ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU KOAH DA ESER ELEMENT TAYİNİ Proje Yürütücüsünün İsmi: Prof.Dr Demet KARNAK Yardımcı Araştı

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU KOAH DA ESER ELEMENT TAYİNİ Proje Yürütücüsünün İsmi: Prof.Dr Demet KARNAK Yardımcı Araştırmacıların İsmi: Prof.Dr Güzin ÖZELÇİ KAVAS, Int.Dr Ural KOÇ Proje Numarası: Başlama Tarihi: 19/01/09 Bitiş Tarihi: 01/08/09 Rapor Tarihi: 01/11/09 Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Ankara

2 I. Projenin Türkçe ve İngilizce Adı ve Özetleri KOAH da Eser Element (Bakır, Çinko, Selenyum) Tayini ÖZET Giriş ve Amaçlar KOAH, özellikle akut alevlenme sırasında hastanın sağlık durumu üzerinde ilerleyici ve geri dönüşümü olmayan etkilere sahip önemli bir sağlık sorunudur. Bu çalışma, KOAH akut alevlenme döneminde eser elementlerin rolünü belirlemek üzere yapıldı. Yöntemler GOLD 06 kriterlerine uygun yaş ortalamaları 68.8±9.5 yıl olan 30 KOAH hastası (M/F:18/12) ve yaş ortalamaları 65.2±11.3 yıl olan 20 sağlıklı birey (M/F:12/8) çalışmaya dahil edildi. Gruplar istatistiksel olarak yaş ve sigara öyküleri bakımından karşılaştırılabilir niteliklere sahipti. İlk değerlendirmelerden ardından hasta grubu 6-8 hafta kadar sağlık durumlarının kararlı hale geçmesini beklemek üzere tarafımızca takip edildi. Atomik absorbsiyon spektrofotometrisiyle hastaların ilk ve ikinci başvurularında olmak üzere iki kez, sağlıklı bireylerden de bir kereye mahsus olmak üzere alınan kan örneklerinden ayrılan serumdaki eser elementin tayini yapıldı. Selenyum için Graphite Furnace yöntemi kullanıldı. Bulgular KOAH hastalarında akut alevlenme sırasındaki(107.5±20.8 µg/dl) serum bakır düzeyleri, kararlı duruma (121.5 ±23.5µg/dl) göre daha düşük saptandı (p<0.01). KOAH hastalarının kararlı durumlarındaki serum bakır ve selenyum düzeyleri, sağlıklı bireylere gore daha yüksek (p<0.01), serum çinko düzeyleri ise sağlıklı bireylere göre daha düşük (p<0.05) saptandı. Serum bakır düzeyi ile eritrosit sedimentasyon hızı arasında pozitif bağıntı (p<0.05, r: 0.5), oksijen satürasyonu ile serum selenyum düzeyi arasında pozitif bağıntı (p<0.05, r:0.4) izlendi. Sonuç Bu çalışmanın sonuçları serum bakır düzeyindeki azalma ile inflamasyonun akut faz cevabı ve bu eser elementin tüketimi arasında güçlü bir bağıntının olduğunu önermektedir. Bakır ve selenyum değerlerinin kararlı durumdaki KOAH hastalarında, sağlıklı bireylerden yüksek olması akut fazın tetiklediği bir uyarının sonucu olabilir. Düşük çinko düzeyide inflamasyon sürecinde rejenerasyon için bu eser elementin kandan dokuya yeniden dağılımının sonucu olabilir. Bu da antioksidan tedavilerin, bakır takviyesi(ve belki selenyum) gibi, eser elementlerin tüketiminin olduğu akut alevlenme dönemi tedavisinde kullanılabilir olabileceğini akla getirmektedir. Çinko takviyesi de stabil KOAH hastaları için önerilebilir.

3 Trace Elements (Copper, Zinc, Selenium) in COPD ABSTRACT Background and Objectives COPD is one of the major health problems with progressive and irreversible effects on heath status of the patient especially in acute exacerbation. Trace elements are known to play some role in both oxidative stress and antioxidant response. This study was conducted to determine this role by measuring the levels of the trace elements in the course of COPD. Methods Thirty COPD patients (compatible with GOLD 06 criteria)(m/f:18/12) with a mean age of 68.8±9.5 years and twenty healthy subjects (M/F:12/8) with a mean age of 65.2±11.3 years were studied. The groups were comparable in respect to age and smoking history. The patients were followed up 6-8 weeks after the initial evaluation until the stable period. Serum trace elements were measured at the initial and the last visit for the patients, and once for healthy individuals via atomic absorption spectrophotometry. Blood count and arterial blood gases analyses were also done in every subject. Results In COPD patients serum copper level in acute exacerbation (107.5±20.8 µg/dl) was significantly lower than in stable period (121.5±23.5µg/dl) (p<0.01). Serum copper and selenium levels were higher (p<0.01), whereas serum zinc level was lower (p<0.05) in stable period of COPD patients as compared to healthy subjects. A positive correlation between serum copper level and erythrocyte sedimentation rate (p<0.05, r: 0.5), and a significant positive correlation between serum selenium level and oxygen saturation (p<0.05, r:0.4) were observed. Conclusion Findings of this study suggest that decreased serum level of copper can be strongly related to high consumption onset of acute exacerbation. High levels of copper and selenium in stable period compared to healthy population can be a clue of stimulated mechanism caused by acute response of inflammation. Low level of zinc might be the result of redistribution of this element from blood to tissue to help regeneration in the inflammatory process. Copper and selenium supplementation may stand for an antioxidant therapy to compensate for the early consumption in acute exacerbation. Further, zinc should be supplemented with low levels of stable COPD.

4 II. Amaç ve Kapsam KOAH, olguların sağlık durumları üzerine ilerleyici ve geri dönüşümsüz etkiler bırakan önemli bir sağlık sorunudur (1). KOAH morbitidesi ve mortalitesi tüm dünyada artış göstermekte ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından 2030 yılı itibariyle tüm dünyada 3. ölüm nedeni olacağı öngörülmektedir(2-3). Bunu engellemek ancak bizim hastalığın fizyopatolojisini daha iyi anlamamız ve yeni tedavi yöntemleri geliştirmemizle mümkün olacaktır. KOAH patogenezinde oksidatif stresin, oksidatif ve antioksidatif sistem arasında dengesizliğe yol açan temel olay olduğuna dair yeterince kanıt vardır (4). Bu dengesizliğin, akut alevlenme sırasında hayat kalitesini düşüren ana neden olabileceğinden şüphelenilmektedir. Yakın zamandaki çalışmalarda, bu dengesizlik serbest oksijen radikallerinde artma, antioksidan aktivitede azalma olarak tanımlanmıştır(5). Bazı eser elementlerin düzeylerindeki azalmanın, solunum yollarında hiperaktivite ve inflamasyonun artmasına ve antioksidan sistemin azalmasına sebep olduğu bildirilmiştir(6-7). Bu çalışma, KOAH hastalarının akut alevlenme ve klinik olarak stabil hale geçtikleri dönemlerdeki serum bakır, çinko ve selenyum değerlerini saptamak üzere planlandı. Tüm çalışma sonuçları, KOAH ın seyri ile eser elementlerin ilişkisini değerlendirmek amacıyla normal popülasyonla karşılaştırıldı. III. Materyal ve Yöntem Yaş ortalamaları 68.8±9.5 yıl (aralık:47-84) olan 30 KOAH olgusu (M/F:18/12) ve yaş ortalamaları 65.5±11.3 yıl (aralık:45-82) olan 20 sigara içicisi sağlıklı birey (M/F:12/8) çalışmaya dahil edildi (tablo 1). Serum eser element düzeyleri, solunum fonksiyon tesleri, PA akciğer grafisi, tam kan sayımı, kan gazları ve inflamasyon belirteçleri olan C-reaktif protein ve eritrosit sedimendasyon hızı çalışıldı. Sonunda, tanı klinisyen tarafından GOLD 06 kriterlerine göre koyuldu. Sağlıklı bireyler, göğüs hastalıkları uzmanı tarafından anamnezleri alınıp, fizik muayeneleri yapılarak değerlendirildi. Bir defaya mahsus olmak üzere bir tüp kan alınıp serum eser element düzeyleri belirlendi. Serumdaki eser element hastalardan ilk ve son başvurusunda, sağlıklı bireylerden ise bir defaya mahsus olmak üzere ölçüldü. Serum bakır, çinko, selenyum düzeyleri atomik absorpsiyon spektrofotometrisi ile ölçüldü. Selenyum için graphite furnace yöntemi kullanıldı. Sonuçlar ortalama ± standart sapma olarak belirtildi ve verilerin analizi SPSS 11.5 adlı istatistik programı ile yapıldı. Anlamlılığı gösteren p değeri p<0,05 olarak belirlendi. IV. Analiz ve Bulgular KOAH olgularında akut alevlenme sırasındaki serum bakır düzeylerinin, stabil duruma göre daha düşük olduğu saptandı (p<0.01)(tablo 2, Şekil 1). Ortalama serum selenyum ve çinko düzeyleri yönünden, akut alevlenme ve stabil dönem arasında farklılık saptanmadı (p>0,05).

5 KOAH olgularının stabil dönemindeki serum bakır ve selenyum düzeyleri, sağlıklı bireylere göre daha yüksek (p<0.01), serum çinko düzeyleri ise sağlıklı bireylere göre daha düşük bulundu (p<0.05) (Tablo 2, Şekil 1). Serum çinko, bakır ve selenyum düzeyleri arasında akut alevlenme dönemi ile kontrol grubu arasında farklılık bulunmadı. Serum bakır düzeyi ile eritrosit sedimentasyon hızı (p<0.05, r: 0,5) ve yine serum bakırıyla kan lökosit düzeyleri arasında pozitif bağıntı olduğu (p<0.05, r: 0,4) saptandı (Şekil 2). Oksijen satürasyonu ile serum selenyum düzeyi arasında pozitif bağıntı (p<0.05, r: 0,4) izlendi. Parsiyel oksijen basıncıyla serum selenyum düzeyi pozitif bağıntılı (p<0,01,r:0,6); serum bakır düzeyi ile negatif bağıntılı (p<0,05,r:-0,5) olarak analiz edildi (Şekil 3). Son olarak, kan hemoglobin düzeyi ile selenyum arasında pozitif bağıntı izlendi (Şekil 4). KOAH olgularının C-reaktif protein, birinci saniye zorlu ekspiratuvar hacim (FEV 1 ), zorlu vital kapasite(fvc), FEV 1 /FVC oranı, MMF (ekspirasyon ortası akım hızı), albumin düzeyleri ile serum eser elementleri arasında herhangi bir bağıntı saptanmadı. V. Sonuç ve Öneriler KOAH da oksidatif stres belirteçlerinin artması ve antioksidan kapasitenin akut alevlenme sırasında azalması bir çok araştırıcı tarafından gösterilmiştir. Bu veriler ışığında antioksidan aktivitenin artırılması özellikle akut alevlenme dönemi tedavisi için hedef olabileceği düşünülmektedir (8-10). Superoksid dismutaz (SOD) ve glutatyon peroksidaz(gp-x) antioksidan aktivitede görevli iki enzim olarak bilinmektedir. SOD, hücreleri süperoksid radikallerine karşı süperoksid radikalini hidrojen perokside dismutasyonu ile katilizleyerek korur. Bakır bu enzimin kofaktörü olmakla beraber reaktif oksijen ürünleri oluşum ve membran lipid peroksidasyonu reaksiyonlarını katalizler. Çinko immun sistemin korunmasında önemli bir element olmasının yanı sıra DNA ve protein sentezinde önemli rol oynar(11). Azalmış bakır düzeyleri, akut alevlenme dönemindeki azalmış antioksidan kapasiteyle ilişkilendirilebilir ya da nedeni olabilir. Bakır-Çinko SOD enzimi ile bakır arasında sigara içenlerde pozitif bağıntı saptanmıştır. Buna ek olarak, SOD enzim aktivitesi KOAH olgularında ve sigara içen sağlıklı kişilerde sigaraya içmeyenlere oranla yüksek bulunmuştur (12,13). Çalışmamızda akut alevlenme dönemindeki serum bakır düzeylerinin stabil döneme göre düşük bulunması, bu elementin anormal tüketimi veya düşük antioksidan aktiviteyle açıklanabilir. Buna ek olarak stabil dönemdeki bakır düzeyleri kontrol grubundan daha yüksek saptanmıştır. Bu da stabil dönemde yüksek bir antioksidan aktivitenin olduğunu, bir başka daha önce düşük olan bakırın bir mekanizmayla arttırıldığını gösterebilir. Biliyoruz ki bakır, akut faz reaktanı olarak inflamasyonla birlikte artmaktadır. İnflamasyon süreci de iyileşmenin en önemli basamağıdır. Akut alevlenme dönemindeki bakır azlığı daha sonraki süreç için tetikleyici bir basamak olabilir. Şöyle ki serumda bakırın stabil döneme geçiş sürecindeki artışı, besinlerle alınan bakırın emiliminin artmasına ve bu şekilde

6 düzeylerinin yeniden düzenlenmesine olanak sağlayarak, vücudun kendisinin oksidatif strese karşı koyması olarak da düşünülebilir. Bu da stabil dönemdeki bakır düzeyinin kontrol grubundan yüksek olmasını açıklayabilir. Ancak sürecin böyle işlemesi birkaç haftalık bir zaman alacağından akut alevlenme döneminde bakır suplementasyonu antioksidan enzim aktivitesininde bir artış sağlayabilir. Böylelikle akut alevlenme kolay atlatılıp stabil döneme geçiş fazı hızlandırılabilir. Çinkonun antioksidan ve antiinflamatuvar özeliğe sahip element olduğunu bilinmektedir. Bir çalışmada radyoaktif olarak işaretlenmiş çinkonun inflamasyon olan dokuda konsantrasyonunun arttığı gösterilmiş ve bunun da doku rejenerasyonuyla ilişkili olabileceği belirtilmiştir (14). İnflamasyon sırasında çinko düzeylerinin azalması, bu elementin dokularda birikmesinin bir sonucu olabileceğini göstermektedir. Birçok çalışmada da kandaki çinko düzeylerinin inflamasyon sırasında azaldığı bildirilmiştir. Serumda azalıp dokuda artma kompartmantalizasyon teorisiyle açıklanabilir. Bununla uyumlu olarak çinko düzeyleri bu çalışmada stabil dönemde, kontrol grubuna göre daha düşük bulunmuştur. Akut dönemle stabil dönem çinko düzeyleri arasında anlamlı fark bulunmamasına karşın, akut döneme ait çinko düzeyi istatistiksel anlamlı olmamakla birlikte stabil döneme göre yine düşük bulunmuştur. Bu nedenle hem akut hem de stabil dönmede çinko kullanımının devam ettiği inflamasyonun sürdüğü ve çinkonun tüketildiği düşünülebilir. Bu nedenle bu elementin de suplementasyonuna gerek vardır. Glutatyon peroksidaz da hidrojen peroksid ve lipid hidroperoksidlerini glutayon ile redüksiyonun katalizler. Selenyum bu enzimin kofaktörü olarak görev yapar. Bu elementteki azalma glutatyon peroksidaz aktivitesinde azalma ve düşük antioksidan savunma sisteminin nedeni olabilir (15). Bu çalışmada, selenyum düzeyleri akut alevlenme döneminde düşük bulunmasına rağmen bu istatistiksel olarak anlamlı bulunmadı. Ancak, bu elementin tüketiminin olduğu yönünde bir ipucu olabilir. Diğer taraftan stabil dönemde kontrol grubundan yüksek bulunması yine bu dönemde giderek artan antioksidan aktiviteyi gösterebilir. Bununla ilişki olarak akut alevlenmeyi takiben 48 saat içinde incelenen glutatyon peroksidaz ve superoksid dismutaz aktivitelerinde artış gösterilmiştir (16). Sonuçta elimizde stabil dönemde kontrol grubuna göre artmış selenyum düzeyleri olduğuna göre bakır için geçerli mekanizmalar selenyum için de geçerli olup zaman içinde antioksidan mekanizmayla vücutta tutulup arttırıldığını gösterir. Bu elementin suplementasyonu yine aynı mekanizmayla akut alevlenmenin kolay atlatılmasına zemin hazırlayabilir. M.C Santos ve ark. yüksek oksijen basınçlılara göre kandaki oksijen düzeylerinin azalmasının protein oksidasyonunda azalmaya sebebiyet verdiğini öne sürmüştür. Bu veri iki şekilde değerlendirilebilir. Birincisi, parsiyel oksijen basıncındaki azalma akut alevlenmeye bağlıdır. İkincisi, bu azalma akciğerleri protein oksidasyonundan korur ki bu proteinaz inhibitör aktivite de azalma

7 yaratabilir (17). Bağıntı analizlerinde bakırın akut faz reaktanı gibi davranıp sedimantasyon ve lökosit düzeyiyle pozitif bağıntılı, parsiyel oksijen basıncıyla ters bağıntılı olduğu yine çalışmamızda ortaya çıkmıştır. Selenyum düzeyiyle parsiyel oksijen basıncı ve hemoglobin düzeyi pozitif bağıntılı bulunmuştur. Bilindiği gibi hemoglobin oksijen molekülü bağlar ve dokulara taşır. Bu bağıntı fizyolojik iyilik hali için selenyumun şart olduğunu dile getirmektedir. Sonuç olarak, serum eser element düzeyleri akut alevlenme ve stabil fazlarda normal sınırlarda gözükse bile, aslında ciddi dalgalanmalar göstermektedir. Her durumda, bir eser element için vücudun stabil durumu farklıdır. Akut alevlenmedeki tüketimin yol açtığı azalmada, bakır ve selenyum suplementasyonu gibi antioksidan tedavi biçimi kullanılabilir. Daha da önemli olarak, stabil döneme bile düzeyi düşük olarak ölçülen çinko için suplementasyon tedavisi verilebilir. Ancak bu yerine koyma tedavileri KOAH seyrinde enzim aktiviteleri ölçülüp taçlandırılarak yapılan geniş klinik çalışmalara gereksinim göstermektedir. VI. Kaynaklar 1. Gunen H, Hacievliyagil SS, Yetkin O, Gulbas G, Mutlu LC, Pehlivan E. Prevalence of COPD: First epidemiological study of a large region in Turkey. Eur J Intern Med 2008; 19(7): Macnee W, Rahman I. Oxidants and Antioxidants as Therapeutic Targets in chronic obstructive pulmonary disease. Am J Res Crit Care Med 1999; 160(5 Pt 2):s58-s Mak JCW. Pathogenesis of COPD. Part II. Oxidative-antioxidative imbalance. Int J Tuberc Lung Dis 2008; 12(4): Pucheu S, Coudray C, Tresallet N, Favier A, de-leiris J. Effect of dietary antioxidant trace elements supply on cardiac tolerance to ischemia-reperfusion in the rat. J Mol Cell Cardicol 1995 ; 27: Raeve HR, Thunnisen FJ, Kaneko FT, Guo FH, Lewis M. Decreased CuZn-SOD activity in asthmatic airway epithelium:correction by inhaled corticosteroid invivo. Am J Physiol 1997;272: Rahman I, Skwarska E, MacNee W. Attenuation of oxidant/antioxidant imbalance during treatment of exacerbations of chronic obstructive pulmonary disease. Thorax 1997; 52(6): Comhair SA, Erzurum SC. Antioxidant responses to oxidant-mediated lung diseases. Am J Physiol Lung Cell Mol Physiol 2002; 283: L Repine JE, Bast A, Lankhorst I, and the oxidative stres study group. Oxidative stress in chronic obstructive pulmonary disease. Am J Respir Crit Care Med 1997; 156: Beisel WR. Single nutrients and immunity. Am J Clin Nutr 1982; 35 (2); Kocyigit A, Erel O, Gur S. Effects of tobacco smoking on plasma selenium, zinc, copper and iron concentrations and related antioxidative enzyme activities. Clin Biochem 2001; 34: Kurys E, Kurys P, Kuzniar A. Analysis of antioxidant enzyme activity and magnesium level in chronic obstructive pulmonary disease. Ann Univ Mariae Curie Sklodowska 2001; 56: Tadzhiev FS. Trace elements in the pathogenesis and treatment of chronic bronchitis (a clinicexperimental study). Ter. Arkh. 1991; 63: Misso NLA, Powers KA, Gillon RL, Stewart GA, Thompson PJ. Reduced platelet glutathione

8 peroxidase activity and serum selenium concentrations in atopic asthmatic patients. Clinical and Experimental Allergy 1996; 26: Sadowska AM, Luyten C, Vints AM, Verbraecken J, Ranst DV, Backer WAD. Systemic antioxidants defences during acute exacerbation of chronic obstructive pulmonary disease. Respirology 2006; 11: Santos MC, Oliveira AL, Viegas-Crespo AM, Vicenta L, Barreiros A, Monteiro P, Pinherio T, Bugalho de Almeida A. Systemic markers of the redox balance in chronic obstructive pulmonary disesase. Biomarkers 2004; 9(6): VII. Ekler Tablo 1. Sağlıklı bireylerin ve KOAH hastalarının özellikleri Özellikler KOAH hastaları Sağlıklı Bireyler E:K 18:12 12:8 Yaş(yıl) 68.8± ±11.3 Sigara öyküsü(paket-yıl) 45,5±19,9 38,7±10,6 Sigara İçme Durumları Halen sigara içen Sigarayı bırakmış Sigara içmeyenler Tablo 2. KOAH akut alevlenme, stabil dönemi ve kontrol grubu serum eser element düzeylerinin karşılaştırılması (ortalama±ss) Eser Elementler Akut alevlenme dönemi (n=30) Stabil dönem (n=30) Kontrol grubu(n=20) Bakır (µg/dl)(n=30) 107,5±20,8* 121,5±23,5 104,2±15,7 Selenyum(µg/L) (n=29) 107,8±32,6 118,1±29,6 95,4±24,3 Çinko(µg/dl)(n=30) 63,0±12,6 60,7±7,6 68,8±15,7 *p<0,01 (akut ve stabil dönemlerin karşılaştırılması) p<0,01 (stabil KOAH hastalarının kontrollerle karşılaştırılması) p< 0,05 (stabil KOAH hastalarının kontrollerle karşılaştırılması)

9 Şekil1. Akut alevlenme, stabil dönem ve kontrol grubu serum selenyum, çinko ve bakır düzeyleri Şekil 2. Serum bakır düzeylerinin eritrosit sedimentasyon hızı ve kan lökosit değeleri ilişkisi

10 Şekil 3. Parsiyel arteriyel oksijen basıncının serum bakır ve selenyum düzeyleriyle ilişkisi Şekil 4. Hemoglobin düzeyleri ve serum selenyum düzeyleri arasındaki ilişki a) Mali Bilanço ve Açıklamaları 2.546TL lik bütçenin TL si sarf malzeme için harcanmıştır TL olan tutarın harcama dağılımı aşağıda belirtildiği gibidir. 718TL'lik bütçe fazlası BAP hesabındadır. Alınan malzemeler yeterli olduğundan bu miktara gerek duyulmamıştır. Ancak, TUSAD İzmir/Çeşme kongresine katılım ve bu çalışmanın kongrede sunumu çalışmacıların kendi imkanlarıyla gerçekleştirilmiş ve daha önceden kongre katılımı harcama kalemi belirtilmediği için ek ödenek talep edilmemiştir. Bilgilerinize sunulur, Sarf Malzemeler: 1.Santrifüj tüpü cam konik 250 lik(1 paket) 2.HCL %37 Merck 2,5 lt AMB (1 adet) 3.HNO3 %65 2,5 lt AMB (1 adet) 4.Sodyum Borohidrid Merck 100 gr (1 adet) 5.Falcon tüpü 15 ml 125 lik(4 paket) 6.Vacutainer iğne yeşil 100 lük (2 kutu) 7.Plastik pastör pipeti 3 ml 500 lük (1 paket) 8.Hidroflorik asit Merck ,5 lt AMB(1 adet)

11 9.Eppendorf tüpü 1,5 ml 500 lük(1 paket) 10.Vakumlu kan tüpü 100 lük(2 paket) 11.Vacutainer holder 25 lik(1 paket) 12.Argon tüpü 50 lt lik(1 adet) 13.Yüksek saflıkta argon gazı 14.Selenium (purity %99.99) kimyasal( ) 15.Zinc (purity %99.99) kimyasal( ) 16.Copper (purity %99.99) kimyasal( ) Toplam: TL b) Makine ve Teçhizatın Konumu ve İlerideki Kullanımına Dair Açıklamalar -Alınan solüsyonlar ve tüpler yedekleriyle birlikte Ankara Üniversitesi Fizyopatoloji BD laboratuvarlarında, A.Ü Göğüs Hastalıkları ABD kan alma ve santrifüj ünitesinde kullanılmıştır. Artan malzeme olmamıştır. c) Teknik ve Bilimsel Ayrıntılar (varsa Kesim III'de yer almayan analiz ayrıntıları) Ortalamalar(Hasta Grubu ile Kontrol Grubunun Sayısal Uygunlukları) -Yaş açısından hasta ve kontrol grubu arasında fark yok.uygunlukları normal. -Cinsiyet açısından hasta ve kontrol grubu arasında fark yok.uygunlukları normal. -İki grupta da sigara açısından dağılım birbirine uygun.fark yok. Korrelasyonlar - ESR önce-sonra arasındaki artışı ya da azalışı ile Cu önce-sonra arasındaki artış ya da azalış pozitif yönde korele(p<0,01). -CRP önce ve sonra arasındaki artışı ya da azalışı ile Cu, Se, Zn önce-sonra arasındaki artış ya da azalışı korele değil. - Lökosit artışı ya da azalışı ile Cu artışı ya da azalışı pozitif yönde korele(p<0,01). - Albumin artışı ya da azalışı ile Cu, Se, Zn artış ya da azalışı korele değil. - Hemoglobin artışı ya da azalışı ile Cu, Zn artış ya da azalışı korele değil. Se ile pozitif korele.(p<0,05) - PO2 deki artma ya da azalma Cu daki artma ya da azalma ile negatif yönde korele.(p<0,05). - PO2 artışı ya da azalışı ile Se artışı ya da azalışı pozitif yönde korele(p<0,01). - PO2 deki artma ya da azalma Zn deki artma ya da azalma ile korele değil. - PCO2 deki önce-sonra arasındaki artma ya da azalma Se deki önce ve sonra arasındaki artma ya da azalma ile negatif yönde korele.(p<0,01). - PCO2 deki artma ya da azalma Zn ve Cu daki artma ya da azalma ile korele değil. - SaO2 deki artma ya da azalma Cu daki artma ya da azalma ile negatif yönde korele.(p<0,01). - SaO2 deki artma ya da azalma Zn deki artma ya da azalma ile korele değil. - FEV1,FVC,FEV1/FVC deki artma ya da azalma Se, Zn ve Cu daki artma ya da azalma ile korele değil. - MMF artışı ya da azalışı ile Cu artışı ya da azalışı pozitif yönde korele(p<0,05). Zn ve Se ile korele değil. EVDE 02 KULLANIMI -Hastaların %46,7 evde O2 kullanımı mevcut. %53,3 evde 02 kullanımı mevcut değil. RADYOLOJİ -Hastaların %44,8 inde önce ve sonraki radyografilerinde herhangi bir değişiklik yok %31 inde sonraki grafilerinde iyileşme saptandı. %24,1 inde sonraki grafilerinde kötüleşme saptandı. EŞLİK EDEN HASTALIK -Hastaların %36,7 sinde ek rahatsızlık yok %3,3 ünde izole DM %33,3 ünde izole HT %6,7 sinde izole KP %3,3 ünde izole KKY %16,7 sinde ise bunların birlikte bulunduğu saptandı. ÖNCEKİ HASTALIKLARI -Hastaların %27,6 sı daha önceden herhangi bir rahatsızlık geçirmemiş. %6,9 Tbc öyküsü var. %51,7 sinde pnömoni öyküsü var. %3,4 bronşit öyküsü var.

12 %3,4 Tbc ve pnömoni birliktelik gösteriyor. %3,4 MI öyküsü var. %3,4 diğer KOAH YIL Hastaların KOAH yıl ortalamaları 9,16 yıl. STEROID KULLANIMI %93,3 Sistemik steroid öyküsü yok. %6,7 Sistemik steroid öyküsü var. d) Sunumlar (bildiriler ve teknik raporlar) Koç U, Karnak D, Kavas GÖ, Kayacan O. KOAH da Eser Element (Bakır, Çinko, Selenyum) Tayini (e- PS028). Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği 31.Ulusal Kongresi, Bildiri Özet Kitabı 10-11s Çeşme-İzmir, Ekim, 2009 (Ek-1).