Transkript

1 Sayfa No 1- GĠRĠġ 1 2- ELEKTRONĠK TĠCARET (E-TĠCARET) NEDĠR? 1 3- ELEKTRONĠK TĠCARETĠN TARĠHÇESĠ 2 4- TÜRKĠYE DE ELEKTRONĠK TĠCARET 4 5- ELEKTRONĠK TĠCARETĠN UNSURLARI VE TEMEL ARAÇLARI E- Ticaretin Unsurları E-Ticaretin Temel Araçları 6 6- ELEKTRTONĠK TĠCARETĠN TÜRLERĠ Faaliyetlere Göre E-Ticaret Dolaylı E-Ticaret Doğrudan E-Ticaret Taraflarına Göre E-Ticaret ĠĢletmeden Tüketiciye E-Ticaret (Business to Consumer : B2C) ĠĢletmeden ĠĢletmeye E-Ticaret (Business to Business : B2B) ĠĢletmeden Kamuya E-Ticaret Bireyden Kamuya E-Ticaret 8 7- ELEKTRONĠK TĠCARETĠN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI Elektronik Ticaretin Avantajları Elektronik Ticaretin Dezavantajları 9 8- ELEKTRRONĠK TĠCARETĠN ETKĠLERĠ E-Ticaret ĠĢ Hayatında Hangi Faaliyetleri Etkilemektedir? E-Ticaretin Ekonomik ve Sosyal YaĢama Etkileri E-Ticaretin KOBĠ lere Etkileri E-Ticaretin Yönetime Etkileri E-Ticaretin Reklamcılığa ve Pazarlamaya Etkileri E-Ticaretin Tüketiciye ve AlıĢveriĢe Etkileri SONUÇ 16 EK-1 17 KAYNAKÇA 19

2 1- GİRİŞ Doymaz bir potansiyele sahip olan insanoğlu her geçen gün hayatına yeni ve değiģik Ģeyler katmaktadır. Hiç Ģüphe yoktur ki, bu yenilik ve değiģimler insanların ve ulusların istikbali ile ilgilidir. Özellikle son dönemlerde bilgi ve iletiģim teknolojilerinde meydana gelen hızlı geliģmeler, insanoğlunun hayatında bir çok ilke imza atmaktadır. ĠĢte bu ilklerden bir tanesi Elektronik Ticarettir (E-Ticaret ). Bazı insanlar için oldukça yeni olan bu kavram, yukarıda da denildiği gibi insanların, ulusların ve devletlerin geleceğinin Ģekillenmesi açısından oldukça önemlidir. Pek de küçük olmayan küremizi büyük bir köy sınıfına sokacak; globalleģmenin belki de -en sağlam ve en gerçekçi adımı- sayılabilecek elektronik ticaret, gerek sosyal ve gerekse ekonomik yaģamda yeni, hızlı ve ilginç değiģimler getirecektir. 2- ELEKTRONİK TİCARET ( E- TİCARET ) NEDİR? Bilindiği gibi ticaret ifadesi kavramsal olarak mal veya hizmetin satın alınması ve satılması iģlemlerini kapsamaktadır. Bu sürecin elektronik ortamda, internet üzerinde yapılması e-ticaret kavramını ortaya çıkarmıģtır. MüĢteri beklentilerindeki mal ve hizmet arzındaki artıģ, iģ dünyasındaki rekabeti küresel ölçekte zorlaģtırmaktadır. ĠĢadamları buna uyum sağlamak için organizasyonlarını ve çalıģma tarzlarını değiģtirmekte, firma-müģteri-tedarikçi arasındaki bariyerleri internet ve e-ticaret ile kaldırmaktadır. E-ticaretin tanımı konusunda farklı ülkelerin kuruluģları tarafından farklı tanımlar ortaya konmaktadır. Ancak e-ticaret konusunda en yaygın genel kabul görmüģ tanım OECD tarafından 1997 de yapılan tanımdır. Bu çerçevede E- ticaret aģağıdaki eylemleri kapsayan süreç olarak tanımlanmaktadır; 1 Ticaret öncesi firmaların elektronik ortamda bilgilenmesi ve araģtırma yürütmesi, Firmaların elektronik ortamda buluģması, Ödeme sürecinin yerine getirilmesi, Taahhüdün yerine getirilmesi, mal veya hizmetin müģteriye teslimi, 1 Bülent KANAT, Murat BAġYĠĞĠT ve Volkan ABAK E-Ticaret. (18 Haziran 2002) [21 Mart 2003]. 1

3 SatıĢ sonrası bakım, destek, vb. hizmetlerin temin edilmesi. E-Ticaret ile daha esnek yapıya kavuģan, tedarikçileri ile daha yakın çalıģan, müģterilerin beklenti ve ihtiyaçlarına daha hızlı cevap veren firmalar da, global ölçekte değiģim yaģamaktadır. E-Ticaret, firmalara en iyi tedarikçiyi seçme ve bütün dünyaya satıģ yapma imkanı sunmaktadır. 2 Elektronik ortamda yürütülen ticari faaliyetler Ġngilizce de e-trade, e-business gibi farklı kelimelerle de adlandırılabildiği halde Ġngilizce karģısında Türkçe mizin daha az zengin bir dil olması sonucunda commerce, trade ev business kelimelerinin karģılığında genellikle ticaret kelimesi kullanılmaktadır. Aslında bu üç kelimenin Ġngilizce de anlattığı olgular birbirinden biraz farklıdır. Commerce, ürün ve hizmetin belirli bir karģılık sonucunda el değiģtirmesi anlamına gelen ticaret kelimesi anlatır. Bu terim sipariģleri de kendi bünyesinde toparlar. Tükçe de iģ anlamına gelen business kelimesinden çoğaltılan e-business terimi ise geniģ ölçüler içersinde elektronik ortamda iģ yapılmasıdır. Bu terim pazarlamadan iletiģime, satıģtan desteğe, sipariģten teslimata kadar tüm iģ süreçlerinin elektronik ortamda yapılmasını anlatır. Bu ifadeye göre kullanmakta bir çeģit e-business (eiģ) aktivitesidir. Trade kelimesinden türetilen e-trade ise elektronik ortamda bir ürünün alım satımının yapılmasıdır. 3 Kısaca üç kelimeyi tekrar incelersek e- business (e-iģ); genel iģ dünyasının elektronik ortama taģınmasını, e-commerce ( e-ticaret ); pazarlama, sipariģ gibi aktiviteleri de içeren ticareti, e-trade ( e- alım/satım ) ise ürün ve hizmetlerin alım ve satım bölümünü tarif eder. E- business, e-commerce ve e-trade i kendi bünyesi içersine alan çok geniģ bir kavram, e-commerce, sipariģ, pazarlama ve satıģ olgularını yani e-trade i de içine alan orta kapsamlı bir kavram ve e-trade ise sadece alım ve satımın anlatıldığı dar bir kavram olarak karģımıza çıkar. 3- ELEKTRONİK TİCARETİN TARİHÇESİ Bilgisayarlar arası ilk iletiģim ağı 1969 yılında dört Amerikan üniversitesi ve ordunun iģbirliğiyle ARPANET projesi altında kurulmuģtur. BaĢlangıç amacı bilgisayar kaynaklarının paylaģımı olan bu projenin düģünülmeyen ancak en önemli yararı elektronik posta, haber grupları, on-line tartıģma grupları gibi yeni bir iletiģim ortamı yaratması olmuģtur lerin baģında TCP/IP protokolü eski ARPA protokolünün yerini almasıyla internet adını alan ağın çok çeģitli bilgisayar, iģletim sistemi ve farklı kullanıcı gruplarını kapsayacak Ģekilde geniģlemesi mümkün hale gelmiģ, ayrıca sağlıklı olmayan hatlarda da iletiģimin 2 Dünya Ticaretindeki DeğiĢim. (2002). [10 Mart 2003] 3 Ġbrahim SIRMA Elektronik Ticaret Stratejileri Askan Bülteni Ġstanbul Üniversitesi (2002). s.20 2

4 sürdürülebilmesi amacı gerçekleģtirilmiģtir. Bu geliģme her geçen gün daha çok sayıda üniversite ve araģtırma kurumuna internete bağlanma ve bizzat interneti geliģtirme Ģansı tanımıģtır. Ġnterneti asıl önüne geçilmez bir çığa dönüģtüren geliģmenin baģlangıcı ise 1990 yılı sonunda HTTP protokolünün kullanıldığı ilk web sayfasının faaliyete geçmesi olmuģtur. Protokolün kaynak kodları 1991 yılında yayınlanmıģ ve protokole 1992 yılında da protokole grafik bileģenleri eklenmiģtir. Aynı yıl Macintosh bilgisayarlar için tarayıcı geliģtirilmiģtir baģlarında da günümüzde en yaygın kullanımda olan tarayıcıların özünü oluģturan pc bazlı ilk tarayıcı yayınlanmıģ ve bu gün geldiğimiz noktaya doğru ilerleyen inanılmaz süreç ilk belirtilerini vermiģtir. 4 Elektronik iletiģim teknolojileri ticari hayatta aslında uzun yıllardır (1980 lerden beri ) kullanılmaktadır. Ama internettin e-ticaret için kullanılması çok yenidir (1997 lerden beri). Zaten internet asıl geliģimini (patlamasını) ticari kullanımı artmaya baģladıktan sonra yaģamaya baģlamıģtır. Sonuçta, internetin yaygınlaģması ile birlikte, web ve e-posta uygulamalarının e-ticaretin doğal mekanı haline geldiğini söyleyebiliriz. Ġnternetin ticari ürünleri satmada kullanımı, ilk baģta belki olabilir. türünden ve süslü web sayfalarından oluģan bir takım denemelerden ibaretti. Ancak Amazon.com, Dixons, Yahoo gibi örneklerin 1-2 yıl içersinde, sadece internetin üzerinden sattıkları servislerle birer büyük Ģirket haline gelmeleri, birden bu denemeleri ve hayalleri gerçeğe dönüģtürüverdi. Ġnternet üzerinde dönen ekonomi her geçen gün artmaktadır. Hatta, 1999 yılında Amerikan Ticaret Bakanlığı nın yaptığı bir araģtırmada internet ekonomisinin ( ucuz girdi ve iģ gücü, az maliyet vb.. sebebiyle) enflasyon oranının azaltılmasında rol oynadığını saptamıģtır. 5 OECD, Avrupa Topluluğu, ABD gibi ekonomiler, internet üzerinden yapılan elektronik ticaretin globalleģmesi ve sağlıklı bir yapıda geliģmesi konusunda 1990 lı yılların sonlarından beri stratejik toplantılar yapmakta ve ortak eylem planlarını geliģtirmeye çalıģmaktadırlar. Bu çalıģmalarda, 6 kullanıcıların ve müģterilerin elektronik ticarete güvenlerinin artması (kiģisel bilgilerin güvenliği, güvenli kredi kartı kullanımı, müģteri haklarının korunması vb), geleneksel ticari faaliyetlerin yapılabilmesi için geliģtirilmiģ /düzenlenmiģ yasa ve kuralların elektronik ticari pazara da hitap eder hale gelmesi, elektronik ticaret için oluģturulan bilgi/iģlem altyapısının geliģtirilmesi, 4 Yalçın ÖĞÜTCEN. Ġnternet Ortamında E-Ticaret ĠGEME den Bakış Dergisi, 18 (2001) :52 5 Sırma, a.g.e. S:20 6 a.g.e. 3

5 elektronik ticaretten alınacak verimin artması gibi unsurlar göz önünde tutulmakta ve bu konularda hükümet politikalarına yön verecek karalar alınmaktadır yılına kadar, Avrupa Topluluğu bünyesinde, e-ticaret ile ilgili konularda 20 milyon yeni iģ olanağı oluģturulacağı tahmin edilmektedir. (EU Summit, Mart 2000,Lizbon,Portekiz). Bu ve benzeri örnekler ve açıklamalara baktığımızda, globalleģen dünyada e-ticaretin ne kadar önemli olduğunu görmekteyiz. 4 TÜRKİYE DE ELEKTRONİK TİCARET Türkiye de elektronik ticaret henüz geliģme aģamasındadır, ancak büyük bir potansiyel olduğu konusunda firmalar arasında bir görüģ birliği vardır. Bu potansiyele ulaģmak için hızlı ve yaygın internet alt yapısı gereksiniminden baģlayan, bilgisayar sayısının azlığını ve güvenliğini kapsayan ve standartların oturmasına kadar giden bir çok engelin aģılması gerekmektedir. Bunun dıģında yasalar ve bu konudaki mevzuatın belirlenmesi gerekmektedir. Bu engellerin aģılması halinde ise, elektronik ticaretin çok hızlı geliģmesi beklenmektedir. 7 Ülkemiz de, 1998 den sonra bazı büyük alıģveriģ merkezleri internet üzerinde satıģ mağazaları açmıģlar, ayrıca kurumlara ve bireysel giriģimcilere elektronik dükkan (e-dükkan) kiralayan servis sağlayıcılar ortaya çıkmaya baģlamıģtır. Basın ve bankacılık alanlarında, konularında öncü niteliği olan bazı kuruluģlar, e-ticaret alanında da yatırımlarını (2000 lerin baģlarında) hızlandırmıģlardır. 8 Ülkemizin mevcut durumuna bakıldığında çok hızlı geliģen bir internet alt yapısı ( alt yapının yakın tarihlere kadar hiç olmayıģı sayesinde ve gerek Türk Telekom un gerekse özel sektörün son 3-4 yıllık yatırımları itibariyle OECD ülkeleriyle kıyaslandığında Avrupa da en hızlı geliģim gösteren ülke Türkiye dir.) ve internet dıģı e-ticaret alt yapısının olmayıģı yüzünden tek Ģansımız internet üzerinden e-ticaret olarak ortaya çıkmaktadır. Türkiye son iki yıl da inanılmaz geliģmeler kaydetmiģ, alt yapısı base band kategorisinden broad band kategorisine terfi etmiģtir. Yurt içi omurgası 2 Mbit den 155 Mbite çıkartılmıģ ve yakın gelecekte 2 Gbite çıkarılması için hazırlıklar yapılmaktadır. ( ki bu 4 sene içinde 1000 kez büyüme anlamına gelir.) 9 7 Ayla YAZICI. Elektronik Ticaretin Ekonomik Boyutu EskiĢehir Anadolu Üniversitesi, İ.İ.B.F Dergisi Cilt No : 18 Sayı : 1-2 (2002), s: 95 8 Sırma, a.g.e., s: 21 9 ÖĞÜTCEN, a.g.e., s:

6 Ġnternet üzerinde elektronik bankacılık ve sanal marketler üzerinden online alıģveriģ merkezi uygulamaları baģta olmak üzere seyahat rezervasyonları, elektronik eģya satıģı vb. gibi konularda ciddi bir elektronik ticaret pazarının oluģmaya baģlama sinyalleri verdiğini söyleyebiliriz. 5 ELEKTRONİK TİCARETİN UNSURLARI VE TEMEL ARAÇLARI 5-1. E-Ticaretin Unsurları E-Ticaretin unsurları genel itibariyle Ģu Ģekilde sıralanabilir: 10 Ticarete konu olabilecek bir ürün veya hizmet. Ürün veya hizmetin satıģa sunulacağı yer e-ticarette bir web sayfası olarak karģımıza çıkmaktadır. MüĢterileri web sitesine çekmek için gerekli olan pazarlama aktivitesi. Ödeme aracı olarak, elektronik ortamda nakit kabul edilemeyeceği için genelde kullanılan sistem kredi kartı ile ödemedir. Bunun için kredi kartı numarasının temin edilmesi gerekmektedir. Bu numaranın güvenliğini sağlamak için güvenli web sayfaları, satıcı ve banka arasında bu bilginin gizlice dolaģtığı ödeme sistemi ve elektronik kredi kartları gibi pek çok ödeme Ģekli karģımıza çıkmaktadır. E-Ticaretteki teslimat ise genellikle bağımsız bir lojistik firması ile sağlanır. SipariĢ edilen veya satın alınan ürün kurye Ģirketleri ile alıcısına ulaģtırılır. Yazılım, yazı ve veri gibi bilgisayardan bilgisayara aktarılması gereken ve bilgisayar aracılığıyla eriģilebilen ürün ve hizmetlerde ise teslimat aracı olarak dosya indirme mekanizmaları kullanılır. İade ürünleri kabul etmek, garanti Ģartlarını yerine getirmek ve istek halinde sigorta sistemini oluģturmak klasik ticaret anlayıģı ile farklılık göstermeyen sistemlerdir. Müşteri Destek sistemi ise elektronik ortamda yapılan ticarette elektronik olarak daha fazla rağbet göstermektedir. Ürün ile ilgili sıkça sorulan soruların yer aldığı sayfalar, veya elektronik formlar ile bilgi akıģı sağlanması da bu sistemin birer parçasıdır. Bunun dıģında klasik iģ süreçlerinin web ortamına açılmasıyla birlikte müģteriye sadakat, müģteriye duyarlılık ve hizmet anlayıģı çerçevesinde satıģların arttırılması mümkündür. Buna örnek vermek gerekirse otomobil 10 Kanat, a.g.e. 5

7 üreticisi bir firmanın web sitesinde verilen bir otomobil sipariģinin ne zaman hangi aģamada olduğunu görmek müģteri tarafından oldukça mutlu bir Ģekilde karģılanacaktır E-Ticaretin Temel Araçları E-Ticaretin yapılmasını sağlayan araçlar; telefon, faks, televizyon, elektronik ödeme ve para aktarma sistemleri, elektronik veri değiģimi sistemleri (EDI) ve internet olmak üzere altı temel araç sayılmaktadır. 12 EDI ve internet, e-ticaret açısından diğer dört klasik araca göre farklı bir konuma sahiptir. Ticareti yapan iki firma arasında insan faktörü olmaksızın bilgisayarlar aracılığıyla belge ve bilgi değiģimi sağlayabilen EDI sistemleri,eticaretin önemli bir aracıdır. EDI sistemi, ekipman ve bağlama maliyetinin yüksekliği nedeniyle yaygın olmamakla birlikte kendine ait telekomünikasyon alt yapısı bulunan bir Ģebekedir. 13 Yukarıda sayılan altı temel araç arasında internet e-ticaret açısından en etkin araç olarak kabul edilmektedir. Bir hizmetin üretiminin, reklamının, satın alımının, ödenmesinin ve teslimatının yalnızca internet aracılığıyla yapılması mümkündür. Ses, görüntü ve yazılı bir metni aynı anda ve daha hızlı iletebilme imkanının olması ve bu iģlemlerin internet ortamında daha ucuz olması gibi nedenlerden ötürü daha çok tercih edilmektedir ELEKTRONİK TİCARETİN TÜRLERİ 6.1. Faaliyetlerine Göre Elektronik Ticaret Elektronik ticaretin faaliyetlerine göre ikiye ayrılmaktadır. Dolaylı E- Ticaret ve Doğrudan E-Ticaret Dolaylı E-Ticaret Dolaylı e-ticaret, malların elektronik ortamda sipariģ edilmesi ile geleneksel yollarla ( posta hizmeti ve ticari kuryeler ) fiziki tesliminin gerçekleģmesi Ģeklinde olmaktadır. Dolaylı e-ticaret, ulaģım sistemi, para sistemi, gümrük sistemi gibi bazı dıģsal faktörlere bağlıdır. 11 Yazıcı, a.g.e., s: (Tarih yok) [21 Mart 2003]. 13 Murat Ahmet YÖRÜK (Tarih yok) [21 Mart 2003]. 14 Aynı. 15 Yazıcı, a.g.e, S: 86 6

8 Doğrudan E-Ticaret Doğrudan e-ticaret, fiziksel olmayan mal ve hizmetlerin (bilgisayar programları, eğlence ve kültürel içerikli, görsel ve iģitsel eserler, çeģitli konularda bilgi sunan hizmetler, danıģmanlık hizmetleri vb. gibi) sipariģinin, ödenmesinin ve tesliminin on-line olarak gerçekleģtirilmesidir. Doğrudan eticaret, coğrafi sınırlar ötesinde tamamlanabilen elektronik bir iģlemdir Taraflarına Göre Elektronik Ticaret İşletmeden Tüketiciye E-Ticaret (Business to Consumer, B2C) ĠĢletmeden tüketiciye yönelik ticari hizmetlerde e-ticaretin iģlevi, iģletme ve müģteri arasındaki ticari iliģkilerin ve iģlemlerin web üzerinden yürütülmesidir. Amaç, mal ve hizmetlerin satılması ve hedef kitlelere pazarlanmasıdır. Web teknolojisindeki hızlı geliģmeler sonucunda ortaya çıkan Sanal Mağaza uygulamaları ile internette firmalar elektronik ortamda; bilgisayardan otomobile, kitaptan pizzaya bir çok ürünün doğrudan tüketiciye satıģını yapmaya baģlamıģtır. Dell, Amazon.com, ebay gibi Ģirketlerin hizmetleri bu modele girmektedir. 16 Ġnternet kullanıcılarının geliri, eğitim düzeyi ve yaģı bu tür ticareti belirleyen etkenlerdendir. Genel itibariyle yüksek eğitimli ve gelir düzeyi ortalamanın üstünde olan yaģ arası kiģiler internet üzerinden e-ticarete katılmaktadırlar İşletmeden İşletmeye E-Ticaret (Business to Business, B2B) ĠĢletmeden ĠĢletmeye E-Ticaret modelinde ki amaç, otomasyonlandırılmıģ sistemlerin ortaklaģa iģ yapılan birimlere (üretici firma, tedarikçi firmalar, bayiler, mağazalar, departmanlar vb.) entegrasyonu ile ürün, hizmet ve bilginin iģletmeler arasında satıģını, kullanımını ve paylaģımını sağlamaktır. Firmaların elektronik ortamda tedarikçiye sipariģ vermesi, faturalarını temin etmesi ve bedellerini ödemesi olarak da ifade edilebilir. 18 Yapılan araģtırmalara göre gerçekleģen e-ticaret içersinde iģletmeler arası yapılan ticaretin payı, iģletme ile tüketici arasında yapılandan daha büyüktür. Yıllar itibariyle elektronik ticaret hacminin verildiği Tablo 1 de görüldüğü gibi en fazla elektronik ticaret hacmi iģletmeler arasında gerçekleģmektedir. 16 Kanat, a.g.e. 17 Yazıcı, a.g.e., s: Dünya Ticaretindeki DeğiĢim.. a.g.e. 7

9 Tablo 1 : İnternet Temelli E-Ticaret Yıllar İşletmeler Arası İşletme Tüketici Arası ( Milyar $) ( Milyar $) Kaynak :Adem KALÇA Küreselleşen Dünyada E-Ticaret Banka ve Ekonomi Yorumları Dergisi, Sayı :3 ( Mart 2000)S, İşletmeden Kamuya E-Ticaret ĠĢletmelerle kamu kuruluģları arasındaki ticari iģlemleri kapsayan bu bölüme kamu ihalelerinin internette yayınlanması ve firmaların elektronik ortamda teklif vermeleri ilk örnekleri oluģturmaktadır. E-Ticaretin yaygınlaģmasını desteklemek amacı ile kamunun vergi ödemeleri, gümrük iģlemleri de sanal dünyaya taģınmaktadır Bireyden Kamuya E-Ticaret Henüz yaygın örnekleri olmayan bu kategoride ehliyet, pasaport baģvuruları, sosyal güvenlik primleri ve vergi ödemeleri, vb. uygulamalar ile Elektronik Devlet e geçiģin sağlanması planlanmaktadır. Ġngiltere Hükümeti, 2005 yılında tüm kamu hizmetlerinin elektronik ortamda yapılabileceğini ve Elektronik Devlet e geçiģin tamamlanacağını duyurmuģtur yılına kadar ise tüm okul ve kütüphanelerin internet bağlantılarının sağlanması planlanmaktadır ELEKTRONİK TİCARETİN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI Elektronik ticarette avantajların ve dezavantajların her ikisini de hesaba katmak önemlidir. Bu yöntem ile kullanımı kolay ve güvenli ürünleri 19 Kanat, a.g.e. 20 Aynı. 8

10 geliģtirmek daha kolaydır. Kullanıcıların bu sitemlere nasıl adapte olduklarında bu iki faktör önemli bir rol oynar Elektronik Ticaretin Avantajları Elektronik Ticaret, bu ticarete katılan her tarafa faydalar sağlamaktadır. Bir banka nakit para tutma sorumluluğundan ve müģteri için sağlayacağı yeni, etkileyici servis formundan yararlanır. Bu sistemdeki ticaret, alıcılar ve satıcılar arasında doğrudan bir bağ olduğu gibi, aynı zamanda aralarında dijital bilgi değiģimi de sağlar. Zaman ve mekan sınırları aģılıyor. E-ticaretteki interaktiflikten dolayı, müģteri davranıģları bu ticarete adapte olabilirler. Bilgileri güncelleģtirmek kolaydır. Perakendeciler daima nakit para tutma yükümlülüğünden yararlanırlar ve kasalarında büyük miktarda para tutmak zorunda değillerdir. Günün sonunda parayı bir iģlem ile bankaya transfer edebilirler. Bu da daha az hırsızlığa neden olur. Ġnsanlar gerçek para ile harcama yapmaktan daha çok elektronik kartlarla harcama yapmaya eğilim gösterirler. MüĢteriler, evlerinden nasıl kolayca para çekebileceklerinin ve azalan servislerden ve sipariģ maliyetlerinden dolayı fiyatların nasıl düģtüğünün farkına varacaklardır. Hiç kimse senin elektronik paranı ( E-Para ) izleyemez ve böylece senin gizliliğin vardır. Eğer kartını kaybedersen, sen taģıdığın kadar parayı kaybedersin, hesaptaki paraya bir Ģey olmaz. Kayıp bir kartı almanın da kimseye faydası olmaz. Ġki hatalı denemeden sonra güvenliğini kaybedebilirsin yani geçersiz olur. Ġnsanlar birinin çalabileceği parayı taģımamakla daha fazla güvenlik elde ederler. Dükkanlar ve mağazalar aynı miktardaki gerçek parayı daha fazla ellerinde tutmaktadırlar. Dijital para çalınamaz Elektronik Ticaretin Dezavantajları Bir parça elektronik paranın (e-para) kopyalama izni ve bu kopyaların harcanmasına Çifte Harcama Problemi denir. Bu durum bazı insanları birkaç saniyede milyarder yapabilir. Diğer taraftan birkaç saniyede çok fakir olunacaktır. Kolaylıkla anlaģılabileceği gibi gerçek e-para sistemleri bu sorunu çözmelidirler. Tüccarlar Online e-para sisteminde her satıģta banka ile iletiģim kurmaları gerekmektedir. Eğer para hala harcanabilir özelliğe sahip ise, banka bu bilgileri, veri tabanlarından öğrenebilir veya doğrulayabilirler. 21 Youngwoo Seo E-Commerce. ( Çeviren : Cumaali YILDIRIM ) (20 Haziran 1999) [05 ġubat 2001]. 9

11 Off-line (hatta bağlı olmayan) sistemler bu problemi değiģik yöntemlerle ele alabilirler. Bir yolu, Gözlemci (observer) adında bir kanıt tarayıcı ( tamper-proof chip) çipi içeren akıllı kart oluģturmaktır. Bu gözlemci akıllı kart ile harcanan bütün e-paraları küçük bir bilgi bankasında barındırır. Diğer bir yöntem de; e-para ve bankaya bir kısım e-para giriģi yapıldığı zaman çifte kullanıcının kimliğinin açığa vurulduğu ĢifrelenmiĢ protokol yapısıdır. Elektronik satın alma ve elektronik iģlemle ilgili bir negatif taraf, aslında, tüm bu iģlemler kullanıcı için daha az somut bir yolla meydana gelecektir. Kullanıcı, normal bir nakit değiģimde gördüğü iģlemleri bu yolda göremez. Bu insanları, emin olmama durumuna sokacaktır. Dolayısıyla aklımıza bilgisayar ve akıllı kart güvenilir mi? sorusu gelmektedir. Anahtar belge (key escrow), kiģinin özel anahtarlarının yarısı adalet bakanlığına ve diğer yarısını da polise verdiği bir diğer metottur. Onlar senin yasadıģı bir Ģey yaptığından Ģüphelendikleri zaman senin Ģifreni çözmeye karar verebilirler. Birçok ülke ABD den gelen bu öneriye sıcak bakmaktadırlar. Yani hükümetler isterlerse Ģifreyi kırıp sizi izleyebilirler. Bu durumda da elektronik iģlemlerin güvenilirliği ve gizliliği konusunda Ģüpheler uyanmaktadır. Finlandiya anahtar kelimeye ( key escrow) karģı çıkan ülkelerden biridir. Elektronik ticarette ana bir durum, tamamıyla güçlü bir Ģifrelemenin kullanımıdır. 8. ELEKTRONİK TİCARETİN ETKİLERİ E-Ticaret, özü itibariyle ekonomik bir olgu gibi algılansa da sosyal ve kültürel alanlarda da etkiler oluģturmaktadır. E-Ticaretin; birey, firmalar ve toplum üzerinde farklı etkiler oluģturduğu görülmektedir. MüĢteri beklentilerinin pazarı yeniden tanımladığı veya yeni pazarlar oluģturduğu koģullara E-Ticareti benimseyen firmalar, daha hızlı uyum sağlamakta ve rekabet konusunda avantaj elde etmektedir. Bireylere ise alıģveriģ, bilgi ve hizmetlere eriģim, kamu ile etkileģim konularında fiziki uzaklık ve zaman kısıtlarını ortadan kaldıran yeni yollar sunulmaktadır E-Ticaret İş Hayatında Hangi Faaliyetleri Etkilemektedir? E-Ticaret ĠĢ hayatında Ģu faaliyetleri etkilemektedir Yazıcı, a.g.e., s: Kanat, a.g.e. 10

12 Pazarlama, satıģ ve promosyon, Ön satıģ, taģeronluk, tedarik, Finansman ve sigorta, Ticari iģlemler: sipariģ, teslimat ve ödeme, Servis ve bakım, Ortak ürün geliģtirme ve çalıģma, Kamu ve özel hizmetleri kullanma, Kamu ile ilgili iģlemler: vergi, gümrük, vb. Teslimat ve lojistik, Kamu alımları, Muhasebe, Elektronik ortamdaki ürünlerin otomatik ticareti, AnlaĢmazlıkların çözümü. E-Ticaretin iģ hayatına etkilerinden örnekler; 24 KOBĠ lere büyük firmalarla eģit Ģartlarda rekabet etme imkanı, Reklam, nakliye, ürün tasarımı ve üretim maliyetlerinde azalma, Pazar raporları ve stratejik planlama konularında ilerleme, Etkin pazarlama, EĢit Ģartlarda yeni pazarlara ulaģım, Ürün ve hizmet tasarımına müģterinin dahil edilmesi. 8.2 E-Ticaretin Ekonomik ve Sosyal Yaşama Etkileri OECD tarafından üye ülkelerde 1998 ortalarında yürütülen ve 1999 da yayınlanan araģtırmaya göre E-Ticaret in, ekonomik ve sosyal yaģamda oldukça kayda değer değiģikliklere neden olduğu belirlenmiģtir. Ekonomik yaģama iliģkin etkileri: 25 a. ĠĢletmeler arası rekabeti artırmakta, b. ĠĢletmelerde genel maliyetleri düģürmekte, c. Maliyetler fiyatlara yansımakta, d. Tüketici açısından ürün seçenekleri artmakta, e. Yukarıdaki (c) ve (d) bendlerindeki faktörler ile pazar gücünün tüketiciye geçmesi sağlanmakta, f. AracısızlaĢma veya yeni fonksiyonlar üstlenen aracılar oluģmakta, g. Siber aracılar oluģmakta, h. Hayatı kolaylaģtırmakta; 7 gün 24 saat (7x24) çalıģma prensibi ile sürekli ticaret ve alıģveriģ imkanı sunmakta, 24 Dünya Ticaretindeki DeğiĢim.. a.g.e. 25 Yazıcı, a.g.e. S:

13 i. 7x24 prensibi ile açık olan mağazalar, aracıların da fonksiyon değiģtirmesi ile ürün fiyatlarını 10 a 1 seviyesinde ucuzlatmakta, j. Halen firma-firma arası %90 firma-tüketici arası %10 civarında olan oranın, teknolojik altyapının geliģmesi ve tüketiciye daha kolay ulaģılması ile, firma-tüketici lehinde yükselmesi beklenmekte, k. Telekomünikasyon alt yapısındaki geliģmeler, ucuz PC ler, kablo TV, telefon hatları, vb. altyapı geliģmeleri ile KOBĠ lerin doğrudan evdeki tüketiciye satıģ yapması ve pazarını geniģletmesi tahmin edilmekte, l. E-Ticaretin yaygınlaģmasındaki teknik ve felsefi niteliğin Ģeffaflık ve açıklık olduğu belirtilmekte, m. Açıklık tüketicinin pazar gücünü artırmakta, fakat kiģisel bilgilerin toplanmasıyla aleyhte kullanılabilecek bir veri tabanı yaratmakta, n. E-Ticaret ile zamanın göreli önemi değiģmekte, pazara coğrafi olarak yakın olmanın önemi ortadan kalkmakta, o. Firma tedarik/zincir yönetiminde düzenli bir planlama ile maliyetler düģürülmekte (ABD de bu konuda %15-20 tasarruf edilmiģ durumdadır), p. Web tabanlı pazarlama ve sipariģi on-line geçmek de iģletme lehine verimliliği artırmakta, q. SipariĢ alma, alındı makbuzu, fatura tutarlılığı vb. izlemede yapılan hatalar E-Ticaret ile düģmekte, böylece genel maliyetler azalmakta, r. Pazar yapısını değiģtirmekte, s. Firmanın iģ organizasyonu ve modelleri değiģmekte, Ģeklinde özetlenmektedir E-Ticaretin KOBİ lere Etkileri Elektronik ticaret, iģlem maliyetlerinin düģmesi, pazara giriģ engellerinin az olması ve tüketici açısından bilgiye eriģimin kolaylaģması açısından, ekonomik faaliyetleri tam rekabet ortamına yaklaģtırmaktadır. Bu durum rekabetin artmasına neden olmakta ve ayrıca küçük iģletmelerle büyük iģletmelerin piyasaya giriģ koģulları açısından eģit Ģanslara sahip olmalarına yol açmaktadır. Bu nedenle, KOBĠ ler açısından elektronik ticaret önemi azımsanmayacak boyuttadır. 26 Esnek yapılarından dolayı müģteri beklentilerine daha hızlı adapte olabilecek KOBĠ lerin, büyük firmalara oranla e-ticarette daha avantajlı bulundukları düģünülmektedir. Dinamik yapıları olan KOBĠ lerin büyük firmalar karģısındaki en büyük dezavantajı olan uzak coğrafyadaki pazar ve müģteriye eriģememe sorunu da internet ile ortadan kalkmaktadır Yazıcı, a.g.e. S: Kanat, a.g.e. 12

14 8.4. E-Ticaretin Yönetime Etkileri Ġnternet, firmaların iģ yapma Ģeklini de değiģtirmektedir; 28 Elektronikleşme: Bilgilerin elektronik ortamda tutulması ile, herhangi birisi, herhangi bir zamanda herhangi bir yerden ihtiyaç duyduğu bilgiye bir baģkasına gerek kalmadan ulaģabilmektedir. Fiyat listeleri, sipariģ formları, tanıtım filmleri, vb. materyaller firmanın servis bilgisayarından intranet aracılığı ile güncel olarak eriģilebilmektedir. Hareketlilik: Ġnternet teknolojisi, kiģilere bulundukları yerden bağımsız olarak bilgiye eriģim imkanı sunmaktadır. MüĢterilerine destek vermek için seyahat eden çalıģanlarının, ihtiyaç duyduğu bilgiye herhangi bir zamanda herhangi bir yerden güncel olarak ulaģabilmesi, firmanın müģterilerinin ihtiyaçlarına cevap vermedeki performansını artırmaktadır. Çabukluk: ĠĢ adamları, güncel bilgilere gece veya gündüz istedikleri zaman ulaģabilmektedir. ĠĢ ortağının veya firmasının web sitesine ulaģarak son fiyat listesine, üretim rakamlarına, malların çıkıģ tarihine kolaylıkla eriģebilmektedir. Çalışma Grupları: Ġnternet, verinin paylaģımına ve çalıģanların iģbirliği yapmasına da altyapı sunmaktadır. Firmalar, haber grupları, konuģma odaları, vb. araçlar ile değiģik coğrafi yerlerdeki çalıģanlarını bir araya getirerek çalıģma grupları oluģturabilmekte, müģterilerinin önerilerini değerlendirebilmektedir E-Ticaretin Reklamcılığa ve Pazarlamaya Etkileri ĠĢletmeler açısından sanal pazarlamanın birkaç ayrı yönden avantajı bulunmaktadır: 29 Etkileşimli Elektronik Pazarlama: ĠĢletmeler, etkileģimli olarak ses, görüntü unsurlarını da kullanarak hazırlayacakları sanal mağazalarda müģteri ile karģılıklı etkileģim içerisinde satıģlarını yapabilmektedir. Etkin ve Hızlı Müşteri Talepleri Yönetimi: Sanal ortamda yapılan alıģveriģ hangi müģterinin hangi mala talep duyduğu yönünde bir veri tabanı 28 Dünya Ticaretindeki DeğiĢim.. a.g.e. 29 E-Ticarette Verimliliğin Yeni Adı : DıĢ Kaynak Kullanımı ( Aralık 2002 ) [23 Mart 2003]. 13

15 oluģturulmasına imkan sağlamaktadır. Bu kapsamda iģletmeler müģteri taleplerini veya satıģ reyonlarını yönlendirme Ģansını elde edebilmektedir. E-Ödeme İmkanı: Elektronik ortamda ücretin ödenmesi ve alıģveriģin elektronik ortamda tamamlanması, iģletmeler açısından lojistik altyapıda tasarruf yapılması açısından avantaj olarak değerlendirilmektedir. Etkileşimli Tedarik Zincir Yönetimi: ĠĢletmelerin nereye, ne kadar, hangi tarihte ürün veya hizmet sağlamaları gerektiğinin kararı ve bunun yönetiminin elektronik ortamda alıcı ve satıcılar arasında etkileģimin sağlanması bir avantaj oluģturmaktadır. Etkileşimli Stok Yönetimi: ĠĢletmelerin tedarik yönetimlerinin bir baģka yönü de stok yönetimidir. Dolayısıyla etkileģimli olarak hangi üründen ne kadar ve hangi süreyle stok bulunduracağının yönetimi de elektronik ortamda gerçekleģtirilebilmektedir. Bankacılık ve Sigortacılık Hizmetlerinde Etkinlik ve Hız: Bu tür hizmetlerde sonuca hızlı eriģilmesi, alıģveriģin hızlı bir Ģekilde tamamlanması taraflara zamandan tasarruf sağladığı gibi hizmetin etkinliğini de artırmaktadır. Sanal Anket ve Kamuoyu: Elektronik ortamda alıģveriģ yapan kesim ile hızlı ve etkin bir Ģekilde anket yapılıp hizmetin yönlendirilmesi ve istenilen kapsamda kamuoyu oluģturulması da mümkündür. Birebir Pazarlama: Elektronik pazarlamada doğrudan tüketiciye hitap ederek birebir pazarlama yapma imkanı bulunmaktadır. Ancak E-Ticaretin yaklaģık üç yıllık geçmiģinde büyük bir geliģme ile yaygınlaģtığı bilinmekle beraber, birtakım zorlukları içerdiği de gözlenmektedir. Bunlar; 30 ĠĢletmelerin, değiģen pazar koģullarına uyum sağlayamaması, Ayıplı ürün teslimi sonucu Ģirketlerin ürünü yenilemede lojistik güçlükle karģılaģması, ĠĢletmelerin hızlı geliģen teknolojik altyapıya uyum sağlayamaması, ĠĢletmelerin ürün geliģtirmede yetersiz kalmaları, ĠĢletmelerde, ürün dağıtım amaçlı oluģturulan kanalların lojistik olarak yetersiz kalmaları Ģeklinde özetlenebilir. 30 A.g.e. 14

16 8.6. E-Ticaretin Tüketiciye ve Alışverişe Etkileri Sanal dünyada alıģveriģ yapmak gerek birey gerekse firma olarak müģteriye önemli avantajlar sağlamaktadır: 31 Hesaplı: Sanal dünyadaki alıģveriģ, klasik mağazada yaptığınız alıģveriģten daha ucuzdur. Sanal iģ dünyasındaki mağaza kirası, personel gideri, elektrik, vb. masrafların ihmal edilecek düzeyde olması satıģ fiyatlarına da yansımaktadır. ġehirlerarası veya ülkelerarası dolaģarak mağazalar arasındaki fiyat karģılaģtırması, bire beģ oranında Ģehir içi telefon ücreti ödeyerek yalnızca Ġnternet ile yapılabilmektedir. Kolay ve Rahat: Sanal dünyadaki alıģveriģi ile evden çıkmadan, trafik ve park sorunu yaģamadan, zaman ve benzin harcamadan muazzam çeģitlilikteki ürün ve hizmetler incelenebilmektedir. Birçok sanal mağaza, ana caddelerdeki benzerlerine kıyasla daha fazla stok bulundurabilmektedir. Ayrıca sanal dünyada yapılacak kısa bir gezinti ile, satın alınacak ürün/hizmet ile ilgili uzmanların raporlarına ulaģılabilmekte, diğer tüketicilerin fikirleri öğrenilebilmektedir. Hızlı: Satın almak istenilen ürün seçildikten sonra yalnızca beklemek gerekmektedir. Birçok mağaza e-posta servisi ile sipariģin hangi aģamada olduğu hakkında (ne zaman kargoya verildi, ne kadar sürede teslimat yapılacak, vb.) müģterisini de bilgilendirmektedir. Güvenli: Birkaç basit önlemi aldığınızda, sanal dünyadaki alıģveriģte kredi kartı kullanmanın restoran veya dükkanda kullanmadan daha az riskli olduğu görülmektedir.birçok on-line satıģ yapan sanal mağaza, müģterilerin ödeme bilgilerini güvenli olarak ulaģtırabilmesi için çeģitli güvenlik önlemleri (SLL, SET) almaktadır. Bilgileri göndermeden söz konusu güvenlik önlemlerinin (alıģveriģ yapılan mağazanın gerçekten o mağaza olduğunun garanti edilmesi, satıcıya gönderilecek bilgilerin, özellikle kredi kartı, Ģifrelenerek ulaģtırıldığı, vb.) alınıp alınmadığının kontrol edilmesi tüketicinin 31 Dünya Ticaretindeki DeğiĢim.. a.g.e. 15

17 lehine olacaktır. Web tarayıcı programının altındaki durum çubuğundaki Anahtar ın kapalı olması, mağazanın güvenlik önlemi aldığını göstermektedir. Güvenlik önleminin türü ve derecesine anahtarın üzerine tıkayarak ve mağazanın web sitesinden öğrenilmesi gerekmektedir. Ayrıca son dönemde bankalar, Ġnternet üzerinde rahat ve güvenli kullanabilmesi için Sanal Kart uygulamasını baģlatmıģtır. Yalnızca Ġnternette kullanılabilen ve normal zamanda sıfır TL/$ limiti olan Sanal Kart ın limitini, alıģveriģ sırasında kart sahibi artırmakta/belirlemekte ve alıģveriģin sonunda ise kalan miktar olması durumunda tekrar sıfır layabilmektedir. Eğlenceli: Web dünyasındaki en keyifli alıģveriģlerden birisi de on-line müzayedelerdir. Dünyanın herhangi bir yerinden insanlar herhangi bir Ģeyi online müzayedeye katılarak satın alabilmektedir. Küresel: Sanal dünyada müģteriler, en geniģ çeģitlilikte mağaza bulma imkanına sahiptir. Bu mağazaların bir kısmı büyük Ģehirlerde bulunabilecek olmasına karģın bir kısmına ise yalnızca Ġnternet dünyasında eriģilebilmektedir. 9. SONUÇ Bilgi toplumu küreselleģme, dünyanın giderek küçülerek ekonomik bir köy haline gelmesi, sınırların ortadan kalkması ve benzer kavramlar her geçen gün daha fazla günlük konuģmalarımıza girmektedir. ĠĢte bu kavramlardan biri olan Elektronik Ticaret değiģen dünyanın geliģen en önemli ekonomik ve sosyal araçlarından bir tanesidir. Son yıllardaki hızlı geliģimi dikkate alındığında önümüzdeki yıllarda büyük sekmeler yapacağı muhakkaktır. Ancak bu hızlı geliģimin nasıl bir yapıya dönüģeceğini kimsenin tam olarak bilmediği de göz ardı edilmemelidir. Elektronik Ticaret, Ģirketlerin yeni pazarlara açılmasına yardım etmektedir. Bu yeni pazar, hayatlarının önemli bir kısmında internet kullanan yüz milyonlarca insandan oluģmaktadır ve burada herhangi coğrafi bir sınır bulunmamaktadır. Ayrıca iletiģim teknolojilerinin sağladığı hız, ucuzluk, güven pazarlama stratejileri ile birleģtiğinde ortaya müthiģ bir potansiyel çıkacaktır. Bu potansiyelin neler getireceğini Ģimdiden kestirmek güçtür. Ama Ģurası bir gerçektir ki, müspet getirilerinden faydalanabilmek için hızlı değiģmeyi de öğrenmemiz gerekmektedir. Bu yapı içersinde var olabilmenin yolu, kendimizi bu hızlı değiģikliklere adapte etmekten geçmektedir. 16

18 Advantages and Disadvanteges EK 1 It is important to consider both andvantages and disadvantages in electronic commerce. In this way it is easier to develop product that are secure and easy to use. Both these factors plays an important part in how users will adopt to these systems. Advantages in Electronic Commerce There are benefits of electronic commerce to all involved parties. A bank benefits from reduced cash handling charges, and from a new attractive services form they can provide their customers. This type of commerce also directly connect buyers and sellers, and supports digital information exchange between them time and space limits are decreasing. Customer behavior can be adopted to due to interactivity in electronic commerce. It is also easy to keep information up-to-date. Retailers also benefit from reduced cash handling charges and they do not need to store large amounts of money in their store. At the and of the day they can transfer the money to the bank with one transaction. This also results in a benefit of less robberies. People tend to spend more with electronic cards than they do with real money. Consumers will notice how to easily one can with draw cash from home and how prices will go down due to reduced service and order costs. Nobody can trace your electronic money so you have privacy. If you loose your card, you only loose as much money as you were carrying. Nobody else can take advantage of the lost card. It s not worth stealing either. You only lose your anonymity by trying the double spending trick. Users get more security buy 17

19 not carrying cash someone else can steal. Shops and stores no longer handle the same amount of real cash. Digital cash can t be stolen. Disadvantages in Electronic Commerce The double spending problem is the allowance of copying a piece of e- money and spend both copies. This could make people millionaires in just a few seconds. As one can easily understand, real e-money system must solve this problem. In on-line e-money the merchants are required to contact the bank with every sale. The bank can verify from their database, if the money is still spendable. Off-line systems can handle the problem in various way. One way is to create a smart card containing a tamper-proof chip called an Observer. The Observer keeps a mini database of all pieces of e-money spent my that smart card. Another way is to struct are the e-money and cryptographic protocols to reveal the identify of the double spender by the time the pieces of e- money makes it to the bank. One negative side with electronic purchasing and transactions, is the fact that it will happen in away that is less concrete to user. The user does not see the transactions in the same way as in normal cash exchange. This makes people uncertain. Can the computer or the smart card ve trusted? Key escrow is a method in which you give one half of your private key to the justice departmen and other half to the police. They can decide if they want to decrypt your traffic whenever they suspect you anything illegal. Many countries plan to go along with this proposal coming from the USA. It is hard to understand why anybody talks about secret and confidential transactions in electronic commerce, when it can easily be broken by your government. Can a small country or a company afford to use weak encyption where anyobdy with the right equipment can read you messages? Finland is one of the countries that are against key escorw. A basic condition for e-commerce to become more popular is definitely the use of strong cryptography. 18

20 KAYNAKÇA 1 KALÇA, Adem. KüreselleĢen Dünyada E-Ticaret Banka ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, 3 ( Mart 2002 ) 2 KANAT, Bülent ve BaĢyiğit, Murat ve Abak, Volkan. Elektronik Ticaret ( 18 Haziran 2002). [21 Mart 2003]. 3 ÖĞÜTCEN, Yalçın. Ġnternet Ortamında E-Ticaret İgeme den Bakış Dergisi, 18 (2001). 4 SEO, Youngwoo. E-Commerce (20 Haziran 1999) [05 ġubat 2001]. 5 SIRMA, Ġbrahim Elektronik Ticaret Stratejileri Ġstanbul Üniversitesi, Askan Bülteni, (2002). 6 YAZICI, Ayla. E-Ticaretin Ekonomik Boyutu. EskiĢehir Anadolu Üniversitesi T.T.B.F. Dergisi Cilt : 18 Sayı : 1-2 ( 2002 ) 7 YÖRÜK, Murat Ahmet. (Tarih yok) [21 Mart 2003]. 8 Dünya Ticaretindeki DeğiĢim (Tarih yok) [10 Mart 2003] 9 E-Ticarette Verimliliğin Yeni Adı: DıĢ Kaynak Kullanımı (18 Haziran 2003). [23 Mart 2003] 10 [21 Mart 2003]. 19

21 20