmalardan bazıları da spor etkinliğine hitap etmiştir. Vücut kompozisyonu hakkında laboratuar ve klinik metotların kullanılmasına önem verilmiştir. Böylece yeni ve daha kullanılır metotlar sporcu ve sporcu olmayanlarda toplumun yapısı ve özel yaklaşımlarla geliştirilmiştir. Son 20 yıldaki araştırmalara bakılacak olursa bu çalışa hızı ile daha doğru vücut formüllerinin geliştirileceği ve kas kemik ve yağ dokusu ölçümlerinin dağılımları ile bireysel değişkenlikler üzerine ileriki yıllarda daha geniş çalışmalar yapılacağı kanaati oluşmuştur. Böylece gelecekte büyüme, egzersiz, spor konusunda daha çok bilgi kazandırılacaktır 76. Fazla yağ sebebiyle oluşan şişmanlığın incelenmesi isteği şişmanlıkla ölüm arasında bağ kuran araştırmalarla başladı. Kasların incelenmesi dürtüsü, beslenme miktarındaki proteinleri ayarlamak ve kasların oranına duyulan ilgiden, kemik minerallerinin incelenmesi de halen mevcut olan kemik hastalıklarının sebebinin teşhisi ve tedavisi konusunda gittikçe artan dürtülerden ileri gelmiştir. Vücut kompozisyonu genel olarak, yağ, kemik, kas hücreleri, diğer organik maddeler ve vücut dışı sıvıların orantılı bir şekilde bir araya gelmesinde oluşur. Vücuttaki organ ve üyelerde benzerlik olmakla birlikte her insanın birbirinden farklı fiziksel kompozisyonu vardır. İnsan yaşantısını yakından ilgilendiren vücut kompozisyonunu etkileyen büyük faktörler; cinsiyet, kas, fiziksel aktivite, hastalıklar ve beslenme olarak sayabiliriz

37 Vücut kompozisyonu birçok araştırmacı tarafından iki bölümde incelenmiştir; vücudun yağsız kütlesi (kas, kemik, hayati organlar) ve yağ kütlesi. Temel varsayım olarak toplam vücut ağırlığı; vücudun yağsız ve yağlı bölgelerinin ağırlığının toplamına eşittir Yağlar Yediğimiz besinlerden ihtiyaç fazlası olan bütün karbonhidratlar, yağ ve proteinler yağ dokusuna dönüşerek depo edilirler. Yağ her sağlıklı kişide belli oranda olması gereken temel parçalardan biridir. Anatomik ve fizyolojik fonksiyonlar için mutlaka bulunması gerekir. İnsan vücudunda yaklaşık %3 oranında öz yağ vardır. Kadınlarda bu oran % 5 ila % 9 arsında cinsel özelliklerine bağlı olarak artar. Olması gereken minimum yağ oranlarının üzerindeki yağ miktarı depo yağ miktarı olarak dönüşür. Doğumdan hemen sonra insan vücudunun %12'si yağdır. 6 Ay içerisinde bu oran hızla % 30'a yükselir ve yürümeye başladığında %18 dolaylarına düşer 78. Ergenlik çağında kaslar geliştikçe ana özellik olarak, yağ birikimi artar. Kızlarda; göğüsler, kalçalar büyümeye başlar. Büyüme tamamlandıktan sonra kadınla erkek arasında %5 ile % 12 arasında fark gözlenebilir yaşından sonra erkek ve kadınlar yaşına kadar her yıl kg yağ kazanırlarken kaslar zayıflar. Böylece kilo aynı kalmasına rağmen yağ kütlesinin artması vücut yoğunluğunun azalmasına ve vücut hacminin genişlemesine neden olur. Vücutta bulunması gereken minimal yağ miktarı konusunda biyolojik bir eşik olduğu kabul edilmektedir. Bu eşiğin altına inildiğinde kişinin sağlığının tehlikeye gireceği bildirilmektedir. Bu eşiğin en genel tespiti toplam vücut ağırlığında depo edilen yağ çıkarıldığında elde edilir 78,