İÇİNDEKİLER KİŞİLER HUKUKU GİRİŞ

Transkript

1 İÇİNDEKİLER KİŞİLER HUKUKU GİRİŞ 1 - Kişiler Hukukunun Anlamı ve Yeri...: Kişi ve Kişilik Kavramı Kişiler Hukukuna İlişkin Mevzuat Kişiler Hukukuna İlişkin Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararlan Kişiler Hukukuna İlişkin Türkçe Eserler Kişiler Hukukuna Hâkim Olan Genel İlkeler 6 BÖLÜM I GERÇEK KİŞİLER 1. KİŞİLİĞİN BAŞLANGICI VE SONA ERMESİ I - KİŞİLİĞİN BAŞLANGICI Genel Olarak Ceninin Durumu Henüz Ana Rahmine Düşmemiş Olanların Hukuki Durumu 19 II-KİŞİLİĞİN SONA ERMESİ Ölüm 19 a) Biyolojik ölüm 20 b) Beyinsel ölüm Ölüme Bağlanan Hukuki Sonuçlar Cesedin Durumu 23 4-Ölüm Karinesi Gaiplik Kararı 27 a) Genel olarak 27 aa) Gaiplik kararı isteyebilmek için gerekli şartlar 28 aaa) Ortadan kaybolma 28 bbbj Kaybolan kimsenin ölümü kuvvetli şekilde olası görünmelidir 28 ece) Belirli süreler geçmiş olmalıdır 29 bb) Gaiplik kararı istemeye yetkili olanlar 30

2 VIII İçindekiler cc) Gaiplik kararı vermeye yetkili ve görevli mahkeme 30 dd) Mahkemece uygulanacak usul 30 ee) Gaiplik kararı ve sonuçlan 31 aaa) Miras Hukukuna ilişkin sonuçlar 32 bbb) Aile Hukukuna ilişkin sonuçlar 33 ff) Gaiplik kararının hükümsüzleşmesi 34 b) Özel olarak 35 III-SAĞLIĞIN VE ÖLÜMÜN İSPATI Genel Kural : İspat Kuralları :, HAK EHLİYETİ I-ANLAMI 38 II - HAK EHLİYETİNİN TEMEL İLKELERİ 38 III - HAK EHLİYETİNİN SINIRLANDIĞI HALLER Yaş Cinsiyet Evlilik Yabancılık Ayırt Etme Gücüne (Temyiz Kudretine) Sahip Bulunmayanların Durumu Akıl Hastalığı Haysiyetsiz Hayat ve Mahkûmiyet Yabancı Hukukun Uygulanması FİİL EHLİYETİ I-KAVRAM 44 II - FİİL EHLİYETİNİN ÇEŞİTLİ GÖRÜNÜMLERİ Hukuka Uygun Fiillerde Fiil Ehliyeti 45 a) Hukuki işlemlerde 45 b) Hukuki işlem benzerlerinde ve yöneltilmesi gerekli irade beyanlarına muhatap olma 46 c) Maddi fiiller 47 d) Usuli işlem ehliyeti Hukuka Aykırı Fiiller Açısından Fiil Ehliyeti 47 III - TAM FİİL EHLİYETİ İÇİN GEREKLİ ŞARTLAR 47 A - AYIRT ETME GÜCÜ (Temyiz Kudreti) Kavram Akla Uygun Biçimde Davranabilme Yeteneği ' Akla Uygun Biçimde Davranmayı Engelleyen Sebepler 50

3 İçindekiler IX a) Yaş küçüklüğü 51 b) Akıl hastalığı 51 c) Akıl zayıflığı 52 d) Sarhoşluk 52 e) Benzer sebepler Ayırt Etme Gücünün Göreceliği İspat Yükü 55 B - ERGİN OLMAK Normal Erginlik Evlenme Sonucu Ergin Olma Mahkeme Kararı ile Ergin Kılınma (Kazaî Rüşt) 59 a) Aranan şartlar 59 aa - 15 yaşın tamamlanmış olması 59 bb - Küçüğün isteğinin bulunması 60 cc - Küçük velayet altında ise. velisinin rızasının alınmış olması 60 dd Çocuk vesayet altında ise vesayet ve denetim makamının izninin alınmış olması 61 ee - Erginlik kararının küçüğün menfaatine uygun olması 61 b) Karar ve etkisi 61 C - KISITLI OLMAMAK Kısıtlama Sebepleri 62 a) Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı 63 b) Savurganlık, alkol veya uyuşturucu bağımlılığı, kötü yaşama tarzı, kötü yönetim 63 c) Bir yıl veya daha uzun süreli hapis cezasına mahkûmiyet 64 d) İlgilinin talebi Kısıtlamanın Etkisi Danışman Atanması 65 IV - TAM EHLİYET ŞARTLARINDAKİ EKSİKLİKLERİN ETKİSİ Ayırt Etme Gücünün Bulunmaması Ergin Olmayanlar Kısıtlılar Kendisine Danışman Atananlar 67 V-EHLİYET AÇISINDAN KİŞİLERİN SINIRLANDIRILMASI 68 A -TAM EHLİYETLİLER 68 B -TAM EHLİYETSİZLER Genel Olarak işlem Ehliyeti Açısından Tam Ehliyetsizlerin Durumu 69 a) Tam ehliyetsizin işlemlerinin hükümsüzlüğü kuralı 69 b) Kesin hükümsüzlük kuralının istisnaları 71 aa) İradeden bağımsız doğan hukuki sonuçlar 71

4 X İçindekiler bb) Ayırt etme gücünden yoksun olan kimsenin yaptığı evlilik 72 cc) Ayırt etme gücüne sahip olmayan kimsenin ölüme bağlı tasarrufları 72 dd) Hükümsüzlüğü ileri sürmenin hakkın kötüye kullanılmasını oluşturması 72 c) Tam ehliyetsizin temsil edilmesi 73 aa) Genel olarak 73 bb) Kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar Sorumluluk Ehliyeti Açısından Tam Ehliyetsizlerin Hukuki Durumu 75 a) Genel olarak. 75 b) Hakkaniyet sorumluluğu 75 c) Geçici olarak ayırt etme gücünü kaybedenlerin durumu 76 d) Borca aykırı davranışlar 77 C - SINIRLI EHLİYETSİZLER Hukuki İşlem Ehliyeti Açısından Sınırlı Ehliyetsizlerin Durumu 78 a) Yasal temsilcinin rızasına bağlı işlemler 79 aa) Genel Olarak 79 bb) Rızanın kim tarafından verileceği 80 cc) Rızanın verilme zamanı, şekli ve kapsamı 81 dd) Rızanın hükmü 83 ee) Sınırlı ehliyetsizin kendisini tam ehliyetli gibi göstermesi: 84 b) Sınırlı ehliyetsizlerin, yasal temsilcinin rızasına bağlı olmadan yapabileceği işlemler 85 aa) Şahsen kullanılacak haklar 85 bb) Karşılıksız kazanmalar 87 cc) Sınırlı ehliyetsizin temsilci olabilmesi 88 dd) Ehliyetin genişlediği durumlar 89 c) Sınırlı ehliyetsizlerin hiç yapamayacakları işlemler 89 d) Sınırlı ehliyetsizlerin temsil edilmesi Sınırlı Ehliyetsizlerin Hukuka Aykırı Fiillerinden Sorumluluğu 90 D - SINIRLI EHLİYETLİLER KİŞİSEL DURUM I-GENEL BAKIŞ Bireysel Durumu Meydana Getiren Unsurlar Ailevi Durumu Meydana Getiren Unsurlar Siyasi Durumu Meydana Getiren Unsurlar 93 II - KİŞİNİN ADI Genel Bilgiler Adın Çeşitleri 95 a) Soyadı 95 b) Öz ad 95

5 İçindekiler XI c) Müstear ad (takma ad, mahlas) 95 d) Lâkap 95 e) Ticaret unvanı Adın Kazanılması 96 a) Soyadının kazanılması 96 aa) Soy bağı yoluyla 96 bb) Evlenme yoluyla 97 cc) Evlât edinilme yoluyla 98 dd) İdarî karar ile.'. 99 ee) Soyadı seçme yoluyla 99 b) Öz adın kazanılması 99 aa) Evlilik içi çocuk için 99 bb) Evlilik dışı doğan çocuk için 100 cc) Ana-babası bilinmeyen çocuklar için 100 c) Müstear adın kazanılması 101 d) Lâkab'ın kazanılması Adın Değiştirilmesi 101 a) Adın değişmezliği kuralı 101 b) Ad değişikliğini haklı kılan sebepler 102 c)usul.7 T. 104 d) Adın değişirilmesine itiraz 105 e) Adın değiştirilmesinin sonuçları Ad Üzerindeki Hakkın Korunması 106 a) Adın kullanılmasının çekişmeye meydan vermesi halinde koruma 106 b) Adın haksız kullanılması halinde koruma 107 c) Kişiliği koruyan davalardan yararlanma 107 III-HISIMLIK Kavram, Kan Hısımlığı 108 a) Anlamı. 108 aa) Üstsoy-altsoy hısımlığı 109 bb) Yansoy hısımlığı 109 b) Hısımlık derecesi 109 c) Kan hısımlığına bağlanan hukukî sonuçlar Kayın Hısımlığı 111 a) Anlamı 111 b) Kayın hısımlığın derecesi 111 c) Kayın hısımlığın hukuki sonuçlan Evlât Edinmeden Doğan Hısımlık 1 12 IV-YERLEŞİM YERİ Kavram ve Önemi 113

6 XII İçindekiler 2 - Yerleşim Yerinin Gerekliliği İlkesi ve Yerleşim Yerinin Çeşitleri 114 a) İsteğe bağlı yerleşim yeri 114 b) İtibari yerleşim yeri 117 c) Yasal yerleşim yeri 118 aa) Velayet altındaki çocuklar 118 bb) Vesayet altındaki kimseler Yerleşim Yeri Adresi Yerleşim Yerinin Tekliği İlkesi 121 V - KİŞİSEL DURUM SİCİLLERİ Anlamı ve Düzenleniş Tarzı Nüfus Hizmetleri Teşkilatı Nüfus Kütükleri ve Tutulması 123 a) Aile kütüğü 124 b) Özel kütükler 125 aa) Doğum kütüğü 125 bb) Ölüm kütüğü 125 cc) Evlenme kütüğü 126 dd) Boşanma kütüğü 126 ee) Kayıt düzeltmeleri kütüğü 126 ff) Diğer kişisel durum değişiklikleri kütüğü Sicili Tamamlayıcı Kayıtlar ile Kişisel Durum Değişikliklerinin Kütüğe İşlenmesi Özellikle, Cinsiyet Değişikliğinin Kütüğe İşlenmesi Kütükteki Yanlışın Düzeltilmesi Nüfus Kütüklerine İlişkin İlkeler 130 a) Sicil kayıtlarının bütünlüğü ilkesi 130 b) Kamuya kapalılık (gizlilik) ilkesi 130 c) Nüfus kayıtlarının ispat gücü Kişisel Durum Kütüklerini Tutan Memurların Sorumluluğu KİŞİLİĞİN KORUNMASI I-GENEL OLARAK KİŞİLİK VE KİŞİLİĞİN KORUNMASI 132 II - KİŞİLİK HAKLARININ NİTELİKLERİ 134 III - KİŞİLİK HAKKININ KAPSAMI Kişilik Hakkının Konusu Olan Değerler 136 a) Ad 136 b) Hayat, sağlık ve vücut tamlığı 136 aa) Tıbbi müdahaleler 137 bb) Organ ve doku nakli 138 cc) Cinsel faaliyete ilişkin müdahaleler 139 aaa) Üreme faaliyetleri 139

7 İçindekiler XIII bbb) Cinsiyet değişikliği 140 c) Faaliyet özgürlüğü 141 d) Haysiyet ve şeref 142 e) Resim ve ses 144 f) Kişinin sırlan 146 g) Özel hayat 146 IV - KİŞİLİĞİN KORUNMASI YOLLARI 149 A - KİŞİLİĞİN HUKUKİ İŞLEMLE SALDIRIYA KARŞI KORUNMASI 149 B - KİŞİLİĞİN SALDIRIYA KARŞI KORUNMASI İlke Hukuka Aykırılık Hukuka Aykırılığı Kaldıran Sebepler 154 a) Kişilik Hakkı Zedelenen Kimsenin Rızası (Mağdurun rızası) 154 b) Üstün nitelikte özel yarar 158 c) Üstün nitelikte kamu yararı 16ü d) Kanunun verdiği yetki Kişilik Haklarına Saldırılan Kişiye Tanınan Dava Hakları 168 a) Genel olarak 168 b) Davacı ve davalı sıfatı 169 c) Davalar 171 aa) Saldırıya son verilmesi davası 171 bb) Saldın tehlikesinin önlenmesi davası" 173 cc) Saldırının hukuka aykırılığının tespiti davası 175 dd) Maddi tazminat davası 177 ee) Manevi tazminat davası 179 ff) Saldırıdan elde edilen kazancın verilmesi davası 185 d) Kişilik hakkına hukuka aykırı saldırı sebebiyle açılacak davalarda yetkili mahkeme 186 BÖLÜM II TÜZEL KİŞİLER 1. GİRİŞ I - TÜZEL KİŞİ KAVRAMI 191 II - TÜZEL KİŞİLİK KAZANILMASININ KOŞULLARI Örgütlenme Unsuru Sürekli Amaç Unsuru Bağımsızlığa Hukuken İmkân Verilmesi 193 III-TÜZEL KİŞİLİĞİN NİTELİĞİ Farazi Kişilik Teorisi Gerçek Kişilik Teorisi Amaç (Gaye) Kişiliği Teorisi ve Soyutlama Teorisi 195

8 XIV İçindekiler IV -TÜZEL KİŞİLERİN ÇEŞİTLERİ Kamu Hukuku Tüzel Kişileri Özel Hukuk Tüzel Kişileri 198 a) Kazanç paylaşmak amacı güden tüzel kişiler 198 b) Kazanç paylaşmak amacı gütmeyen tüzel kişiler Kamu İktisadi Teşebbüsleri 199 V - TÜRKİYE'DE TÜZEL KİŞİLERİN DÜZENLENİŞ TARZI 199 VI -TÜZEL KİŞİLERDE "ARADAN SIZMA" VEYA "PERDENİN KALDIRILMASI" TEORİSİ TÜZEL KİŞİLERE İLİŞKİN GENEL KURALLAR I -TÜZEL KİŞİNİN KURULUŞU Çeşitli Kuruluş Sistemleri 203 a) Serbest kuruluş sistemi 203 b) İzin sistemi 203 c) Tescil sistemi Türkiye'de Yürürlükte Olan Sistem 204 II-TÜZEL KİŞİLERİN HAK EHLİYETİ Sadece Gerçek Kişilere Özgü Olan Haklar Sadece Tüzel Kişilere Özgü Olan Haklar Hem Gerçek Kişilerin Hem Tüzel Kişilerin Yararlanacağı Haklar 208 a) Malvarlığı haklarında 209 aa) İntifa hakkı 209 bb) Oturma hakkı 209 cc) Miras 209 dd) Alacak ve borç 209 b) Kişinin halleri bakımından 209 aa) Ad 209 bb) Yerleşim yeri (İkametgâh) 210 cc) Uyruğu 211 dd) Kişiliğin korunması 211 III-TÜZEL KİŞİLERİN FİİL EHLİYETİ Genel Bakış Tüzel Kişilerde Fiil Ehliyetinin Başlangıcı ve Fiil Ehliyetsizliği Tüzel Kişilerin Organları 213 a) Organ kavramı 213 b) Organ, temsilci ve yardımcı kişi 214 c) Organ çeşitleri 215 aa) Karar organı - Yürütme organı 216 bb) Zorunlu organ - İhtiyarî organ 216 cc) İç organ Dış Organ 216

9 İçindekiler XV dd) Fert organ - Kurul organ Organın Fiilinin Tüzel Kişiye İzafesi 217 a) Hukuki işlemler açısından 217 b) Hukuka aykırı fiiller açısından 218 aa) Organın borca aykırı davranışı 218 bb) Organın haksız fiili 218 IV -TÜZEL KİŞİLERİN SONA ERMESİ Tasfiye Tahsis (Özgüleme) DERNEKLER 1-GİRİŞ 224 II - DERNEK KAVRAMI VE ÇEŞİTLERİ Kavram Çeşitleri 227 a) Ticari işletme işleten ve işletmeyen dernekler 227 b) Alelade dernekler - Kamuya yararlı dernekler 228 c) Dernekler-Üst Kuruluş (Dernek birlikleri: federasyonlar, konfederasyonlar) 230 III-DERNEKLERDE ÜYE UNSURU Dernek Üyeliği Üyelik Şartları 232 a) Normal üyelik için aranan şartlar 232 aa) Kamu hizmeti görevlilerinin derneklere üye olmaları açısından 233 bb) Çocuk derneklerine üyelik açısından 233 cc) Yabancıların derneklere üye olmaları açısından 233 dd) Tüzükte belirlenmiş olan şartlar 234 b) Kurucu üyelik için aranan şartlar 234 aa) Fiil ehliyetine sahip olmak 234 bb) Dernekler Kanunu m. 3/f. 2'de sayılanlardan olmamak 235 cc) Çocuk Derneklerinde Üyelik Sıfatının Kazanılması Üyeliğe Bağlı Hak ve Yükümlülükler 237 a) Üyelik hakları 237 aa) Katılma haklan 238 aaa) Oy hakkı 238 bbb) Genel kurulu toplantıya davet ettirmek hakkı 239 ece) Genel kurul toplantısında gündeme ek madde koydurma hakkı.' 240 bb) Yararlanma haklan 240 cc) Koruma hakları 241 aaa) Derneğin amacını koruma hakkı 241

10 XVI İçindekiler bbb) Şikâyet hakkı 241 ccc) İstifa (dernekten çekilme) hakkı 241 ddd) İtiraz hakkı 241 b) Üyelik yükümlülükleri 243 aa) Sadakat yükümlülüğü 244 bb) Ödenti (aidat) ödeme borcu 244 cc) Derneğin amacına uygun davranmak ve derneğin amacını korumak Üyelik Sıfatının Sona Ermesi 246 a) Üyelik sıfatının kendiliğinden sona ermesi 246 b) Üyenin dernekten çekilmesi (istifa) 247 c) Üyenin dernekten çıkarılması (ihraç) 247 aa) Çıkarma sebepleri 248 aaa) Çıkarma tüzükte düzenlenmişse 248 bbb) Çıkarma hakkında tüzükte hiçbir hüküm öngörülmemişse 249 bb) Dernekten çıkarılan üyenin itiraz hakkı 249 d) Üyelik sıfatının sona ermesinin sonuçlan 251 IV - DERNEKTE AMAÇ (GAYE) UNSURU Kavram Amacın, Kanuna ve Ahlâka Aykırı Olmaması 252 a) Genel olarak.,..'.' 252 b) Çocuk dernekleri için sınırlandırılmış amaçlar 253 c) Amacın imkânsız olmaması 253 V-DERNEĞİN TÜZEL KİŞİLİĞİ Derneğin Kuruluşu 254 a) Tüzüğün hazırlanması 254 aa) Tüzük kavramı 255 bb) Tüzüğün içeriği 255 b) Tüzüğün idareye verilmesi 256 c) Kurulmaları ve faaliyetleri izne bağlı dernekler 257 d) Kuruluşa etkili olmayan düzen hükümleri 258 aa) Kuruluş bildirisi ve tüzüğün incelenmesi 258 bb) İlk genel kurul toplantısı 258 cc) Dernek kütüğüne kayıt Derneğin Organları 259 a) Genel kurul 259 aa) Genel kurulun toplanması 260 aaa) Olağan toplantı 260 bbb) Olağanüstü toplantı 260 bb) Çağrı usulü 261 cc) Toplantı yeter sayısı 261 dd) Toplantı yeri " 262 ee) Toplantının yapılış usulü 262 ff) Gündem ve genel kurulun yetkileri 263 gg) Genel kurulda karar alınması. 264

11 İçindekiler XVII b) Yönetim kurulu 264 aa) Yönetim kurulunun oluşumu ve sona ermesi 264 bb) Yönetim kurulunun görev ve yetkileri 265 c) Denetim kurulu Derneğin Faaliyeti 267 a) Faaliyeti kısıtlayıcı ve yasaklayıcı hükümler 267 b) Kolluk Kuvvetlerinin Dernek Faaliyetlerine Müdahale Yetkisi Derneğin Devlet Tarafından Denetlenmesi Derneğin Sona Ermesi 271 a) Sona erme şekli 271 aa) Derneğin kendi kendini feshetmesi 271 bb) Derneğin kendiliğinden sonra ermesi (infisah; kendiliğinden dağılmış sayılma) 272 aaa) Derneğin aciz haline düşmesi 272 bbb) Yönetim kurulunun tüzüğe göre kurulmasına imkan kalmaması 272 ece) Genel kurulun toplanması için gerekli yeter sayının bulunmaması yüzünden olağan genel kurul toplantısının üst üste iki defa yapılamaması 272 ddd) Derneğin amacının gerçekleşmesi veya gerçekleşmesinin imkansızlaşması veya şartların kaybolması, 273 ece) İlk genel kurul toplantısının yapılmaması ve zorunlu organların kurulmaması 273 fff) Sürenin dolması 273 cc) Derneğin mahkeme kararı ile feshedilmesi 274 aaa) Derneğin amacının kanuna yahut ahlâka aykırı hale gelmesi (MK. m. 89) 274 bbb) Kuruluştaki kanuna aykırılık ve eksikliklerin giderilmemesi. 274 ece) Suç sebebiyle derneğin kapatılması 274 b) Sona ermenin sonuçları VAKIF I-GİRİŞ 276 II - VAKIF KAVRAMI 278 III - VAKFIN ÇEŞİTLERİ Yeni Vakıflar Kamuya Yararlı Vakıflar Çalıştırılanlara ve İşçilere Yardım Vakıfları 282 a) İki taraflı (katılmalı), çalıştırılanlara ve işçilere yardım vakıfları 283 b) Tek taraflı, çalıştırılanlara ve işçilere yardım vakıfları 283 c) Ortak esaslar Aile Vakıfları Mazbut Vakıflar Mülhak Vakıflar Cemaat Vakıfları 287

12 XVIII içindekiler 8 - Esnaf Vakıfları 288 IV - VAKIFTA MAL UNSURU 289 V - MALİN USULÜNE GÖRE BELİRLİ VE SÜREKLİ BİR AMACA TAHSİSİ (VAKİF KURMA İŞLEMİ) Amaç (Gaye) 292 a) Amaç kanuna, ahlâka ve millî menfaatlere aykırı olmamalıdır 294 b) Amaç imkânsız olmamalıdır 295 c) Amaç belirli olmalıdır 297 d) Amaç devamlı olmalıdır Tahsis Usulü Vakıf Kurma İşlemi 298 a) Vakıf kurma işleminin şekli 299 b) Vakıf kurma işleminde ehliyet 299 c) Vakıf kurma işleminin içeriği 300 d) Vakıf kurma işleminin geri alınması 301 e) Mirasçıların ve alacaklıların itiraz hakkı 302 VI - VAKIFTA TÜZEL KİŞİLİK UNSURU Tüzel Kişiliğin Kazanılması 302 a) Tescil 302 b) Mahkeme siciline tescilin hukukî sonuçlan «, 305 aa) Tüzel kişiliğin kazanılması 305 bb) Vakfın tahsis olunan mallan ve hakları kazanması Vakfın Yönetimi ve Örgütü 307 a) Genel olarak 307 b) Örgütün tamamlattırılması 309 c) Yönetimin değiştirilmesi 310 d) Yönetim organlarının görevleri 311 e) Vakıf yöneticilerinde aranan nitelikler ve yöneticilerin yönetimden uzaklaştırılmaları 313 f) Görevden alınmanın sonuçları Vakıfların Uluslararası Faaliyetleri ve Şube, Temsilcilik ve İrtibat Bürosu Açmaları Yurtdışındaki Vakıfların Türkiye'deki Faaliyetleri Vakfın Denetimi Vakfın Sona Ermesi 320 a) Vakfın kendiliğinden sona ermesi (vakfın dağılması) 320 aa) Vakıf senedindeki hüküm dolayısıyla sona erme 320 bb) Kanun gereğince sona erme 321 b) Vakfın mahkeme kararı gereği sona ermesi (vakfın dağıtılması) 322 c) Alacaklıların veya saklı pay sahibi mirasçıların itirazı üzerine sona erme ' * Vakfın Sona Ermesinin Sonuçları 323 a) Tasfiye 323 b) Tahsis 323 c) Sona eren vakfın kaydının silinmesi ve ilân edilmesi 324 Yararlanılan Kaynaklar 325