Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 39, Ocak 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 39, Ocak 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Doç. Dr. İbrahim Halil SEYREK Gaziantep Üniversitesi, İ.İ.B.F., İşletme Bölümü seyrek@gantep.edu.tr Nazlı Belgin AKINCI Gaziantep Üniversitesi, SBE, İşletme Anabilim Dalı, Y.L. Öğrencisi nazlibelgin@gmail.com ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN GİRİŞİMCİLİĞE İLGİ DUYMALARINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER: İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİ İLE MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA Öz Girişimcilerin topluma ve ekonomiye yapmış oldukları katkı göz önüne alındığında, girişimci birey sayısının artmasının önemi ortaya çıkmaktadır. Girişimci sayısının artması, toplumda genç bireylerin girişimciliğe ilgi duyması ile doğrudan ilişkilidir. Bu çalışmada üniversite öğrencilerinin girişimciliğe ilgi duymaları ile ilişkili olabilecek faktörler tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırma, biri devlet diğeri vakıf üniversitesi olmak üzere iki farklı üniversitede eğitim gören 671 öğrenciden toplanan verilere dayalı olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda iş yaşamında özgürlük isteyenler ile girişimcilikle bireysel ve sosyal avantajlar elde edeceğini düşünenlerin girişimciliğe daha çok ilgi duyduğu görülmüştür. Ayrıca iktisadi ve idari bilimler fakültesinde okuyan öğrenciler, mühendislik fakültesi öğrencilerine göre; aile ve arkadaş çevrelerinde girişimci olanlar, olmayanlara göre girişimciliğe daha yüksek ilgili duymaktadırlar. Diğer yandan, girişimci olmak için gereken bireysel niteliklere sahip olmadığını düşünen öğrencilerin girişimciliğe olan ilgisi düşüktür. Cinsiyet, girişimcilikle ilgili risk algısı ve girişimcilerin aşırı iş yükü olduğu yönündeki kaygı değişkenleri ile girişimciliğe ilgi arasında herhangi bir ilişki görülmemiştir. Anahtar kelimeler: Girişimcilik, Girişimciliğe yönelik ilgi, Üniversite öğrencileri

2 FACTORS AFFECTING UNIVERSITY STUDENTS INTEREST IN EN- TREPRENEURSHIP: A STUDY ON THE STUDENTS OF FACULTY OF ECONOMICS AND ADMINISTRATIVE SCIENCES AND THE STUDENTS OF FACULTY OF ENGINEERING Abstract Considering the contributions that the entrepreneurs make to society, it is important to increase the number of entrepreneurs. Increase in the number of entrepreneurs is related to the interest of young people in entrepreneurship. In this study, factors related to the university students interest in entrepreneurship is investigated based on data collected from 671 students of two universities. It is found that students who want freedom in their work life, and who thinks that entrepreneurship provides individual and social benefits have more interest in entrepreneurship. Also, business and economics students compared to engineering students, and students who have entrepreneurs in their family and friends compared to those who don t are more interested in entrepreneurship. On the other hand, students who think they don t have necessary skills for entrepreneurship is less interested in entrepreneurship. Finally, gender, risk perception about entrepreneurship and concerns about workload of entrepreneurs don t affect interest in entrepreneurship. Keywords: Entrepreneurship, Interest in entrepreneurship, University students GİRİŞ Girişimcilik gerek işletmelerin kurulmasında ve büyümesinde, gerekse ülkelerin ve bölgelerin ekonomik olarak gelişmesinde büyük bir öneme sahiptir (Hisrich, Peters, ve Shepherd, 2016). Bir ülkenin ekonomisi için oldukça önemli olan yeni ürün ve hizmetlerin geliştirilmesi, farklı endüstri kollarının büyüyüp gelişmesi, verimliliğin yükselmesi ve yeni iş olanaklarının yaratılması gibi unsurlar, girişimcilerin ortaya koyduğu çabaların birer sonucudur (van Stel, Carree, ve Thurik, 2005). Girişimciliğin ülke ekonomisindeki öneminden dolayı, hükümetler girişimciliği teşvik etmek ve girişimci sayısını artırmak amacıyla çeşitli politikalar ve programlar geliştirmekte ve bu programlara önemli kaynaklar aktarmaktadır. Bu amaçla yürütülen programlara örnek olarak, eğitim programları düzenlemek, finansal destekler sağlamak, fiziksel altyapı yatırımları yapmak ve potansiyel girişimcilere danışmanlık hizmetleri vermek gibi faaliyetler sayılabilir (Ariff, Bidin, Sharif, ve Ahmad, 2010) Dünyadaki birçok ülkede olduğu gibi Türkiye de de, ekonominin büyümesinde ve yeni istihdam olanakları oluşturmada girişimciliğin yapacağı katkılar dikkate alınarak, girişimcilik kültürünü geliştirmeye ve bireylerde girişimcilik bilincini oluşturmaya yönelik faaliyetlerin arttığı görülmektedir (Uluköy, Demireli, ve Kahya, 2013). Girişimci sayısının artırılması noktasında üniversite öğrencileri önemli bir potansiyeli ifade etmektedir. Üniversite öğrencilerinin büyük bir bölümü mezuniyet sonrası kamuda veya özel sektörde bir iş bulup çalışmayı planlamaktadır. Ancak, bu mezunların kendi işlerini kurmaları ve başkaları için de yeni iş alanları açmaları toplumsal ve ekonomik açıdan çok daha büyük yararlar sağlayabilir. Dolayısıyla, üniversite öğrencilerinde girişimciliğe yönelik ilginin artırılması ve bu ilginin artmasına etki edebilecek faktörlerin tespit edilmesi büyük önem taşımakta-

3 dır. Bu çalışmanın amacı, üniversite öğrencilerinin girişimciliğe ilgi duymaları ile ilgili olabilecek çeşitli faktörleri ortaya koymaktır. Böylece, ülke ekonomisi açısından oldukça önemli olan girişimcilikle ile ilgili literatüre katkı sağlanması hedeflenmiştir. 2. LİTERATÜR TARAMASI Girişimciliğe yönelik tutumlar ve ilgi konusunda yapılan çalışmalarda araştırmacıların çeşitli faktörleri ele aldıkları görülmektedir. Aşağıda bu bağlamda ele alınan bazı faktörlerle ilgili çalışmalara yer verilmiştir. Cinsiyet, girişimciliğe yönelik tutumda sıklıkla ele alınan hususlardan biridir. Girişimcilik konusu cinsiyet bağlamında ele alındığında, genel olarak kadınların erkeklere göre daha az girişimci oldukları görülmektedir. Bu duruma, toplumun kadınlara daha çok ev işlerini yapmaları ve çocuk ve yaşlıların bakımını üstlenmeleri yönünde bir rol biçerken, erkeklere ise çalışmaları ve ailenin geçimini sağlamak üzere eve para getirmeleri yönünde bir rol biçmesi neden olmaktadır. Toplumdaki bu beklentilerin bir sonucu olarak, erkekler bir iş kurup işletmek için uygun olan grup olarak görülürken, kadınlar ise iş fırsatlarını değerlendirme konusunda birtakım engellerle karşılaşabilmektedir (Rubio-Bañón ve Esteban-Lloret, 2016). Ancak günümüzde, kadın girişimcilerin ekonomiye yapacakları potansiyel katkı düşünülerek kadın girişimciliğinin teşvik edilmesi yönündeki çabaların arttığı görülmektedir (Fidan ve Yeşil, 2015). Araştırmacıların girişimciliğe etki eden faktörler bağlamında ele aldıkları bir diğer unsur ise aile etkisidir. Ailelerin çocukların meslek tercihleri üzerinde önemli etkileri olduğu bilinmektedir (Siann ve and Anne Knox, 1992). Benzer şekilde ailelerin girişimcilik geçmişinin olması, bu ailelerde yetişen çocukları da girişimci olmaları yönünde teşvik edebilmektedir. Çocukları için rol model olan ebeveynlerin kendi işlerinde çalışıyor olmaları, çocukları için de bu tür bir kariyerin mümkün ve gerçekçi bir seçenek olarak görülmesini sağlamaktadır (Seaman, Bent, ve Unis, 2016). Ayrıca yeni iş kurmak isteyen bireyler, kuracakları iş konusunda en çok ailelerinden ve arkadaşlarından destek ve tavsiye almak eğilimindedirler (Robson ve Bennett, 2000). 92 Üniversite öğrencilerinin girişimcilik eğilimleri konusunda araştırılan hususlardan birisi de öğrencilerin okudukları bölümlerle girişimcilik eğilimleri arasında bir ilişki olup olmadığıdır. Bu bağlamda farklı bölümlerde okuyan öğrencilerin girişimcilik eğilimleri konusunda yapılmış çeşitli çalışmalar mevcuttur (Atılgan ve Kanat, 2013; Kılıç, Keklik, ve Çalış, 2012). Bazı bölümlerde verilen eğitimler, öğrencileri girişimcilik için hazırlayıp bu yönde teşvik edebilir. Örneğin, işletme ve iktisat gibi bölümlerde okuyan öğrenciler eğitimleri esnasında iş yaşamı ile ilgili çok sayıda ders almakta ve bilgi sahibi olmaktadırlar. Bu durum, bu bölümlerin öğrencilerinin diğer bölümlerde okuyan öğrencilere göre kendilerini girişimciliğe daha hazır hissetmelerine ve bir kariyer seçeneği olarak girişimciliğe daha çok ilgi duymalarına yol açabilir (Karhunen ve Ledyaeva, 2010). Birçok üniversite öğrencisi girişimciliği bir kariyer seçeneği olarak görmek istese de bu konuda kendilerini yeterli görmüyor olmaları, girişimci olmalarına engel olmaktadır. Bireyin girişimciliği becerebileceği yönündeki inancı, yeni bir iş kurmasında en önemli faktörlerden birisidir (De Noble, Jung, ve Ehrlich, 1999). Bu nedenle, girişimcilikle ilgili verilen eğitimler, öğrencilerin girişimci olma konusunda gerekli becerilere sahip oldukları yönündeki inançlarına katkı yaparak, girişimciliğe yönelik tutumlarının olumlu yönde gelişmesine katkı sağlayabilir.

4 Öğrencilerin girişimcilik konusundaki algıları da girişimciliğe yönelik tutum ve ilgilerini etkilemektedir. Girişimcilerin çok çalıştığı ve kendisine zaman ayıramadığı yönündeki bir algı, bazı kişileri daha rutin bir kariyeri tercih etmeye sevk edebilmektedir (van Gelderen vd., 2008). Bireylerin psikolojik özellikleri de girişimcilik bağlamında ele alınmıştır. Girişimciliğin doğası gereği riskler barındırıyor olması, risk almaktan hoşlanmayan bireylerin girişimciliğe uzak durmasına neden olabilmektedir. Risk alma konusunda toleranslı olma, girişimcilerin en belirgin özelliklerinden biridir (Kan ve Tsai, 2006). Risk almaktan çekinen insanlar maaş karşılığı bir işte çalışmayı tercih ederken, risk alma konusundan daha toleranslı olan bireyler girişimci olmayı tercih etmektedirler. Bireysel özellikler bağlamında ele alınan bir diğer faktör ise bireyin iş yaşamında bağımsız olma isteğidir. Burada bağımsızlık, kişinin zamanını kullanmada özgür olması, kontrolün kendinde olduğunu hissetmesi ve işini yaparken esnekliğe sahip olması şeklinde ifade edilmektedir (Carter, Gartner, Shaver, ve Gatewood, 2003). Diğer yandan bireysel ve sosyal olarak girişimciliğin avantajları bulunduğunu düşünen bireylerin girişimciliği tercih ettikleri görülmektedir. Daha çok para kazanmak ve finansal açıdan kendini güvende hissetmek girişimciliği tercih etme nedenleri arasındadır (Benzing, Chu, ve Kara, 2009). Ayrıca, kişinin statü sahibi olma, ailesi, arkadaşları ve genel olarak toplum tarafından tanınıp onaylanma düşüncesi de girişimci olma nedenleri arasında sayılmaktadır (Shane, Kolvereid, ve Westhead, 1991). 3. YÖNTEM Yapılan literatür taraması doğrultusunda, araştırmada aşağıdaki hipotezler test edilecektir. H1: Erkek öğrencilerin girişimciliğe yönelik ilgileri, kadın öğrencilerden daha fazladır. H2: Ailesinde ve arkadaş çevresinde girişimci olan öğrencilerin girişimciliğe yönelik ilgileri, olmayanlara göre daha fazladır. 93 H3: İktisadi ve idari bilimler fakültesi öğrencilerinin girişimciliğe yönelik ilgileri, mühendislik fakültesi öğrencilerine göre daha fazladır. H4: İş yaşantısında özgürlüğe önem veren öğrencilerin girişimciliğe yönelik ilgileri, bunu daha az önemseyen öğrencilere göre daha fazladır. H5: Girişimciliğin bireysel avantajlar sağlayacağını düşünen öğrencilerin girişimciliğe yönelik ilgileri, böyle düşünmeyen öğrencilere göre daha fazladır. H6: Girişimciliğin sosyal avantajlar sağlayacağını düşünen öğrencilerin girişimciliğe yönelik ilgileri, böyle düşünmeyen öğrencilere göre daha fazladır. H7: Girişimciliğin riskli olduğunu düşünen öğrencilerin girişimciliğe yönelik ilgileri, böyle düşünmeyen öğrencilere göre daha düşüktür. H8: Girişimcilerin aşırı iş yükü olduğunu düşünen öğrencilerin girişimciliğe yönelik ilgileri, böyle düşünmeyen öğrencilere göre daha düşüktür. H9: Girişimcilik konusunda yetersiz olduğunu düşünen öğrencilerin girişimciliğe yönelik ilgileri, böyle düşünmeyen öğrencilere göre daha düşüktür. Araştırmanın hipotezlerini test etmek amacıyla Karhunen ve Ledyaeva nın (2010) çalışmasındaki ölçekler kullanılmıştır. Kullanılan ölçeklere ait ifadeler Tablo 1 de gösterilmiştir. Bu

5 ölçekler, öğrencilerin girişimci olma isteğini artıran (pozitif) ve onları girişimci olmaktan uzaklaştıran (negatif) faktörlere yönelik sorular içermektedir. Öğrencilere, aşağıdaki faktörler girişimci olma isteğinizi ne ölçüde artırır diye sorulmuş ve bu amaçla 13 farklı ifadeye yer verilmiştir. Benzer şekilde, öğrencilere aşağıdaki faktörler sizi girişimci olmaktan ne ölçüde uzaklaştırır diye sorulmuş ve bu amaçla 17 farklı ifadeye yer verilmiştir. Her iki soru grubu için de cevap seçenekleri 1=Kesinlikle hiç, 2=Pek değil, 3=Bilmiyorum, 4=Biraz, 5=Çok güçlü bir şekilde şıklarından oluşmaktadır. Bu ölçekler doğrultusunda geliştirilen bir anket Gaziantep ilindeki biri devlet diğeri vakıf üniversitesi olmak üzere iki üniversitenin mühendislik ve iktisadi ve idari bilimler fakültelerinde okuyan öğrencilere uygulanmıştır. Hazırlanan anket, kolayda örnekleme yöntemiyle seçilen öğrencilere elden dağıtılmış ve sonuçta 671 öğrenciden veri toplanmıştır. Tablo 1. Kullanılan Ölçeklere Ait Sorular Faktörler Girişimci Olma İsteğini Artıran Faktörler (PF) Girişimci Olmaktan Uzaklaştıran Faktörler (NF) Sorular 1. Kendi işinin patronu olma özgürlüğü 2. Kişinin görev ve sorumluluklarını seçme özgürlüğü 3. Kişinin çalışma saatlerini seçme özgürlüğü 4. İlginç görev ve sorumluluklar ve bunların çeşitliliği 5. Sonuç odaklı gelir 6. Farklı insanlarla tanışma fırsatı 7. Kişinin yetenekleri doğrultusunda hayatına uygun bir hedefe ulaşma 8. Girişimcilik karakterime uyuyor 9. Benim yeteneklerim ve becerilerim girişimci olmama işaret ediyor 10. Zengin olma fırsatı 11. Girişimcilik tüm aileyi birleştirir 12. Üst olarak çalışma fırsatı 13. Girişimciliğin genel olarak takdir edilmesi 1. Güvenilmeyen gelir 2. Borç korkusu 3. Girişimcilik işe aşırı bağlayıcı ve zaman alıcıdır 4. Sert rekabet korkusu 5. Malvarlığını kaybetme korkusu 6. Şu anki yaşam koşullarım 7. Boş zaman kalmayacak olması 8. Girişimcilerin fazlasıyla yatırımcıların insafına kalmaları / onlara bağlı olmaları 9. Toplum, girişimciler için kötü günlerde koruyucu bir düzen / sistem sağlamaz 10. Mesleki becerilerimin ticarileştirilmesi zordur 11. Bir iş fikrinin olmaması 12. Girişimciliğin sosyal ilişkiler üzerinde olumsuz etkisi 13. Mesleki yetenek ve becerilerimi pazarlamada isteksizliğim ya da yetersizliğim 14. Karakterime uygun değil 15. Düzensiz ve aşırı çalışma saatleri 16. Mesleki beceri ve yetkinlik eksikliğiniz 17. Girişimciliğe genel negatif bakışınız 94

6 4. ANALİZLER Bu bölümde öncelikle çalışmaya katılan öğrencilere ait demografik özellikler verilerek katılımcı profili ortaya konulmuştur. Daha sonra ise araştırma soruları doğrultusunda gerçekleştirilen güvenirlik analizi, faktör analizi ve sıralı lojistik regresyon analizlerine ait tablolar ve açıklamalara yer verilmiştir Katılımcıların Demografik Özellikleri Katılımcılara ait demografik özellikler Tablo 2 de gösterilmiştir. Tablodan görüleceği gibi, araştırmaya katılan 671 öğrencinin 370 i devlet üniversitesi öğrencisi, 301 i ise vakıf üniversitesi öğrencisidir. Öğrencilerin yaklaşık olarak yarısı (%53,4) iktisadi ve idari bilimler (İİBF) fakültesinde okumakta iken %46,6 sı ise mühendislik fakültesindeki bölümlerde okumaktadır. Araştırmadaki öğrencilerin cinsiyet açısından dengeli bir şekilde dağıldığı görülmektedir. Öğrencilerin %48,7 si kadın öğrencilerden, %51,3 ü ise erkek öğrencilerden oluşmaktadır. Kaçıncı sınıfa devam ettiklerine bakıldığında ise öğrencilerin ağırlıklı olarak 1. ve 2. sınıf öğrencilerinden oluştuğu görülmektedir (%77,9). Son olarak ailesinde ve arkadaş çevresinde girişimcilerin olduğu öğrencilerin sayısının (483), olmayan öğrencilere (176) göre oldukça fazla olduğu görülmektedir. Tablo 2. Demografik Özellikler Özellik Sayı Yüzde Üniversite Devlet ,1 Vakıf ,9 Fakülte İİBF ,4 Mühendislik ,6 Cinsiyet Kadın ,7 Sınıf Erkek , , , , ,7 Aile veya arkadaşlarında girişimci olanlar Hayır ,7 Evet , Faktör ve Güvenirlik Analizleri Girişimci olma isteğini artıran faktörler (Pozitif Faktörler - PF) ölçeğinin alt boyutlarını belirlemek üzere bu ölçekteki değişkenler üzerinde betimleyici faktör analizi gerçekleştirilmiştir. Faktör analizi yapılmazdan önce verilerin faktör analizine uygun olup olmadıklarını görmek amacıyla veriler üzerinde Bartlett küresellik testi yapılmış ve Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) değe-

7 ri hesaplanmıştır. KMO değeri 0,840 olarak bulunmuş ve Bartlett küresellik testi de istatistiksel olarak anlamlı çıkmıştır (Ki-Kare=1661,48, s.d.=45, p<0,001). Bu değerler verilerin faktör analizi için uygun olduğunu gösterdiğinden, belirlenen değişkenler üzerinde faktör analizi gerçekleştirilmiştir. Faktör analizi yapılırken temel bileşenler analizi yöntemi tercih edilmiş ve öz değeri 1 den büyük olan bileşenler faktör olarak kabul edilmiştir. Ayrıca, faktör analizi yapılırken Varimax döndürme yöntemi kullanılarak faktör yüklenmelerinin daha net bir şekilde görülmesi sağlanmıştır. Sonuçta, analize tabi tutulan 13 sorunun 3 faktöre yüklendikleri görülmüştür. Analiz sırasında herhangi bir faktöre yüklenmeyen 3 soru analizden çıkarılmıştır. Analiz sonucu ortaya çıkan üç faktör sorulardaki değişkenliğin %60,88 ini açıklamaktadır. Faktör analizi sonuçları Tablo 3 te gösterilmiştir. Kolay okunması bakımından tabloda sadece 0,4 ten büyük olan faktör yüklenmeleri gösterilmiştir. Tablo 3. Faktör Analizi: Girişimci Olma İsteğini Artıran Faktörler Sorular PF1 0,746 PF2 0,717 0,429 PF3 0,752 PF7 0,637 PF8 0,682 PF9 0,769 PF10 0,713 PF11 0,679 PF12 0,622 PF13 0, Faktör analizi sonucu oluşan ilk bileşen (PF1, PF2, PF3) soru içeriklerine bakılarak İşte Özgürlük, ikinci bileşen (PF7, PF8, PF9) Kişisel Cazibe ve üçüncü bileşen (PF10, PF11, PF12, PF13) ise Sosyal Cazibe olarak adlandırılmıştır. Faktör analizi ile tespit edilen her bir bileşenin güvenirliklerini göstermek amacıyla Cronbach alfa değerleri hesaplanmış ve sonuçlar Tablo 4 te gösterilmiştir. Kişisel cazibe faktörüne ait güvenirlik düzeyinin sınırda olduğu görülmüştür. Sonuç olarak faktörlerin yeterli güvenirliğe sahip olduğu kanaatine varılmıştır. Her bir faktöre ait soruların ortalamaları alınarak faktör skorları hesaplanmıştır. Daha sonraki analizlerde bu skorlar kullanılmıştır. Tablo 4. Güvenirlik Değerleri: Girişimci Olma İsteğini Artıran Faktörler Faktörler Soru Sayısı Güvenirlik Katsayısı (α) İşte Özgürlük 3 0,70 Kişisel Cazibe 3 0,59 Sosyal Cazibe 4 0,71

8 Girişimci olma isteğini artıran faktörler ölçeği soruları üzerinde yapılan faktör analizleri ve güvenirlik hesaplamaları, girişimci olmaktan uzaklaştıran faktörler (Negatif Faktörler NF) ölçeği soruları üzerinde de gerçekleştirilmiştir. Faktör analizi için verilerin uygun olup olmadığını görmek amacıyla Kaiser-Meyer-Olkin değeri hesaplanmış (KMO = 0,873) ve Bartlett küresellik testi yapılmıştır (Ki-Kare=2572,42, s.d.=78, p<0,001). Elde edilen değerlerden verilerin faktör analizine uygun olduğu görülmüştür. Faktör analizi yapılırken temel bileşenler analizi yöntemi tercih edilmiş ve öz değeri 1 den büyük olan bileşenler faktör olarak kabul edilmiştir. Ayrıca, faktör analizi yapılırken Varimax döndürme yöntemi kullanılarak faktör yüklenmelerinin daha net bir şekilde görülmesi sağlanmıştır. Sonuçta, analize tabi tutulan 17 sorunun 3 faktöre yüklendikleri görülmüştür. Bu bileşenler sorulardaki değişkenliğin %58,28 ini açıklamaktadır. Herhangi bir bileşene yüklenmeyen 4 soru analizden çıkarılmış ve sonuçlar Tablo 5 te gösterilmiştir. Kolay okunması bakımından tabloda sadece 0,4 ten büyük olan faktör yüklenmeleri gösterilmiştir. Tablo 5. Faktör Analizi: Girişimci Olmaktan Uzaklaştıran Faktörler Sorular NF1 0,804 NF2 0,817 NF3 0,677 NF5 0,618 NF7 0,826 NF8 0,512 NF9 0,547 NF11 0,488 NF13 0,782 NF14 0,759 NF15 0,665 0,429 NF16 0,761 NF17 0, Faktör analizi sonucu oluşan ilk bileşen (NF1, NF2, NF5, NF8, NF9) soru içeriklerine bakılarak Risk Algısı, ikinci bileşen (NF3, NF7, NF15) İş Yükü Kaygısı ve üçüncü bileşen (NF11, NF13, NF14, NF16, NF17) ise Kişisel Yetersizlik olarak adlandırılmıştır. Faktör analizi ile tespit edilen her bir bileşenin güvenirliklerini göstermek amacıyla Cronbach alfa değerleri hesaplanmış ve sonuçlar Tablo 6 da gösterilmiştir. Tablodan görüldüğü gibi her bir faktör yeterli güvenirliğe sahiptir. Her bir faktöre ait soruların ortalamaları alınarak faktör skorları hesaplanmıştır. Daha sonraki analizlerde bu skorlar kullanılmıştır.

9 Tablo 6. Güvenirlik Değerleri: Girişimci Olmaktan Uzaklaştıran Faktörler Faktörler Soru Sayısı Güvenirlik Katsayısı (α) Risk Algısı 5 0,78 İş Yükü Kaygısı 3 0,69 Kişisel Yetersizlik 5 0, Sıralı Lojistik Regresyon Analizi Öğrencilerin girişimciliğe ilgi duymaları ile ilişkili faktörleri tespit etmek amacıyla girişimciliğe olan ilginin bağımlı değişken, işte özgürlük, kişisel cazibe, sosyal cazibe, risk algısı, iş yükü kaygısı, kişisel yetersizlik, cinsiyet, fakülte ve aile / arkadaş çevresinde girişimci olup olmadığı değişkenlerinin bağımsız değişken olarak ele alındığı bir sıralı lojistik regresyon analizi yapılmıştır. Analizdeki bağımlı değişken için öğrencilere Girişimciliği ne ölçüde çekici / cazip buluyorsunuz diye sorulmuş ve cevap seçenekleri olarak 1=Hiç cazip bulmuyorum 2=Pek cazip bulmuyorum, 3=Kararsızım, 4=Biraz cazip buluyorum ve 5=Çok cazip buluyorum alternatifleri sunulmuştur. Bağımlı değişken sıralı bir değişken olduğundan, araştırma sorusunu cevaplandırmak için sıralı lojistik regresyon analizi uygulanmıştır. Sıralı lojistik regresyon analizinde bağımlı değişken sıralı bir veri türü iken bağımsız değişkenler sayısal veya kategorik olabilirler. Ancak analizin yapılabilmesi için kategorik verilerin 0 ve 1 olarak kodlanması gerekir. Araştırmamızdaki cinsiyet, fakülte ve aile / arkadaş çevresinde girişimci olup olmadığı değişkenleri kategorik olduğundan, bu değişkenler analize uygun hale getirilecek şekilde kodlanmıştır. Cinsiyet değişkeni için Kadın=0, Erkek=1; fakülte değişkeni için Mühendislik=0, İİBF=1; aile / arkadaş çevresinde girişimci olup olmadığı değişkeni için Yok=0, Var=1 olarak kodlanmıştır. Bağımlı ve bağımsız değişkenlere ait tanımlayıcı istatistikler Tablo 7 ve 8 de gösterilmiştir. 98 Tablo 7. Tanımlayıcı İstatistikler: Bağımlı Değişken (Girişimciliği ne ölçüde çekici / cazip buluyorsunuz?) 1=Hiç cazip bulmuyorum 2=Pek cazip bulmuyorum 3=Kararsızım 4=Biraz cazip buluyorum 5=Çok cazip buluyorum Sayı Yüzde (%) 3,2 3,4 14,7 32,1 46,6 Tablo 7 den görüldüğü üzere, öğrencilein önemli bir bölümü girişimciliği cazip bulmakta ve ilgi duymaktadır. Tablo 8. Tanımlayıcı İstatistikler: Bağımsız Değişkenler Değişken Sayı Yüzde (%) Ortalama Standart Sapma Cinsiyet Kadın ,7 Erkek ,3

10 Fakülte Mühendislik ,6 İİBF ,4 Aile / arkadaşlarda girişimci var mı? Yok ,7 Var ,3 İşte özgürlük 4,26 0,827 Kişisel cazibe 4,09 0,906 Sosyal cazibe 3,90 0,828 Risk algısı 3,29 0,929 İş yükü kaygısı 3,12 1,043 Kişisel yetersizlik 2,77 0,967 Sıralı lojistik regresyon analizine ait sonuçlar Tablo 9 da verilmiştir. Analiz sonucunda kurulan regresyon modeli istatistiksel olarak anlamlı çıkmıştır (-2LL=1252,61, Ki-Kare=300,89, s.d.=9, p<0,001). Model bir bütün olarak bağımlı değişkendeki değişimin %41,4 ünü açıklamaktadır (Nagelkerke R 2 =0,414). Cinsiyet, risk algısı, iş yükü kaygısı değişkenleri istatistiksel olarak anlamsız çıkarken, diğer bağımsız değişkenlerin istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmüştür. Tablodan görüldüğü üzere, iktisadi ve idari bilimler fakültesi öğrencilerinin mühendislik fakültesi öğrencilerine göre girişimciliğe ilgisi daha yüksektir. Benzer şekilde, ailesinde veya arkadaş çevresinde girişimci olanlar, olmayanlara göre girişimciliğe daha çok ilgi duymaktadırlar. İşte özgürlük, kişisel cazibe ve sosyal cazibe değişkenlerine ait katsayıların pozitif olduğu görülmektedir. Buna göre bu değişkenlerde yüksek değere sahip olmanın, girişimciliğe ilgiyi artırdığı anlaşılmaktadır. Diğer yandan kişisel yetersizlik değişkenine ait katsayı negatiftir. Buna göre gerekli becerilere sahip olmadığını düşünenlerin girişimciliğe daha az ilgi duydukları anlaşılmaktadır. 99 Tablo 9. Sıralı Lojistik Regresyon Analizi Değişken Katsayı Std. Hata Wald s.d. p İşte özgürlük 0,421 0,114 13, ,000 Kişisel cazibe 0, , ,000 Sosyal cazibe 0,467 0,122 14, ,000 Risk algısı -0,103 0,113 0, ,361 İş yükü kaygısı -0,146 0,103 1, ,158 Kişisel yetersizlik -0,327 0,111 8, ,003 Ailede / arkadaşlarda girimci = Yok -0,816 0,185 19, ,000 Ailede / arkadaşlarda girimci = Var 0 0 Fakülte = Mühendislik -0,335 0,168 3, ,046 Fakülte = İİBF 0 0 Cinsiyet = Kadın -0,237 0,164 2, ,147 Cinsiyet = Erkek 0 0

11 5. SONUÇ Girişimciler önemli kişisel ve finansal riskler alarak bir değer yaratmaya çalışan; bazen ürün, bazen hizmet olarak yaptıkları yeniliklerle yaşantımızı kolaylaştıran; bireysel olarak elde ettikleri kazanımların yanında, başkaları için de iş ve gelir olanakları yaratan; sonuçta milli gelirin artmasına ve ülke ekonomisinin gelişmesine katkıda bulunan kişilerdir. Girişimciliğin yaygın olduğu ülkeler başka ülkelerle yaptıkları rekabette önemli avantajlar elde etmektedir. Girişimciliğin toplum ve ekonomi üzerindeki bu önemli etkileri göz önünde alındığında, bir ülkedeki potansiyel girişimciler olarak gençlerin girişimciliğe olan ilgisini artırmak, kendi işlerini kurma konusunda onları cesaretlendirip teşvik etmek ve girişimci olma yolunda ihtiyaç duydukları bilgi ve becerilerle donatmak gerektiği açıktır. Bu nedenle, araştırmacılar da girişimciliğe büyük ilgi göstermekte ve girişimcilikle ilgili çeşitli konuları çalışmaktadırlar. Girişimcilikle ilgili literatüre katkı sağlamak amacıyla yapılan bu çalışmada, üniversite öğrencilerinin girişimci olmaya ne ölçüde ilgi duydukları ve onların girişimciliğe olan ilgilerini etkileyen faktörlerin neler olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Gaziantep ilindeki biri devlet diğeri vakıf üniversitesi olmak üzere iki üniversitenin iktisadi ve idari bilimler fakültesi ile mühendislik fakültelerinde okuyan öğrenciler üzerinde yapılan bu çalışma sonucunda, genel olarak öğrencilerin girişimciliğe ilgilerinin yüksek olduğu görülmüştür. Öğrencilerin girişimciliğe pozitif baktıklarını gösteren bu durum, gelecek açısından umut verici bir bulgu olarak ele alınmalıdır. Yapılan sıralı lojistik regresyon analizi sonucunda kadın ve erkek öğrencilerin girişimciliğe olan ilgi düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık görülmemiştir. Literatürde genel olarak erkeklerin kadınlara göre girişimciliğe daha olumlu bir tutumları olduğu yönünde çeşitli çalışmalar olmakla birlikte (Wang ve Wong, 2004), kadınların da girişimciliğe yüksek düzeyde ilgi duyduğu yönündeki çalışmalar da mevcuttur (Kourilsky ve Walstad, 1998). Günümüzde kadınların iş hayatına katılım düzeyinin giderek artması ve iş yaşamında başarılı olmaları, genel olarak kadınların özel olarak ise kadın öğrencilerin girişimciliğe ilgisini artıran bir unsur olarak düşünülebilir. Bu durum kadın ve erkek öğrenciler arasında girişimciliğe yönelik ilginin birbirine yakın düzeylerde oluşmasına neden olmuş olabilir. Okudukları fakülte açısından ele alındığında, iktisadi ve idari bilimler fakültesinde okuyan öğrencilerin mühendislik fakültesi öğrencilerine göre girişimciliğe daha çok ilgi duydukları gözlemlenmiştir. Bunun çeşitli nedenleri olabilir. Öncelikle, iktisadi ve idari bilimler fakültesi öğrencileri mezun olduklarında kendi işlerini kuracakları düşüncesiyle bu bölümleri tercih etmiş olabilirler. Buna göre daha üniversiteye girerken girişimciliğe olan ilgilerinin yüksek olduğu düşünülebilir. Diğer bir neden ise iktisadi ve idari bilimler fakültesi öğrencileri okudukları süre boyunca iş kurma ve iş idaresi konularında çok sayıda dersler almaktadırlar. Dolayısıyla bu fakültelerin öğrencileri, daha çok teknik konularda dersler alan mühendislik fakültesi öğrencilerine göre iş hayatı konusunda kendilerini daha yetkin hissediyor olabilirler. Bu durum, girişimci olma konusunda daha öz güvenli olmalarını ve girişimci olmayı bir alternatif olarak görmelerini sağlıyor olabilir. Ayrıca almış oldukları derslerde bahsedilen başarılı girişimcileri kendilerine rol model olarak alıyor oldukları ve bu model kişilere duydukları özenin girişimciliğe yönelik bir ilgi oluşturduğu düşünülebilir. Aile ve arkadaş çevresinde girişimci olanların olmayanlara göre girişimciliğe yönelik ilgilerinin daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir. Bu bulgu anne babanın çocuklarına örnek olması ile açılanabilir. Ebeveynlerinden gördüklerini yapma eğilimi çocuklarda görülen bir durumdur. 100

12 Ayrıca girişimci ebeveynlerin iş konusundaki tecrübelerini çocuklarına aktarmaları çocukların da bu işi yapabilecekleri yönünde bir kanaate sahip olmalarında etkili olabilir. Girişimci ailelere mensup çocukların girişimciliğe daha çok ilgi duyuyor olmasının bir başka nedeni, girişimci ailelerde ebeveynlerin çocuklarını girişimci olma yönünde teşvik ediyor olmalarıyla açıklanabilir. Benzer şekilde bireylerin en önemli referans gruplarından olan arkadaşların içerisinde girişimcilerin olması, girişimciliğe olan özeni ve ilgiyi artırıcı unsurlar olarak görülebilir. Girişimcilerin iş yaşamında daha özgür olduğunu düşünen öğrencilerin girişimciliğe olan ilgilerinin yüksek olduğu görülmüştür. Girişimcilikle ilgili eserlerde, bir kariyer olarak girişimciliği seçme nedenleri arasında başkalarına bağımlı olmadan işini yapma özgürlüğü sayılmaktadır (Hisrich vd., 2016). Dolayısıyla girişimcilerin iş yaşamında daha özgürce davranabildikleri yönünde bir kanaate sahip olmanın girişimciliğe olan ilgiyi artırdığı söylenebilir. Benzer şekilde kişisel ve sosyal olarak girişimcilerin çeşitli kazanımlar elde ettiğine ve girişimcilerin başkaları tarafından takdir edildiğine inanan öğrencilerin girişimciliğe daha çok ilgili duydukları anlaşılmaktadır. Kişisel olarak girişimci olmak için gerekli bilgi, beceri ve yeteneklere sahip olmadığını düşünen öğrencilerin girişimciliğe olan ilgileri düşüktür. Girişimcilerin başarılı olmaları için çeşitli bilgi ve becerilere sahip olmaları gerektiği gibi, kişilik özellikleri de bu tür bir işi yapmaya uygun olmalıdır. Girişimcilerin aldıkları kişisel ve finansal riskler düşünüldüğünde, bu tür bir kariyer için uygun olmadığını düşünen öğrencilerin girişimciliğe düşük ilgi duyması normaldir. Ancak yapılan çalışmalar kendini yetersiz olarak gören öğrencilerin kendileriyle ilgili olumsuz kanaatlerinin yapılacak eğitim programlarıyla giderebileceği yönündedir (McGee, Peterson, Mueller, ve Sequeira, 2009). Bu durum girişimcilikle ilgili gerçekçi eğitimlerin önemini ortaya koymaktadır. 101 Araştırmada beklenin aksine girişimciliğin çeşitli riskler barındırdığı yönündeki risk algısı ve girişimcilerin aşırı bir iş yükü olduğu yönündeki inancın, girişimciliğe olan ilgi üzerinde istatistiksel olarak anlamlı bir etkisi olmadığı görülmüştür. Analiz sonucunda her ne kadar bu değişkenlere ait katsayılar beklendiği yönde çıkmış olsa da, bu katsayılar istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır. Dolayısıyla farklı örneklemler kullanılarak yapılacak başka çalışmalarda bu değişkenlerin girişimciliğe yönelik ilgi üzerindeki etkilerinin yeniden değerlendirilmesinde yarar vardır. Bu çalışmanın çeşitli kısıtları bulunmaktadır. Öncelikle araştırmaya dahil edilen öğrenciler, kolayda örnekleme yöntemi ile tespit edilmiş olduğundan, elde edilen sonuçlar ana kütleye genelleştirilemez. Diğer yandan yapılan çalışma Gaziantep ilinde eğitim veren iki üniversitede gerçekleştirilmiştir. Bu iki üniversitenin öğrencileri çoğunlukla Gaziantep ve çevresindeki illerden gelen öğrencilerden oluşmaktadır. Dolayısıyla elde edilen bulgularda, bölgenin girişimcilik kültürünün etkisinden söz edilebilir. Bu araştırmanın sonuçlarına bakılarak, başka şehirlerdeki üniversite öğrencilerinin girişimciliğe olan ilgileri konusunda benzer bir tutuma sahip oldukları söylenemez. Bu amaçla çalışmanın başka şehirlerdeki üniversitelerin öğrencileri üzerinde tekrarlanarak sonuçların karşılaştırılmasında yarar vardır. Ayrıca çalışma iktisadi ve idari bilimler fakültesi ile mühendislik fakültesinde okuyan lisans öğrencileri üzerinde yapılmıştır. Gelecekte yapılacak çalışmalarda diğer fakültelerden ve farklı programlara devam eden öğrencilerden veri toplanması ve analiz sonuçlarının karşılaştırılması halinde konunun daha iyi anlaşılmasına katkı sağlanacaktır. İlgili literatürde araştırmacıların girişimciliğe yönelik ilgiye etki edebilecek başka faktörlerden de bahsettiği düşünüldüğünde, gelecekteki çalışmalarda bu farklı değişkenleri içe-

13 ren modellerin test edilmesi ile birlikte konu hakkında daha kapsamlı çıkarımlar yapmak mümkün olacaktır. KAYNAKLAR Ariff, A. H. M., Bidin, Z., Sharif, Z., & Ahmad, A. (2010). Predicting entrepreneurship intention among Malay University Accounting students in Malaysia. Unitar E-Journal, 6(1), Atılgan, T., & Kanat, S. (2013). Tekstil Mühendisliği Eğitiminde Girişimcilik ve Girişimciliği Etkileyen Faktörler. SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 17(1). Benzing, C., Chu, H. M., & Kara, O. (2009). Entrepreneurs in Turkey: A Factor Analysis of Motivations, Success Factors, and Problems. Journal of Small Business Management, 47(1), Carter, N. M., Gartner, W. B., Shaver, K. G., & Gatewood, E. J. (2003). The career reasons of nascent entrepreneurs. Journal of Business Venturing, 18(1), De Noble, A. F., Jung, D., & Ehrlich, S. B. (1999). Entrepreneurial self-efficacy: The development of a measure and its relationship to entrepreneurial action. Frontiers of Entrepreneurship Research, 1999, Fidan, F., & Yeşil, Y. (2015). Türkiye de Kadın Girişimciliğini Geliştirmede Eğitim Faaliyetleri. Asos Journal The Journal of Academic Social Science, 3(14), Hisrich, R. D., Peters, M. P., & Shepherd, D. A. (2016). Entrepreneurship (10th ed.). New York, NY, USA: McGraw-Hill Education. Kan, K., & Tsai, W.-D. (2006). Entrepreneurship and Risk Aversion. Small Business Economics, 26(5), Karhunen, P., & Ledyaeva, S. (2010). Determinants of entrepreneurial interest and risk tolerance among Russian university students: Empirical study. Journal of Enterprising Culture, 18(3), Kılıç, R., Keklik, B., & Çalış, N. (2012). Üniversite öğrencilerinin girişimcilik eğilimleri üzerine bir araştırma: Bandırma İİBF işletme bölümü örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Fakültesi Dergisi, 17(2). Kourilsky, M. L., & Walstad, W. B. (1998). Entrepreneurship and female youth: knowledge, attitudes, gender differences, and educational practices. Journal of Business Venturing, 13(1), McGee, J. E., Peterson, M., Mueller, S. L., & Sequeira, J. M. (2009). Entrepreneurial Self- Efficacy: Refining the Measure. Entrepreneurship Theory and Practice, 33(4), Robson, P. J. A., & Bennett, R. J. (2000). SME Growth: The Relationship with Business Advice and External Collaboration. Small Business Economics, 15(3), Retrieved from Rubio-Bañón, A., & Esteban-Lloret, N. (2016). Cultural factors and gender role in female entrepreneurship. Suma de Negocios, 7(15), Seaman, C., Bent, R., & Unis, A. (2016). Family entrepreneurship culture, entrepreneurial intent, futures and foresight in Scottish Pakistani communities. Futures, 75,

14 Shane, S., Kolvereid, L., & Westhead, P. (1991). An exploratory examination of the reasons leading to new firm formation across country and gender. Journal of Business Venturing, 6(6), D Siann, G., & and Anne Knox. (1992). Influences on Career Choice: The Responses of Ethnic- Minority and Ethnic-Majority Girls. British Journal of Guidance & Counselling, 20(2), Uluköy, M., Demireli, C., & Kahya, V. (2013). KOSGEB girişimcilik eğitimi kurslarına katılan katılımcıların girişimcilik profiline yönelik bir alan araştırması. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 8(2). van Gelderen, M., Brand, M., van Praag, M., Bodewes, W., Poutsma, E., & van Gils, A. (2008). Explaining entrepreneurial intentions by means of the theory of planned behaviour. Career Development International, 13(6), van Stel, A., Carree, M., & Thurik, R. (2005). The Effect of Entrepreneurial Activity on National Economic Growth. Small Business Economics, 24(3), Retrieved from Wang, C. K., & Wong, P.-K. (2004). Entrepreneurial interest of university students in Singapore. Technovation, 24(2),