YET fik N ASTIMLI HASTA SERUMLARINDA L P D PEROKS DASYONU VE ANT OKS DAN ENZ M AKT V TELER N N DE ERLEND R LMES

Transkript

1 Solunum 2007; Vol: 9 Say : 3 Sayfa: YET fik N ASTIMLI HASTA SERUMLARINDA L P D PEROKS DASYONU VE ANT OKS DAN ENZ M AKT V TELER N N DE ERLEND R LMES Neriman AKSU 1, Ferah ARMUTCU 1, Levent KART 2, Ahmet GÜREL 1, Nejat DEM RCAN 3, Murat ÜNALACAK 3 1 Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T p Fakültesi Biyokimya Anabilim Dal, ZONGULDAK 2 Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Anabilim Dal, ZONGULDAK 3 Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T p Fakültesi Aile Hekimli i Anabilim Dal, ZONGULDAK ÖZET Son y llarda, pek çok hastal n patogenezinde veya sonucunda giderek artan bir flekilde, serbest radikal hasar ve antioksidan savunma sistemlerindeki yetersizlik suçlanmaktad r. Bu hastal klardan biri de bronfl ast m d r. Bu çal flmada oksidatif hasar n ve antioksidan sistemdeki de iflimlerin ast mdaki düzeylerinin incelenmesi amaçland. Hafif-orta fliddette ast ml 70 hasta ve kontrol grubu olarak 70 sa l kl eriflkin bu amaçla çal flmaya al nd. Hasta ve kontrol grubu serumlar nda tiyobarbitürik asitle reaksiyon veren madde (TBARS) ve nitrik oksit (NO) düzeyleri ile, ksantin oksidaz (XO), süperoksit dismutaz (SOD) ve glutatyon peroksidaz (GSH-Px) aktiviteleri ölçüldü. Hasta grubunda serum TBARS (p < 0.01) ve NO (p < 0.05) düzeyleri ile XO (p < 0.01) aktivitesi kontrol grubuna göre anlaml düzeyde yüksek bulundu. Hasta grubu serum SOD (p < 0.01) ve GSH-Px (p < 0.05) enzim aktiviteleri kontrol grubuna göre anlaml derecede düflük bulundu. Bu sonuçlar bronflial ast ml hastalarda oksidatif ve nitrozatif stresin lipid peroksidasyonu ve antioksidan enzimlerde de iflikliklere neden oldu unu düflündürmektedir. Anahtar kelimeler: antioksidan savunma sistemi, bronfl ast m, lipid peroksidasyonu, oksidatif stres SUMMARY Evaluation of Lipid Peroxidation and Antioxidant Enzyme Activities in the Serum of Adult Asthma Patients In recent years, free radical damage and insufficiency of antioxidant defense system has been gradually accused of the pathogenesis of many diseases. One of these diseases is bronchial asthma. In this study we aimed to investigate the role of oxidative damage and antioxidant system in the pathogenesis of bronchial asthma. Seventy mild-moderate asthmatic adults and seventy healthy adults were enrolled in the study for this aim. The levels of thiobarbituric acid-reactive substance (TBARS) and nitric oxide (NO) and the activities of xanthine oxidase (XO), superoxide dismutase (SOD) and glutathione peroxidase (GSH-Px) were measured in serum of patients and control subjects. The mean TBARS (p < 0.01) and NO (p < 0.05) values and XO (p < 0.01) activity were significantly higher in the serum of the patients compared to the control group. The mean values of serum SOD (p < 0.01) and GSH-Px (p < 0.05) enzymatic activities were significantly lower in the patients compared to the control group. These results suggest that oxidative and nitrosative stress result in lipid peroxidation and alterations in antioxidant enzymes in asthma patients. Key words: antioxidant defence system, bronchial asthma, lipid peroxidation, oxidative stress Yaz flma adresi: Doç. Dr. Levent Kart. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Anabilim Dal, Zonguldak Tel: (0372) e-posta:kartlevent@yahoo.co.uk Al nd tarih: , revizyon sonras al nma: , kabul tarihi:

2 Neriman Aksu ve ark. G R fi Bronfl ast m solunum yollar n n etyolojisi bilinmeyen, kronik inflamatuar bir hastal d r (1). Geri dönüflümlü solunum yolu obstrüksiyonu, solunum yollar n n çeflitli uyaranlara karfl afl r duyarl l k göstermesi, öksürük, nefes darl ve wheezing ile karakterize akut veya kronik bir inflamasyon durumudur (2). Proksimal hava yollar n n inflamasyonu ast mda hava yolu daralmas n n tekrarlayan nedenidir. Ast m n patogenezinde nöral mekanizmalar, inflamatuar hücreler, mediatörler (trombosit aktive eden faktör, lökotrien ve prostaglandinler), araflidonik asit yolunun intrinsik anomalileri ve düz kaslar aras ndaki etkileflimler nedeniyle; multifaktöriyel ve ayr ca çevresel etkenlerin katk da bulundu u kompleks, multigenik olaylar rol oynamaktad r (3). Serbest oksijen radikalleri; son yörüngelerinde efllenmemifl elektronlar ile oksidasyon bafllatma kapasitesine sahip stabil olmayan bilefliklerdir. Biyolojik sistemler sürekli olarak oksidanlara maruz kal r. Bu metabolik reaksiyonlardan endojen olarak (solunum s ras nda mitokondrial elektron transportu veya fagositlerin aktivasyonu ile oldu u gibi) veya eksojen olarak (hava kirleticilerin solunmas veya sigara içimi s ras nda) oluflabilir (4,5). Son y llarda yap lan çal flmalarda ast m patogenezinde serbest oksijen radikallerinin rol oynad gösterilmifltir. nflamasyon s kl kla reaktif oksijen türevlerinin (ROT) oluflumunda bir art flla iliflkilidir. Ast mda, hava yollar ndaki biyokimyasal çevre, serbest radikal arac l reaksiyonlar için uygundur. Oksidatif stresin inflamatuar respiratuar hastal n bafllamas ve ilerlemesine katk da bulundu u ileri sürülmektedir. Oksidanlardan korunmak için organizma iyi geliflmifl antioksidan sistemlere sahiptir. Bu sistemler serbest radikal oluflumunu önleyerek veya oluflan radikalleri ba lay p aktivitelerini yok ederek etki gösterirler. En önemli endojen antioksidanlar mitokondrial sitokrom oksidaz, süperoksit dismutaz (SOD), katalaz (CAT) ve glutatyon peroksidazd r (GSH-Px). Ast mda antioksidan savunma mekanizma-lar n n da etkilendi i yap lan çal flmalarda gösterilmifltir (1,3,6,7). Lipid peroksidasyonu ve antioksidan enzim aktiviteleri ast ml hastalar n serum ve eritrosit örneklerinde çal fl lmas na ra men serumda NO ve XO düzeyleri ile ilgili çal flmalar n say s yeterli de ildir. Bu çal flmada yetiflkin bronfl ast ml hastalar ile sa l kl kontrol grubu serum örneklerinde, lipid peroksidasyonu belirteci; tiyobarbitürik asit ile reaksiyon veren maddelerden (TBARS) olan malondialdehid (MDA) düzeylerinin yan s ra, oksidatif strese yol açan nitrik oksit (NO) düzeyleri ve ksantin oksidaz (XO) aktivite düzeyleri araflt r ld. Ayr ca SOD ve GSH-Px aktivite düzeylerine bak larak antioksidan savunma sisteminde meydana gelen olas de ifliklikler kontrol grubu ile karfl laflt r larak de erlendirildi. GEREÇ VE YÖNTEM Çal flmam zda Zonguldak Karaelmas Üniversitesi T p Fakültesi Gö üs Hastal klar Poliklini ine baflvuran (36.7±5.32) yafl aras, 32 erkek, 38 bayan toplam 70 ast ml hasta ile yafl aras (34.6±6.08), 34 erkek, 36 bayan toplam 70 sa l kl eriflkin kontrol grubu olarak al nd. Hafif intermittant, hafif persistan ve orta persistan ast ml hastalar çal flmaya al nd. Ast ml hastalar basamak tedavisine uygun tedavi almaktayd lar. Ast m d fl nda serbest radikal oluflumunu etkileyebilecek herhangi bir akut veya kronik hastal olanlar ve sigara içenler çal flma kapsam d fl nda b rak ld. Kontrol grubu, çal flmaya al nd klar dönemde herhangi bir ilaç kullanmayan, akut veya kronik enfeksiyonlar olmayan, sigara içmeyen ve alkol al flkanl olmayan bireylerden seçildi. Hastalardan ve kontrol grubundan jelli seperatör tüplere al nan venöz kan örnekleri 3500 rpm de, 5 dakika santrifüj edildikten sonra ayr lan serum örnekleri, TBARS, NO, XO, SOD ve GSH-Px analizi için -40 C de derin dondurucuya kald r ld ve çal flma gününde oda s s nda bekletilerek çözüldü. Hasta ve kontrol grubunda TBARS (MDA olarak) ölçümü için, Draper ve Hadley in çift s tma metodu kullan ld (8). Metodun prensibi MDA ile tiyobarbitürik asit (TBA) reaksiyonu sonucu oluflan pembe renk absorbans n n spektrofotometrik ölçümüne dayanmaktad r. Serum TBARS.konsantrasyonlar, spektrofotometrede (Shimadzu UV-1601 Japan) 532 nm de köre karfl numunenin absorbans de erleri okunduktan sonra, MDA-TBA kompleksinin molar ekstinsiyon katsay s (1.56 x 10 5 cm -1 M -1 ) kullan larak hesapland. NO düzeyleri Griess reaksiyonu (9), XO aktivitesi Prajda ve Weber in (10). SOD aktivitesi Sun ve arkadafllar n n metodunda (11) ; Durak ve arkadafllar n n yapt modifikasyona (12) ve GSH-Px aktivitesi de Paglia ve arkadafllar n n metoduna göre çal fl ld (813). Toplanan veriler SPSS 11.0 paket istatistik program nda parametrik ikili karfl laflt rmalar için Student s t testi kullan larak de erlendirildi. Sonuçlar aritmetik ortalama ± standart sapma olarak verildi. P < 0.05 de eri istatistiksel anlaml l k düzeyi olarak kabul edildi.

3 Ast mda lipid peroksidasyonu ve antioksidan enzim aktiviteleri BULGULAR Bu çal flmaya 70 ast ml hasta ve 70 sa l kl kontrol al nd. Tüm olgular n serum örneklerinde TBARS ve NO düzeyleri ile XO, SOD ve GSH-Px enzim aktiviteleri çal fl ld. Tabloda her iki grubun bu parametrelere ait ortalama ± standart sapma ve p de erleri yer almaktad r. Tablo I: Hasta ve kontrol grubuna ait ortalama TBARS, NO, XO, SOD, GSH-Px sonuçlar ve p de erleri Kontrol grubu Ast m grubu p de eri TBARS (mol/l) 1.37 ± ± 0.34 p < 0.01 NO (mol/l) 77.3 ± ± 16.4 p < 0.05 XO (U/mL) 0.26 ± ± 0.12 p < 0.01 SOD (U/mL) 5.25 ± ± 0.94 p < 0.01 GSH-Px (U/L) 36.57± ± 8.93 p < 0.05 TBARS: tiyobarbitürik asitle reaksiyon veren madde, NO: nitrik oksit, XO: ksantin oksidaz, SOD: süperoksit dismutaz, GSH-Px: glutatyon peroksidaz Ast m grubunda TBARS ve NO düzeyleri ile XO aktivite düzeyleri, kontrol grubundan istatistiksel olarak anlaml düzeyde yüksek bulundu (s ras ile; p < 0.01, p < 0.05 ve p < 0.01). SOD ve GSH-Px aktivite düzeyleri ise hasta grubunda kontrol grubundan istatistiksel olarak anlaml düzeyde düflük bulundu (s ras ile p < 0.01, p < 0.05). TARTIfiMA Kronik inflamatuar bir hastal k olan ast mda, inflamasyon s kl kla ROT oluflumunda bir art flla iliflkilidir. Ast ml lar n havayollar na toplanan inflamatuar hücreler, ROT oluflturmak için ola anüstü bir kapasiteye sahiptir. Ast mda oksidan patlama (burst) pek çok inflamatuar yolun efl zamanl etkisi ile bafllat lan kendi kendini üreten nonspesifik bir süreçtir. Toplanan inflamatuar hücrelere ek olarak epitelyal hücreler gibi havayolunu oluflturan hücreler. ROT nin potansiyel kayna d r. Endojen.kaynaklar.d fl nda,.hava kirlili i. yapan maddeler.gibi.baz.çevresel.faktörler de hava yollar nda.rot oluflumunun.afl r.derecede.art fl na.neden.olabilir (1)..Son unda.efektör/pro-inflamatuar..hücrelerden sal nan mediatörler.ve oksidanlar n ast mdaki hasar ve inflamasyondan sorumlu oldu u düflünülmektedir (3). ROT ne ba l doku hasar oluflumunda en önemli mekanizma hücre zarlar nda bulunan lipidlerin peroksidasyona u ramas d r (14). Oksidanlar, çoklu doymam fl ya asitleri ile reaksiyona girerek lipid peroksidasyonunu bafllat rlar (15). Lipid peroksidasyonu sonucunda; MDA, alkoller, etan ve pentan gibi ürünler aç a ç kmakta olup MDA lipid peroksidasyonunun göstergesi olarak kullan lan parametrelerden biridir (16).Rahman (4), Nadeem ve arkadafllar (17) ast ml hastalarda plazma TBARS-MDA düzeylerinin kontrollere göre daha yüksek oldu unu bulmufllard r. Yine Wood ve arkadafllar (18) ast ml hastalarda lipid peroksidasyon ürünlerini yüksek olarak bulmufllar, Mohan ve arkadafllar (19) ast ml hastalarda lipid peroksidasyon ürünlerinin, plazma konsantrasyonlar nda görülen art fl n serbest radikal üretiminin bir göstergesi oldu unu bildirmifllerdir. Ast ml hastalar n serumlar nda yap lan di er çal flmalar n bir ço unda da MDA düzeyleri yüksek bulunmufltur (20-23). Bizim çal flmam zda, bu çal flmalarda oldu u gibi hasta grubunda TBARS seviyelerinin kontrol grubundan yüksek (p<0.01) oldu u bulundu. Bu sonuçlar bize hastal n temel unsuru olan kronik inflamasyonun ROT art fl na.ve.sonuçta lipid peroksidas-yonuna neden oldu unu düflündürmektedir. Lipid peroksidasyonundaki art fl n bir di er önemli nedeni de, endojen antioksidanlar ve enzim aktivitelerinin yetersizli i yüzünden oksidan yükün karfl lanamamas olabilir. Endojen..NO..sentezi,.ast mdaki oksidatif stres esnas nda inflamasyon ve.hasara..karfl..erken.fizyolojik.savunma mekanizmalar ndan birisidir. Bu erken antiinflamatuar fonksiyonuna ra men, persistan yükselmifl NO sentezi doku hasar na katk da bulunur (3). Ast ml lar n alt solunum yollar nda ve ç kard havada NO konsantrasyonu sa l kl bireylere göre üç kat daha fazla bulunmufltur (24-27). Artm fl inos aktivitesi yüzünden epitel hücreleri yüksek NO seviyeleri için anahtar rol oynamaktad r (3). Ast ml hastalar n plazmas nda yap lan pek çok çal flmada.no düzeyleri yüksek bulunmufltur (17,28,29). Havayollar ndaki artm fl NO; hiperemi, plazma eksudasyonu, mukus sekresyonu. ve.indirekt olarak eozinofilik inflamasyondan.sorumlu olan lenfositlerin proliferasyonunda art fla neden olabilir (30). Nitrik oksit, ast ml lar n solunum havas nda s k çal fl lm fl ise de periferik kan çal flmalar s n rl say dad r..biz bu çal flmada ast ml hastalar n serum NO seviyelerinin kontrol grubundan daha yüksek düzeylerde oldu unu (p<0.05) bulduk. Bu bulgu bize ast mda artm fl kronik inflamasyonun rol oynad n düflündürmektedir. Sitozolik ksantin oksidaz sistemi serbest radikal kaynaklar ndan biridir (31). Misawa ve Arai (32), deney hayvanlar üzerinde inhalan ksantin/ksantin oksidaz kullan m n n inflamasyonun bir göstergesi olan vasküler geçirgenli i art rd n belirlemifllerdir. Andrushkevich ve arkadafllar (33) ast ml hastalar n lenfosit ve eozinofillerinde XO aktivitesini kontrollere göre yüksek bulmufllard r. Literatürde ast ml hastalar n periferik kan nda XO aktivitesini

4 Neriman Aksu ve ark. belirleyen çal flmalar çok k s tl d r. Bu çal flma hasta grubu serumlar nda XO aktivite düzeylerinin kontrollere oranla daha yüksek (p<0.01) oldu unu gösterdi. Bu bulgu bize ast mdaki inflamasyona, ksantin/ksantin oksidaz sisteminin serbest radikal üretimi ile katk da bulundu unu ve artm fl lipid peroksidasyonu etkenlerinden birisi olabilece ini düflündürmektedir. Ast mla ilgili yap lan çal flmalarda antioksidan düzeylerindeki de ifliklikler farkl olarak rapor edilmifltir. Bunlar n nedeni antioksidan düzeyinin, savunma cevab yüzünden artmas, oksidanlar taraf ndan nötralize olmas nedeniyle azalmas veya yeterli rezerv varsa de iflmemifl olarak bulunmas olabilir (17). Antioksidan enzimlerin en önemlisi SOD olup, intrasellüler ve ekstrasellüler SOD aktivitesi ast mda azalm flt r (2). Ast ml hastalarda BAL.s v s.hücreleri, bronfl..epitel hücreleri ve eritrositlerde Cu-Zn SOD aktivitesi kontrol grubundan düflük bulunmufltur (34-36). Baz çal flmalarda ise eritrosit SOD aktivitesi kontrol grubundan yüksek bulunmufltur ve bu yükselmenin artm fl oksidatif strese karfl kompensatuar bir mekanizma sonucunda oldu u ileri sürülmüfltür (17,22).Biz de çal flmam zda serum SOD aktivitesini kontrol grubundan daha düflük oldu unu (p<0.01) bulduk. Bu bulgu bize ast mda SOD ve antioksidan.savunma.yetersizli inin patogenezde.rol.oynad n.veya savunma.esnas nda sürekli tüketim ve sonuçta enzim sentezinde azalma meydana geldi ini düflündürmektedir. GSH-Px toksik lipid peroksidasyon ürünlerinin ve H 2 O 2 in kald r lmas nda önemli rol oynayan bir di er antioksidan enzimdir (17). Azalm fl GSH-Px aktivitesi ast mda iyi dökümante edilmifltir. Nadeem ve arkadafllar eritrosit ve lökosit (17), Hasselmark ve arkadafllar trombosit (37), Mak ve arkadafllar ise eritrosit (36) GSH-Px aktivitesini kontrole göre düflük bulmufllard r. Bu çal flmada serum GSH-Px aktivitesinin kontrol grubuna göre daha düflük oldu unu (p<0.05) bulduk. Bu bulgu bize ast ml hastalarda GSH-Px aktivitesinin antioksidan savunma esnas nda azalm fl olabilece ini veya yetersizlik nedeniyle inflamasyonda bir art fla neden olabilece ini düflündürmektedir. Sonuç olarak ast mda oksidatif stres olufltu u ve bunun sonucunda lipid peroksidasyonunun artt, oksidan ve antioksidan dengede de ifliklikler olufltu u, oksidan streste ve dolay s ile lipid peroksidasyonundaki bu art fla inflamatuar hücre infiltrasyonunun yan s ra, ksantin oksidaz aktivitesindeki art fl n ve nitrik oksit gibi reaktif nitrojen türevlerinin de katk yapabilece i söylenebilir. Ast mda antioksidan savunma sistemi zay flam fl, olas l kla endojen antioksidanlar n tüketiminde art fl ve serbest radikal etkisine karfl koyan antioksidan enzimlerin aktivitelerinde azalma oluflmaktad r. KAYNAKLAR 1. Dworski R. Oxidant stress in asthma. Thorax 2000; 55: McBride ED, Koening QJ, Luchtel LD, Williams VP, Handerson RW. Inflammatory effects of ozone in the upper airways of subjects with asthma. Am J Respir Crit Care Med 1994; 149: Andreadis AA, Hazen SL, Comhair SAA, Erzurum SC. Oxidative and nitrosative events in asthma. Free Radic Biol Med 2003; 35: Rahman I, Morrison D, Donaldson K, MacNee W. Systemic oxidative stres in asthma, chronic obstructive pulmonary disease, and smokers. Am J Respir Crit Care Med 1996; 154; Rahman I, Smith CA, Lawson MF, Harrison DJ, MacNee W. Induction of gamma-glutamylcysteine synthetase by cigarette smoke is associated with AP-1 in human alveolar epitelial cells. FEBS Lett 1996; 396: Henricks PAJ, Nijkamp FP. Reactive oxygen species as mediators in asthma. Pulm Pharmacol Ther 2001; 14: Halliwell B. Free radicals, antioxidant and human disease. Curiosity, cause or consequence? Lancet 1994; 344: Draper HH, Hadley M. Malondialdehyde determination as index of lipid peroxidation. Methods Enzymol 1990; 186: Cortas NK, Wakid NW. Determination of inorganic nitrate in serum and urine by a kinetic cadmium-reduction method. Clin Chem 1990; 36: Prajda N, Weber G. Malignant transformation-linked imbalance: decreased XO activity in hepatomas. FEBS Lett 1975; 59: Sun Y, Oberley LW, Ying L. A simple method for clinical assay of superoxide dismutase. Clin Chem 1988; 34: Durak I, Yurtaslan Z, Canbolat O, Akyol O. A methodological approach to superoxide dismutase (SOD) activity assay based on inhibition of nitroblue tetrazolium (NBT) reduction. Clin Chim Acta 1993; 214: Paglia DE, Valentine WN. Studies on the quantitative and qualitative characterization of erythrocyte glutathione peroxidase. J Lab Clin Med 1967; 70: fiahin Ü, Tahan V, Akkaya A. Primer akci er kanserlerinde lipid peroksidasyonu.ve.eritrosit.antioksidan.enzim aktivitesi. Tüberküloz ve Toraks 1999; 47: Petruzzelli S, Hietanen E, Barstch H. Lipid peroxidation in cigarette smokers and lung cancer patients. Chest 1990; 98: Demircin.G,.Öner A..Serbest radikaller, reaktif.oksijen molekülleri ve oksijen hasar. Klinik Bilimler 1998; 4: Nadeem A, Chhabra SK, Masood A, Raj HGJ. Increased oxidative stres and altered levels of antioxidants in asthma. Allergy Clin Immunol 1990; 111: Wood LG, Fitzgerald, DA, Gibson, PG. Lipid peroxidation as determined by plasma isoprostanes is related to disease severity in mild asthma.

5 Ast mda lipid peroksidasyonu ve antioksidan enzim aktiviteleri Lipids 2000; 35: Mohan IK, Das UN. Oxidant stres, antioxidants, nitric oxide and essential fatty acids in bronchial asthma. Med Sci Res 1997; 25: Tu T, Terzi SM, Sar N, Özdemir N. Akut atak ve stabil dönemdeki ast ml hastalarda lipid peroksidasyonu ve eritrosit katalaz düzeylerinin de erlendirilmesi. Solunum 2004; 6: Mihmanl A, Güneylio lu D, Özfleker F, Arslan S, Özgel M, Akkaya E. Ast ml hastalarda serbest oksijen radikalleri ve antioksidanlar n aktiviteleri. Toraks 2003; 4: Çal ko lu.m,ünlü A,.Bilgin R, Tamer.L, At fl S,.Ulubafl B ve ark. Stabil ast ml.hastalarda.serumda lipid peroksidasyonu ve antioksidan enzim aktiviteleri. Solunum 2002; 4: Özaras R, Tahan V, Türkmen S, Talay F, Beflirli K, Ayd n G, et al. Changes in malondialdehyde in bronchoalveolar fluid and serum by the treatment of asthma with inhaled steroid and beta 2 -agonist. Respirology 2000; 5: Dweik RA, Comhair SA, Gaston B, Thunnissen FB, Farver C, Thomassen MJ et al. NO chemical events in the human airway during the immediate and late antigen-induced asthmatic response. Proc Natl Acad Sci 2001; 98: Dweik RA, Lawkowski D, Abu-Soud HM, Kaneko F, Hutte R, Stuehr DJ et al. Nitric oxide synthesis in the lung. Regulation by oxygen through a kinetic mechanism. J Clin Invest 1998; 101: Persson.MG,..Zetterstrom.O,.Agrenius.V,.Ihre.E, Gustafsson LE Singlereath.nitric.oxide.measurements.in asthmatic patients and smokers. Lancet 1994; 343: Guo FH, Comhair SA, Zheng S, Dweik RA, Eissa NT. Thomassen MJ et al. Molecular mechanism of increased nitric oxide (NO) in asthma: evidence for transcriptional and post-translational regulation of NO syntesis. J Immunol 2000; 164: Ceylan E, Aksoy N, Gencer M, Vural H, Kelefl H, Selek S. Evaluation of oxidative- antioksidative status and the L- arginine nitric oxide pathway in astmatic patients. Respir Med 2005; 99: Koçyi it A, Zeyrek D, Kelefl H, Köylü A. Relationship among manganese, arginase, and nitric oxide in childhood asthma. Biol Trace Elem Res 2004; 102: Barnes PJ. Nitric oxide and airway disease. Ann Med 1995; 27: Caramori G, Papi A. Oxidants and asthma. Thorax 2004; 59: Misawa M, Arai H. Airway inflammation induced by xanthine/xanthine oxidase in guinea pigs. Agents Actions 1993; 38: Andrushkevich VV, Sukhanova GA, Volkova.LI, Chukhnova DL. Enzymes of..purine..metabolism..of..lympocytes and eosinophiles in bronchial asthma. Klin..Lab..Diagn. 2003; 4: De Reave HR, Thunnissen FB, Kaneko FT. Decreased Cu, Zn-SOD activity in asthmatic airway epithelium: correction by inhaled corticosteroid in vivo. Am J Physol Lung Cell Mol Physol 1997; 272: Smith LJ, Shamsuddin M, Sporn PHS. Reduced superoxide dismutase in lung cells of patients with asthma. Free Rad Biol Med 1997; 22: Mak JCW, Leung.HCM, Ho.SP, Law BKW, Lam KW. Systemic oxidative and antioxidative status in Chinese patients with asthma. J Allergy Clin Immunol 2004; 114: Hasselmark L, Malmgren R, Unge G, Zetterström O. Lowered platelet glutathione peroksidase activity in patiens with intrinsic asthma. Allergy 1990; 45: