Dr. Osman AÇIKGÖZ TARIM ARAZİLERİNDE (TARIMSAL ÖNALIM HAKKI)

Transkript

1 Dr. Osman AÇIKGÖZ TARIM ARAZİLERİNDE YASAL ÖNALIM HAKKI (TARIMSAL ÖNALIM HAKKI)

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... V İÇİNDEKİLER...VII KISALTMALAR CETVELİ... XXI GİRİŞ...1 I. KONUNUN TAKDİMİ ve ÖNEMİ...1 II. TERMİNOLOJİ...5 III. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI ve ARAŞTIRMA PLANI...7 Birinci Bölüm TARIM ARAZİLERİNDE YASAL ÖNALIM HAKKI ve HUKUKİ NİTELİĞİ I. TARIM ARAZİLERİNDE YASAL ÖNALIM HAKKI...11 A. Genel Olarak Önalım Hakkı Kavram Tanım Düzenleniş Biçimi...15 a. Eski Hukukumuzda (Mecelle de)...15 b. İsviçre Hukuku nda...18 c. Türk Medenî Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu nda...19

3 VIII 4. Önalım Hakkının Türleri a. Sözleşmeden Doğan Önalım Hakkı aa. Genel Olarak bb. Önalım Hakkının Kaynağı Olarak Önalım Sözleşmesi aaa. Önalım Sözleşmesi (1) Tanımı ve Amacı (2) Konusu ve Kapsamı (3) İlgilileri (a) Önalım Hakkı Sahibi...27 (b) Önalım Yükümlüsü (c) Alıcı (Üçüncü Kişi) (4) İçeriği (5) Şekli ve Süresi...29 bbb. Önalım Sözleşmesinin Şerhi ve Hukuki Niteliği cc. Önalım Hakkının Kullanılması...35 dd. Önalım Hakkının Devri ve Miras Yoluyla Geçmesi. 36 b. Yasal Önalım Hakkı aa. Genel Olarak bb. Paylı Mülkiyete Dayalı Yasal Önalım Hakkı cc. Sınırdaşlık İlişkisine Dayalı Tarımsal (Yasal) Önalım Hakkı...39 aaa. Tanımı...39 bbb. Amacı ccc. Kaynağı ve Türü ddd. Konusu ve Kapsamı...42 eee. İlgilileri...52 (1) Önalım Hakkı Sahibi (Önalıcı-Şef i)...52 (2) Önalım Yükümlüsü (Satıcı)...53 (3) Alıcı (Üçüncü kişi-müşteri) fff. Devri ve Miras Yoluyla Geçmesi...55 (1) Devri...55 (2) Miras Yoluyla Geçmesi II. TARIM ARAZİLERİNDE YASAL (TARIMSAL) ÖNALIM HAKKININ HUKUKİ NİTELİĞİ...57

4 A. Genel Olarak...57 B. Ayni Hak Görüşü...58 C. Özel Bir Borç İlişkisinden Doğan Alacak Hakkı Görüşü...62 D. Yenilik Doğuran Hak Görüşü E. Değerlendirme ve Kanaatimiz...70 IX İkinci Bölüm TARIM ARAZİLERİNDE YASAL ÖNALIM HAKKININ DOĞUMU ve KULLANILMASI KOŞULLARI I. TARIM ARAZİLERİNDE YASAL ÖNALIM HAKKININ DOĞUMU KOŞULLARI...73 A. Önalım Konusu Arazi ile Önalım Hakkı Tanınan Arazinin Tarım Arazisi Niteliğinde Olması Genel Olarak Tarım Arazisi (Tarıma Elverişli Toprak)...75 a. Tanım...75 b. Tarım Arazilerinin Tür ve Büyüklük Bakımından Sınıflandırılması...75 aa. Genel Olarak...75 bb. Tarım Arazilerinin Tür Bakımından Sınıflandırılması...76 aaa. Sulu Tarım Arazisi...76 bbb. Dikili Tarım Arazisi ccc. Kuru Tarım Arazisi ddd. Örtülü Tarım Arazisi cc. Tarım Arazilerinin Büyüklük Bakımından Sınıflandırılması aaa. Asgari Tarım Arazisi Büyüklüğü...78 bbb. Yeter Gelirli Tarım Arazisi Büyüklüğü Tarım Arazilerinin Satışında (Devrinde) Uyulması Zorunlu İşlemler... 80

5 X B. Önalım Konusu Tarım Arazisi ile Önalım Hakkı Tanınan Tarım Arazisinin Sınırdaş Olması (Sınırdaşlık İlişkisi-Sınır Komşusu Olma) Genel Olarak Sınır Kavramı ve Görünüm Şekilleri Tarım Arazisinin Yatay Kapsamını Belirleyen Sınırlar Tarım Arazisinin Yatay Sınırlarını Belirleme Yöntemleri...85 a. Kadastrosu Yapılmış Tapuda Kayıtlı Tarım Arazilerinde Sınırın Belirlenmesi b. Kadastrosu Yapılmamış Tapuda Kayıtlı Tarım Arazilerinde Sınırın Belirlenmesi c. Tapusuz Tarım Arazilerinde Sınırın Belirlenmesi...91 C. Önalım Konusu Tarım Arazisinin Tam ve Geçerli Bir Satış Sözleşmesiyle Üçüncü Bir Kişiye Satılmış Olması (Önalım Olayının Gerçekleşmesi Koşulu) Önalım Olayının Gerçekleşme Koşulu Olarak Tarım Arazi Satış Sözleşmesi ve Özellikleri a. Genel Olarak Tarım Arazisi Satış Sözleşmesi b. Tarım Arazisi Satış Sözleşmesinin Özellikleri aa. Satış Sözleşmesinin Tam ve Geçerli Olması aaa. Satış Sözleşmesinin Tam Olması...98 bbb. Satış Sözleşmesinin Geçerli Olması...98 (1) Satış Sözleşmesinde Kesin Hükümsüzlük Hallerinin Bulunması (a) Genel Kesin Hükümsüzlük Hallerinin Bulunması (b) Kesin Hükümsüzlük Hallerinden Özellikle Muvazaanın Bulunması (aa) Genel Olarak Muvazaa (bb) Çeşitleri (aaa) Mutlak (Basit) Muvazaa (bbb) Nisbî (Nitelikli-Mevsuf) Muvazaa

6 XI (i) Sözleşmenin Niteliğinde (Tam) Muvazaa (i ) Sözleşmenin Niteliğinde Muvazaa İddiasının Davacı Sınırdaş Malik Tarafından İleri Sürülmesi (ii ) Sözleşmenin Niteliğinde Muvazaa İddiasının Davalı Tarafından İleri Sürülmesi (iii ) Sözleşmenin Niteliğinde Nisbi Muvazaa Oluşturan Haller (ii) Sözleşmenin Konusunda veya Şartlarında (Kısmî) Muvazaa.121 (i ) Bedelde Muvazaa İddiasının Davacı Sınırdaş Malik Tarafından İleri Sürülmesi (ii ) Bedelde Muvazaa İddiasının Davalı Tarafından İleri Sürülmesi (2) Satış sözleşmesinde iptal Edilebilirlilik Sebeplerinin Bulunması (a) Genel Olarak (b) İrade Bozukluğu Hallerinin Bulunması (c) Aşırı Yararlanma (Gabin) Bulunması (aa) Önalım Hakkının Kullanılmasından Önce Aşırı ararlanma İddiasının İleri Sürülmesi (bb) Önalım Hakkının Kullanılmasından Sonra Aşırı Yararlanma İddiasının İleri Sürülmesi (3) Satış Sözleşmesinde Eksilik (Noksanlık) Bulunması

7 XII 2. Tarım Arazisinin Bazı Satış Türlerinde Özellik Taşıyan Önalım Olayları a. Bazı Yan Edimlerle Birlikte Tarım Arazisi Satışı b. Diğer Şeylerle Birlikte Tarım Arazisinin Toptan Satışı c. Beğenme Koşuluyla Tarım Arazisi Satışı d. Bedelin Kısım Kısım Ödenmesinin Kararlaştırıldığı Tarım Arazisi Satışı e. İsteğe Bağlı (İhtiyarî) Açık Artırma Yoluyla Tarım Arazisi Satışı f. Dostluk Satışı Yoluyla Tarım Arazisi Satışı g. Koşullu (Şartlı) Tarım Arazisi Satışı aa. Önalıcı Sınırdaş Maliklere Etkili Olmayan Koşullar bb. Önalıcı Sınırdaş Malikleri Bağlayan Koşullar h. Devlet İhale Kanununa Göre Tarım Arazisi Satışı i. Alım (İştira) ve Gerialım (Vefa) Hakkının Kullanılması Sonucu Tarım Arazisi Satışı aa. Alım (İştira) Hakkının Kullanılması Sonucunda Meydana Gelen Yeni Satış İlişkisine Önalım Olayı bb. Geri Alım (Vefa) Hakkının Kullanılması Sonucunda Meydana Gelen Yeni Satış İlişkisinde Önalım Olayı j. Tapuya Kayıtlı Olmayan Tarım Arazisi Satışı k. İnançlı İşlem Yoluyla Tarım Arazisi Satışı Önalım Olayı Oluşturmayan Tarım Arazisi Satış Halleri a. Sınırdaş Malikler Arasında ve Paylı Mülkiyetin Olduğu Paydaşlar Arasında Tarım Arazisi Satışı b. Zorunlu Açık Artırma (Cebri Artırma) Yoluyla Tarım Arazisi Satışı c. Miras Hukukuna İlişkin Amaçların Hâkim Olduğu Akrabalar Arası Tarım Arazisi Satışı d. Haricen Tarım Arazisi Satışı

8 XIII 4. Bazı Hukuki İşlemlerin Önalım Olayı Koşulunu Gerçekleştirip Gerçekleştirmediği Sorunu a. Önsözleşme (Satış Vaadi) Yoluyla Tarım Arazisi Satışı..181 b. Bağışlama Özellikle Karma Nitelikli Bağışlama Sözleşmesiyle Tarım Arazisi Satışı c. Mal Değişim (Trampa) Sözleşmesiyle Tarım Arazisi Satışı d. Nam-ı Müstear Aracılığıyla Tarım Arazisi Satışı Önalım Olayının Gerçekleşmesinden Sonra Önalım Hakkının Kullanılmasını Engellemeye Yönelik Çeşitli Girişimler a. Alıcı ve Satıcının Anlaşarak (İkale) Satış Sözleşmesini Ortadan Kaldırması aa. Önalım Hakkının Kullanılmasından Önce Satış Sözleşmesinin Ortadan Kaldırılması bb. Önalım Hakkının Kullanılmasından Sonra Satış Sözleşmesinin Ortadan Kaldırılması b. Tarım Arazisinin Aynî ya da Kişisel Haklarla Sınırlandırılması aa. Önalım Hakkının Doğumundan Önce Aynî ya da Kişisel Bir Hakla Sınırlandırılması bb. Önalım Hakkının Doğumundan Sonra Aynî ya da Kişisel Bir Hakla Sınırlandırılması c. Önalım Hakkının Kullanılmasından Önce Tarım Arazisinin Alıcı Tarafından Devri d. Tarım Arazisinin Ölünceye Kadar Bakım Sözleşmesiyle Devredilmesi D. Önalım Hakkından Mutlak Feragat Edilmemiş Olması II. TARIM ARAZİLERİNDE YASAL ÖNALIM HAKKININ KULLANILMASI İÇİN GEREKLİ KOŞULLAR A. Sınırdaş Tarım Arazisinde Malik Olma Genel Olarak Malik Sıfatının Aslen ve Devren Kazanılması

9 XIV a. Aslen Kazanılması b. Devren Kazanılması Malik Sıfatının Tescille ve Tescilden Önce Kazanılması a. Tescille Kazanılması b. Tescilden Önce Kazanılması aa. Miras Yoluyla bb. Cebri İcra Yoluyla cc. Mahkeme Kararı Yoluyla dd. İşgal Yoluyla ee. Olağan Zamanaşımı (Sicile Dayanan Zamanaşımı) Yoluyla ff. Olağanüstü Kazandırıcı Zamanaşımı Yoluyla Birden Fazla Sınırdaş Malik Tarafından Önalım Hakkının Kullanılması B. Önalım Olayını Oluşturan Tarım Arazisinin Satışı ile Temel Koşullarının Sınırdaş Maliklere Bildirilmesi Genel Olarak Bildirimin Konusu ve Amacı Bildirimin şekli ve Bildirimle Yükümlü Kişiler Bildirimin Muhatabı a. Sınırdaş Malike veya Temsilcisine Bildirimin Yapılması b. Sınırlı Ehliyetsiz Sınırdaş Malike Bildirimin Yapılması.237 c. Sınırdaş Tarım Arazisinde Elbirliği Mülkiyet Halinde Bildirimin Yapılması Bildirimin Doğum Zamanı ve Hükmü Bildirim Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesinin Sonucu C. Önalım Hakkından Nisbî Feragat Edilmemiş Olması Genel Olarak Önalım Davasından Feragat Önalım İlâmından Sonra Feragat

10 XV D. Önalım Hakkının Dürüstlük Kuralına Aykırı Kullanılmamış Olması Üçüncü Bölüm TARIM ARAZİLERİNDE YASAL ÖNALIM HAKKININ KULLANILMA ŞEKLİ ve SONA ERMESİ I. TARIM ARAZİLERİNDE YASAL ÖNALIM HAKKININ KULLANILMA ŞEKLİ A. Önalım Hakkının Kullanılmasının Dava Açma Koşuluna Bağlı Olması Önalım Davası ve Hukuki Niteliği Önalım Davasında Usule İlişkin İşlemler ve Yargılama Süreci a. Genel Olarak b. Görevli ve Yetkili Mahkeme c. Taraflar aa. Davacı aaa. Tapu Sicilinde İsmi Yazılı Kişilerin Davacı Sıfatı bbb. Tapu Sicilinde İsmi Yazılı Olmayanların Davacı Sıfatı (1) Sınırdaş Tarım Arazisinin Haricen Satın Alınması Halinde (2) Sınırdaş Tarım Arazisinin Mülkiyetinin Tescilsiz Kazanılması Halinde (3) Tarım Arazisinin Kamulaştırılması Halinde (4) Tapu Sicilinde Malik Olan Kişinin Mirasçılarının Davacılık Sıfatı bb. Davalı aaa. Tapu Sicilinde Kayıtlı Yeni Mâlike Karşı Dava Açılması

11 XVI bbb. Tapu Sicilinde İsmi Kayıtlı Olmayan Yeni Malik (1) Önalım Konusu Tarım Arazisini Haricen Satın Alan Yeni Malik (2) Önalım Konusu Tarım Arazisinde Malik Sıfatını Tescilsiz Kazanan Kişiler (3) Önalım Konusu Tarım Arazisinin Kamulaştırılması Halinde (4) Önalım Davasını Önce Açan ve Kazanan Sınırdaş Tarım Arazisi Maliki d. Dava ehliyeti e. Dava Şartları f. Davanın Açılması g. Davanın Açılma Zamanı h. Davanın Açılma Süresi aa. Genel Olarak bb. Sürelerin Hukuki Niteliği aaa. Üç aylık Süre bbb. İki Yıllık Süre cc. Sürelerin Hesaplanması aaa. Sürelerin Başlangıcı ve Sonu bbb. Dava Dilekçesinin Görev Ya da Yetki Yönünden Reddi Halinde Hakkın Kullanılma Süresi i. Önalım Davasında İddia ve Savunmanın Genişletilmesi (veya Değiştirilmesi) Yasağı j. Önalım Davasında Ön İnceleme k. Önalım Davasında Tahkikat aa. Genel Olarak bb. Delillerin İleri Sürülmesi ve Mahkemece Değerlendirilmesi cc. İspat Yükü l. Önalım Davasında Özel Durumlar aa. Ön ve Bekletici Sorunlar aaa. Genel Olarak bbb. Taraflarla İlgili Bekletici Sorunlar

12 XVII ccc. Tarım Arazisi ile ilgili Bekletici Sorunlar bb. Önalım Davalarının Birleştirilmesi ve Ayrılması aaa. Önalım Davalarının Birleştirilmesi bbb. Önalım Davalarının Ayrılması cc. Önalım Davasına Müdahale aaa. Genel Olarak bbb. Aslî Müdahale ccc. Fer i Müdahale dd. Önalım Davasının İhbarı m. Önalım Davasına Son Veren Taraf İşlemleri aa. Genel Olarak bb. Davadan Feragat cc. Davayı Kabul dd. Sulh n. Dava Konusunun Devri ve Tarafların Değişmesi aa. Genel Olarak bb. Dava Konusunun Davacı tarafından Devredilmesi.323 cc. Dava Konusunun Davalı Tarafından Devredilmesi.323 aaa. Önalım Davasının Tarım Arazisini Devralan Yeni Alıcıya Yöneltilmesi bbb. Önalım Davasının Davalıya Karşı Tazminat Davasına Dönüştürülmesi o. Önalım Davasının Islah Koşulları p. Önalım Davasının Müracaata Bırakılması q. Önalım Davasında İhtiyati Tedbir Niteliğindeki Geçici Hukuki Korumalar r. Adli Tatil ve Önalım Davası s. Önalım Bedelinin Yatırılması (Depo Kararı) aa. Genel Olarak Önalım Bedeli bb. Önalım Bedelinin Türü cc. Önalım Bedelinin Yatırılma Zamanı dd. Önalım Bedelinin Yatırılma Süresi ee. Önalım Bedelinin Yatırılacağı Yer ff. Önalım Bedeninin Mâhiyeti gg. Önalım Bedeli Yükümlüsü

13 XVIII hh. Önalım Bedelinin Yatırılmaması ya da Eksik Yatırılmasının Sonuçları ii. Önalım Bedelinin Gerekmemesi jj. Önalım Bedelinin Ekonomik ve Objektif Nedenlere Göre Belirlenmesi kk. Önalım Bedelinin Bir Kısmının Daha Sonra Ödenmesi Konusunda Alıcıya Süre Tanınmış Olması B. Önalım Davasında Hükmün Verilmesi Davanın Kabulü Yönünde Karar Verilmesi ve Sonuçları a. Genel Olarak b. Kabul Kararında Dikkat Edilecek Hususlar aa. Davacı Bakımından bb. Önalım Bedeli Bakımından cc. Tarım Arazisi Bakımından c. Kabul Kararının Sonuçları aa. Önalım Konusu Tarım Arazisinin Mülkiyetinin Önalıcı Sınırdaş Malike Geçmesi bb. İlâm Hakkında Hak Düşürücü Ya da Zamanaşımı Süresinin Uygulanamaması cc. Hükmün Kesinleşmesiyle Kendiliğinden Sonuç Doğurması dd. Hasar ve Yararın Geçişi ee. Ayıptan Sorumluluk d. Davanın Reddi Yönünde Karar Verilmesi ve Sonuçları Yargılama Giderleri a. Davanın Kabulü Halinde Davalının Yargılama Giderlerine Mahkum Edilmesi b. Davanın Reddi Halinde Davacının Yargılama Giderlerine Mahkum Edilmesi Kanun Yolları a. Genel Olarak b. Kanun Yollarının Sınıflandırılması aa. İstinaf

14 XIX aaa. Duruşma Yapılmadan Davanın Esası ile İlgili Karar Verilmesi (Duruşmasız İstinaf İncelemesi) bbb. Duruşma Yapılarak Davanın Esası ile İlgili Karar Verilmesi (Duruşmalı İstinaf İncelemesi) bb. Temyiz cc. Yargılamanın Yenilenmesi Önalım Davasında Derdestlik ve Kesin Hüküm İtirazı II. TARIM ARAZİLERİNDE YASAL ÖNALIM HAKKININ SONA ERMESİ A. Önalım Hakkının Kullanılmakla Sona Ermesi B. Önalım Hakkı Sahibi veya Yükümlüsünün Ölümü ve Mirasçılarının Mirası Reddetmeleri Halinde Önalım Hakkının Sona Ermesi C. Önalım Konusu Tarım Arazisinin Mülkiyetinin Kaybı D. Alacaklı ve Borçlu Sıfatlarının Birleşmesi SONUÇ KAYNAKÇA...409