SİVAS İLİ DİVRİĞİ İLÇESİ AVŞARCIK KÖYÜ HALILARININ İNCELENMESİ. Zeliha DOĞAN YEŞİL YÜKSEK LİSANS TEZİ GELENEKSEL TÜRK SANATLARI ANASANAT DALI

Transkript

1

2 SİVAS İLİ DİVRİĞİ İLÇESİ AVŞARCIK KÖYÜ HALILARININ İNCELENMESİ Zeliha DOĞAN YEŞİL YÜKSEK LİSANS TEZİ GELENEKSEL TÜRK SANATLARI ANASANAT DALI GAZİ ÜNİVERSİTESİ GÜZEL SANATLAR ENSTİTÜSÜ OCAK 2016

3 Zeliha DOĞAN YEŞİL in Sivas İli Divriği İlçesi Avşarcık Köyü Halılarının İncelenmesi başlıklı tezi tarihinde, jürimiz tarafından Geleneksel Türk Sanatları Eğitimi Ana Bilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir. Danışman: Prof. Dr. H. Feriha AKPINARLI Sanat ve Tasarım Fakültesi Tekstil Tasarımı Bölüm Başkanı, Gazi Üniversitesi Bu tezin, kapsam ve kalite olarak Yüksek Lisans Tezi olduğunu onaylıyorum. Başkan : Prof. Dr. Nuran KAYABAŞI Güzel Sanatlar Fakültesi Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölüm Başkanı, Ankara Üniversitesi Bu tezin, kapsam ve kalite olarak Yüksek Lisans Tezi olduğunu onaylıyorum. Üye : Prof. Aysen SOYSALDI Güzel Sanatlar Enstitüsü Müdürü, Gazi Üniversitesi Bu tezin, kapsam ve kalite olarak Yüksek Lisans Tezi olduğunu onaylıyorum/onaylamıyorum Üye : Prof. Dr. H. Feriha AKPINARLI Sanat ve Tasarım Fakültesi Tekstil Tasarımı Bölüm Başkanı, Gazi Üniversitesi Bu tezin, kapsam ve kalite olarak Yüksek Lisans Tezi olduğunu onaylıyorum/onaylamıyorum Tez Savunma Tarihi: 07/01/2016 Jüri tarafından kabul edilen bu tezin Yüksek Lisans Tezi olması için gerekli şartları yerine getirdiğini onaylıyorum. Prof. Aysen SOYSALDI Güzel Sanatlar Enstitüsü Müdürü

4 ETİK BEYAN Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Tez Yazım Kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında; Tez içinde sunduğum verileri, bilgileri ve dokümanları akademik ve etik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, Tüm bilgi, belge, değerlendirme ve sonuçları bilimsel etik ve ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, Tez çalışmasında yararlandığım eserlerin tümüne uygun atıfta bulunarak kaynak gösterdiğimi, Kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, Bu tezde sunduğum çalışmanın özgün olduğunu, bildirir, aksi bir durumda aleyhime doğabilecek tüm hak kayıplarını kabullendiğimi beyan ederim. Zeliha DOĞAN YEŞİL

5 iv SİVAS İLİ DİVRİĞİ İLÇESİ AVŞARCIK KÖYÜ HALILARININ İNCELENMESİ (Yüksek Lisans Tezi) Zeliha DOĞAN YEŞİL GAZİ ÜNİVERSİTESİ GÜZEL SANATLAR ENSTİTÜSÜ Ocak 2016 ÖZET Anadolu da halı dokumacılığı tarihinin çok eskiye dayandığı ve her yörenin kendine ait özellikleri olduğu yapılan araştırmalardan anlaşılmaktadır. Sivas il merkezi ile ilçelerinde halı dokumacılığının önemli ve özgün örneklerine rastlanmaktadır. Bu araştırmanın amacı, Sivas ili Divriği ilçesi Avşarcık köyü halı dokumalarının teknik, motif, kompozisyon, araç-gereç açılarından değerlendirilerek bilimsel bir doküman hazırlamaktır. Bu doğrultuda alt amaçlar üzerinde çalışılmıştır. Araştırmanın evreni, Avşarcık köyü halılarıdır. Örneklemi ise halı dokumuş olan 30 birey ve 32 halı örneği tespit edilerek değerlendirilmiştir. Veri toplamada; araştırma konusu ile ilgili literatür taraması yapılmış, halı konusunda bilgiler toplanmıştır. 27 sorudan oluşan anket formu hazırlanarak 30 bireye uygulanmış, anket sonuçları değerlendirilerek tablolar haline getirilmiştir (EK-1). Halı fotoğrafları çekilmiş, bilgi formları olarak hazırlanmış ve değerlendirilmiştir (EK-2). Alt amaçlar doğrultusunda şu sonuçlar elde edilmiştir; Avşarcık köyünde halı dokumuş olan bireylerin eğitim düzeyleri düşük, yörede yaşayan bireyler oldukları ve halı dokurken sarmalı tezgâh kullandıkları, çözgü, atkı ve ilmede yün ipliği ve Gördes düğümü kullandıkları, orta kalitede halı dokudukları, yöreye özgü motifleri kullandıkları tespit edilmiştir. Geçmişte dokunmuş olan halılardan satılan halılar olmakla birlikte ailelerin ellerinde çok sayıda orijinal halı bulunduğu tespit edilmiştir. Halılarda genellikle kırmızı ve siyah rengin yoğun olarak kullanıldığı saptanmıştır. Bilim Kodu : Sayfa Adedi : 152 Anahtar Sözcükler : Sivas, Divriği, Avşarcık Köyü, Geleneksel Dokuma, Halı, Motif, Renk ve Desen. Danışman : Prof. Dr. H. Feriha AKPINARLI

6 v INVESTIGATION OF SİVAS DİVRİĞİ DISTRICT AVŞARCIK VILLAGE CARPET (Master Thesis) Zeliha DOĞAN YEŞİL GAZİ UNIVERSITY INSTITUTE OF FINE ARTS January 2016 ABSTRACT Through research and investigations, it is clearly observed that carpet weaving in Anatolia has a long history and every region has its own characteristic carpet weaving feature. In Sivas city, region and rural areas, important and original carpet weaving patterns are encountered. The purpose of this research is to prepare a scientific document by evaluating carpet weaves of the Avşarcık Village of Sivas city, in terms of technique, motif, composition and tools. With this aim, it has been studied on the sub-purposes. Research field is the Avşarcık Village Carpets. Samples are evaluated based on 30 persons and 32 woven carpets. There has been a wide literature review in the research field and information about carpets is gathered. A survey including 27 questions is conducted with 30 people and tables are made with these survey results (Appendix-1). Pictures of the carpets are taken, prepared as fact sheets and evaluated (Appendix-2). There has been foundings for sub-purposes. In Avşarcık Village, people who work for carpet weaving have low-income and lower education status. It has been seen that these people weave mid-quality carpets using regional themes and motifs, use helix workbench for weaving, Gördes knot and wool yarn for warp, woof and knot. It has been observed that families in Avşarcık have too many original carpets besides the previously textured and sold ones. In these carpets, red and black colors are observed to be frequently used. Science Code : Number of Pages : 152 Key Words : Sivas, Divriği, Avşarcık Village, Traditional Weaving, Carpet, Motif, Color and Pattern. Advisor : Prof. Dr. H. Feriha AKPINARLI

7 vi TEŞEKKÜR Anadolu, kavram olarak içeriğine uygun şekilde üzerinde yaşayanlara büyük zenginlikler sunmuştur. Aşık Veysel in, Karnın yardım kazmayınan belinen Yüzün yırttım tırnağınan elinen Yine beni karşıladı gülünen Benim sadık yârim kara topraktır. dediği gibi geçimini tarım ve hayvancılıkla sağlayan Anadolu insanı, yaşaması için gerekli ihtiyaçlarını da kendi ürettiği el emeği ürünleri ile karşılamıştır. Bu çalışmada, Sivas İli Divriği İlçesi Avşarcık Köyü Halılarının İncelenmesi konusu ele alınmıştır. Araştırma; Giriş, Kavramsal Çerçeve, Yöntem, Bulgular, Yorum ve Sonuç Öneriler bölümlerinden oluşturulmuş, her bölüm kendi içinde alt başlıklarla açıklanmıştır. Konunun seçiminde, konuyla ilgili bu araştırmanın yürütülmesinde ve sonuçlandırılmasında büyük bir sabır ve hoşgörüyle yönlendiren, yardım ve desteğini esirgemeyen, yaşamım boyunca unutamayacağım sayın danışman hocam, Prof. Dr. H. Feriha AKPINARLI 'ya teşekkürü bir borç bilirim. Araştırma sürecinde Sivas ve Ankara da yaşayan Avşarcık halıları özel koleksiyonlarına sahip ailelere, ulaşılabilen dokuyucu kadınlara ve özellikle Avşarcık halılarının korunması, yaşatılması ve koleksiyon bilincinin oluşması için büyük çaba harcayan ve en büyük koleksiyona sahip olan dayım Av. Dr. Hasan DOĞAN a teşekkür ederim. Bana öğrenme ve araştırma ruhunu aşılayan rahmetli babam ve anneme (Abidin ve Çınar Doğan); her zaman yanımda olan ve beni yüreklendiren, Avşarcık köyü ile bağlantımı sağlayan Kafiye ablam ve Halis abime; bu uzun yolculukta zaman ayıramadığım ve hep yanımda olan eşim Mahir ve kızlarım Çınar ve Zeynep Aslı ya sonsuz teşekkürler.

8 vii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... ABSTRACT... TEŞEKKÜR... İÇİNDEKİLER... ÇİZİMLERİN LİSTESİ... RESİMLERİN LİSTESİ... TABLOLARIN LİSTESİ... iv v vi vii ix x xii 1. GİRİŞ KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR Kavramsal Çerçeve İlgili Araştırmalar YÖNTEM BULGULAR VE YORUM Anketten Elde Edinilen Bulgular Bireysel özellikler Kullanılan araç ve gereç özellikleri Avşarcık halılarının teknik özellikleri Avşarcık halılarının desen, renk ve motif özellikleri Bilgi Formları Avşarcık halılarının motif, renk ve kompozisyon özellikleri ve çizimleri SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR EKLER Ek 1. Anket Formu Ek 2. Bilgi Formu

9 viii Kaynak Kişi Künyesi ÖZGEÇMİŞ

10 ix ÇİZİMLERİN LİSTESİ Sayfa Çizim 4.1. Çiçekli göbek motifi Çizim 4.2. Çiçek Çizim 4.3. Hayat ağacı/insan Çizim 4.4. Dört kollu/lale Çizim 4.5. Yıldız çiçeği Çizim 4.6. Karanfil/Çiçek Çizim 4.7. Lale/Çiçek Çizim 4.8. Yıldız Çiçeği Çizim 4.9. Yıldız Çiçeği Çizim Dörtlü çiçek Çizim Nazarlıklı lale motifi Çizim Servi ağacı/kız Çizim Dört yönlü/çiçek Çizim Çiçekli/Eli belinde göbek motifi Çizim Nazarlık Çizim Eli belinde/kız motifi Çizim Çarkıfelek Çizim Eli belinde/kız motifi Çizim Akrep/Nazarlık motifi Çizim Eli belinde/kız

11 x RESİMLERİN LİSTESİ Sayfa Resim 1.1. Avşarcık köyü halılarıyla döşeli köy odası 1 Resim 1.2. Avşarcık köyü sedir (yan/makat) halısı... 6 Resim 2.1. Avşarcık köyü taban ve yastık halısıyla döşeli köy odası. 9 Resim 2.2. Avşarcık köyü yastık halısı 10 Resim 2.3. Halı kullanım yüzeyi.. 11 Resim 2.4. Avşarcık köyü halısında bordür örneği.. 12 Resim 2.5. Halıda doku iplikleri.. 13 Resim 2.6. Jean-Leon Gérome ( ), Kahire deki Halı Tüccarı.. 15 Resim 2.7. Pazırık halısını süsleyen geyik motifi çizimi. 17 Resim 2.8. Pazırık kurganından çıkartılan Hun halısı.. 18 Resim 2.9. Pazırık halısındaki Sığın tasviri.. 18 Resim Pazırık halısından bir detay. 19 Resim veya 14.yüzyılda dokunarak ihraç edilen halılardan Figürlü Anadolu halısı.14.yüzyıl, Berlin Devlet Müzesi Resim Avşarcık köyü sedir (yan/makat) halısı Resim Tezgâh Resim Avşarcık köyü yastık halısı 23 Resim Germeli tip tezgah.. 24 Resim Sarmalı tip (Isparta tipi) halı tezgahı.. 24 Resim Kirkit.. 25 Resim Halı bıçağı.. 25 Resim Ayarlı halı makası.. 26 Resim Teşi ve yün tarağı 26 Resim Çıkrık.. 27 Resim Halı makası ve bıçağı. 27

12 xi Sayfa Resim Kirkit, Teşi ve Kirman Resim İğ/Teşi Resim Çözgü aleti Resim Yünün taranması Resim Avşarcık köyü yastık halısı Resim Avşarcık köyü halılarıyla döşeli köy odası Resim ½ ve ¼ raport desen halısı kompozisyon çizimi Resim Avşarcık köyü taban halısı Resim Gördes (Türk) düğümü Resim Sine düğümü sağa doğru Resim Tek argaca düğüm, Hekim düğümü, Hereke İspanyol düğümü Resim Merhum Kevser Doğan ve kızı Selver Doğan kendi dokudukları Halılarla Resim Avşarcık köyü yastık halıları Resim Avşarcık köyünde dokunmuş bir halı detayı Resim Avşarcık halılarında kullanılan motif örnekleri Resim Zengin motif geleneğini gösteren Avşarcık halı motifleri Resim Ankara Vakıf Eserleri Müzesi Resim Çeşitli göz motifleri Resim Avşarcık köyü halılarında koçboynuzu, eli belinde ve akrep motifleri Resim Kırmızı ve siyah rengin ağırlıklı olarak kullanıldığı Avşarcık halısı göbek motifi Resim Çok renkli 2 adet sedir (yan/makat) halısı

13 xii TABLOLARIN LİSTESİ Sayfa Tablo Yaş dağılımı Tablo Eğitim durumu Tablo Halı dokuma dışında uğraşılan el sanatları Tablo Halı dokumayı nereden öğrendikleri Tablo Halı dokuma süresi Tablo Halı dokuma amacı Tablo Kenar örgüsü Tablo Ürün çeşitleri Tablo Desen, renk ve motiflerin kaynakları... 53

14 1 1. GİRİŞ Çeşitli medeniyet ve kültürlerin beşiği olan ülkemiz, el sanatları yönünden çok zengin bir geçmişe sahiptir. El sanatları, bir ulusun kültürünü simgeleyen ve tanıtan en önemli unsurdur ve ait olduğu ülkenin gelenek, görenek ve yaşam biçiminin kuşaktan kuşağa aktarılmasında ve geliştirilerek devam ettirilmesinde büyük rol oynamıştır (Onuk, 1981: 9). Hayatını çiftçilik ve hayvancılıkla kazanan Anadolu insanı da yöresindeki hammaddeleri ve zamanını değerlendirmek amacıyla elde ettiği ürünlerle hem yaşam düzeyini yükseltmeye çalışmış hem de ek gelir elde etmiştir (Akpınarlı, 1987: 7). Resim 1.1. Avşarcık köyü halılarıyla döşeli köy odası (Özgün, 2015) Öztürk, el sanatı ürünlerini, günlük kullanım eşyasından süs eşyasına, çeyizlik eşyadan hediyelik eşyaya pek çok ürünü içine alan dayanıklı tüketim malı olarak tanımlamakta ve bu tür ürünlerin el emeğine dayalı üretildiği için her ürünün tek olduğuna dikkat çekmektedir. Ayrıca el sanatı ürünlerinin kendine özgü teknoloji ile yapıldığını, üretimde makine yerine basit el araçlarının kullanıldığını, üretimde kullanılan hammaddeler standardize edilmiş olsa bile standart üretimin olmadığını ve birbirinden farklı ürünler olarak üretildiğini belirtmektedir (Öztürk, 2003: 14 15). Türk kültürünün sanatsal duyarlılığını doğrudan yansıtan sanat dalı dokumadır. Dokumacılık sanatının başlama tarihi ve yeri kesin olarak bilinmemektedir. Dokumacılık, kullanılan hammadde, araç ve yapım tekniklerine göre Mekikli Dokumalar (Kumaş Dokuma, Siirt Battaniyesi), Kirkitli Dokumalar (Kirkitli Düz Dokumalar: Kilim, Cicim,

15 2 Zili/Sili, Sumak), Kirkitli Havlı Dokumalar (Halı, tülü), Mekiksiz Dokumalar (Kolan, Çarpana) şeklinde sınıflandırılmaktadır. Halı ve düz dokumaların üretimlerinde sarma tip, germe tip ve yer tezgâhları; mekikli dokumaların üretimlerinde çukur tezgâhlar, yüksek tezgâhlar ve kamçılı tezgâhlar kullanılmaktadır. Dokumalarda yardımcı araçlar olarak bıçak, çıkrık, kirkit, makas, yün tarağı, iğ (teşi), mekik, tarak, gücü, çözgü dolabı kullanılırken gereç olarak da yün, pamuk, ipek ve sentetik iplikler çözgü ipi, atkı ipi, ilme ipi ve desen ipi olarak kullanılmaktadır (Akpınarlı ve d., 2012 :42 55). Orta Asya kökenli bir halk olan Türklerde halı dokuma en eski geleneklerden biridir ve dünyanın bilinen en eski halısında Türk düğümünün görülmesi Türklerin dokumacılıktaki ustalığını kanıtlamaktadır. Yünün kullanılması ile dokumacılık büyük gelişmeler göstermiş, yün eğrilerek dokumanın en önemli malzemesi olan iplik elde edilmiştir. Dokuma alanında bu buluştan sonra büyük gelişme sağlanmış ve çok çeşitli ürünler elde edilmiştir. Halıcılık bunların başında gelmektedir (Büken, 2005: 64). İç Asya ve Batı Asya da bulunan düğümlü halılar da hayvancılıkla uğraşan toplumun kolaylıkla elde ettikleri koyunyününden ipliklerle halı dokunduğunu göstermektedir. Göçebe bir toplum için yünün kolay temin edilmesi, tezgâhların kolay sökülüp kurulması ve taşınması, soğuk kış şartlarında sıcak bir yaygı olarak kullanılması bu dokumaları cazip kılmıştır (Esin, 2002: ). Türk halı dokumasında araç gereç olarak atkı, çözgü ve ilmede ilk zamanlar yün kullanılırken sonradan ipek, pamuk ve sentetik iplikler de kullanılmıştır. Teknik, malzeme (araç gereç), ürün çeşitleri, boyutları, desen ve kompozisyon özellikleri, renk ve boyama özellikleri bölgelere göre değişmekte, çoğunlukla kırmızı, lacivert, sarı, kahverengi, siyah renkler ağırlıklı olmak üzere hemen hemen her renk kullanılmaktadır. İplikler bitki, böcek ve doğadan elde edilen doğal boyalarla boyanırken günümüzde kaliteyi düşüren hazır boyalar, boyanmış iplikler ve sentetik iplikler de kullanılmaktadır. Halı dokuma tekniğinde Gördes (Türk) düğümü, Sine (İran) düğümü (sağa ve sola doğru), Tek argaca düğüm (İspanyol düğümü) ve Hekim düğümü kullanılmıştır (Aslanapa, 1988: 212). Desen karakterlerine göre halılar, Desensiz düz halılar, Desenli halılar, Köşe göbek tarzı halılar, Mihraplı halılar, Rapor tekrarlı halılar, Serbest kompozisyon (Modern, Tablo, Portre, vb.) halılar şeklinde sınıflandırılmıştır. Motif karakterlerine göre ise, Geometrik

16 3 motifli halılar (Üçgen, beşgen, altıgen vb.), Hayvansal motifli halılar (Kuş, kartal, ejder vb.), Bitkisel motifli halılar (Çiçek, yaprak), Karışık motifli halılar (Geometrik, hayvansal, bitkisel), Diğer halılar (Modern, çağdaş formlar ) olarak adlandırılmıştır (Aksoy, 2003: 34,62,73). Halılarla ilgili olarak Aslanapa tarafından yapılan sınıflama ve gruplamada halının tarihçesi ve türlerine ulaşılmaktadır. Buna göre; Erken Devir Türk halıları (Pazırık kurganında bulunan halı, Doğu Türkistan da bulunan halılar, Fustat ta bulunan 9.yy. Abbasi devri halıları, İslami Devir halıları); Selçuklu halıları (Konya Alaeddin Camii ndeki halılar, Beyşehir halıları, Fustat ta bulunan Selçuklu halıları, Lamm tarafından yayımlanan parçaların değişik örnekleri); Hayvanlı halılar (hayvan figürlü halılar Avrupalı/İtalyan ressamların tablolarından tanınmış, sonraları orijinallerine ulaşılmıştır); Osmanlı Devri Halıları (Küçük Örnekli I.Tip Holbein halıları, II. Tip Holbein veya Lotto Halıları, III. Tip veya Büyük Örnekli Holbein Halıları, IV. Tip Holbein Halıları, Crivelli ve Memling in resimlerine bağlanan halılar); XVI. ve XVII. Yüzyıl Klasik Devir Türk Halı Sanatı (Uşak Bölgesi Halıları: Madalyonlu, Yıldızlı, Beyaz Zeminli Uşak Halıları ile Bergama Halıları); Saray Halıları; Seccadeler (Uşak, Gördes, Kula, Konya Bölgesi, Ladik, Mucur, Milas, Bergama Seccadeleri ile 16.Yüzyıl Saray Seccadeleri); Hereke Halı ve Seccadeleri (Feshane Halıları) olarak sınıflandırılmaktadır (Aslanapa, 1988: 9 204). Rus arkeologu Rudengo tarafından Sibirya da, Altaylarda beşinci Pazırık kurganında buzullar içinden çıkarılan ve Leningrad Ermitaj Müzesi nde sergilenen 1.89x2 metre boyutunda, çok ince yün iplikten, 10 cm2 de Gördes düğümü-türk düğümü ile yapılmış olan Pazırık halısı bugün için tek örnek ve bir ustalık eseridir. Asya Hunları bölgesine ait, inceliği, yüksek kalitesi, motiflerinin zenginliği ile dikkat çeken, buzullar içinde bir kurgan odasında mumyalanmış ölü at, dört tekerlekli araba, bazı ev eşyaları ile bulunan bu halı 1953 yılında yayımlanmış ve büyük ilgi uyandırmıştır. Halı, süvari figürlerinden geniş bordür, geyik figürlerinden ikinci geniş bordür, grifonlardan bir iç ve bir dış bordür, zeminde 24 kare halinde haçvari çiçeklerden kırmızı zemin üzerine beyaz, sarı ve mavi renklerin hâkim olduğu dama tahtasına benzer örnek göstermektedir. Rudenko, kurgandaki eşya ile halıyı İskitlere ait olarak MÖ 5.yy a tarihlendirmiş, ancak konuyla ilgili tartışmalı değerlendirmeler yapılmış, farklı iddialar ileri sürülmüştür. Ölülerin gömülme adetleri, mumyalanmış ölülerin tipleri ve Altay bölgesinin tarihi ile

17 4 komşu kurganlarda çıkan diğer eserlerin karşılaştırılmasından halının Asya Hunlarına ve MÖ yüzyıllara ait olduğu sonucuna varılmıştır (Aslanapa, 1988: 9 10). Perdahçı, Pazırık halısını, Türklerin dünyaya bir armağanı olarak değerlendirmiş ve bu sanatın, önceleri Selçuklularla, sonraları Osmanlılar zamanında ticari, kültürel ve siyasal etkileşimler sonucu artan taleplerle hızla gelişerek devam ettiğini belirtmiştir (Perdahçı, 2011: ). Ulusların hayatında ve kültürel gelişmesinde konargöçerlik çok etkili olmuştur. Böylece kendi kültürlerini gittikleri yerlere götürürken bulundukları yerin de kültüründen etkilenmiş ve zaman içerisinde ortak değerler oluşmuştur. Anadolu da bu zenginlikten payını almış, en küçük yerleşim birimlerine kadar birçok el sanatı ürününün yapıldığı ve dünyaya tanıtıldığı önemli bir uygarlık merkezi haline gelmiş, zengin ve çeşitli el sanatları üretilmiştir. Konargöçer hayatla birlikte halıcılık da yayılmıştır. Düğümlü halıların İslam ülkelerinde yayılması, Türklerin Batıya doğru göçleriyle ilgilidir. 11.yy.dan itibaren Horasan dan gelerek İran a hâkim olan Selçuklular, düğümlü halı tekniğini bütün Yakındoğu ya tanıtmışlar, ancak o döneme ait ( yüzyıla tarihlendirilen) halı örnekleri günümüzde mevcut değildir yy minyatürlerindeki halı tasvirlerinin o döneme ait olacağı düşünülmüş; burada görülen geometrik şekiller ve kufi yazılı bordürler, 13.yy. Anadolu Selçuklularının başkenti Konya da bulunan orijinal halıların özellikleri olarak devam ettirilmiştir (Yetkin, 1991: 1). Dünyaca ünlü İpek Yolu, Çin den başlayarak Anadolu ve Akdeniz üzerinden Avrupa ya ulaşan bir ticaret yolu olmuş, ticaretin gelişmesi yanında doğudan batıya dinlerin, orduların, bilgilerin ve kültürlerin aktarımı sağlanmıştır. Çin ve Orta Asya dan başlayarak Akdeniz e kadar İpek yollarını bin seneden fazla kontrolü altında tutan Türkler, ipeğin ticaretini yaparak zenginlik ve kudrete kavuşurken aynı zamanda doğunun kültürel zenginliklerinin Anadolu nun kendine has kültür yapısı ile harmanlanmasına da ön ayak olmuşlardır. İpek ve ipekli kumaşlar ile baharat başta olmak üzere doğudan batıya taşınan ticari mallar, büyük kültür etkileşimi yaratmış, Anadolu da dokumacılığın başlaması ve gelişmesine yol açmıştır (İnalcık, 2008: 194). Bugün bilinen Anadolu Selçuklu halıları çok azdır. Ancak ortak bazı özellikleriyle o devrin halı sanatı hakkında yeterli bilgi verirler. Toplam 18 adet olan Selçuklu halılarının sekizi

18 5 Konya da Alaeddin Camiinde, üçü Beyşehir Eşrefoğlu Camiinde, yedisi eski Kahire de (Fustat) bulunmuştur. Halılardan sadece üçü aşınmış, fakat bütün; diğerleri ise parça halindedir. Selçuklu halılarının Konya, Kayseri, Aksaray ve Sivas yörelerinde dokunduğu düşünülmektedir (Öney, 1988: 127). Problem Durumu Anadolu da halı dokumacılığı bazı bölgelerde yaygın olarak yapılmış ve yapılmaktadır. Halılarda yörenin özgün motiflerini, kültürel özelliğinden kaynaklanan sembolleri görmek mümkündür. Sivas, Gördes, Bünyan, Uşak, Balıkesir, Antalya ve Hereke bu özellikteki yörelerimizdendir. Venedikli tüccar Marco Polo, İslam tarihçisi Ebul Fida ve ünlü seyyahlardan İbn-i Batuta, 13.yüzyılda Konya, Beyşehir, Aksaray ve Sivas ta dokunan halılardan övgüyle bahsederler ve bu halıların dünyanın dört bir tarafına ihraç edildiğini belirtirler (Kardeşlik, 2010: 116). Sivas halıları, merkezde ve köylerde dokunan halılar şeklinde ele alınmaktadır. Sivas Yarı Açık Cezaevi ve Özel İdare Halıcılık Okulu nda dokunmuş olan ve Sivas halısı adı verilen halılar, geleneksel halılardan düğüm sayısı, desen ve kompozisyon bakımından farklı özellikler taşımaktadır. Valiliğe bağlı Darülenas (Sivas Kız Öğrenciler Öksüz Yurdu), Sanatlar Evi ( ), Sivas Yarı açık Cezaevi ( ), Sivas Özel İdare Halıcılık Okulu ( ), Halk Eğitim Merkezi (1986- ), Sivas Belediyesi (1991- ) atölyelerinde Sivas Halısı adıyla dokunmuş ve dokunmasına devam edilmektedir. 60x60 (dm karesinde 3600 düğüm) ve 50x50 (dm karesinde 2500 düğüm) kalitede dokunan bu halılar, yüksek kalitesi, orijinalliği, düğüm sayısı, deseni, renk zenginliği (bir halıda 17 ile 24 arasında renk tespit edilmiştir: Kiremit, beyaz, siyah, sarı, kan kırmızısı (şarabi), yeşil, kötü yeşil, pembe, lacivert, deniz, iyi yeşil, iyi mavi, kötü mavi, gülkurusu, bakır, devetüyü, portakal, turunç ) ve kompozisyonu bakımından dikkat çekmektedir. Türk desenli halılar ise Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet adlarıyla anılan yöresel desenli halılardır (Özen, 2008: ). Ayrıca Sivas köylerinde geleneksel yöntemlerle dokunan, yöreye özgü renk ve desen özelliği taşıyan geleneksel Sivas halısı önemli bir grubu oluşturmaktadır. Divriği, Gemerek, Gürün, Hafik, İmranlı, Kangal, Koyuhisar, Suşehri, Şarkışla, Yıldızeli ve Zara ilçelerine bağlı köylerde dokunan bu halılar, tüm araç ve gereçleri kendileri tarafından

19 6 temin edilen, kış aylarında boş zamanları değerlendirmek üzere, sergi, çeyiz veya kişisel kullanım için dokunmuştur. Halı dokumada atkı, çözgü ve ilmede kendi hazırladıkları yün iplikler kullanılmış, boyamalar geleneksel yöntemlerle doğal bitkilerle yapılmış, motif ve desenler çoğunlukla eski veya kullanılan halılardan alınmış, natürel veya stilize bitkisel ve geometrik bezemeler kullanılmış, bunların arasında insan ve hayvan figürleri ile sembolik süslemelere de yer verilmiştir. Dokuyucular anlam yükleyerek adlandırmış, kırmızı ağırlıklı olmak üzere bordo ve siyah renkler kullanılmıştır. Halılarda kalite ve boyut olarak bir standardın olmadığı görülmüş, çoğunlukla madalyonlu halılara rastlanmıştır (Görgünay, 1976: ) Resim 1.2. Avşarcık köyü sedir (yan/makat) halısı (Özgün, 2015) Günümüzde çoğunlukla köylerde ve özellikle Avşarcık köyünde geleneksel yöntemlerle halı dokumacılığının yeni nesil tarafından yapılmadığı, eski dokuyucuların yaşlanması nedeniyle de yörede devam etmediği görülmektedir. Eşsiz güzellikteki örnekler ailelerde ve özel koleksiyonlarda bulunmaktadır. Bu çalışmada, Sivas ili Divriği ilçesi Avşarcık köyünde dokunmuş olan ancak günümüzde artık dokunmayan yöreye özgü el dokuması halıların teknik, malzeme (araç-gereç), ürün çeşitleri, boyutları, desen ve kompozisyon özellikleri, renk ve boyama özellikleri ile bugünkü durumunun incelenmesi araştırmanın problemini oluşturmaktadır.

20 7 Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın genel amacı, Sivas ili Divriği ilçesi Avşarcık köyü dokumalarının teknik, motif, kompozisyon, araç-gereç açılarından değerlendirilerek bilimsel bir doküman hazırlamaktır. Genel amaç doğrultusunda belirlenen alt amaçları şöyledir; 1. Halı dokumacılığının genel özellikleri nelerdir? 2. Avşarcık Köyü halı dokuyucularının bireysel özellikleri nelerdir? 3. Avşarcık Köyü halılarında kullanılan araç ve gereç özellikleri nelerdir? 4. Avşarcık halılarının teknik özellikleri nedir? 5. Avşarcık Köyü halı dokumacılığındaki ürün çeşitleri ve boyutları nasıldır? 6. Avşarcık Köyü halılarının motif, kompozisyon ve renk özellikleri nasıldır? Araştırmanın Önemi Ülkemizin değişik yörelerinde asırlardan beri dokunmakta olan ve Türk el sanatları içinde önemli bir yere sahip olan el dokuması halılarla ilgili yöre/alan araştırması, tarama ve belgeleme yapılması, Türk Halı sanatı tarihine katkıda bulunmak açısından büyük önem taşımaktadır. Geleneksel ve yöresel özellikler taşıyan, günümüzde artık dokunmayan ve evlerde kullanılan eski ve nadide halı örneklerinin tespit edilmesi, elde edilen bilgilerin kayıt altına alınması, sanatın devamlılığı ve çeşitliliğinin sağlanması ile bu önemli kültür varlıklarının gelecek nesillere aktarılması görev ve sorumluluğunun yerine getirilmesi bakımından önemlidir. Hayvancılık uğraşısının uzantısı olarak kendi koyunlarının yününden hazırlanan ve büyük ölçüde doğal boyalarla boyanmış yün iplikle dokunan el değmemiş, gün yüzüne çıkmamış el dokuması Sivas ili Divriği ilçesi Avşarcık köyü halılarının tanıtılması, renk, desen ve kompozisyon özellikleri, isimleri ve kullanım alanlarının belgelenerek literatüre kazandırılması nesiller arası iletişim açısından önemlidir.

21 8 Sayıltılar 1. Ulaşılabilen yazılı kaynaklardan yapılan alıntıların doğru olduğu varsayılmıştır. 2. Kaynak kişilerden elde edilen verilerin doğru ve güvenilir olduğu farz edilmektedir. 3. Veri toplama aracı olarak kullanılan bilgi formlarının araştırma yönteminde belirlenen tekniklere uygun, geçerli ve güvenilir olduğu kabul edilmektedir. 4. Düzenlenen veri toplama araçlarının yeterli olduğu var sayılmaktadır. Sınırlılıklar Bu araştırma; 1. Veri toplama aracı olarak anket, bilgi formu ve ilgili kaynaklar ile; 2. Sivas ili Divriği ilçesi Avşarcık köyü ve kente göçle birlikte Sivas ve Ankara illerine göç eden ailelerin evlerinde tespit edilen halı örnekleriyle; 3. Türkçe ve İngilizce kaynaklar ile; 4. Teze verilen süre ile sınırlıdır.

22 9 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR 2.1. Kavramsal Çerçeve Halıcılıkla ilgili terim ve kavramlar, halıcılığın tarihi gelişimi, halı dokumada kullanılan araç ve gereçler, yardımcı araçlar, halıların sınıflandırılması, Türk halılarının teknik özellikleri, el dokusu halılarda desen hazırlama tekniği, halılarda motif, renk ve kompozisyon özellikleri, halıların kullanım alanları ve ilgili araştırmalar bu bölümde hazırlanmıştır. Halıcılıkla ilgili terim ve kavramlar Kültür, toplumun geçmişini, bireylerin çeşitli zaman ve olaylar karşısındaki davranışını, alışkanlığını içeren, süreklilik gösteren, olaylar ve değişimlerden etkilenen, uzun bir zaman içinde gelişen, sonraki kuşaklara çeşitli ürünlerle aktarılan canlı bir organizma ve ait olduğu ulusun hayat tarzı ve yaşam biçimidir (Akpınarlı, 2004: 1 2). Resim 2.1. Avşarcık köyü taban ve yastık halısıyla döşeli köy odası (Özgün, 2015) El Sanatları, doğal hammaddelerin, basit araçlarla ve el becerisiyle işlenmiş veya yarı işlenmiş; birbirine benzemeyen, standardı olmayan, geleneksel bilgi ve görgüye dayanarak üretilen; adlarını üretim tekniklerinden ve üretim çevresinden alan; kişisel kullanım, süs, çeyizlik ve hediyelik eşya olarak yapılan; üretilirken sanatsal yönünden çok toplumsal

23 10 işlevi gözetilen, elle yapıldığı için üretim miktarı sınırlı olan ürünlerdir (Öztürk, 2003: 14 15). El sanatları, bir ulusun geçmişi ve geleceği arasında bağ kuran önemli bir sözsüz iletişim aracı ve en eski sanat dallarından biri olup, önceki kültürlerin izlerini, gelenek ve göreneklerini, üreten kişinin duygu ve düşüncelerini taşırken yeni katkılarla daha da zenginleşerek ortaya çıkar. El sanatları aynı zamanda ait olduğu ulusun kültürel kişiliğinin en canlı ve anlamlı belgeleri dir (Onuk ve Akpınarlı: 2002: 27). Dokuma, iki veya daha fazla iplik grubunun birbiri arasından, altından ve üstünden geçirilerek oluşturulan ürüne dokuma denilmektedir. Araç özelliğine göre de kirkitli, mekikli, mekiksiz, çarpana şeklinde sınıflandırılmaktadır (Deniz, 1997:1). Dokuma, toplumların özelliğini, düşüncelerini, olayları, inançları yansıtan, geçmişten günümüze taşıyan, etnografik birer belgedir. Buna en güzel örnek halı ve kilimlerin üzerindeki desenlerdir. Bu desenler ve yanışlar, rengiyle, motifiyle, tekniğiyle geçmişle günümüz arasında bir köprü oluşturmakta, bu özelliğiyle toplumda önemli bir işlevi yerine getirmektedir (Aytaç, 2006: 1). Resim 2.2. Avşarcık köyü yastık halısı (Özgün, 2015) El dokuması halı, yan yana ve paralel şekilde boyuna dizili ipliklerden meydana gelen çözgü ipliklerinin her çift teline; yün, ipek veya rayon ipliğinden ilmek (düğüm) yapılarak ilmek sıraları teşkil edilmesi ve en az bir sıra atkı atılıp bu sıranın sıkıştırılması ve bu

24 şekilde üst üste ilmek sıralarının meydana getirilmesi suretiyle dokunan tekstil yer döşemesi şeklinde tanımlanmaktadır (TS 43, 1992: 6). 11 Halı, çözgü iplikleri üzerine düğüm (ilme) atılıp kirkitle sıkıştırılması, düğüm sıraları üzerine alt ve üst atkının atılıp tekrar kirkitle sıkıştırılması ve düğüm uçlarının halı makası ile düzeltilmesiyle oluşan düğümlü ve havlı yüzeyli dokumadır (Şahin, 2003: 17). Resim 2.3. Halı kullanım yüzeyi (TS 43,1992:18) Çözgü (Arış), halı tezgâhının alt ve üst ağaçları arasına dikine atılan ve birbirine paralel olarak çaprazlama gerilmiş, birden fazla katlanmış yün veya pamuk ipliğinden hazırlanmış ipliktir (Çelik, 1999: 16). Türk Standartları Enstitüsü tanımına göre, Çözgü, halı tezgâhının alt ve üst silindirleri (merdaneleri) arasında halı boyunca birbirine paralel olarak aynı gerginlikte gerilmiş, çapraza alınmış iplikler olarak tanımlanmaktadır (TS 43, 1992: 6). İlmek, halı dokunurken çözgü ipliklerinin her teline çeşitli biçimde bağlanan ve yan yana gelerek sıralar oluşturan desen ipliğidir. İlmelik iplik bir çift çözgü ipliğinin arasından geçirilip, sol çözgünün önüne alınmakta ve tekrar sağ çözgünün önünden arkaya doğru geçirilerek iki çözgünün arasından aşağıya çekilmektedir. Düğüm atma ve atkı ipliği ile sıkıştırma işlemi bittikten sonra ilme ipliğinin fazlası halı makası ile istenilen hav boyunda kesilmektedir. Bu işlem her sırada uygulanmaktadır (Aygar ve Etikan, 2015: 398). Türk Standartları Enstitüsü tanımına göre, İlmek (düğüm), çözgü ipliklerinin her çift teline belirli biçimde bağlanan ve belirli boyda kesilerek halıda yan yana sıralar meydana getiren yün, ipek veya rayon ipliği düğümleridir şeklinde tanımlanmaktadır (TS 43, 1992: 6).

25 12 Atkı (Argaç), ilme sıraları arasına ve halının enine yatay/paralel olarak atılan yün veya pamuk ipliklerdir (Çelik, 1999: 16). Türk Standartları Enstitüsü tanımına göre, Atkı, halının ilmek sıraları arasına ve halı enine paralel olarak geçirilen ve çözgü iplikleri ile birlikte halının sırt dokusunu teşkil eden ipliklerdir şeklinde tanımlanmaktadır (TS 43, 1992: 6). Hav, ilme adı verilen düğüm uçlarının belli uzunluklarla kesilmiş şekli olup, halının örgü tabanının üst yüzü ile düğümün kesilmiş kısmı arasındaki uzaklık hav yüksekliğidir. Halı tüyleri açılarak küçük bir gönye ile ölçülür, uzunluk dokuyucunun beğenisine ve yöreye göre uzun veya kısa olabilir (Görgünay, 1976: 26). TS 43 standardına göre, Hav, ilmeklerin halı sırtından çıkan ve kullanılan yüzü meydana getiren kesilmiş tekstil iplikleri veya liflerinden meydana gelen kısmı şeklinde tanımlanmaktadır (TS 43, 1992: 6). Bordür, halının dört veya iki kenarını oluşturan, geniş ve dar veya iç ve dış şeklinde adlandırılan çerçevedir. Geniş bordürler genellikle ortada bulunur. Etrafları genellikle dar su ile çevrilidir. Düz ve desenli halılarda kenar örgüsü, kolan, büyük su ve etlikler bunun içinde sayılır (Gönül, 1957: 11). Resim 2.4. Avşarcık köyü halısında bordür örneği (Özgün,2014) Çiti Örgüsü, el dokusu halıda düğümleme işlemine başlamadan önce çözgü ipliklerini düzgün tutmak, atılacak düğümlere sağlam bir zemin hazırlamak ve halının ilmeli kısımlarının sökülmesini önlemek amacıyla yapılan basit bir zincir örgüsüdür. Çiti örgüsü tamamlandıktan sonra halının kilim kısmının örülmesine geçilir (Yazıcıoğlu, 1992: 114). TS 43 standardına göre, Çiti, halının eni yönünde, başlangıç ve bitim uçlarında ve

26 saçakların dibinde, halı kiliminin sökülmemesi için yapılan, çözgü ve atkı ipliklerinden meydana gelen zincir şeklindeki bir dokudur şeklinde tanımlanmaktadır (TS 43, 1992: 6). 13 Halı kilimi, halı dokusunun dağılmaması ve eskimesinin geciktirilmesi için halının iki ucunda atkı iplikleri ile dokunan, halının büyüklüğüne bağlı olarak 3-5 cm. arasında uygun bir uzunlukta olan bir dokumadır. Süzme ve basma olmak üzere iki çeşit atkı tekniğinin kullanıldığı kilim dokumanın halının sonraki dokumasının düzgün olması için çiti örgüsünün üzerine bir cetvel düzgünlüğünde yapılması gerekmektedir (Yazıcıoğlu, 1992: 116). TS 43 standardına göre, Halı kilimi, ilmek sıralarından evvel ve sonra yapılan ilmeksiz düz dokudur şeklinde tanımlanmaktadır (TS 43, 1992: 6). Kenar örgüsü örme işlemi, halı yanlarının sağlam olması için zemin renginde, atkı ipliği veya özel olarak hazırlanan kenar ipliğinin yan yatmış sekizler şeklinde dolandırılarak oluşturulan örgü kısmıdır (Yazıcıoğlu, 1992: ). Resim 2.5. Halıda doku iplikleri (TS 43,1992:18) Toprakçalık, bazı halılarda ilmeli kısmı korumak üzere halının iki başında dokunmuş 5-8 santimetre enindeki desenli, düz veya ilmesiz örgüdür (TSE, 1962: 1). Saçak, halının başlama ve bitiminde kendi iplik eşleri ile bağlanan çözgü ipliklerinin serbest bırakılan kısmı dır (TS 43, 1992: 6). Bezeme, Türk sanatında önemli bir unsur olan bezeme, bir yüzeyin daha güzel görünmesi için güzelleştirmek ve süslemek amacıyla motiflerin kullanılmasıyla yapılan işlemelerdir. Süs, süslemek anlamına gelmektedir. Herhangi bir yüzeyi süslemek için üzerine boyalı ya da boyasız, düz veya kabartma olarak göze hoş gelecek biçimde şekillerin yerleştirilmesi dir (Kılıçkan, 2004: 12; Arseven, 1943: 218).

27 14 Halıcılığın tarihi gelişimi Halıcılık gelenek ve göreneğe dayanan, yazılı olmayan, nesilden nesile geçen en eski el sanatlarından biridir. İnsanlar yemek içmek gibi temel ihtiyaçların ardından soğuktan korunmak ve örtünmek amacıyla ilk dokumaları oluşturmuştur. Zaman içerisinde teknik ve fonksiyonellik bakımından büyük gelişme gösteren el dokusu halılar, değerli birer sanat eseri olarak dünya tekstil tarihinde yerini almıştır. Halının tarihi ve kökeni hakkındaki bilgiler bilimsel arkeolojik araştırmalar ve bulgular sonucunda ortaya konulmuştur. Halı ile ilgili buluntuların halı merkezlerinin Türklerin yaşadığı, yerleştiği ve geçtiği bölgeleri göstermesi, Türklerin yaşamadığı yerlerde halıcılığın görülmemesi, halının adı olarak gösterilen kalı-kalın sözcüklerinin eski Türk sözlüklerinde çeyiz/mihir anlamına gelmesi, halıcılığın Orta Asya dan göç eden Türk boylarıyla yayıldığını göstermektedir kuzey enlem derecelerinin arasında kalan, iklimin sert ve soğuk geçtiği, bu nedenle halı gibi soğuktan koruyan bir dokumaya ihtiyacın doğduğu, halı malzemesi olan yün için koyun yetiştirildiği, Türkiye nin de içinde yer aldığı halı kuşağı denilen bu bölgenin halıcılığın ana yurdu olduğunu göstermektedir (Aytaç, 2006: 1). Halıcılık, geçmişi milattan önceki yüzyıllara kadar uzanan dokumacılığın bir koludur. Yapılan araştırmalara ve tarihçilere göre, insanlar ilk zamanlarda ağaçların kabuk ve liflerini hasır ve sepet gibi örerek ilk dokumaları yapmışlardır. Daha sonraki (Neolitik) devirde evcil hale getirilen koyunlardan elde edilen yünler bükülmek suretiyle iplik haline getirilmiştir. Yün ilk hammadde olarak dokumada kullanılırken, bunu keten lifi, pamuk ve ipek izlemiştir. Böylece halı sanatının temeli olan ilk kalın dokumalar ortaya çıkmıştır. Dokuma tekniği bakımından bir atkıyı bir çözgüden geçirmek şeklindeki basit bir işlemle yapılan kilim dokumacılığı halıdan önce başlamıştır. İnsanlığın halı yapmaya nerede ve nasıl başladığı kesin olarak bilinmemekle birlikte, Kurt Erdmann ın (1960) Düğümlü halılar üzerine yaptığı araştırmalarla, Düğüm tekniğinin Milattan Sonra III. Yüzyılda bulunduğu ve düğümlü halının tek tük parçalar hariç, Batı Asya ya XI. Yüzyıldan evvel gelmediği şeklindeki görüşleri kabul edilmektedir (Görgünay, 2005: 160). Halının vatanının Orta Asya olduğu tezinin coğrafi anlamda açıklamasını yapan Yetkin, Halının vatanının Kuzey enlem dereceleri arasında kalan ve bütün Asya yı kuşatan bölge olduğu, 30 derecenin altında hasır, 45 derecenin kuzeyinde ise soğuk nedeniyle post

28 15 kullanıldığı, asıl düğümlü halıların vatanının ise 15 derece arz dairesinin batı kısmındaki asıl düğümlü halıların bölgesi olduğunu gösterdiğine işaret etmektedir. Avcı göçebe kavimler önceleri avladıkları hayvanların postlarını kullanmışlar, çoban göçebe olunca hayvanlarının yünlerini iplik haline getirip uçları dışarı doğru sarkacak şekilde bir dokumanın içinden geçirerek düğüm haline getirmişler, böylece de ilk düğümlü dokumalar ortaya çıkmıştır. Desenin ortaya çıkması ise bu tüylerin kesilmesiyle olmuş, ancak bunun tarihi kesin olarak tespit edilememiştir. Bu veriler düğümlü halı tekniğini göstermektedir (Yetkin, 1974: 11 12). Halının Türklerin yaşadığı yerlerde ortaya çıktığına dikkat çeken Aslanapa, halı tarihinin Türklere bağlı olduğunu, Büyük Selçuklu Sultanlığı devrinde kurulan devletlerle de bunun önce İslam âlemine daha sonra bütün dünyaya yayıldığını, ancak Büyük Selçuklulardan halı kalmadığını, Anadolu Selçuklularından kalan Konya halılarının ise 20.yüzyıla kadar gelişen halı sanatının temeli olduğunu, yedi asır boyunca Türk halı sanatının sürekli yeni tiplerin yaratıldığı bir gelişme gösterdiğini belirtmiştir. Resim 2.6. Jean-Leon Gérome ( ), Kahire deki Halı Tüccarı (Adanır-İleri, 2003) Batılı ressamların eserlerinde görülen halı resimleri ile Orta Şark dünyası minyatürlerindeki halı tasvirlerinden de halı ile ilgili bilgilere ulaşılmaktadır. Çok pahalı bir sanat olduğu için ancak hükümdarların himayesinde gelişen minyatür sanatı, Osmanlıya kadar orta şark dünyasında Uygur ve Manici ressamların katkısıyla gelişmiş, Fatih Sultan Mehmet devrinden itibaren de saray nakkaş hanesinde devam etmiştir. Baba Nakkaş, Matrakçı Nasuh, Nakkaş Osman, Levni önemli Osmanlı saray nakkaşlarıdır. Batılı ressamlardan Hans Memling ( ) in yerde serili ve bir parçası gözüken Türk

29 16 halısı Meryem Çocuğuyla eserinde; 16. yüzyıl Kuzey Rönesans sanatçılarından Hollandalı Hans Holbein ( ) in elçilerin dirseklerini dayadıkları zeminde bulunan Elçiler eserinde ve Lorenzo Lotto ( ) nun yüksekçe bir set üzerine serilmiş halı bulunan eserinde Türk halılarıyla ilgili tarihi bilgiler yer almaktadır (Yetkin, 1974: 63). Rönesans tan itibaren ressamların tablolarında fon olarak kullanılan Türk halıları ile Ebu l Fida, Marco Polo ve İbn-i Batuta gibi seyyahların halı konusunda aktardığı bilgiler, Anadolu halılarının çok daha önce Avrupa ya girdiğini göstermekte, bu bilgi Beylikler dönemi halıları olarak adlandırılan XIV-XV. yüzyıl halılarının aydınlanmasını da sağlamaktadır. Bu halılar Batı Anadolu bölgesinde dokunmuştur ve desenleri Orta Asya Türk halılarına benzerlik göstermesi bakımından büyük önem taşımaktadır. Marco Polo, 13.yüzyılda Asya ülkelerine yapmış olduğu geziye dayanarak, dünyanın en güzel ve en ince halılarının Anadolu da dokunduğunu ve bu halıların Avrupa ya gönderildiğini belirtmiştir. Pazırık halısındaki zeminin karelere bölünmesi geleneği, Büyük Selçuklu ve Anadolu Selçukluları dönemine ait olan Fustat (eski Kahire) halılarında da görülmekte ve Batı Anadolu Bölgesi nde izlerine rastlanmaktadır. Günümüzde Bergama (İzmir) ve Çanakkale yöresinde halkın çarklı veya elekli halı ve kilim dediği dokumalar halen kullanılmaktadır. Pazırık halısında görülen hayvan motiflerinin XIV-XV. yüzyıl Anadolu halılarında da işleniş şekli farklı olmuş, Anadolu da bu motifler İslami anlayış doğrultusunda üsluplaştırılarak kullanılmıştır. Kullanılan bu havyan figürleri Türk mitolojisiyle doğrudan ilgilidir. XIV-XV. yüzyıl halı geleneği XV-XVI. yüzyılda devam etmiş, Orta Anadolu daki halılarda teknik ve desen bakımından benzerlikler tespit edilmiştir. Batı Anadolu Bölgesi liman kapısı olduğundan XIX. yüzyıla kadar halıcılık açısından önemini korumuş, XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti nin yabancı sermayeye imtiyaz vermesiyle Anadolu halıcılığı bozulmaya başlamıştır. Batılı şirketlerin Savaş yıllarında yoksul düşen halka geleneksel Türk halısının malzeme, renk, desen ve kalite açısından özelliklerinden uzak halılar dokutturularak İzmir Limanı nda ihraç etmeleriyle büyük olumsuzluklar başlamıştır. Günümüzde bu tahribattan uzak geleneksel usullerle az da olsa halı ve düz dokuma yaygıları dokunmaktadır (Yazıcıoğlu, 1992: 1; Öney, 1997: 50 60).

30 17 Resim 2.7. Pazırık halısını süsleyen geyik motifi çizimi (Ölmez,1999:19) En eski halılar ve ilk örneklerin, de Çin Türkistan ında (Turfan da) Lop gölü batısında Lou-Lan da yapılan kazılarda bulunan tek argaç üzerine basit düğüm tekniği ile yapılmış 3. ve 4. yüzyıllardan kalma düğümlü halı parçaları; 1913 te A.von Le Coq un, Kuça nın batısında Kızıl da bulduğu tek argaç üzerine düğümlü tekniğin kullanıldığı halı parçaları ile Abbasilerden kalma Fustat da (Eski Kahire) bulunan 9. Yüzyıl Abbasi devri halıları olduğu kabul edilmiştir. Ancak Pazırık halısının bulunmasıyla bu tezler önemini yitirmiştir. Rus arkeologu Rudenko tarafından Güney Sibirya da, Altay dağları vadilerindeki Büsk şehri yakınlarında Pazırık mevkiinde İskit mezarlarına ait buzul haline gelmiş beşinci kurgan odasında mumyalanmış ölü at, dört tekerlekli araba ve diğer ev eşyalara arasında bulunan Milattan Önce V.yüzyıla ait halı parçası, bugün için bilinen, bulunmuş en eski ve tek örnek olarak kabul edilmiştir. Pazırık halısı, 1.83x200 cm boyutunda (183x196 cm, 189x200 cm gibi değişik ölçüler verilmektedir), kareye yakın, koyu ve açık kahverengi zemin üzerine sarı desenli, Gördes düğümlü, çok ince yün iplikle dokunmuş, inceliği, yüksek kalitesi, motiflerinin zenginliği ile dikkat çeken en eski düğümlü el halısıdır. İlk defa 1953 yılında yayımlanan halı tanıtıldığında çok büyük ilgi uyandırmıştır. Leningrad Hermitaj Müzesi nde sergilenen halının, Gördes -Türk düğümü ile yapılmış olması ve 10 cm2 de Gördes düğümü olması halı tarihimiz bakımından büyük önem taşımaktadır. Halının deseni süvari figürlerinden geniş bordür, geyik figürlerinden ikinci geniş bordür, gri fonlardan oluşan bir iç ve bir dış dar bordür, zeminde 24 kare halinde haçvari çiçeklerden kırmızı zemin üzerine beyaz, sarı ve mavi renklerin hâkim olduğu dama tahtasına benzer şekilde oluşturulmuştur (Aslanapa, 1987: 9 11).

31 18 Resim 2.8. Pazırık kurganından çıkartılan Hun halısı (Aslanapa, 2005, s. 17) Pazırık halısındaki desen özelliklerine bakıldığında, motiflerin yerleştirilmesinde ülke sınırlarını dört köşe olarak düşünen eski Türklerin geleneği olan tört bulunğ=dört köşe yapısının bulunduğu görülmektedir. Halının ölçüleri kareye yakın olduğu gibi zeminde her sırada 4 kare bulunan 6 sıra olmak üzere toplam 24 kare içerisinde 24 çiçek motifi bulunmaktadır. Halıda kullanılan yeniden dirilme anlamına gelen Lotus/nilüfer çiçeği İskitlerle Pazırık a ulaştığı düşünülmektedir. İyi bir önder ve yönetici timsali olan geyik Resim 2.9. Pazırık halısındaki Sığın tasviri (Özkartal, 2012:97) motifi de Hunların izlerini taşıyan önemli bir figür olarak kullanılmıştır. Küçük iç ve dış bordürlerde yer alan ağzından dili görülen aslan gövdesi ve yırtıcı kuş başı, dıştaki büyük bordürde aynı yöne sıralanmış 28 adet atlı süvari motifleri yer almaktadır. Atların üzerinde eğer örtüsü halılar, süvariler de Sakaların giyim kuşam kültürüne uygun giyinmiş

32 görünmektedirler. Eğer örtülerindeki Türk halılarında sıkça kullanılan koçboynuzu ve çengeller dikkat çekmektedir (Aytaç, 2006: 2 3). 19 Rudenko tarafından kurgandaki halı ve eşyalar M.Ö.4.-3.yüzyıllara tarihlendirilmiştir. Ölülerin gömülme adetleri, mumyalanmış ölülerin tipleri ve Altay bölgesinin tarihi ile komşu kurganlarda çıkan diğer eserlerle karşılaştırıldığında halının Asya Hunlarına, ve M.Ö.3-2. yüzyıllara ait olması daha akla yakın bulunmuştur. Asurluların Ninova Kuyuncuk Sarayında bulunan M.Ö. 8. yüzyıla ait taşa oyulmuş, haçvari lotus çiçeği motifleri ile Ahamemişlerin Persepolis rölyeflerinde görülen kıyafetlerle süvari tipleri ve geyik figürlerinin dış bordürdeki gri fonlarla bir arada ele alınması bu tezi kuvvetlendirmiş, bu durum Asya nın büyük kısmına hâkim olan Hun İmparatorluğu nun gerçekleştirebileceği bir gelişme olarak ele alınmıştır (Aslanapa, 1987: 9 11). Resim Pazırık halısından bir detay (Aslanapa, 1987: s. 18) Konya Alaeddin Camiinde 1905 te bulunan ve Alman Konsolosu Martin tarafından kitaplaştırılan Selçuklu halıları üstün desen ve kompozisyon özelliğiyle Türk halı sanatında yerini almıştır. Beş parçalı geometrik desenlere sahip üç büyük halının desenleri oransal olarak küçük parçalı, çok fazla stilize edilmiş bitkisel ve geometrik motifli olarak düzenlenmiştir. Geometrik olarak ortaya konan kısımlar yıldızlar, eşkenar dörtgenler, hexagonlar, yapraklar ve çengellerle donatılmış ve stilize edilmiş yapraklar, çiçekler, filizler ve tomurcuklarla çevrelenmiştir. Motifler halının tüm havlı yüzeyi boyunca tekrarlanmıştır. Anadolu Selçuklu devrine ait Konya halıları, Beyşehir halıları, Fustat Eski Kahire Halıları, Hayvan Figürlü halılar, Osmanlı Devri halıları, Holbein tipi halılar, Uşak bölgesi halıları, Bergama halıları, Saray halıları, Seccadeler, Hereke halı ve seccadeleri,

33 20 Feshane halıları Türk Halı sanatının zengin örneklerini ve tarihini oluşturmaktadır (Yazıcıoğlu, 1992: 6; Aslanapa, 1987: 9). Çadır hayatı yaşayan bir kavmin kullandığı düğümlü halıların İslam ülkelerinde yayılması, Türklerin Batıya doğru göçleriyle ilgilidir. 11.yy.dan itibaren Horasan dan gelerek İran a hâkim olan Selçuklular, düğümlü halı tekniğini bütün Yakındoğu ya tanıtmışlar, ancak o döneme ait ( yüzyıla tarihlendirilen) halılar günümüze gelememiştir. Ancak yy minyatürlerindeki halı tasvirlerinin o döneme ait olacağı düşünülmekte; burada görülen geometrik şekiller ve kufi yazılı bordürler, 13.yy. Anadolu Selçuklularının başkenti Konya da bulunan orijinal halıların özellikleri olarak devam ettirilmiştir. Türk halı sanatının gelişmesinde en önemli yeri Anadolu Selçuklularının merkezi Konya da bulunan ve 13.yüzyıldan 19.yüzyıla kadar uzanan Selçuklu halıları almıştır. Dünya halı sanatı tarihinde Gördes-Türk düğümü ile yapılmış ilk halılar olarak kabul edilen, bugün İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesinde teşhir edilen ve 1905 yılında Alman Konsolosluğunda görevli Loytved tarafından Konya Alâeddin Camii nde bulunması düğümlü halıların tarihinin başlangıcı sayılmaktadır. Anadolu Selçuklu devrine ait halıların aynı zamanda Beyşehir de bulunduğunu 1930 yılında R.M.Riefstahl tarafından Beyşehir Eşrefoğlu camiinde bulunan ve 14.yüzyıla tarihlendirilen halı parçaları göstermektedir. Konya ve Beyşehir den başka Anadolu daki diğer Selçuklu şehirlerinde de halıların yapıldığı, bunlardan birçoğunun dünyanın birçok ülkesine ihraç edildiği araştırmalar sonucu ortaya çıkmıştır. Selçuklu halıları tam ve parça olarak 18 adet olup, bunların 8 tanesi Konya Alaeddin Camiinden, 3 tanesi Beyşehir Eşrefoğlu Camiinden,7 si eski Kahire (Fustat) den gelmiştir. Bu 18 halının Gördes düğümü ile ve yün malzeme ile dokunmuş olmaları ortak teknik özellikleridir. Argaçların (atkı) sarımtırak, beyaz ve kahverengi, arışların (çözgü) kırmızı renkte yün olmaları gibi teknik ve geometrik ve üsluplaşmış bitkisel motifler ile kufi yazılı bordürler gibi dekoratif özellikleri ortak olurken, detaylarda farklılıklar görülmüştür. 14.yüzyıl başlarından 15. yüzyıl sonuna kadar ilk defa Avrupalı ressamların halı tasvirlerinde ortaya çıkan hayvan figürlü halılardan söz edilmektedir. İlk toplu değerlendirmeyi Prof. Dr. K. Erdmann ın yaptığı orijinal parçaları çok az olan bu halılarla ilgi ancak toplu bir sınıflandırma yapılabilmiştir (Yetkin,1974:17 47).

34 21 Dünya halı sanatının temel kaynağının Selçuklu halıları olduğu, Türk halı sanatının ikinci parlak devrinin ise 16.yy da Uşak ve çevresinde yapılan halılarla başladığı kabul edilmektedir. Hayvan figürlerinin kaybolduğu, bunun yerini geometrik şekillerin içine yerleştirilmiş sekizgen ve baklava gibi dolguların aldığı Uşak halıları Avrupalı ressamların tablolarında tasvir edilmiş, Uşak adı geçmemiş Türk halıları olarak bilinmiştir. Resim veya 14.yüzyılda dokunarak ihraç edilen halılardan Figürlü Anadolu halısı. 14.yüzyıl, Berlin Devlet Müzesi (Kardeşlik, 2013:10). Kaynaklara göre, Uşak halıları Avrupa resminde tasvir edilmiş, kayıtlara Türk halıları olarak geçmiş, Evliya Çelebi nin İstanbul loncasında 111 halı tüccarı ile İzmir, Selanik, Kahire, İsfahan, Uşak ve Kavala halılarının satıldığı 40 dükkândan bahsetmiş, yıldızlı ve madalyonlu Uşak halıları 16.yy. başlarından itibaren Avrupa ya ihraç edilmiştir. Vermeer in Buckhinham Sarayı nda ve Dresden galerilerinde bulunan tablolarında bu halılar görülmektedir. Türk halı sanatının en parlak devri olan Uşak halılarından sonra ikinci grup olarak Osmanlı saray halıları gelmektedir. Türk halılarının yanında teknik ve dekor bakımından tamamen farklı olan bu halılarda sine (İran) düğümü kullanılmış, madalyon kaldırılmış, ancak daha başarılı kompozisyonlar elde edilmiştir. Lale, sümbül, karanfil ve gül gibi natüralist çiçeklerle palmet ve rozetler kaynaştırılarak oluşturulan zengin kompozisyon Osmanlı saray halı üslubunu oluşturmuştur. Bu üslup nakkaşlar tarafından diğer birçok sanatta uygulanmıştır. Uşak halıları yanında seccadeler de 19.yy. da uzun bir dönemde yapılmış, Gördes ve Kula seccadeleri ile Konya, Ladik, Mucur, Milas, Bergama seccadeleri Türk halı sanatının önemli örneklerini oluşturmuştur (Aslanapa, 1987: 103). 14. yüzyılda halıcılıkta yeni bir dönem ve desen değişiklikleri başlamış, Selçuklu halılarındaki geometrik figürlerin yerini hayvan figürleri almaya başlamıştır. Beş grupta incelenen bu halılardan zeminde ejderha ile Zümrüt-ü Anka nın savaşının

35 22 kompozisyonlaştırıldığı ilkine İtalya da rastlanmıştır. Fustat ta bulunan halı parçalarının üç tanesinde kuş figürlerine rastlanmıştır. Konya Etnoğrafya Müzesi nde halı bölümünde de dörder kuştan oluşan figürlerin yer aldığı halılar bulunmaktadır. İtalyan ressam Crivelli bir tablosunda iki köşeli bir yıldız içerisinde stilize kuşlar ve dört ayaklı hayvanlar yer almıştır. 16. yüzyılda hayvanlı halıların yerini baklava, sekizgen şeklinde geometrik motifler bırakmıştır (Aytaç, 2006: 10 11). Türk halı sanatı gelişmesi 19.yüzyıl sonuna kadar devam etmiş, günümüzde Konya, Kayseri, Sivas, Kırşehir, Isparta, Fethiye, Döşemealtı, Balıkesir, Yağcıbedir, Uşak, Bergama, Kula, Gördes, Milas, Çanakkale, Ezine, Kars ve Erzurum bölgelerinde bu sanat yaşatılmış ve yaşatılmasına devam edilmektedir (Aslanapa, 1987: 210). XIX. yüzyıl sonlarına doğru sanayi devriminin başlaması ve halının ticari bir meta haline gelmesiyle birlikte kaliteli el dokuma halıları önemini yitirmeye başlamıştır. Cami, mescit vb. yerlerdeki halılar çeşitli vesilelerle yurt dışına çıkarılmış, siparişler üzerine halı dokuma ev sanayisine dönüşmüş, el eğirmesi yünlerin yerini makinelerde eğrilen yünler almış, doğal boyacılık yerini kimyasal boyalara bırakmıştır. Özelliğini ve değerini kaybeden bu halılar, maliyetlerdeki artış, kaliteyi koruyamama ve dokuyucuların yoğun olarak bulunduğu köylerden kentlere göçle birlikte son derece azalmıştır (Aytaç, 2006: 17). Resim Avşarcık köyü sedir (yan/makat) halısı (Özgün, 2015)

36 23 Halı dokumada kullanılan araçlar Geleneksel dokumaların üretim aşamasından, hammaddenin elde edilmesi, iplik yapımı, boyama işlemi, dokuma hazırlığı ve dokuma sonrası işlemlerine kadar birçok araç ve gereç kullanılmaktadır. Doğada bulunan hammaddeler başlangıçta taş, kemik, tahta gibi materyallerden yapılan araçlarla işlenmiş, zaman içerisinde bu araçlar geliştirilmiştir. Tezgâh, halının dokunduğu temel araçtır. Basit bir düzeneği vardır. İki tarafta arkaya doğru meyilli olarak dikine tutturulmuş yassı iki tahtadan ibaret yan ağaçları, tahtalardaki alt ve üst oyuklara yerleştirilen çözgü sarılan iki çözgü direği (levent veya direze), bir çözgü gücüsü, bir ağızlık gücüsü, bir de ön ve arka gücüleri birbirinden ayıran çapraz çubuğu vardır. Çözgü üst levende, dokunan halı alt levende sarılır. Bu araçların yanında, dokuma işleminin yapılması gibi işlemlerde kullanılan yardımcı araçlar da vardır. Yapım tekniklerine göre farklı özellikler gösteren tezgâha birçok yörede ıstar adı da verilir. Halı dokumalarında üretim özelliğine göre sarmalı ve germeli tezgâhlar kullanılmaktadır (Gönül, 1957: 69-85). Resim Tezgâh (Sümer halı katalogu,1990) Resim Avşarcık köyü yastık halısı (Özgün, 2015) Sarmalı tip tezgâhlar, ahşap veya metalden yapılan ve ülkemizde en çok kullanılan tezgâhlardır. Halının dokunan kısmının alt merdaneye sarılarak dokunmaya devam edilmesinden dolayı bu ad verilmiştir. Çözgü başka bir çözgü aparatında çözüldükten sonra

37 24 tezgâha aktarılır. Çözgünün hatasız çözülmesi, tezgâha düzgün takılması, gevşek tellerinin tek tek bağlanarak hepsinin aynı gerginliğe getirilmesi gerekir (Yazıcıoğlu, 1992: 53). Germeli tip (düz) tezgâhlar, ahşap veya metalden yapılır. Alt ve üst leventleri kendi etraflarında dönmeyip alt levent aşağı yukarı levent yuvasında hareket eder. Ahşap olanlarında alt levendin sabitleştirilmesi kama (takoz) ve vidalı gergi demiriyle yapılırken, metal olanlarında yan dikmelerde bulunan gerdirme sistemiyle yapılır. Çözgü tezgâh üzerinde çözülür, halı alt levende sarılmaz, tezgâh gevşetilerek dokunan kısım alt levent üzerinde arkaya doğru kaydırılır, sonra sıkıştırılarak önceki gerginliğe getirilir (Öztürk, 2007: 44). Resim Germeli tip (Hereke Tipi) halı tezgahı (Yazıcıoğlu,1992:62) Resim Sarmalı tip (Isparta tipi) halı (Yazıcıoğlu,1992:54) Yardımcı araçlar Yardımcı araçlar olarak kirkit, bıçak, makas, yün tarağı, gülcan, çıkrık, kirmen, iğ (teşi), öreke, çözgü aracı ve hallaç gibi araçların kullanıldığı görülmektedir (Akpınarlı ve arkadaşları, 2012: 42). Bazı yörelerde tokuç olarak da adlandırılan kirkit, her sıra düğümden sonra süzme ve basma isimleri ile geçirilen iki sıra atkı ipliğinin iyice sıkıştırılmasında kullanılan demir, sert ceviz ağacı veya hayvan kemiklerinden yapılmış bir alettir. Dokunacak halının kalitesi ve dokunduğu yöreye göre farklı tipte olabilmektedir. İlmek sayısına ve çözgü kalınlığına göre tarak araları geniş veya dar olabilmektedir. Halıda çözgü ipliklerinin arasına kolayca girebilecek sıklıkta yan yana dizilmiş dişleri olan bir taraktır. İnce kaliteli halıların üretiminde ince dişli, kalın kaliteli halıların üretiminde ise kalın dişli kirkitler kullanılır. (Yazıcıoğlu, 1992: 65; Ölmez, 2011: 18).

38 25 Resim Kirkit (Özgün, 2014) Bıçak, halı dokunurken fazla gelen atkı ve desen ipliklerinin uçlarının kesilmesinde kullanılan bir araçtır. Sap kısımları ahşap olup dokuyucunun avuç içine sığacak büyüklüktedir. Ağız kısmı ipliği kesmeye yetecek kadar ve dokuyucunun elini kesmeyecek kadar keskin olur (Akpınarlı ve arkadaşları, 2012: 43). Resim Halı bıçağı (Özgün, 2014) Makas, düğüm sıralarından sonra halının yüzeyini düzeltmek amacıyla kullanılan bir araçtır. Genel olarak ayarlı ve ayarsız olmak üzere iki çeşit makas kullanılmaktadır. Ayarlı makaslar, halının hav yüksekliğinin her yerinde aynı olmasını sağlar. Bu makaslarda halının kalitesine ve istenen hav yüksekliğine göre ayarlamak mümkün olabilmektedir. Ayarı yapılan makas halı bitimine kadar aynı ayarda olmak zorundadır. Bu şekilde halının hav yüksekliğinin her yerde aynı olması sağlanmış olur. Ayarsız makaslar ise, çok değişik biçim ve şekillerde olan, makas ağızları kıvrık ya da düz olabilen, çok kaliteli malzemeden yapılan, genellikle orta büyüklükte olan makaslardır. Kullanım sırasında sık sık bilenmesi gerekmektedir (Yazıcıoğlu, 1992: 66).

39 26 Resim Ayarlı halı makası (Kılıç, ) Yün tarağı, ahşap bir zemine çakılan iki sıra sivri demir dişlerin bir tahtaya tersine çakılmasıyla oluşturulan bir araçtır. Tarağın sivri dişleri yukarıya gelecek şekilde kullanılır. Dişlerin boyu yaklaşık 15 cm, tarağın boyu 60 cm. ve eni 30 cm. olur. Kırkılan yapağının yıkanıp kurutulduktan sonra üzerinde kalan bitki vb kalıntıların temizlenmesi için kullanılır. Aynı zamanda yün, eğirme işlemine hazırlanmış, elyaf düzgünleştirilmiş ve fitil haline getirilmiş olur. İlmeleri düzeltmek, ilme ipinin bükümünü açarak daha fazla kabarık görünmesini sağlar (Soysaldı, 2009: 13; Kazmaz, 1999: 379). Resim Teşi ve yün tarağı (Özgün, 2014) Gülcan, iplik çilelerinin yumak halinde sarılması için üzerine geçirilen, ağırlıklı bir zemin üzerine oturtulan bir eksenin etrafında dönen, alt ve üst tarafındaki birbirini kesen dört veya altı çubuğun uçlarını birleştiren birbirine paralel çubuklardan oluşmuştur. İpliklerin yumak haline getirilmesinde kullanılır (Soysaldı, 2009: 15). Çıkrık, yünün iplik haline getirilmesinde kullanılan bir iplik eğirme aletidir. Ahşap veya demirden yapılır. Kol veya ayak ile döndürülen bir kasnaktan ve bu kasnağa bağlı olarak dönen ve eğrilen ipliğin üzerine sarıldığı bir milden (iğ) oluşur (Akpınarlı ve arkadaşları, 2012: 43).

40 27 Resim Çıkrık (Özgün, 2013) Resim Halı makası ve bıçağı (Özgün, 2015) Kirmen (Eğirtmeç), 20-25cm uzunluğunda, iki ahşap parçadan meydana gelen bir araçtır. Orta eksen olan ince bir çubuk ve uçları aşağı doğru eğik iki ahşap parçanın artı şeklinde birbiri içerisine geçirilmesinden meydana gelir. Eğrilen yün iplikler bu artı yapan çubuklar arasına çapraz şekilde sarılır. Eğirme işlemi bittikten sonra önce orta eksen çubuğu, sonra artı çubukları çıkartılır ve iplik yumak halinde alınır (Soysaldı, 2009: 13). Resim Kirkit, teşi ve kirman (Özgün, 2015) İğ (Teşi), yün eğirmek için kullanılır. Orta eksen olan bir çubuk ve bu çubuğun ortasından geçtiği kare veya daire biçimli bir alt parçası vardır. Taranarak hazırlanmış yün inceltilmek üzere eğrilir. Eğrilen yün iplikler orta eksen çubuğuna sarılır. İplik miktarı tamamlandığında eksen çıkartılır ve yumak haline gelmiş iplik alınır (Soysaldı, 2009: 14). Öreke, iki dişli, çatal biçiminde ahşap bir araçtır. Taranmış yün tutamı bu çatala geçirilir ve kol altında tutulan örekeden gelen yün fitili iğle eğrilir (Soysaldı, 2009: 14).

41 28 Resim İğ/Teşi (Özgün, 2014) Çözgü aracı, halıcılığın en teknik işlemi olan çözgünün çözülebilmesi için gerekli olan bir araçtır. Kullanılan tezgâh tipine göre ya çözgü aracında ya da tezgâh üzerinde çözülür. Germeli tezgâhlarda çözgü tezgâh üzerinde çözüldüğünden çözgü aracına ihtiyaç duyulmaz. Sarmalı tezgâhlarda ise çözgü dışarıda çözülüp tezgâha taşınır. Çözgü aracı, yere belirli aralıklarla dik olarak çakılmış iki adet kazıktan ibarettir. Dokunacak halının boyuna göre çözülecek çözgü boyu iki kazık arasındaki mesafeye göre ayarlanır (Yazıcıoğlu, 1992: 64). Resim Çözgü aleti (Yazıcıoğlu, 1992:93) Hallaç, yapağı yıkanıp kurutulduktan sonra hallaç işlemi yapılarak lifler birbirinden ayrılır ve yumuşaması sağlanır. Hallaç yay biçiminde bir ağaç ve kiriş denilen, yayın iki ucunu birleştiren ince bağırsaktan yapılmış gergin ve esneyebilen telden oluşmuş bir araçtır. Hallaç teline vurmak için kullanılan 15 cm uzunluğundaki iki ucu yuvarlak tahta çubuğa da ilahat adı verilmektedir (Soysaldı, 2009: 12).

42 29 Halı dokumada kullanılan gereçler Halı dokumada kullanılan gereçleri, halı dokumaya hazırlık aşamasında kullanılanlar (desen kağıdı, çeşitli renkte boya kalemleri, film, silgi, mülaj kağıdı) ve halı dokumada kullanılanlar (Çözgü ipliği, atkı ipliği, ilme ipliği) şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Ne türde halı dokunursa dokunsun bu üç ipliğe ihtiyaç vardır. Aynı zamanda bu ipliklerin de dokunması arzu edilen halının gerektirdiği özellikleri taşıması gerekir (Yazıcıoğlu, 1992: 68). Resim Yünün taranması (Özgün, 2015) Halı dokumacılığında kullanılan en önemli gereç çeşitli özellikteki elyaflardan yapılmış ipliklerdir. Halının kaliteli olması, kaliteli ve iyi hazırlanmış malzeme ve dokunuş tarzına bağlıdır. Halı dokumasında geçmişten günümüze kadar yün, pamuk, tiftik ve ipek ipliği gibi doğal elyaflar kullanılmıştır. Günümüzde ise doğal elyaflara alternatif olarak üretilen yapay ve sentetik elyaflar da dokumada kullanılmıştır. Dokumayı oluşturan atkı, çözgü ve ilme için ayrı ayrı iplik hazırlanmış, atkı ve ilme ipliği olarak genellikle yün kullanılırken çözgü ipliği olarak yün veya pamuk kullanılmıştır. Çözgü ipliği, halı tezgâhının alt ve üst leventleri arasında halı boyunca birbirine paralel olarak aynı gerginlikte gerilmiş, çapraza alınmış dikey ipliklerdir. Yörelere göre arış, eriş veya direzi de denir. Atkı ipliği, halının ilme sıraları arasına paralel olarak geçirilen çözgü ile beraber halının zemin dokumasını oluşturan ipliklerdir. İlme ipliği, çözgü ipliklerinin üzerine düğüm atılarak halı

43 30 dokumada desende kullanılan ve halının havlı yüzeyini oluşturan ipliktir (Akpınarlı ve arkadaşları, 2008: ). Resim Avşarcık köyü yastık halısı (Özgün, 2015) Halıların sınıflandırılması Halılar özelliklerine göre sınıflandırılmaktadır. Üretim yöntemine göre el halısı ve makine halısı ; hammaddesine göre tamamen yün ipliklerle dokunmuş halılar (Milas), yün ve pamuk ipliklerle dokunmuş halılar (Isparta, Hereke), ipek halılar (Kayseri, Hereke), sim, sırma ve taşlarla süslenmiş halılar ; kalitesine göre (10cm deki ilmek ve 10 cm2 deki atkı sayısı) Ekstra ince sınıf el dokumaları (100X100 Hereke), İnce sınıf el dokumaları (40X40 Ezine), Orta sınıf el dokumaları (32X40 Bergama), Kaba sınıf el dokumaları (24X22 Avanos) ; desenlerine göre Desensiz düz halılar, Desenli halılar (Mihraplı halılar, Göbekli/köşe göbekli halılar, Portre, tablo ve özgün desenli halılar, Raport desenli halılar) ; kullanım amaçlarına göre ise taban, yarım taban, kelle tipi halılar, sedir halıları, kenar halıları, duvar ve karyola halıları, seccade halıları, paspas halısı, yolluk halısı, yastık halısı, heybe halısı şeklinde sınıflandırılmaktadır. (Oyman ve Kılıç, 2013: 78 84). Halıların gruplandırılması, sınıflandırılması ve tanımlandırılabilmesi için standartlaştırılmaya ihtiyaç doğmuş ve Türk Standartlar Enstitüsü halılar ile ilgili standartlar geliştirmiştir. Buna göre, Türk Standartlar Enstitüsü El Dokuması Türk Halıları

44 adı altında TS 43 numara ile yayınlamış olduğu standart ile el dokusu Türk halılarını standardize etmiştir. Halen 1987 yılında yayımlanmış olan standart yürürlüktedir. 31 Bu standarda göre; 1. Ekstra ince halılar (dm2 sinde düğüm sayısı), 2. Ekstra ekstra ince halılar (dm2 sinde düğüm sayısı), 3. İnce halılar (dm2 sinde düğüm sayısı), 4. Orta halılar (dm2 sinde düğüm sayısı), 5. Kaba halılar (dm2 sinde düğüm sayısı), olmak üzere beş sınıfa ayrılmaktadır (Yazıcıoğlu, 1992: ; TS 43, 1992: 7). Resim Avşarcık köyü halılarıyla döşeli köy odası (Özgün, 2015) Türk halılarının teknik özellikleri Halının teknik özellikleri; halı dokuma tekniği, bitirme işlemleri, kalite ve standart, kalite kontrol esasları, tezgâh ve dokuma aletleri, tezgâhın hazırlanması, dokunuş tarzı, örnek nakli, halı yüzeyinin bölümlenmesi gibi özelliklerden oluşmaktadır.

45 32 El dokusu halılarda desen hazırlama tekniği Desen hazırlanırken öncelikle doğadan yararlanılmakta, orijinal kaynak yanında kaynağın resminden veya fotoğrafından ya da herhangi bir ürün üzerine işlenmiş şeklinden düzenleme yapılarak çalışılmaktadır. Bu nedenle desen hazırlanırken daha çok fotoğraf ve baskı ile ilgili olarak desen kâğıdı, çeşitli renkte boya kalemleri, film, mülaj kâğıdı, fotoğraf makinesi, ışıklı masa, fotoğraflar, tepegöz, epidiyaskop, agrandizör, slayt makinesi gibi araç ve gereçlere ihtiyaç duyulmaktadır. Seçilen ögenin önce bir kâğıda çizilerek motif haline getirilmesi, hazırlanacak desenin özelliklerine göre ebatlarının belirlenmesi, boya kalemleriyle renklendirmenin yapılması gerekmektedir. Bunlar yapılırken dokunacak halının boyutları ve düğüm sıklığının da bilinmesi gerekmektedir. Bu bilgiler ışığında, desenin genel bir taslağı hazırlanır, bu taslak üzerinde kullanılacak motifler yerleştirilir ve ölçülendirilir ve desen kullanıma hazır hale getirilir. Desenin tamamını üretebilmek için ¼ lük kısmını hazırlamak halının tamamını dokuyabilmek için yeterlidir. Çünkü burada simetri söz konusudur ve birbirinin simetriği olarak dokunmaktadır. Kenar bordürleri ve ortasındaki aynı desen aynı motifin tekrarından oluşur. Bu tür desenlere rapor desenler denilmektedir. Bazı durumlarda ise ½ desenin çıkarılmasına seccade örneğinde görüldüğü gibi ihtiyaç duyulabilir. Son şekil olarak 1/1 ölçeğinde son şekli verilmiş bir taslak da hazırlanabilir. Hazırlanan taslak basit bir orantı hesabıyla desen kâğıdının üzerine geçirilir (Yazıcıoğlu, 1992: 81 90). Resim ½ ve ¼ raport desen halısı kompozisyon çizimi, (Kılıç, 2013:79)

46 33 Halılar desen özelliklerine göre taban, çeyrek, yastık, minder, seccade, pano ve rapor desen şeklinde sınıflandırılmakta, kullanılan çeşitli bezemeler geometrik şekillerle belirlenen zemine yerleştirilmektedir. Bu dokumalar genelde rapor olup simetridir. Taban, yastık, çeyrek ve minder dokumaları tam simetri olup seccadeler yarım simetri olarak dokunmuştur. Rapor desen dokumalarının ayak kısmında birden fazla ayak ve göbek motifi bulunmaktadır. Rapor dokuması dokuyucunun desen kâğıdı yerine kullandığı dokuma örnekleridir. Dokuma zemininde bulunan farklı bordür, göbek çeşitlerinden ve motiflerden dokuyucu isteğine ya da ihtiyacına uygun olanları özgürce kullanmaktadır (Kılıç ve Oyman, 2013: 78). Resim Avşarcık köyü taban halısı (Özgün, 2015) Dokumada hangi tip tezgâh kullanılırsa kullanılsın belli temel işlemlerin yapılması gerekmektedir. Bu işlemlerden birisinin bile eksik olması dokuma işleminin eksik kalmasına yol açar. Dokumaya başlamadan önce yapılacak işlemler, Çözgünün çözülmesi, tezgâha taşınması ve yerleştirilmesi, gücünün bağlanması, çiti örgüsünün örülmesi, kilim dokumanın yapılması, desene uygun olarak havlı yüzeyin dokunması, halının kesilmesi, bitirme işlemlerinin yapılması şeklindeki işlemlerdir. Bütün bu işlemlerin aynı zamanda eksiksiz, düzgün, kusursuz, estetik ve pazar kıymetine sahip şekilde yapılması gerekmektedir. Çözgüler, halı dokumada kullanılacak tezgâha göre doğrudan doğruya

47 34 tezgâh üzerine ya da tezgâh dışında hazırlanarak tezgâha aktarılmak suretiyle yapılır. Çözgü boyunun belirlenmesi, çözgü telinin hesaplanması, çözgü çözüm işlemi, çiti işleminin örülmesi, ağız ipinin bağlanması, çözgünün çözgü aletinden çıkarılması, çözgünün tezgâha taşınması, yerleştirilmesi ve aktarılması da yapılması gereken dokuma işlemleridir. El dokusu halılarda bitirme işlemleri yıkama ve kırkım işlemleriyle yapılmaktadır. Halı yıkamada ön işlemler olarak alazlama ve ıslatma yapılırken, yıkama ve kurutma ve kırkım işlemleriyle sonlandırılmaktadır. Kırkım, halı dokunurken her sıradan sonra normal olarak yapılmaktadır. Ancak hav yüksekliğinin değişik şekillerde olması durumunda makas hatalarını gidermek ve halıyı daha güzel göstermek amacıyla bitirme işlemi sırasında halılar elle veya makine ile kırkılır, kırkım işlemi bittikten sonra süpürülür, yüzünde bulunan atkı uçları temizlenir, kullanıma hazır hale getirilir (Yazıcıoğlu, 1992: ). Türk halılarında çoğunlukla Gördes veya Sine düğümü kullanılmıştır. Ayrıca tek argaca düğüm (İspanyol düğümü) ve Hekim düğümü denilen düğüm şeklinin kullanıldığı da görülmüştür (Aslanapa, 1987: ). Resim Gördes (Türk) düğümü (Aslanapa, 1987: 212) Gördes-Türk düğümü Türklerin milattan önceki yıllarda Gördes düğümlü halı tekniğine sahip olduğu bu düğüm tekniğiyle dokunmuş Pazırık halısının ve daha sonraki halı buluntularıyla kanıtlanmıştır. Gördes düğümü, çift çözgü üzerine bağlanarak yapılır. Dokuma ipliği, yan yana iki çözgü ipinin ortasından ipin arkasından dolandırılarak sağ önden çıkartılır ve ipin

48 35 iki ucu aşağıya çekilir. Türk düğümü diye de adlandırılmaktadır. Düğümlerin özeliği nedeniyle bu teknikle dokunan halılarda geometrik, köşeli ve üsluplaşmış desenler daha çok kullanılmaktadır. Gördes (Türk) düğümüyle dokunan halılar oldukça sağlam ve uzun ömürlü olmaktadır (Aslanapa, 1987: 208). İran (Sine) düğümü Türkmen, Çin, İran ve bazı Hindistan halılarında kullanılan sine düğümü, ismini İran şehri olan Sine (Sena) dan almıştır. İlmelik iplik yalnız bir ucu bir arışın etrafına sarılır, diğer ucu ise sarılmadan bitişik arışın arkasından üste çıkarılır. Bu düğüm şekline Açık Düğüm veya Tek Bağlama da denir. Bu düğümde ilmelik ipliği, çözgü çiftinin önündeki teline bağlanır, arkadaki eşine ise bağlanmaz (Çelik, 1999: 15). Resim Sine düğümü sağa doğru (Aslanapa, 1987: 212) Ayrıca İspanyol (Tek argaca düğüm) ve Hekim düğümü de halı dokumacılığında kullanılmıştır. Resim Tek argaca düğüm, Hekim düğümü, Hereke İspanyol düğümü (Aslanapa, 1987: 212)

49 36 Kullanım alanları Türk insanı için halı, malzemesi kolay bulunan bir dokuma olarak kabul edilmiş, çeyizlik için dokunanlar hariç kapı eşiğine veya hayvanın sırtına serilenler, günlük eşya olarak kullanıldığı için önemli sayılmamış, kolayca yenisi ile değiştirilmiş, eskidiği düşünülen halısını saklamak ya da korumak gerektiği düşünülmemiştir. Bu şekilde birçok eser yok olmuştur. İnsanların boş vakitlerini ve kolay elde ettikleri hammaddeyi değerlendirmek amacıyla dokudukları halılar, rahat ve sıcak bir ortam sağlamak amacıyla evlerde döşeme olarak kullanıldığı gibi çeyiz yapmak, hediye etmek ya da satarak gelir elde etmek gibi amaçlar için kullanılmıştır. Halı ve kilim dokumaları sadece evlerimizdeki günlük ihtiyaçları karşılamak için yapılmamış, ölümden sonraki hayatımızın düzenlenmesinde de rol oynamıştır. Resim Merhum Kevser Doğan ve kızı Selver Doğan kendi dokudukları halılarla (Fot. A.E. Ertürk) Bir ihtiyaç olarak taban halısı, yan (sedir) halısı, yastık halısı, heybe halısı, eşik halısı, seccade halısı gibi adlarla dokunan halılar, ait olduğu toplumun yaşayışını, medeniyetini, zevkini, duygu ve düşüncelerini, kültürlerini, inanışlarını, alışkanlıklarını da aktararak bir tarih yazmış, sonraki nesillere o dönemle ilgili önemli bilgiler aktarmıştır. Yaşarken çok amaçlı kullanılan halılar ölüm sırasında da kullanılmıştır. Anadolu nun bazı bölgelerinde halen uygulanan cesedin halı veya kilime sarılarak taşınması veya gömülmesi âdeti özellikle Kaz dağlarında yaşayan Türkmenler arasında rastlanmaktadır (Karamağaralı, 1996: 30).

50 37 Resim Avşarcık köyü yastık halıları (Özgün, 2015) Anadolu'da halen bazı yörelerde yaygın bir gelenek olarak devam eden öldükten sonra cenaze üzerine serilip mezarlık dönüşünde, camiye bağışlanmak üzere, ölümlük halı, kilim veya düz dokuma yaygı geleneği vardır. Dokuma bilen kadınların kendilerinin dokuduğu, bilmeyenlerin ise satın aldıkları ölümlük-dirimlik, ahretlik, sargı kilimi (halı-kilim) adı verilen bu dokumalar sergi olarak kullanılmadığı, alınıp satılmadığı, sandığın bir köşesinde kefenlik bir bez ile saklandığı bilinmektedir. Camilere bırakılan bu halı ve kilimler önemli bir koleksiyon oluşturmuştur ( Deniz, 1994: ). Resim Avşarcık köyünde dokunmuş bir halı detayı (Özgün, 2015)

51 İlgili Araştırmalar Bu çalışma ile ilgili literatür taraması yapılmış, konuyla ilgili araştırmalar ve yayınlar tarih sırasına göre özetlenmiştir. Kayaş (1986), Pazırık Halısı ndan 16. yy. Sonuna Kadarki Dönemde Dokunan Hayvan Figürlü Halıların Türk Halı Sanatındaki Yeri başlıklı yüksek lisans tezinde, Pazırık halısından 16.yy sonuna kadar dokunan hayvan figürlü halıları araştırmış, incelemiş ve değerlendirmiştir. Orta Asya da yaşayan Türklerin, zor doğa koşulları ve vahşi hayvanlardan korunmak amacıyla sihir ve tılsıma başvurduklarını, bunları sembolize eden figürleri de dokudukları halılara motif olarak işlediklerini belirterek, bu figürlerin kaynağının Şamanizm, Naturizm, Totemizm gibi inanışlardan kaynaklandığına işaret edilen çalışmada, avlarının bereketli olması ve yetiştirdikleri sürülerle ve kendilerini vahşi hayvanların saldırılarından korumak amacıyla güçlerine saygı duydukları ve aynı zamanda da korktukları bu hayvanların figüratif şekillerini üzerlerinde taşıdıkları, böylece bu hayvanlara özgü güç, çeviklik, hız gibi özelliklerin kendilerine geçeceğine inandıkları kaydedilmiştir. Bu amaçla hayvan motiflerinin; at koşum takımlarına, kemer ve tokalara, çadırların iç döşemesinde kullandıkları halı, kilim ve dokumalarına işlendiğini, oluşan bu hayvan üslubunun beraberinde hayvan figürlü halıları oluşturduğu belirtilmektedir. Bu değerlendirmeden hareketle, bu çalışmada hayvan figürlü halılara ilk örnek olarak Pazırık halısı ele alınarak incelenmiştir. Bu örnekten sonra 14. yüzyıla kadar ki uzun zaman diliminde hayvan figürlü halı örneğine rastlanmadığı, ancak 14. yüzyılda ilk önce Avrupalı ressamların tablolarında görüldüğü belirtilmiş; İsveç'in Marby köy kilisesinde bulunan Marby halısı, Zümrüd- ü Anka ve Ejder mücadelesinin yeraldığı İtalya da bir kilisede bulunan Ming halısı, Konya Mevlana Müzesi'nde bulunan horoz figürlü halı ve Fustat'ta bulunan kuş figürlü ve dört ayaklı hayvan figürlü halı örnekleri üzerinde durulmuştur. Karahan (1986), Kayseri Yöresinde Halıcılık ve Yöre Ekonomisine Katkısı Üzerine Bir Araştırma konulu yüksek lisans tezinde, Kayseri yöresi halıcılığının bölge ve ülke ekonomisine katkısını incelemektedir. Kayseri bölgesi halıcılığının Türk halı sanatı içinde önemli bir yeri olduğuna dikkat çekmekte ve bölgede Selçuklulardan bu yana devam eden el dokuma halıcılığı yanında 1969 yılında başlayıp devamlı olarak gelişen bir fabrika halıcılığının da devam ettiğini belirtmektedir. Başlangıçta, Yahyalı ve Bünyan gibi belirli yörelerde yapılan el dokuma halıcılığının, sonraları tüm bölgeye yayıldığını ve bugün

52 39 bölgenin yerleşim birimlerinin hemen hepsinde uğraşılan bir iş kolu haline geldiğini, bölgede 46 bin dolayındaki dokuma tezgâhlarında yün ve ipek halı dokunduğunu, makine halıcılığının ise 75 tezgâhla üretimde bulunduğunu belirtmektedir. Mevcut durum dikkate alındığında, halıcılığın ekonomiye katkılarının beklenen düzeyde gerçekleşmediğine vurgu yapılan çalışmada, halı üreticisi ve ihracatçısı İran, Hindistan, Çin, Pakistan, Sovyetler Birliği, Hindistan, Afganistan, Mısır, Japonya, İspanya, Belçika, Suriye, Doğu Almanya diğer ülkelerdeki halıcılık sektöründeki gelişmeleri ve başarıyı örnek olarak göstermektedir. Halıcılık alanında başarılı olabilmek için kalite kontrol faktörünün iyi değerlendirilmesi gerektiği vurgulanan çalışmada, atölye sistemine geçilmesi, çalışan işçilerin bir disiplin içinde tezgâhlarının başında bulunması ve moralinin yüksek düzeyde tutulması, ayrıca kullanılan hammadde ve malzemenin kalite standartlarına uygun olmasının önemine işaret edilmektedir. Özkan Tağı (2003), Simav İlçesinde El Dokuması Halıcılık ve Üretilen Halıların Bazı Özellikleri konulu tezinde, Simav yöresinde ilçe merkezi ve köylerinde halıcılığın geçmişteki ve günümüzdeki durumunu araştırmaktadır. Çalışmada, yörede 1980 lere kadar dokunmuş fakat günümüzde artık dokunmayan tipteki halılar ile günümüzde halen dokunmakta olan halıların ve kullanılan ipliklerin bazı teknik özellikleri belirlenmiş, ilçe merkezi, 15 belde ve 17 köydeki toplam 367 adet dokumacı, cami ve evlerde bulunan toplam 143 adet eski halı, günümüzde dokunan 210 adet halı ve 460 adet iplik örneği araştırma kapsamında incelenmiştir. İlçede halı dokumacılığının eskiye göre azalmasına rağmen halen önemli bir ticari faaliyet olarak sürdürüldüğünü, halı üreticileri için bir cazibe merkezi olma özelliğini koruduğunu belirten araştırmacı, ancak halı dokumacılığının daha sağlıklı ortamlarda yapılması ve dokumacıların sorunlarını çözmek amacıyla bir birlik kurmalarının gerektiğini vurgulamaktadır. Ezer (2008), Esnek Çalışmanın İstihdam Yaratma Üzerindeki Etkisi: Halıcılık Sektörü Örneği başlıklı yüksek lisans tezinde, esnek çalışma biçimleri ile istihdam arasındaki ilişkiyi Türkiye de halı sektörü incelemesi ile ortaya koyabilmek ve halı sektöründe esnek çalışmanın önemini vurgulamak konusu ele alınmaktadır. Halı sektöründe esnek çalışma biçimlerinden olan evde çalışmanın istihdam üzerindeki etkisi üzerinde doğrudan bir araştırmaya rastlanmadığı ve dolaylı olarak yapılan çalışmaların bulgularının da az sayıda olduğuna dikkat çekilmekte, evde çalışmanın kapsamı, Türkiye de evde çalışmanın ortaya çıkışı ve gelişimi, evde çalışma biçimleri, aile yapısı ve tarımsal yapı (küçük üreticilik,

53 40 kapitalist ev sanayi, atölye üretimi) ile Türkiye den çeşitli örneklerle evde çalışmanın boyutları irdelenmektedir. Önemli bir yere sahip olan el dokuma halıcılığının Anadolu tarihinin geçmişinden gelen en büyük miraslardan birisi olduğu belirtilmekte ve el halıcığıyla ilgili eksikler DPT (2001) verilerine dayanarak şu şekilde sıralanmaktadır: Üretim süreci uzundur, bundan dolayı da, üretici ve ihracat yapan firmalar finansman sıkıntısı çekmektedirler. Çalışanlara gerekli sosyal güvence verilememekte, eğitim desteği düzenli ve sürekli sağlanamamaktadır. Çok sayıda kamu kurum ve kuruluşu el halıcılığı ile ilgili çalışmalar yapmakta ancak, kuruluşlar arasında gerekli iş birliği sağlanmadığından olumlu sonuçlar alınamamaktadır. Esnek çalışma biçimlerinden olan evde çalışmada, çalışma ortamının ev olduğu, emek yoğun olarak üretimin yapıldığı ve işgücü olarak çoğunlukla kadın ve gençlerin istihdam edildiği bir çalışma şekli olduğu, üretimle ilgili malzemenin ise işveren tarafından sağlandığı için ekonomik bir bağlılığın olmadığına dikkat çekilmekte, Konya, Milas, Isparta ve Niğde halı dokumacılığı örneklemeleri incelenerek, kadının gelir üzerinde egemenliğinin artmasının aile ekonomisine katkısına değinilmektedir. El halıcılığında çok sayıda işgücünün istihdam edildiği, istihdamın da esnek çalışma biçimlerinden olan geleneksel evde çalışma olduğu, bunun istihdama etkisinin ise istihdama olan katkılarında yattığı ifade edilmektedir. Öztürk (2010), Kemaliye (Eğin) yöresinde dokunmuş olan halıları tespit etmek ve özelliklerini ortaya çıkarmak amacıyla yapılan Kemaliye (Eğin) Halıları konulu yüksek lisans tezinde, halıcılığın tarihçesi ve Anadolu halıcılığı üzerinde durmakta, kendine has özellikleri olan Eğin halılarını incelemektedir. Yörede hem önemli bir kazanç kaynağı olan hem de çok farklı renk ve desen örnekleri ile uzun yıllar kendisinden bahsettiren Eğin halısında, İran halı sanatı özelliğinin görüldüğünü, bazı örneklerinde ise Anadolu nun diğer yörelerinden etkileşim olduğuna dikkat çekilmektedir. Yöre halılarında malzeme olarak çözgü ve atkıda pamuk, ilme (düğüm) de yün kullanıldığı, halıların ince kalite olarak dokunduğu, renk olarak genellikle lacivert, kırmızı, beyaz, yeşil, mavi, pembe ve

54 kahverengi kullanıldığı, desenlerin genellikle köşe göbek, rapor ve mihraplı olup, motiflerde genellikle bitkisel karakterde olduğu belirtilmektedir. 41 Halil (2013), Tibet Halılarının Desen Yapısı ve Anadolu Halılarındaki Uzantıları başlıklı yüksek lisans tezinde, Tibet Halılarının Türk halıları ile olan benzerlikleri araştırılmakta, tespit edilen benzerlikler, iki kültür arasındaki ilişkilerin ışığında ele alınmaktadır. Her iki toplumun Orta Asya kökenli oluşu ve göçebe bir yaşam geleneğinden beslenmesinin, aralarındaki etkileşimi görünür kıldığına dikkat çekilmekte, Tibet Platosu ndan Anadolu ya İpek Yolu nun yön verdiği bu yollardan geçen simge ve anlamların Anadolu topraklarında dokunan halılara yansıyarak motif ortaklıklarına sebep olduğu kaydedilmektedir. Arslan (2014), Ankara Vakıf Eserleri Müzesi'nde Sergilenen Halıların Tasarım Özelliklerinin İncelenmesi ve Restitüsyon Çalışmalarının Yapılması başlıklı yüksek lisans tezinde, Ankara Vakıf Eserleri Müzesi'nde sergilenen halıların tasarım özellikleri incelenmekte, restitüsyon (yeniden tasarımlama) çalışmalarının yapılması konusu ele alınmaktadır. Müzede teşhir alanında sergilenen ve restitüsyon çalışmasının yapılması gereken çeşitli yörelere ait tespit edilen 20 halının yüzyıl tarihlerini kapsadığı belirtilmekte, farklı yörelere ait halıların atkı, çözgü ve ilme ipliklerinde yün ipliği kullanıldığı, seccade türündeki halıların Türk düğüm tekniği kullanılarak çoğunlukla 26x30 ve 26x33 düğüm sıklığında dokunduğu, çoğunlukla kırmızı, lacivert, beyaz, siyah ve hardal sarısı renklerin kullanıldığı ifade edilmektedir. Genellikle çift mihraplı ve birim tekrar kompozisyonlardan oluşan bu halılarda geometrik, bitkisel, figürlü, sembolik ve nesneli bezemelerin yoğun olarak kullanıldığı, restitüsyon çalışması yapılması gereken halılarda saçak, çiti, kilim örgüsü, kenar örgüsü, çözgü kopukları ve hav kayıpları gibi hasarların olduğu, katalogda yer alan halının yüzyılı, boyutu, kalitesi ile müzede yer alan boyutu ve yüzyılının belirlenmiş olduğu envanter bilgileri ile araştırmacının kalite hesapları arasında farklılıklar bulunduğuna dikkat çekilmektedir.

55 42

56 43 3. YÖNTEM Bu bölümde araştırma modeli, evren ve örneklem, veri toplama teknikleri, verilerin çözümlenmesi ve yorumlanması ile ilgili bilgiler yer almaktadır. Araştırma modeli Bu araştırmada, "betimleyici araştırma" yöntemi kullanılmış, tarihleri arasında Avşarcık köyü halıları koleksiyonuna sahip kişiler tespit edilmiş ve bu evlerde bulunan halıların özelliklerini kapsayan tarama modelinde bir betimleme çalışması yapılmıştır. Evren ve örneklem Bu araştırmanın evreni, Sivas ili Divriği İlçesi Avşarcık köyünde halı dokumuş olan bireyler ve evlerinde bulunan halı örnekleridir. Örneklem olarak, tesadüfî örnekleme ile 30 birey ve farklı motif ve renk özelliğindeki 32 halı örneği üzerinde çalışılmıştır. Veri toplama teknikleri Araştırılan konu ile ilgili literatür taraması yapılmış, ulaşılabilen yazılı belgeler doğrultusunda halı konusunda bilgiler toplanmıştır. Örneklem grubundaki bireylerden ilgili bilgileri almak üzere 27 sorudan oluşan anket hazırlanmış, uzman görüşü alınarak son şekli verilmiştir. Ön denemesi yapılan anket bizzat araştırmacı tarafından hazırlanan anket (EK- 1) 30 bireye uygulanmıştır. Halı örneklerinin incelenmesi için araştırmacı tarafından halıların boyut, tarihlendirme, teknik, renk, motif vb. özelliklerini yansıtan bilgi formu oluşturulmuş (EK-2) ve uzman görüşü alınarak oluşturulan bilgi formu 32 halı örneğine uygulanmış ve fotoğrafları çekilmiştir. Ayrıca Avşarcık köyünde halı dokumuş veya evlerinde Avşarcık halıları koleksiyonuna sahip kaynak kişilere ulaşılarak Avşarcık halı dokumacılığı ile ilgili bilgiler elde edilmiştir.

57 44 Verilerin çözümlenmesi ve yorumlanması Literatür taraması sonucunda kaynaklardan doğrudan ve dolaylı alıntılar yapılarak elde edilen veriler; kullanım yerlerinde çekilen halıların fotoğrafları, kullanılan araç ve gereçlerin temini, kullanımı ve özellikleri ile ilgili bilgiler kayıt altına alınmış, çalışmada uygun bölümlerde ve uygun başlıklar altında kullanılmıştır. Araştırmacı tarafından uygulanan anket sonuçlarının çetelemesi yapılmış, çizelgeler haline getirilmiş ve yorumlanmıştır. Her bir halı ile ilgili çekilen fotoğraflar bilgi formuyla birleştirilmiştir. Bilgi formlarındaki verilerin değerlendirilmesi yapılmıştır. Halı örnekleri üzerinde bulunan motiflerin çizimleri Microsoft Excel program doğrultusunda 20 adet motif çizilmiştir. Elde edilen tüm veriler Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü tez yazım kılavuzuna uygun şekilde rapor haline getirilmiştir.

58 45 4. BULGULAR VE YORUM 4.1. Anketten Elde Edinilen Bulgular Avşarcık köyünde halı dokumuş olan bireylerden elde edinilen bilgiler bu bölümde değerlendirilmiştir Bireysel özellikler Avşarcık köyünde halıcılıkla uğraşan bireylerin cinsiyetleri ile ilgili veriler değerlendirildiğinde %100 ünün kadın olduğu tespit edilmiştir. Buna göre, Avşarcık yöresinde halıların kadınlar tarafından yapıldığı belirlenmiştir. Yazıcıoğlu (1992) halıcılık ile ilgili olan eserinde, Halı dokuma sanatı, kadın ve kız çocuklarının çalışmasına uygun bir aile sanatı halinde yürütülmektedir diye belirtmiştir. Bu çalışmalar arasında benzerlik bulunmaktadır (Yazıcıoğlu, 1992: 24). Avşarcık köyünde halı dokumuş olan bireylerin yaş dağılımı ile ilgili veriler değerlendirilerek Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo Yaş dağılımı Yaş düzeyleri f % Toplam Tablo 1. incelendiğinde, bireylerin en yüksek değerle % 40 ının yaşları arasında, en düşük değerle % 3.33 ünün yaşları arasında olduğu görülmektedir yaş aralığını yaşlı olarak kabul ettiğimizde bireylerin % 56 sını oluşturmaktadır. Buna göre, Avşarcık köyü halı dokuyanların yaşlı bireyler olduğu görülmektedir. Köyden kente göçle başlayan sürecin etkisiyle günümüzde genç kuşağın artık halı dokumadığı tespit edilmiştir.

59 46 Etikan ve arkadaşlarının (2012) Milas halıcılığıyla ilgili yaptıkları çalışmada, Milas ta halı dokuyan 94 kişi üzerinde yapılan araştırma sonucunda dokumacıların % sının yaş aralığında, %7.84 ünün ise 65 yaş ve üstünde olduğu görülmektedir. Buna göre dokuma yapan kadınların ileri yaşlara kadar halı dokudukları ortaya çıkmaktadır. Çalışma sonuçlarıyla benzerlik bulunmaktadır (Etikan ve diğerleri, 2012: ). Avşarcık köyünde halı dokumuş olan bireylerin eğitim durumu ile ilgili veriler değerlendirilerek Tablo 2 de gösterilmiştir. Tablo Eğitim durumu Tablo 2. incelendiğinde, bireylerin en yüksek değerle %56.67 sinin ilkokul mezunu olduğu, en düşük değerle %3.33 ünün ortaokul ve yüksekokul mezunu olduğu tespit edilmiştir. Buna göre, Avşarcık köyünde halı dokuyucularının eğitim seviyesinin düşük olduğu görülmektedir. Eğitim durumu f % Okuryazar değil Okuryazar İlkokul Ortaokul Yüksekokul Toplam Avşarcık köyünde halı dokuyan bireylerin halı dokuma dışında uğraştıkları el sanatları ile ilgili veriler değerlendirilerek Tablo 3 de gösterilmiştir. Tablo Halı dokuma dışında uğraşılan el sanatları El sanatları f % Örücülük Düz Kirkitli dokuma İşleme Oya Tablo 3 incelendiğinde, bireylerin halı dokuma dışında en yüksek değerle %43.75 inin düz kirkitli dokuma, en düşük değerle % inin oya gibi el sanatlarıyla uğraştıkları tespit edilmiştir. Buna göre, Avşarcık köyünde halı dokuyan bireylerin halı dokumanın dışında en fazla düz kirkitli dokumayla uğraştıkları görülmektedir.

60 Avşarcık köyünde halı dokumuş bireylerin halı dokumayı nereden öğrendikleri ile ilgili veriler değerlendirilerek Tablo 4 de gösterilmiştir. 47 Tablo Halı dokumayı nereden öğrendikleri Öğrenme kaynağı f % Aileden Yöredeki halı dokuyucularından Kurstan Tablo 4. incelendiğinde, bireylerin dokumayı en yüksek değerle %71.43 ünün aileden, en düşük değerle % 2.38 inin yöredeki halı dokuyucularından öğrendiği görülmüştür. Buna göre, Avşarcık köyünde halı dokumuş olan bireylerin çoğunluğunun halı dokumayı ailesinden öğrendiği sonucuna varılmaktadır. Etikan ve arkadaşları (2012) Milas halıları ile ilgili yaptıkları araştırmada, dokumacıların % gibi büyük bir oranla halı dokumayı ailesinden öğrendikleri sonucunu elde etmişlerdir. Avşarcık köyü halı dokuyucularının da çoğunluğunun ailesinden öğrenmeleri bakımından çalışmada benzerlik bulunmaktadır (Etikan ve d., 2012: ). Avşarcık köyünde halı dokumuş olan bireylerin halı dokuma süresiyle ilgili veriler değerlendirilerek Tablo 5 te gösterilmiştir. Tablo Halı dokuma süresi Dokuma süresi f % Toplam Tablo 5. incelendiğinde, bireylerin en yüksek değerle %36.66 sının yıl, en düşük değerle % 6,7 sinin yıl süreyle halı dokudukları tespit edilmiştir. Buna göre, Avşarcık köyünde halı dokuyan bireylerin halı dokuma sürelerinin köyden kente göçle

61 48 azaldığı ve sona erdiği anlaşılmaktadır. Genç neslin köyün bu geleneksel sanatını artık sürdürmediği, önceden halı dokumuş olan dokuyucuların da bunu unutmaya başladığı görülmüştür. Avşarcık köyünde halı dokumuş olan bireylerin halı dokuma amaçlarıyla ilgili veriler değerlendirilerek Tablo 6 da gösterilmiştir. Tablo Halı dokuma amacı Halı dokuma amacı f % Gelir elde etmek Çeyiz olarak kullanmak Kendi ihtiyaçlarını karşılamak Boş zamanı değerlendirmek Tablo 6. incelendiğinde, en yüksek değerle % sının boş zamanını değerlendirmek, en düşük değerle % ünün kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla halı dokudukları tespit edilmiştir. Buna göre, Avşarcık köyünde halı dokuyan bireylerin çoğunluğunun boş zamanlarını değerlendirmek amacıyla halı dokudukları anlaşılmıştır. Ankete katılan bireyler birden fazla seçenek işaretlemiştir. Akpınarlı (2004) Kırım El Sanatları ile ilgili kitabında, kırsal alanda yaşayan bireylerin tarım uğraşısı dışındaki boş zamanlarını değerlendirmede, iş gücünü hareketlendirmede, elde edilen ürünlerle ihtiyaçlarını karşılamada, pazar oluşturmada gelir sağlama yönünden bireye, aileye ve ülkeye katkıda bulunduğunu belirtmektedir (Akpınarlı, 2004: 27). Özen (2008), Sivas yöresi geleneksel el sanatlarıyla ilgili kitabında, geleneksel halı dokunan yerleşim yerleri olan Sivas Divriği ilçesinde halı ve kilim dokumacılığının Höbek, Avşarcık, Kuluncak, Karasar, Yalnızsöğüt, Çüksüzer ve Yelllice köylerinde yapıldığını belirtmektedir. Kırsal özellik gösteren bu köylerde iklim şartlarından dolayı insanların kışın zamanlarının önemli bir bölümünü evlerinde geçirmek zorunda kaldığını, kişisel kullanım ve ticari amaç yanında ev ihtiyaçlarını karşılamak ve çeyizlerini hazırlamak amacıyla boş kalan zamanlarında halı, kilim, cecim vb. dokuma yaptıklarını ifade etmektedir (Özen, 2008: ). Avşarcık halı dokuyucularının da bu amaçlar doğrultusunda halı dokumalarıyla benzerlik gösterdiği anlaşılmaktadır.

62 49 Avşarcık köyünde dokunan halıların gereçlerinin temin edilmesiyle ilgili veriler değerlendirildiğinde; bireylerin %100 ünün halı ipliklerini kendilerinin hazırladığı tespit edilmiştir. Görgünay (1993) halıcılık ile ilgili kitabında, köylü ev gereksinimi için dokuduğu halıda, dokumaya başlamadan önce tartmayı gerekli görmediği ve fire miktarını ile halıda kullanacağı materyalin miktarını saptayamadığından, evinde bulunan veya ürün karşılığı komşudan değiş tokuş ederek sağladığı hammaddeyi kullandığını belirtmektedir (Görgünay, 1993: 7). Kaynak kişi Emine Doğan dan alınan bilgiye göre de; halı için hazırlanan yün ve iplik tam hesaplanmadan dokuma yapıldığı için, halı dokuma sırasında ipliğin yetersiz kalması veya bitmesi durumunda köydeki insanların birbirinden takas şeklinde yün veya iplik temin ettiklerini belirtmiştir Kullanılan araç ve gereç özellikleri Avşarcık köyünde dokunan halılarda kullanılan araçlarla ilgili veriler değerlendirildiğinde, dokumaların %100 ünde sarmalı tip tezgâh kullanıldığı tespit edilmiştir. Yazıcıoğlu (1992) halıcılıkla ilgili eserinde, dokunan halının merdanenin üzerine sarılarak dokumaya devam edildiği için bu adı aldığını belirtmekte ve sarmalı tezgâhın çözgüsünün başka bir çözgü aparatında çözüldükten sonra tezgâha aktarıldığını ifade etmektedir (Yazıcıoğlu, 1992: 52). Özen (2008) ise Sivas yöresi el sanatlarıyla ilgili eserinde, Sivas dokumalarında tezgâha kemk denildiğini, bazı yerlerde ise ip ağacı adı verildiğini, yörede genel olarak sarma tip tezgâh kullanıldığını belirtmiştir (Özen, 2008: 111). Bu çalışmada benzerlik bulunduğu görülmektedir. Avşarcık köyünde dokunan halılarda kullanılan yardımcı araçlarla ilgili veriler değerlendirildiğinde, halı dokuyan bireylerin %100 ünün yardımcı araç olarak kirkit, makas ve çözgü aracı kullandıkları görülmüştür. Buna göre, yardımcı araçların dokumada mutlaka kullanıldığı anlaşılmıştır.

63 50 Akpınarlı ve arkadaşları (2012) Şanlıurfa el sanatlarıyla ilgili kitabında, Urfa yöresinde de yardımcı araç olarak kirkit, makas ve çözgü aracının (dolabı) kullanıldığından bahsedilmiştir. Çalışmada benzerlik olduğunu söyleyebiliriz. Avşarcık köyünde halı dokumada kullanılan araçların temini ile ilgili veriler değerlendirildiğinde; bireylerin % ünün aileden kalan araçları, % inin yöreden satın alınan araçları kullandıkları tespit edilmiştir. Buna göre çoğunlukla aileden kalan araçların kullanıldığı görülmektedir. Kaynak kişi Emine Doğan dan alınan bilgiye göre, halı dokumada çoğunlukla aileden kalan araçlar kullanılmış, masraf olmasın diye yeni araçlar alınmaktan kaçınılmış, eldeki araçlar da çok kıymetli bir eşya sayılarak saklanmıştır. Avşarcık köyünde halı dokumada kullanılan gereçler ile ilgili veriler değerlendirildiğinde, halıların dokunmasında atkı, çözgü ve ilme ipliği olarak %100 ünde yün iplik kullanıldığı görülmüştür. Buna göre halıların tümüyle yün iplikle dokunduğu anlaşılmaktadır. Kaynak kişi Hasan Doğan ın verdiği bilgiye göre, kendi yetiştirdikleri koyunların etinden, sütünden yararlanan köylüler, koyunlarının yününden hazırladıkları ipliklerle dokumayı gerçekleştirmişlerdir. Barışta (1996), yüzyıl Türk kirkitli dokumalarını konu edindiği çalışmasında, genellikle Orta Anadolu ve Orta Akdeniz bölgesi dokumalarında atkı, çözgü, ilme ya da desen iplerinin yünden olduğunu belirtmiştir (Barışta, 1996:43). Akpınarlı (ve d., 2012) Şanlıurfa el sanatlarıyla ilgili kitabında, Urfa yöresinde yaşayan Türkmen boylarının, ana geçim kaynaklarının hayvancılık olması ve yün ipliğinin kendi hayvanlarından elde edilmesi bakımından yün ipliği kullandıklarını belirtmektedir (Akpınarlı ve d., 2012: 45). Buna göre Avşarcık halılarının çözgü, atkı ve ilme ipliklerinin bütünüyle yünden hazırlanması çalışmada benzerlik olduğunu göstermektedir Avşarcık halılarının teknik özellikleri Avşarcık köyünde halıcılıkla uğraşan bireylerin halıyı dokudukları mevsimlerle ilgili veriler değerlendirildiğinde; % sinin kış mevsiminde ve % 3.33 ünün sonbahar mevsiminde halı dokudukları ve günlük ortalama olarak 5 ila 7 saat dokuma yaptıkları

64 51 tespit edilmiştir. Buna göre halının çoğunlukla kış aylarında dokunduğu görülmüştür. Kaynak kişi Kıymet Ertürk ün verdiği bilgiye göre, ağır kış şartlarında zaten evde oturmak zorunda kalan kadınlar, yazın hazırladıkları yün ve iplikleri kışın halı dokuyarak hem zamanı değerlendirmiş, hem de ürettikleri halılarla gelir sağlamışlardır. Yazıcıoğlu (1992) halıcılık ile ilgili eserinde, halının, asıl geçim kaynağı olan tarımla uğraşının yapılmadığı kış aylarında dokunduğunu, böylelikle hem tarımın bir kolu, hem de tarım ve diğer mamullerden elde edilen gelirden ayrı bir gelir kaynağı olarak çiftçi nüfusun ekonomik ve sosyal kalkınmasına yardımcı olmasının sağlandığını ifade etmiştir. Çalışmalarda büyük benzerlik bulunmaktadır (Yazıcıoğlu, 1992: 20). Avşarcık köyünde halının dokunduğu yerle ilgili veriler değerlendirildiğinde; halıların ağırlıklı olarak evde dokunduğu tespit edilmiştir. Kaynak kişi Selver Doğan, bir oda, bir ev damı (kiler) ve bir avludan oluşan üç bölümlük köy evlerinde oturulan, yaşanan, yemek yenilen ve soba yanan tek odanın bir köşesine konulan tezgâhta bütün bir kış mevsimi boyunca kadınlar ve genç kızların birlikte halı dokuduklarını söylemiştir. Öztürk (2003) halıcılıkla ilgili eserinde, ailenin kendi gereksinimi için aile üyeleri tarafından, geleneğe dayalı olarak ve yörede bol bulunan doğal hammaddelerden yararlanılarak üretilen halıların yapıldığını, bu nedenle bu tür üretime el emeğine dayalı köylü ev işi denildiğini belirtmektedir (Öztürk, 2003: 71). Yazıcıoğlu (1992) da halıyla ilgili kitabında, Türkiye de el dokusu halıların evlerde ve atölyelerde olmak üzere iki mekânda dokunduğunu, evlerin, herhangi bir köşesine kolayca kurulup hemen dokumaya başlanabilen ve halı üretiminde en fazla kullanılan mekânlar olduğunu belirtmektedir (Yazıcıoğlu, 1992: 23). Çalışmada benzerlikler vardır. Avşarcık köyünde dokunan halıların düğüm tekniği ile ilgili veriler incelendiğinde, halıların % 100 ünde Gördes (Türk) düğümü kullanıldığı görülmüştür. Kaynak kişi Emine Doğan ın verdiği bilgiye göre, eskiden gelen alışkanlıkla ve birbirlerinden öğrenilerek sürdürülen halı dokumacılığında ilme adını verdikleri aynı düğümü kullandıklarını, başka bir ismi bilmediklerini ifade etmiştir.

65 52 Aytaç (2006) Türk el dokumacılığı ile ilgili kitabında, Gördes düğümünün sağlam bir düğüm tekniği olduğunu, zamanla hav yüzeyi yok olsa bile, çözgü çiftinin etrafından dolandığı için desenin kaybolmasının mümkün olmadığını, ilme uçlarının aynı aralıktan çıktığı için desenler bakımından daha iyi sonuç verdiğini belirterek Hereke halılarını örnek vermektedir (Aytaç, 2006: 58 59). Çalışmada benzerlik vardır. Avşarcık köyünde dokunan halıların atkı kullanımıyla ile ilgili veriler incelendiğinde, halıların dokumasında %100 ünde iki sıra yünden hazırlanan atkı kullanıldığı görülmüştür. Yazıcıoğlu (1992) halıcılık konusundaki eserinde, atkı ipliğinin genel olarak pamuktan yapıldığını, bükümlerinin çözgü ipliklerine göre daha az olduğunu, böylece çözgü iplikleri arasına daha iyi yerleştiğini ve sıkıştırma işleminin daha iyi olduğunu belirtmiştir (Yazıcıoğlu, 1992: 141). Çalışmada hammadde olarak yün ipliğinin kullanılması bakımından fark vardır. Avşarcık köyünde dokunan halıların kenar örgüsüyle ilgili veriler değerlendirilerek Tablo 7 de gösterilmiştir. Tablo Kenar örgüsü Kenar örgüsünü f % Bazen yapıyorum Yapıyorum Yapmıyorum Toplam Tablo 7. incelendiğinde, Avşarcık köyünde dokunan halılarda en yüksek değerle % 80 inde kenar örgüsünün yapıldığı, en düşük değerle % 3.33 ünde ise kenar örgüsünün yapılmadığı görülmektedir. Kaynak kişi Kıymet Ertürk ün verdiği bilgiye göre, Avşarcık köyü halılarında kenar örgüsü çoğunlukla ve halının en önemli kısmı olduğu için özellikle bu işi iyi bilenler tarafından yapılmıştır. Yazıcıoğlu (1992) halıcılık ile ilgili eserinde, kenar örgüsünün atkı ipliği veya özel olarak hazırlanan iplik kullanılarak halının iki kenarına ayrı ayrı örüldüğünü, örgünün oluşturulması sırasında azami dikkatin gösterilmesi gerektiğini, bunun halının kalitesini etkilediğini belirtmiştir (Yazıcıoğlu, 1992: 118).

66 Avşarcık köyünde dokunan ürün çeşitleri ile ilgili veriler değerlendirilerek Tablo 8 de gösterilmiştir. 53 Tablo Ürün çeşitleri Ürün Çeşitleri f % Yaygı Yolluk Heybe Yastık Toplam Tablo 8. incelendiğinde, halıların en yüksek değerle %32.26 sının yaygı olduğu, bunu sırasıyla yaygı, heybe ve yolluğun takip ettiği görülmektedir. Özen (2008) Sivas yöresi geleneksel el sanatları adlı kitabında, Sivas halısı olarak tanınan halıların dışında, Sivas köylerinde dokunan, yöreye özgü renk ve desen uyumu içinde olan önemli bir halı grubunun geleneksel Sivas halıları olduğunu, yöresel özellikler taşıyan bu halıların kullanım amaçlarına göre, Makat (sedir) halısı, Yastık Halısı, Duvar halısı, Taban halısı, Tülüce, Namazlık, Heybe ve Çanta şeklinde adlandırıldığını belirtmiştir (Özen, 2008: ) Avşarcık halılarının desen, renk ve motif özellikleri Avşarcık köyünde dokunmuş olan halılardaki desen, renk ve motiflerin hangi kaynaklardan yararlandığı ile ilgili veriler değerlendirilerek Tablo 9 da gösterilmiştir. Tablo Desen, renk ve motiflerin kaynakları Kaynaklar f % Eski halı örneklerinden Aile büyüğü dokuyucu kadınlardan Sanat dergi ve kitaplarından Usta öğreticiden Toplam

67 54 Tablo 9. incelendiğinde, en yüksek değerle % sının eski halı örneklerinden ve aile büyüğü kadınlardan öğrenildiği, en düşük değerle % 1.42 sinin ise usta öğreticiden yardım alarak belirlendiği görülmüştür. Avşarcık köyünde dokunan halıların bir müzeye verilmesi ile ilgili veriler incelendiğinde, en yüksek değerle % ünün halılarını bir müzeye vermeyi kesinlikle düşünmediği, en düşük değerle % 6.66 sının ise olumlu baktığı görülmüştür. Buna göre, yörede müze bilincinin eksik olduğu görülmektedir. Öztürk (2003) halıcılıkla ilgili eserinde, günümüzde sanayileşme süreciyle birlikte, eski ile yeni arasındaki bağların çok çabuk koptuğunu, bu nedenle, eski ile yeni arasında değişimi tespit etme, izleme ve kaydetme olanağı veren kültür ürünlerinin, bilgilerin, becerilerin iyi sergilenmesi gerektiğini belirtmektedir. Böylelikle toplumun geçmişle günümüz arasındaki geçidin bilincine varabileceğini; kültürel değeri olan ürünlerin çeşitli yollarla toplanması, incelenmesi, korunması, değerlendirilmesinin toplumun geçmişini görmesini sağlayacağı için müzelerimize kazandırmak gerektiğine vurgu yapmaktadır (Öztürk, 2003: 72) Bilgi Formları Halıların yöresi, bulunduğu yer, koleksiyona geliş biçimi, ürünün yapılış tarihi, cinsi, boyutu, hammaddesi, düğüm tekniği, kalitesi, türü, kullanılan renkler, bezeme konuları, motif ve kompozisyon özelliklerinin yer aldığı bilgi formları aşağıda yer almaktadır.

68 55 BİLGİ FORMU 1 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Bulunduğu yer : Özel Koleksiyon-Ankara Halının Geliş Yeri ve Tarihi: Avşarcık Köyü, 1987 Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Haladan düğün hediyesi (Bir çift) : Bilinmiyor Onarım Görüp Görmediği: Ağız örgüsü ve saçaklar yıpranmış, sökülmemesi için katlanarak elde dikilmiş, genel durumu iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Yastık halısı : Bolif : 55x90 : 26x30 10 cm2 de düğüm sayısı: 780 Hav Yüksekliği Toprakçalık: 5 cm Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede : 0,4 cm Düğüm Tekniği : Türk düğümü

69 56 Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde Desende : Açık kahverengi, mavi, beyaz : Kırmızı : Kırmızı, siyah, açık kahverengi, beyaz, mavi, turuncu, hardal sarısı Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, eli belinde, akrep, çengel, boncuk, göl, suyolu, bereket Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Kare, eşkenar dörtgen, altıgen, düz çizgi, zigzag çizgi. Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Çiçek : Göz, nazarlık, göl (madalyon/göbek), boncuk, bereket, sandık, çengel, kanca, dört yönlü (haç benzeri) : Akrep Kompozisyon : ¼ raportla hazırlanmıştır. Ana motifin kısa kenarları eşit olarak üçe bölünmüş, dört köşeye siyah zemin üzerine gri ve siyah zigzaglarla oluşturulan ve içerisi bir akrep ile dört yapraklı haç benzeri çiçeklerle bezeli üçgenlerle köşe oluşturulmuştur. İki köşe arasında kırmızı zemin üzerine kapı girişi ve kapı çıkışı denilen bir giriş çıkışla başlayan altıgen çengellerle çevreli göbek bulunmaktadır. Göbeğin iki ucunda simetrik olarak bir sapla bağlı akrep motifi yer almaktadır. Sarı zemin üzerine köşelerde simetrik olarak akrep ve üç adet dört yapraklı haç benzeri çiçeklerle bezeli altıgen ana motifin ortasında kırmızı zeminli bir kare, onun içinde de eli belinde motiflerle süslenmiş bir eşkenar dörtgen, onun da içinde gri zemine eli belinde motifi işlenmiş bereket sembolü bir damga yer almaktadır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Zeliha DOĞAN YEŞİL Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1958 Öğrenim Durumu : Üniversite Mesleği : Gazeteci-Şube Müdürü Açık Adresi: Başbakanlık BYEGM Ceyhun Atuf Kansu Cad.No.122 Balgat-Ankara

70 57 BİLGİ FORMU 2 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer : Özel koleksiyon-ankara Halının Geliş Tarihi : 1987 Halının Geliş Biçimi : Satın alma (çift) Ürünün Yapılış Tarihi : Bilinmiyor Onarım Görüp Görmediği : Ağız örgüsü ve saçaklar yıpranmış, genel durumu iyi. Ürünün Cinsi : Yastık halısı Yöredeki Adı : Bolif Boyut (EnxBoy) : 55x90 Kalite : 28x32 10 cm2 de düğüm sayısı : 896 Hav Yüksekliği : 0,4 cm Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği : Türk (Gördes) düğümü Kullanılan Renkler Bordürde : Koyu kahverengi, mavi, kırmızı, beyaz Zeminde : Kırmızı

71 58 Desende Yörede motiflere verilen isim Bezeme Konuları Geometrik Bezeme Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme :Kırmızı, siyah, hardal sarısı, açık kahverengi, koyu kahverengi, mavi, beyaz :Çiçek, lale, nazarlık, suyolu, baklava boncuk : Üçgen, eşkenar dörtgen, baklava, zigzag çizgi : Lale, çiçek : Suyolu, nazarlık, boncuk Kompozisyon : ½ raportla dokunan halı, 6 cm.lik ağızlıktan (toprakçalık) sonra iki şerit arasında 3 cm.lik tekrarlı zigzag şeklinde geometrik motiften oluşan kalın bir bordürle dörtkenarı çerçevelenmiştir. Kırmızı zemin üzerine kenarları beyaz ortası siyah şeritlerle baklava motifi tüm zemini kaplamış ve sonsuzluğa kadar devam etmektedir. Baklava motifinin içinde simetrik dört adet lale motifi yer almıştır. Motiflerin ortasında sarı renkli küçük altı kareden oluşan stilize çiçek görünümlü bir nazarlık motifi ile köşelerde lalelerin arasına uzanan uçları beyaz toplu küçük dal bulunmaktadır. Sonsuzluk anlamına gelen motif tekrarıyla, kırmızı renk ağırlıklı, yörede çift dokunmuş halılardan biridir. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Zeliha DOĞAN YEŞİL Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1958 Öğrenim Durumu Mesleği : Üniversite : Gazeteci-Şube Müdürü Açık Adresi : Başbakanlık BYEGM Ceyhun Atuf Kansu Cad.No.122 Balgat-Ankara

72 59 BİLGİ FORMU 3 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer : Özel Koleksiyon-Ankara Halının Geliş Yeri ve Tarihi: Avşarcık köyü, Bilinmiyor Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi dokunmuş) : Aile yadigârı : Bilinmiyor (1945 tarihinde vefat eden Babaanne tarafından Onarım Görüp Görmediği : Ağız örgüsü ve saçaklar ile ve iki uzun kenar yıpranmış, mavi renkte solma var, genel durumu iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Yastık halısı : Bolif : 56x80 : 29x33 10 cm2 de düğüm sayısı : 957 Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde : 0,5 cm : Türk (Gördes)düğümü : Bordo, açık kahverengi, küf yeşili

73 60 Zeminde Desende : Bordo : Bordo, siyah, turuncu, açık kahverengi, mavi, beyaz, krem rengi, gri, küf yeşili Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, lale, nazarlık, suyolu, yıldız, göz, dört yön, göl (madalyon), sandık Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Üçgen, eşkenar dörtgen, altıgen, verev çizgi, düz çizgi, zigzag çizgi Bitkisel Bezeme : Dal, çiçek, lale, yıldız çiçeği Sembolik Bezeme : Nazarlık, suyolu, yıldız, göz, dört yön, göl (madalyon/göbek), sandık Kompozisyon : ¼ raportla dokunan halıda, 7 cm.lik ağızlıktan (toprakçalık) sonra iki kısa kenar bordür ve iç kısımda dörtkenarı çevreleyen ikinci bir bordür dokunmuştur. İki kısa kenar bordüründe kırmızı zemin üzerine siyah konturlu sarı zigzaglar ve aralarında 8 yapraklı küçük çiçekler bulunmaktadır. Dörtkenarı çerçeveleyen 4 cm.lik bordürde ise açık kahverengi zemin üzerine 8 yapraklı çiçekler ve arasına küçük dörde bölünmüş renkli kareler yerleştirilmiştir. Bordürün içine kırmızı zemin üzerine kenarları yeşil, siyah, turuncu, gri ve siyah renklerden oluşan siyah zeminli bordürle çevrelenmiş altıgen göl motifi oluşturulmuştur. ört köşede içerisinde çiçek motifleri bulunan üçgenler vardır. Ana motif altıgen gölün içine iç içe eşkenar dörtgenler yerleştirilmiş, en iç kısımda simetrik olarak nazarlık adı verilen kare motife bağlı dört lale motifi yerleştirilmiştir. Ana gölün içerisindeki açık kahve renkli zeminli eşkenar dörtgenin kenarları sırayla etrafı gri, turuncu, beyaz ortası turuncu renkli lalelerle bezenmiş, uç kısımlarda ise buket şeklinde lale motiflerine yer verilmiştir. Yörede fazla bulunmayan lale motifinin yer aldığı geometrik bezemeli güzel bir kompozisyona sahip yastık halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Abidin DOĞAN Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1927 Öğrenim Durumu : Köy Enstitüsü Mesleği : Eğitmen Açık Adresi : Yunus Emre Cad. Yumak Sok. 11/8 İncirli/Ankara

74 61 BİLGİ FORMU 4 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel Koleksiyon-Ankara : Bilinmiyor : Aile yadigârı : Bilinmiyor (1945 tarihinde vefat eden Babaanne tarafından dokunduğu söyleniyor) Onarım Görüp Görmediği: Ağız örgüsü (toprakçalık), saçaklar ile iki uzun kenar çok yıpranmış, yer yer havlar dökülmüş, genel olarak çok yıpranmış. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Yastık Halısı : Bolif : 56x80 : 29x33 10 cm2 de düğüm sayısı : 957 Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde : 0,5 cm : Türk (Gördes) düğümü : Krem rengi, kırmızı, siyah

75 62 Zeminde Desende : Kırmızı : Kırmızı, bordo, siyah, hardal sarısı, beyaz, krem rengi Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, yaprak, elma, zincir, göl, kelle, hayat ağacı, tarak, çengel, böcek, deveboynu, vazo Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Üçgen, altıgen Bitkisel Bezeme : Dal, çiçek, yaprak Sembolik Bezeme : Zincir, kelle, hayat ağacı, tarak, çengel, göl (madalyon/göbek) Figürlü Bezeme Nesneli Bezeme : Böcek, deveboynu : Vazo Kompozisyon : 1/2 raportla dokunan halının dört kenarı deve boynu motifli 3cm.lik bordürle, iki kısa kenarı 5 cm.lik birbirine bağlı vazoda çiçek motifli bordürle ve iç kısımda dört kenarı sarı ve kırmızı renklerle dolu ve birbirini çapraz kesen, içleri üç nokta ile doldurulmuş zincir bordürle çerçevelenmiştir. Dört köşede içleri çiçek, dal gibi bitkisel motiflerle oluşturulan üçgenlerle orta göbek oluşturulmuştur. Kırmızı zemin üzerine geometrik ve bitkisel bezemelerle oluşturulan böcek görünümlü siyah, sarı ve kırmızı renklerle bezenmiş çiçek, dal, çengel motifleriyle doldurulmuş ana motifte altı adet sekiz yapraklı çiçek, hayat ağacının çevresine yerleştirilmiştir. Tek örnek olarak rastlanan halı farklı renk ve motiflerin birlikte kullanıldığı güzel bir kompozisyona sahip göbekli bir yastık halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Abidin DOĞAN Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1927 Öğrenim Durumu : Köy Enstitüsü Mesleği : Eğitmen Açık Adresi : Yunus Emre Cad. Yumak Sok. 11/8 İncirli/Ankara

76 63 BİLGİ FORMU 5 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel Koleksiyon-Ankara : Bilinmiyor : Aile yadigârı : Bilinmiyor (1945 tarihinde vefat eden Babaanne tarafından dokunduğu söyleniyor) Onarım Görüp Görmediği: Ağız örgüsü (toprakçalık) yer yer kopmuş, bir kenarı katlanarak dikilmiştir. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Yastık Halısı : Bolif : 56x80 : 28x32 10 cm2 de düğüm sayısı : 924 Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler : 0,5 cm : Türk düğümü.

77 64 Bordürde Zeminde Desende : Açık kahverengi, kırmızı, siyah : Kırmızı : Kırmızı, siyah, sarı, gri, açık kahverengi, hardal sarısı Yörede motiflere verilen isim: Servi, karanfil, dal, çiçek, elma, yaprak, suyolu, dört yön, kelle, koçboynuzu Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Altıgen, üçgen, zigzag çizgi, düz çizgi Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Servi, karanfil, dal : Suyolu, dört yönlü, nazarlık, kelle, göl (madalyon/göbek), boncuk : Koçboynuzu Kompozisyon : 1/2 raportla, yün iplikle, Türk düğüm tekniği kullanılarak dokunan halının dört kenarı içlerinde kırmızı, sarı ve turuncu renkli küçük topların olduğu su yolu bezemeli bordürle çerçevelenmiştir. Dört köşede stilize karanfil ve diğer bitkisel bezemelerle süslenmiş kenarları zigzagla belirlenmiş üçgenlerle altıgen ana motif oluşturulmuştur. İki kısa kenarda yörede giriş ve çıkış/doğum ve ölüm kapısı olarak adlandırılan iki açık kapı bırakılmış. Kırmızı zeminli ana göbek ortasına siyah zemin üzerine simetrik olarak yerleştirilmiş ortadan kesişen dört kollu stilize servi ağacı ve karanfil motifleri yerleştirilmiştir. Ana motifin iki ucunda kelle denilen motif bulunmaktadır. Halı kırmızı, siyah, sarı, açık sarı, gri renkli yün ipliklerle dokunmuş, yörede tek olan bir halı örneğidir. Uyumlu renk ve desenlerle güzel bir kompozisyon oluşturulmuş bir yastık halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Abidin DOĞAN Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1927 Öğrenim Durumu : Köy Enstitüsü Mesleği : Eğitmen Açık Adresi : Yunus Emre Cad. Yumak Sok. 11/8 İncirli/Ankara

78 65 BİLGİ FORMU 6 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel Koleksiyon-Ankara : Bilinmiyor : Aile yadigârı : Bilinmiyor (1945 tarihinde vefat eden Babaanne tarafından dokunduğu söyleniyor) Onarım Görüp Görmediği : Ağız örgüsü( toprakçalık) tamamen kopmuş, kenar örgüsü yer yer sökülmüş, halının orta kısmında kopmalar var. Genel durumu çok iyi değil. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Yastık Halısı : Bolif : 50x85 : 29x33 10 cm2 de düğüm sayısı : 957 Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde : 0,5 cm : Türk ( Gördes)düğümü : Kırmızı, gri, turuncu, sarı : Kırmızı

79 66 Desende : Kırmızı, siyah, turuncu, sarı, gri, beyaz, açık kahverengi Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, eli belinde, zincir, tarak, ev, kelle, insan çengel Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Dikdörtgen Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Dal, çiçek : Eli belinde, tarak, ev, kelle, nazarlık, hayat ağacı, çengel, göl (madalyon/göbek) : İnsan Kompozisyon : 1/2 raportla, yün iplikle ve Türk düğüm tekniği ile dokunmuş bir yastık halısıdır. Halının dörtkenarını kalın iki bordür çerçevelemiştir. Dış bordür kırmızı zemin üzerine içlerinde kırmızı, sarı ve turuncu renkli Z şekilli motifler tekrarlanarak oluşturulmuştur. İç kısımda ise gri zemin üzerine paralel kalın çizgilerin arasında kahverengi ve turuncu renklerden oluşan dört yapraklı çiçeklerle süslenmiş daha kalın bir bordür bulunmaktadır. Kırmızı zemin üzerinde etrafı tarak ve çengellerle çevrelenmiş beyaz konturlu karşılıklı dört ev motifi ve iki uçta turuncu konturlu simetrik iki ev ve onların arasında insana benzer iki başlı bir motif bulunmaktadır. Ana motif iki uçtaki kelle motifiyle tamamlanmıştır. Yastık halısında kırmızı, turuncu, sarı, gri, beyaz, açık kahverengi gibi renkler kullanılmıştır. Yörede tek kalan bir yastık halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Abidin DOĞAN Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1927 Öğrenim Durumu : Köy Enstitüsü Mesleği : Eğitmen Açık Adresi : Yunus Emre Cad. Yumak Sok. 11/8 İncirli/Ankara

80 67 BİLGİ FORMU 7 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel Koleksiyon-Ankara : Bilinmiyor : Satın alma : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği: Halının iki uzun kenarı renkli yün ipliklerle çapraz dikişle dikilmiş; kısa iki kenarı ise kumaşla elde dikilmiştir. Dokuma kısmı ve renkleri iyi durumda. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Yastık Halısı : Bolif : 50x85 : 28x32 10 cm2 de düğüm sayısı : 864 Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde : 0,5 cm. : Türk (Gördes)düğümü : Turuncu, siyah, gri

81 68 Zeminde Desende : Bordo : Bordo, siyah, pembe, mavi, turuncu, gri, beyaz Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, yaprak, stilize lale ve karanfil, verev çizgiler, eli belinde, suyolu, insan, kelle Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Üçgen, altıgen, verev çizgi Bitkisel Bezeme : Dal, çiçek, yaprak, lale, karanfil. Sembolik Bezeme : Eli belinde, suyolu, kelle, göl (madalyon/göbek), bereket, hayat ağacı Figürlü Bezeme : İnsan Kompozisyon :1/4 raportla, yün iplikle ve Türk düğüm tekniği ile dokunmuştur. Halının dörtkenarı sarı zemin üzerine tekrarlanan suyolu motifli bordürle çevrelenmiştir. Dört köşede kırmızı konturlu büyük çiçek motifiyle ve kırmızı, beyaz, siyah renkli çizgilerle oluşturulan üçgenlerle altıgen göbek (göl) oluşturulmuştur. Göbekte bordo zemine çeşitli geometrik ve stilize bitkisel motiflerle çevrelenmiş bir motif dokunmuş, motifin ortasında açık kahverengi zemin üzerine stilize dört kollu haç görünümlü eli belinde motifiyle orta göbek oluşturulmuş, tam ortasında da ortası kırmızı etrafı açık mavi konturlu sekiz yapraklı bir çiçek bulunmaktadır. İki uçta simetrik olarak insan motifi ve stilize karanfil motifiyle kompozisyon tamamlanmıştır. Renk, desen, motif ve kompozisyon olarak güzel bir görünümü olan göbekli bir yastık halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Arife & Mahmut Sert Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1953/ Adana 1951 Öğrenim Durumu : Lise Mesleği : Emekli Açık Adresi : Y.Emre cad. Yumak sok. 11/7 İncirli/Ankara

82 69 BİLGİ FORMU 8 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel Koleksiyon-Ankara : Bilinmiyor : Hediye : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği: Halının dörtkenarı da sökülmemesi için çapraz dikişle dikilmiş. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Yastık Halısı : Bolif : 50x90 (2cm kenar örgüsü-2,5 cm Toprakçılık, saçak yok) : 31x37 10 cm2 de düğüm sayısı : 1147 Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde : 0,5 cm : Türk (Gördes)düğümü : Açık kahverengi, lacivert, gri, sarı

83 70 Zeminde Desende : Kırmızı : Kırmızı, siyah, açık ve koyu kahverengi, lacivert, sarı, beyaz, mavi, gri Yörede motiflere verilen isim: Karanfil, dal, çiçek, zincir, kelle yıldız, zincir, çengel, çarkıfelek, göz, göl, çarkıfelek, koçboynuzu, kanca Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Altıgen, verev çizgiler, zigzag çizgi Bitkisel Bezeme : Karanfil, dal, çiçek, yıldız çiçeği Sembolik Bezeme :Yıldız, zincir, çengel, kelle, çarkıfelek, göz, göl (madalyon), çarkıfelek, çengel, kanca, koçboynuzu Figürlü Bezeme : Kelle Kompozisyon : 1/4 raportla, yün iplikle ve Türk düğüm tekniği ile dokunan halının dört kenarı sarı zemin üzerine zincirli paralel çizgilerin arasına sıralanmış tekrarlı karanfil motifleriyle süslü bordürle çerçevelenmiştir. Dört köşede içi koçboynuzu ve çengellerle bezeli oluşturulan üçgenlerle kırmızı zemin üzerine altıgen ana göl oluşturulmuştur. Altıgenin iki ucunda kelle motifi yer almaktadır. Altıgenin dış çevresi çengellerle, iç çevresi ise dişlilerle çevrilmiş, ortada karşılıklı eli belinde dörtlü bir motif oluşturulmuştur. Bir giriş kapısı bir de çıkış kapısı olan ana motifin etrafı korunaklı, çerçeveli, içinde çiçeklerle bezeli, tam orta yerinde ise birbirine bağlı bir çarkla yaşamın kompozisyonu oluşturulmuştur. Gölün çevresi ve köşe üçgenlerin etrafını çengeller çevrelemiştir. Bu çengeller aynı zamanda koruma amaçlı konulmuştur. Yoğun bitkisel bezemeli, kırmızı, siyah, mavi, sarı, gri, beyaz, açık kahverengi renklerin kullanıldığı göbekli bir yastık halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Arife & Mahmut Sert Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1953/ Adana 1951 Öğrenim Durumu : Lise Mesleği : Emekli Açık Adresi : Y.Emre cad. Yumak sok. 11/7 İncirli/Ankara

84 71 BİLGİ FORMU 9 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer : Özel Koleksiyon-Ankara Halının Geliş Tarihi : Bilinmiyor Halının Geliş Biçimi : Aile yadigârı Ürünün Yapılış Tarihi : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği : Onarım görmemiş. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi : Yastık Halısı Yöredeki Adı : Bolif Boyut (EnxBoy) : 50x90 (2cm kenar örgüsü) En : 50 cm Boy : 90 cm (2,5 cm Toprakçılık, saçak yok) Kalite : 31x37 10 cm2 de düğüm sayısı : 1147 Hav Yüksekliği : 0,5 cm Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği : Türk (Gördes)düğümü Kullanılan Renkler

85 72 Bordürde Zeminde Desende : Açık kahverengi, lacivert, gri, sarı : Kırmızı : Kırmızı, siyah, açık ve koyu kahverengi, lacivert, sarı, beyaz, mavi, gri Yörede motiflere verilen isim: Karanfil, dal, çiçek, zincir, kelle yıldız, zincir, çengel, kelle, çarkıfelek, göz, göl, çarkıfelek, koçboynuzu, kanca Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Altıgen, verev çizgi, düz çizgi, zigzag çizgi Bitkisel Bezeme : Karanfil, dal, çiçek, yıldız çiçeği Sembolik Bezeme :Yıldız, zincir, çengel, kelle, çarkıfelek, göz, göl (madalyon), çarkıfelek, kanca, eli belinde, koçboynuzu Figürlü Bezeme : Kelle Kompozisyon : 1/4 raportla, yün iplikle ve Türk düğüm tekniği ile dokunan halının dört kenarı sarı zemin üzerine zincirli paralel çizgilerin arasına sıralanmış tekrarlı karanfil motifleriyle süslü bordürle çerçevelenmiştir. Dört köşede içi koçboynuzu ve çengellerle bezeli oluşturulan üçgenlerle kırmızı zemin üzerine altıgen ana göl oluşturulmuştur. Altıgenin iki ucunda kelle motifi yer almaktadır. Altıgenin dış çevresi çengellerle, iç çevresi ise dişlilerle çevrilmiş, ortada karşılıklı eli belinde dörtlü bir motif oluşturulmuştur. Bir giriş kapısı bir de çıkış kapısı olan ana motifin etrafı korunaklı, çerçeveli, içinde çiçeklerle bezeli, tam orta yerinde ise birbirine bağlı bir çarkla yaşamın kompozisyonu oluşturulmuştur. Gölün çevresi ve köşe üçgenlerin etrafını çengeller çevrelemiştir. Bu çengeller aynı zamanda koruma amaçlı konulmuştur. Yoğun bitkisel bezemeli, kırmızı, siyah, mavi, sarı, gri, beyaz, açık kahverengi renklerin kullanıldığı göbekli bir yastık halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Kafiye&Halis Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1955/1955 Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Ev kadını/müfettiş Emeklisi Açık Adresi : Y.Emre cad. Yumak sok. 11/7 İncirli/Ankara

86 73 BİLGİ FORMU 10 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer : Özel Koleksiyon-Ankara Halının Geliş Tarihi : 1985 Halının Geliş Biçimi : Hediye Ürünün Yapılış Tarihi : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği :İyi korunmuş, herhangi bir yıpranma yok. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi : Yastık Halısı Yöredeki Adı : Bolif Boyut (EnxBoy) : 50x90 Kalite : 26x30 10 cm2 de düğüm sayısı : 780 Hav Yüksekliği : 0,5 cm. Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği : Türk (Gördes)düğümü Kullanılan Renkler Bordürde : Açık Kahverengi, sarı, mavi, kırmızı siyah Zeminde : Kırmızı

87 74 Desende : Kırmızı, siyah, pembe, mavi, sarı, gri, beyaz, turuncu, kahverengi Yörede motiflere verilen isim: Dal, karanfil, çiçek, yaprak, yıldız, eli belinde, (göl) madalyon, insan, koçboynuzu, yıldız çiçeği Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Üçgen, altıgen, düz çizgi, zigzag Bitkisel Bezeme : Dal, karanfil, çiçek, yaprak, yıldız çiçeği Sembolik Bezeme : Yıldız, eli belinde, göl (madalyon/göbek), kelle, nazarlık, koçboynuzu Figürlü Bezeme : İnsan Kompozisyon : 1/4 raportla dokunan yastık halısının dört kenarı siyah kontörlü iki kırmızı şeridin arasında kahverengi zeminde bir dala sıralanmış çiçek ve stilize yaprak motifiyle bezeli bordürle çerçevelenmiştir. Dört köşede siyah zemin üzerine bir büyük ve bir küçük çiçek motifi ile bezenmiş üçgenlerle altıgen ana motif oluşturulmuş. Kısa kenarları zigzaglı, uzun kenarları düz çizgi ile oluşturulan kırmızı zeminli altıgen ana motifin ortasında gri zemin üzerinde açık kahverengi kırık şeritle çevrili sekiz köşeli yıldız çiçeği motifli bir madalyon oluşturulmuş. Çevresi mavi yapraklı ve dört karanfil çiçeği ile bezeli bir şeritle çerçevelenmiştir. Madalyonun iki ucu bir dalla koçboynuzu ve eli belinde üzerine inşa edilmiş iki yönlü platform ve onun üzerinde yine iki yönlü oklar, tekrar sarı konturlu gri platform ve ikisinin ortasında üç ışıklı insan benzeri mihrap motifiyle tamamlanmış. Yan taraflarda simetrik olarak ikişer yıldız çiçeği dokunmuş. Kompozisyon olarak, yoğun bitkisel ve sembolik bezemeli ve uyumlu renklerin kullanıldığı güzel ve köşe göbekli bir yastık halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Kafiye&Halis Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1955/1955 Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Ev kadını/müfettiş Emeklisi Açık Adresi : Y.Emre cad. Yumak sok. 11/7 İncirli/Ankara

88 75 BİLGİ FORMU 11 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer : Özel Koleksiyon-Ankara Halının Geliş Tarihi : 1985 Halının Geliş Biçimi : Hediye Ürünün Yapılış Tarihi : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği : İyi korunmuş, herhangi bir yıpranma yok. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi : Yastık Halısı Yöredeki Adı : Bolif Boyut (EnxBoy) : 50x90 Kalite : 27x30 10 cm2 de düğüm sayısı : 810 Hav Yüksekliği : 0,5 cm. Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği : Türk (Gördes)düğümü Kullanılan Renkler

89 76 Bordürde Zeminde Desende : Turuncu, sarı, mavi, kırmızı siyah : Kırmızı : Kırmızı, siyah, sarı, turuncu, kahverengi, mavi Yörede motiflere verilen isim: Dal, karanfil, çiçek, yaprak, yıldız çiçeği, yıldız, eli belinde, (göl) madalyon, insan, koçboynuzu Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Üçgen, altıgen, düz çizgi, zigzag Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Dal, karanfil, çiçek, yaprak, yıldız çiçeği : Yıldız, eli belinde, göz, nazarlık, kelle, (göl)madalyon, koçboynuzu : İnsan Kompozisyon : 1/4 raportla dokunan yastık halısının dört kenarı kırmızı kontörlü iki kırmızı şeridin arasında turuncu zeminde bir dala sıralanmış çiçek ve stilize yaprak motifiyle bezeli bordürle çerçevelenmiştir. Dört köşede siyah zemin üzerine bir büyük ve üç küçük stilize çiçek motifi ile bezenmiş üçgenlerle altıgen ana motif oluşturulmuş. Kısa kenarları zigzaglı, uzun kenarları düz çizgi ile oluşturulan kırmızı zeminli altıgen ana motifin ortasında kahverengi zemin üzerinde turuncu kırık şeritle çevrili sekiz köşeli yıldız çiçeği motifli bir madalyon yerleştirilmiş. Çevresi kahverengi çerçeve, yaprak ve dört karanfil/lale çiçeği ile desenlenmiştir. Madalyonun iki ucu bir dalla koçboynuzu ve eli belinde üzerine inşa edilmiş iki yönlü platform ve onun üzerinde yine iki yönlü oklar, tekrar sarı konturlu kahverengi platform ve ikisinin ortasında üç ışıklı insan benzeri mihrap motifiyle tamamlanmış. Yan taraflarda simetrik olarak ikişer yıldız çiçeği dokunmuş. Kompozisyon olarak, yoğun bitkisel ve sembolik bezemeli ve uyumlu renklerin kullanıldığı güzel ve köşe göbekli bir yastık halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Kafiye&Halis Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1955/1955 Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Ev kadını/müfettiş Emeklisi Açık Adresi : Y.Emre cad. Yumak sok. 11/7 İncirli/Ankara

90 77 BİLGİ FORMU 12 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi : 1985 Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel Koleksiyon-Ankara : Hediye : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği : İyi korunmuş, herhangi bir yıpranma yok. Kısa kenarın bir tarafı elde çapraz şekilde dikilmiş, ancak diğer kenar siyah ve beyaz yün iplikle kilim dokuma yapılmıştır. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite :Yastık Halısı :Bolif : 50x90, 15 cm. kilim dokuma : 27x30 10 cm2 de düğüm sayısı : 810 Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde : 0,5 cm. :Yün iplik :Yün iplik :Yün iplik :Türk (gördes)düğümü : Koyu Kahverengi, sarı, mavi, kırmızı, siyah, beyaz

91 78 Zeminde Desende : Kırmızı : Kırmızı, siyah, sarı, beyaz, mavi, gri, koyu kahverengi Yörede motiflere verilen isim: Yıldız çiçeği, dal, karanfil/lale, yaprak, üçgen, çizgi, zigzag altıgen, koçboynuzu, insan Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Üçgen, altıgen Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Dal, çiçek, yaprak, karanfil, yıldız çiçeği : Yıldız, eli belinde, göz, nazarlık, kelle, göl (madalyon), koçboynuzu : İnsan Kompozisyon : 1/4 raportla, yün iplikle ve Türk düğüm tekniği ile dokunmuştur. Yastığın dörtkenarını kahverengi zemin üzerine dala sıralı yaprak ve çiçeklerin tekrarıyla oluşturulan çiçek motifli bordür çevrelemektedir. Dört köşede oluşturulan içleri büyük ve küçük çiçeklerle bezenmiş üçgenlerle altıgen bir göbek oluşturulmuştur. Göbeğin iki kenarı düz, dörtkenarı küçük gri çengellerle çevrilidir. Kırmızı zemine kahverengi konturlu, gri zeminli ve ortası çiçekli sekiz köşeli siyah yıldız motifinden oluşan bir göbek oluşturulmuştur. Göbeğin iki ucunda koçboynuzu, korumalı kelle denilen bir simetrik figür bulunmakta ve mihrapla motif sonlandırılmaktadır. Göbeğin kenarlarında dal ve yaprakları olan ve dışarıya doğru açılan lale motifleri dokunmuştur. Kompozisyon olarak canlı renklerin kullanıldığı, motiflerin simetrik olarak yerleştirildiği, güzel bir yastık halısı olarak dokunmuştur. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Kafiye&Halis Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1953/1953 Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Ev kadını/müfettiş Emeklisi Açık Adresi : Y.Emre cad. Yumak sok. 11/7 İncirli/Ankara

92 79 BİLGİ FORMU 13 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi : 1995 Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : 1978 : Özel Koleksiyon-Ankara : Aile yadigârı Onarım Görüp Görmediği: Onarım görmemiş. Genel durumu çok iyi. Saçaklar yıpranmaması için katlanarak dikilmiş. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Yastık halısı : Bolif : 70x115 : 27x30 10 cm2 de düğüm sayısı : 810 düğüm Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda : 0,4 cm.

93 80 Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde Desende : Türk (Gördes) düğümü : Turuncu, sarı, mavi, kırmızı siyah : Kırmızı : Kırmızı, siyah, sarı, beyaz, mavi, turuncu, gri Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, yaprak, karanfil, lale, yıldız çiçeği, yıldız, eli belinde, koçboynuzu, insan Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Üçgen, altıgen Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Dal, çiçek, yaprak, karanfil, lale, yıldız çiçeği :Yıldız, eli belinde, göl (madalyon),zincir, göz, nazarlık, koçboynuzu : İnsan, kelle Kompozisyon : 1/4 raportla, yün iplikle ve Türk düğüm tekniği ile dokunmuştur. Halının dörtkenarını turuncu zemin üzerine tekrarlı paralel zincirler ve aralarında stilize edilmiş lale motifi yer alan ve siyah şeritle çevrili bordürler var. Dört köşede siyah zemin üzerine bir büyük yıldız çiçeği ile küçük bir çiçek motifiyle bezenmiş üçgenlerle uçları kapalı altıgen bir göbek oluşturulmuştur. Göbeğin iki kenarı düz, dörtkenarı küçük zigzagla çevrilidir. Kırmızı zemine turuncu konturlu, gri zemin üzerine ortası küçük çiçekli sekiz köşeli yıldız motifinden oluşan ikinci bir göbek dokunmuştur. Göbeğin dörtkenarında ikişer yapraklı lale motifleri, diğer dörtkenarın ortasında ise üç yapraklı çiçek motifi bulunmaktadır. Göbeğin iki ucunda kolları, iki gözü ve uzun burnu olan bir stilize böcek motifi ile ana motif sonlandırılmaktadır. Göbeğin kenarlarında dal ve yaprakları olan ve dışarıya doğru açılan lale motifleri dokunmuştur. Kompozisyon olarak canlı ve uyumlu renklerin kullanıldığı, motiflerin simetrik olarak yerleştirildiği, yoğun desenlerin hâkim olduğu köşe göbekli bir Yastık Halısıtır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Kıymet Ertürk Doğum Yeri ve Yılı : Divriği/Avşarcık Köyü-1953/ Öğrenim Durumu : İlkokul Mesleği : Ev kadını Açık Adresi : Natoyolu/Ankara

94 81 BİLGİ FORMU 14 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi : 1985 Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel Koleksiyon-Ankara : Hediye : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği : İyi korunmuş, herhangi bir yıpranma yok. Kısa kenarın bir tarafı elde çapraz şekilde dikilmiş, ancak diğer kenar siyah ve beyaz yün iplikle kilim dokuma yapılmıştır. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Yastık Halısı : Bolif : 50x90 : 27x30 10 cm2 de düğüm sayısı : 810 Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler : 0,3 cm. : Türk (Gördes)düğümü

95 82 Bordürde Zeminde Desende : Turuncu, sarı, mavi, kırmızı, siyah, beyaz : Kırmızı : Kırmızı, siyah, sarı, beyaz, mavi, turuncu, gri Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, yaprak, karanfil, lale, yıldız çiçeği, yıldız, eli belinde, koçboynuzu, insan Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Üçgen, altıgen, düz çizgi, zigzag çizgi Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Dal, çiçek, yaprak, karanfil, lale, yıldız çiçeği : Yıldız, eli belinde, göl (madalyon), zincir, koçboynuzu : İnsan, kelle Kompozisyon : 1/4 raportla, yün iplikle ve Türk düğüm tekniği ile dokunmuştur. Halının dörtkenarını turuncu zemin üzerine tekrarlı paralel zincirler ve aralarında stilize edilmiş lale motifi yer alan siyah şeritle çevrili bordürler çevrelemiştir. Dört köşede siyah zemin üzerine bir büyük yıldız çiçeği ile küçük bir çiçek motifiyle bezenmiş üçgenlerle uçları kapalı altıgen bir göbek oluşturulmuştur. Göbeğin iki kenarı düz, dörtkenarı küçük zigzagla çevrilidir. Kırmızı zemine turuncu konturlu, gri zemin üzerine ortası küçük çiçekli sekiz köşeli yıldız motifinden oluşan ikinci bir göbek dokunmuştur. Göbeğin dörtkenarında ikişer yapraklı lale motifleri, diğer dörtkenarın ortasında ise üç yapraklı çiçek motifi bulunmaktadır. Göbeğin iki ucunda kolları, iki gözü ve uzun burnu olan bir stilize böcek motifi ile ana motif sonlandırılmaktadır. Göbeğin kenarlarında dal ve yaprakları olan ve dışarıya doğru açılan lale motifleri dokunmuştur. Kompozisyon olarak canlı ve uyumlu renklerin kullanıldığı, motiflerin simetrik olarak yerleştirildiği, yoğun desenlerin hâkim olduğu köşe göbekli bir yastık halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Fadime&Yusuf Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Ankara-1953/Divriği/Avşarcık Köyü-1953/ Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Emekli Bankacı ve Öğretmen Açık Adresi : Çayyolu/Ankara

96 83 BİLGİ FORMU 15 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi : 1985 Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel Koleksiyon-Ankara : Hediye : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği: İyi korunmuş, herhangi bir yıpranma yok. Kısa kenar ağızlıkları sökülmemesi için katlanarak çapraz şekilde dikilmiş,genel durumu iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Yastık Halısı : Bolif : 50x90 : 28x32 10 cm2 de düğüm sayısı : 868 Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde : 0,5 cm. : Türk düğümü tekniği uygulanmıştır. : Kırmızı, siyah, sarı, turuncu, kahverengi, mavi

97 84 Zeminde Desende : Kırmızı : Kırmızı, siyah, sarı, turuncu, kahverengi, mavi Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, yaprak, karanfil, yıldız çiçeği, üçgen, dikdörtgen, altıgen, yıldız, eli belinde, koçboynuzu, insan Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Üçgen, altıgen, verev çizgi, düz çizgi Bitkisel Bezeme : Dal, çiçek, yaprak, karanfil, yıldız çiçeği Sembolik Bezeme : Yıldız, eli belinde, göl (madalyon), göz, nazarlık, koçboynuzu Figürlü Bezeme : İnsan, kelle Kompozisyon : 1/4 raportla dokunan yastık halısının dört kenarı kırmızı kontörlü iki kırmızı şeridin arasında turuncu zeminde bir dala sıralanmış çiçek ve stilize yaprak motifiyle bezeli bordürle çerçevelenmiştir. Dört köşede siyah zemin üzerine bir büyük ve üç küçük stilize çiçek motifi ile bezenmiş üçgenlerle altıgen ana motif oluşturulmuş. Kısa kenarları zigzaglı, uzun kenarları düz çizgi ile oluşturulan kırmızı zeminli altıgen ana motifin ortasında kahverengi zemin üzerinde küf yeşili kırık şeritle çevrili sekiz köşeli yıldız çiçeği motifli bir madalyon oluşturulmuş. Çevresi kahve renkli yaprak ve dört karanfil/lale çiçeği ile desenlenmiştir. Madalyonun iki ucu bir dalla koçboynuzu ve eli belinde üzerine inşa edilmiş iki yönlü platform ve onun üzerinde yine iki yönlü oklar, tekrar sarı konturlu kahverengi platform ve ikisinin ortasında üç ışıklı insan benzeri mihrap motifiyle tamamlanmış. Yan taraflarda simetrik olarak ikişer yıldız çiçeği dokunmuş. Kompozisyon olarak, yoğun bitkisel ve sembolik bezemeli ve uyumlu renklerin kullanıldığı güzel ve köşe göbekli bir yastık halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Fadime&Yusuf Doğan Doğum Yeri ve Yılı :Ankara-1953/Divriği Avşarcık Köyü-1953 Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Emekli Bankacı ve Öğretmen Açık Adresi : Çayyolu/Ankara

98 85 BİLGİ FORMU 16 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi : 1985 Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel Koleksiyon-Ankara : Hediye : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği: İyi korunmuş, herhangi bir yıpranma yok. Kısa kenarları katlanarak dikilmiştir. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Yastık Halısı : Bolif : 50x85 : 26x30 10 cm2 de düğüm sayısı : 780 Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde : 0,4 mm. : Türk düğümü : Siyah, gri, kırmızı

99 86 Zeminde Desende : Bordo : Bordo, siyah, açık ve koyu kahverengi, beyaz, mavi, gri, hardal sarısı Yörede motiflere verilen isim: Akrep, çiçek, hayat ağacı, dal, üçgen, koçboynuzu, eli belinde, zigzag, yıldız, hayat ağacı Bezeme Konuları Bitkisel Bezeme : Dal, çiçek, hayat ağacı Geometrik Bezeme : Üçgen, eşkenar dörtgen, altıgen, düz ve zigzag çizgi Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme :Yıldız, eli belinde, sandık, göz, göl (madalyon/göbek), çarkıfelek, muska, kanca, hayat ağacı, koçboynuzu, akrep : Kuş, insan Kompozisyon :1/4 raportla, yün iplikle ve Türk düğüm tekniği ile dokunmuş bir yastık halısıdır. Halının dörtkenarını siyah zemin üzerine dala sıralı simetrik koçboynuzu tekrarıyla oluşturulan bordür çevrelemektedir. Dört köşede koçboynuzu, çengel ve geometrik desenle bezenmiş üçgenlerle iki kapılı altıgen bir göbek oluşturulmuştur. Göbeğin iki kenarı düz, dörtkenarı küçük gri çengellerle çevrilidir. Kırmızı zeminli göbeğin ortasında kahverengi zemin üzerine dörtlü damga bulunan haç benzeri etrafı çengelli bir motif oluşturulmuş, motifin iki ucunda ortası çiçekli bir akrep motifi var. Akrep motiflerinin devamında simetrik eli belinde ve ucunda stilize çiçek motifiyle sonlandırılmaktadır.. Kompozisyon olarak canlı renklerin kullanıldığı, motiflerin simetrik olarak yerleştirildiği, güzel bir yastık halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Fadime&Yusuf Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Ankara 1953/Divriği/Avşarcık Köyü-1953/ Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Emekli Bankacı ve Öğretmen Açık Adresi : Çayyolu/Ankara

100 87 BİLGİ FORMU 17 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi : 1985 Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Fadime&Yusuf Doğan koleksiyonu : Hediye : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği: İyi korunmuş, herhangi bir yıpranma yok. Kısa kenarları katlanarak dikilmiştir. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Yastık Halısı : Bolif : 50x85,15 cm. kilim dokuma : 26x30 10 cm2 de düğüm sayısı : 780 Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği : 0,4 mm. : Türk düğümü

101 88 Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde Desende : Siyah, gri, kırmızı : Kırmızı : Kırmızı, Siyah, Sarı, Beyaz, Mavi, Açık Kahverengi Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, lale, hayat ağacı, akrep, sandık, yıldız, eli belinde, koçboynuzu Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Üçgen, eşkenar dörtgen, altıgen, düz ve zigzag çizgi Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Dal, çiçek, hayat ağacı :Yıldız, eli belinde, sandık, göz, göl (madalyon), çarkıfelek, kanca, muska, koçboynuzu, akrep : Kuş Kompozisyon : 1/4 raportla, yün iplikle ve Türk düğüm tekniği ile dokunmuş çift dokunan 16 numaralı yastık halısının eşidir. İki yastık halısı birbirinin benzeri olarak dokunmasına rağmen renk ve desende küçük farklar görülmektedir. Akrep motiflerinin devamında bulunan simetrik el belinde ve ucunda stilize çiçek motifleri farklı boyutlarda dokunmuştur. Kırmızı zeminli göbek motifinin iç kısmındaki zigzagların renkleri 16 numaralı halıda gri iken bu halıda sarıdır. Diğer özellikleri iki halıda aynıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Fadime&Yusuf Doğan Doğum Yeri ve Yılı :Ankara-1953/Avşarcık Köyü-1953 Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Emekli Bankacı/Öğretmen Açık Adresi : Çayyolu/Ankara

102 89 BİLGİ FORMU 18 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer : Özel Koleksiyon-Ankara Halının Geliş Tarihi : 1977 Halının Geliş Biçimi : Hediye Ürünün Yapılış Tarihi : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği :İyi korunmuş, herhangi bir yıpranma yok. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi : Yastık Halısı Yöredeki Adı : Bolif Boyut (EnxBoy) : 53x85 Kalite : 27x30 10 cm2 de düğüm sayısı : 810 Hav Yüksekliği : 0,5 cm. Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği : Türk düğümü Kullanılan Renkler Bordürde : Lacivert, sarı, kırmızı

103 90 Zeminde Desende : Kırmızı : Kırmızı, siyah, sarı, beyaz, lacivert, açık kahverengi Yörede motiflere verilen isim: Çınar, nar, çiçek, üçgen, altıgen, dikdörtgen, çizgi, yıldız, boncuk. Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Üçgen, altıgen, dikdörtgen, düz çizgi, verev çizgi, zigzag çizgi Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme : Çınar, nar, çiçek :Yıldız, boncuk, ev, göl (madalyon/göbek), dört yönlü, kelle, çarkıfelek, hayat ağacı, akrep, koç boynuzu Kompozisyon : 1/4 raportla, yün iplikle ve Türk düğüm tekniği ile dokunmuş bir yastık halısıdır. Halının dörtkenarını iki sıra halinde sarı zemin üzerine boncuk şeridin arasında tekrarlı çiçek ve çarpı motifli geniş bir bordür çevrelemiştir. Halının iki kısa kenarın iç kısmında sembolik nar ve yaprak motifli daha geniş yeni bir bordür oluşturmuştur. Dört köşede çınar yaprağı bulunan üçgenlerle kırmızı zeminli altıgen bir göbek dokunmuştur. Göbeğin içinde beyaz zemin üzerine ev görünümlü karşılıklı iki motif ve ortada haç benzeri dört kollu bir motif bulunmakta, göbeğin iki ucunda karanfil ile motif sonlandırılmaktadır. Kompozisyon olarak uyumlu, pastel renklerin kullanıldığı, motiflerin simetrik olarak yerleştirildiği, köşe göbekli bir yastık halıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Kafiye&Halis Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1955/1955 Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Ev kadını/müfettiş Emeklisi Açık Adresi : Y.Emre cad. Yumak sok. 11/7 İncirli/Ankara

104 91 BİLGİ FORMU 19 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer : Özel Koleksiyon-Ankara Halının Geliş Tarihi : Bilinmiyor Halının Geliş Biçimi : Satın alma Ürünün Yapılış Tarihi : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği : Onarım görmemiş. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi : Sedir (Yan) halısı Yöredeki Adı : Makat halısı Boyut (EnxBoy) : 115x365 Kalite : 26x30 10 cm2 de düğüm sayısı : 780 Hav Yüksekliği : 0,6 cm. Kullanılan Gereçler

105 92 Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde Desende :Yün iplik : Türk düğümü : Açık kahverengi, kırmızı, sarı, turuncu : Kırmızı : Kırmızı, siyah, sarı, gri, mavi, beyaz, açık kahverengi Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, yaprak, yıldız Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Altıgen, verev, düz ve zigzaglı çizgi Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Dal, çiçek, yaprak : Yıldız, çengel, göz, göl (madalyon), dört yönlü, hayat ağacı, koç boynuzu : İnsan, ejderha Kompozisyon : 1/2 raportla dokunan halının dört kenarı iki sıra bordürle çevrelenmiştir. En dıştaki daha geniş olan bordür kancalı geometrik ve tekrar edilen motiflerle dokunmuş, içteki daha dar olan bordür ise mavi zemin üzerine çiçek motifleriyle bezenmiştir. Köşeler çeyrek madalyon şeklinde ve içi stilize çiçeklerle doldurulmuş, kısa kenarlarda üçgenlerin arasında kapı bırakılmıştır. Yörede bunlar giriş ve çıkış, doğum ve ölüm olarak yorumlanmaktadır. Kırmızı zemine 3 adet birbirinin aynı olan göl motifi dokunmuş, gölun içi siyah zemin üzerine 8 sarı yapraktan oluşan bir motif oluşturulmuş, bunun içine de gri zemin üzerine kırmızı sekiz kollu haç benzeri bir motif yerleştirilmiştir. Halı kırmızı rengin hâkim olduğu farklı bezemelerle süslenmiş iki ayrı bordürle çevrelenmiş, üç göllu köşe göbekli bir halıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Zeliha Doğan Yeşil Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1958 Öğrenim Durumu : Üniversite Mesleği : Gazeteci-BYEGM Şube Müdürü Açık Adresi : Y.Emre cad. Yumak sok. 11/7 İncirli/Ankara

106 93 BİLGİ FORMU 20 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel Koleksiyonu : Bilinmiyor : Satın alma : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği: Onarım görmemiş. Toprakçalık ve saçaklarda kopma var. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Sedir (Yan) halısı : Makat halısı : 115x365 : 26x30 10 cm2 de düğüm sayısı : 780 Hav Yüksekliği :0,6 cm.

107 94 Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde Desende : Türk düğümü : Açık kahverengi, kırmızı, sarı, turuncu : Kırmızı : Kırmızı, siyah, gri, mavi, beyaz, sarı, turuncu Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, yaprak, hayat ağacı, tarak, akrep, kelle, böcek, yıldız Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Altıgen Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Dal, çiçek, yaprak, çınar yaprağı : Tarak, yıldız, göl (madalyon), çengel, sandık, eli belinde, nazarlık, hayat ağacı, ev, göz : Böcek, akrep, ejderha Kompozisyon : 1/2 raportla dokunan halının dört kenarı iki sıra bordürle çevrelenmiştir. En dıştaki daha geniş, koçboynuzu ve tarak motifinin zigzaglı sıralanmasıyla ve tekrarlanmasıyla oluşturulmuş, iç kısımdaki daha dar olan ve gri zemin üzerine çiçek motifleriyle bezeli bordürle uyumlu bir çerçeve oluşturulmuştur. Kırmızı zemin üzerine 3 adet birbirinin aynı altıgen göl motifi oluşturulmuş, gölün içi siyah zemin üzerine balık kılçığı ve hayat ağacı da denilen ve akrep motifleriyle uyumlu ve güzel bir kompozisyon oluşturulmuştur. Köşe göbekli bir halıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Zeliha Doğan Yeşil Doğum Yeri ve Yılı : Divriği 1958 Öğrenim Durumu : Üniversite Mesleği : Gazeteci-BYEGM Şube Müdürü Açık Adresi : Y.Emre cad. Yumak sok. 11/7 İncirli/Ankara

108 95 BİLGİ FORMU 21 İnceleme Tarihi : Şubat 2015 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi : 1985 Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel Koleksiyon-Ankara : Aile yadigârı : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği: Onarım görmemiş. Saçaklar yıpranmaması ve kirlenmemesi için örgü ile kapatılmış. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Sedir (Yan) halısı : Makat halısı : 115x365 : 26x30 10 cm2 de düğüm sayısı : 780

109 96 Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde Desende : 0,6 cm. : Türk düğümü : Gri, sarı, kırmızı, mavi : Kırmızı : Gri, kırmızı, sarı, mavi, turuncu, siyah, açık kahverengi. Yörede motiflere verilen isim: Göl, yaprak, dal, koçboynuzu, hayat ağacı, karanfil, tarak, yıldız, kelle, göl (madalyon), çengel, sandık, eli belinde, nazarlık Bezeme Konuları Geometrik Bezeme Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Altıgen, üçgen, verev çizgi, zigzag çizgi : Dal, çiçek, karanfil, yaprak : Göl (madalyon/göbek), göz, dört yönlü, hayat ağacı, koçboynuzu : Kelle Kompozisyon: 1/2 raportla dokunan halının dört kenarı kırmızı sarı çift şerit arasında mavi zemin üzerine zigzagla oluşturulan kareler arasına farklı renklerdeki çiçeklerle bezenmiş kalın bir bordürle çevrelenmiştir. Siyah ve açık kahverengi zemin üzerine koçboynuzu ve stilize karanfil motifleriyle bezeli dört köşe ile ana motife giriş yapılmıştır. Kısa kenarlarda kapı denilen aralıklar bırakılarak ana motif olan altıgen ana motifi oluşturulmuştur. Kapı girişinde hayat ağacı motifi bulunmaktadır. Kırmızı zemine birbirinin tekrarı üç adet birbirine mihrapla/kelle bağlı göl dokunmuştur. İlk ve son gölün zemini kırmızı, ortadaki gölün zemini ise turuncu renktedir. Zigzagla çevrili altıgen motiflerin içi haç benzeri dört adet hayat ağacı motifi ortada birleşmiştir. Aralarında koçboynuzu motifleri bulunmaktadır. Renk ve desen bakımından birbirini tamamlayan ve canlı renklerin uyum içinde kullanıldığı, yoğun bitkisel bezemeli köşe göbekli bir sedir (makat) halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Kafiye&Halis Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1958 Öğrenim Durumu : Üniversite Mesleği : Emekli Açık Adresi : Y.Emre cad. Yumak sok. 11/12 İncirli/Ankara

110 97 BİLGİ FORMU 22 İnceleme Tarihi : Şubat 2015 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi : 1985 Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel Koleksiyon-Ankara : Aile yadigârı : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği: Onarım görmemiş. Sadece saçakları yıpranmaması ve kirlenmemesi için örgü ile kapatılmış. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Sedir (Yan) halısı : Makat halısı : 115x365 : 26x30 10 cm2 de düğüm sayısı : 780 Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda : 0,6 cm.

111 98 Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde Desende : Türk düğümü : Gri, sarı, kırmızı, mavi : Kırmızı : Gri, kırmızı, sarı, mavi, turuncu, açık kahverengi, siyah Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, karanfil, hayat ağacı, yaprak, göl (madalyon), kelle, su yolu, dört yönlü, koç boynuzu Bezeme Konuları Geometrik Bezeme Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Altıgen, üçgen, verev çizgi, düz çizgi, zigzag çizgi : Dal, çiçek, karanfil, yaprak : Göl (madalyon), koçboynuzu, hayat ağacı, dört yönlü : Kelle Kompozisyon : 1/2 raportla dokunan halının dört kenarı kırmızı sarı çift şerit arasında mavi zemin üzerine zigzagla oluşturulan kareler arasına farklı renklerdeki çiçeklerle bezenmiş kalın bir bordürle çevrelenmiştir. Siyah ve açık kahverengi zemin üzerine koçboynuzu ve stilize karanfil motifleriyle bezeli dört köşe ile ana motife giriş yapılmıştır. Kısa kenarlarda kapı denilen aralıklar bırakılarak köşelerde üçgenlerle altıgen ana motifi oluşturulmuştur. Kapı girişinde hayat ağacı motifi bulunmaktadır. Kırmızı zemine birbirinin tekrarı üç adet birbirine mihrapla bağlı ve aynı renkte göl dokunmuştur. Zigzagla çevrili altıgen motiflerin içi haç benzeri dört adet hayat ağacı motifi ortada birleşmiştir. Aralarında koçboynuzu motifleri bulunmaktadır. Renk ve desen bakımından birbirini tamamlayan ve canlı renklerin uyum içinde kullanıldığı, güzel bir kompozisyon oluşturulmuştur. Köşe göbekli bir halıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Kafiye&Halis Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1958 Öğrenim Durumu : Üniversite Mesleği : Emekli Açık Adresi : Y.Emre cad. Yumak sok.11/12 İncirli/Ankara

112 99 BİLGİ FORMU 23 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi : 1980 Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel Koleksiyon-Ankara : Aile yadigârı (Dokuyucu Merhum Hatun Doğan) : Yaklaşık yüz yıllık Onarım Görüp Görmediği : Onarım görmüş. Saçaklar koptuğu için makine ile overlok yapılmış. Genel durumu çok iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Sedir (Yan) halısı : Makat halısı : 120x300 : 27x32 10 cm2 de düğüm sayısı : 864 Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği : 0,5 cm. : Türk düğümü

113 100 Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde Desende : Gri, turuncu, beyaz, kırmızı, mavi, siyah : Pembe : Beyaz, gri, pembe, kırmızı, sarı, siyah, açık kahve Yörede motiflere verilen isim: Göl, dal, yaprak, koçboynuzu, çiçek, zigzag, çizgi, kelle, hayat ağacı Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Altıgen, düz çizgi Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Dal, çiçek, yaprak, çınar yaprağı : Eli belinde, göl (madalyon), dört yönlü, boncuk, hayat ağacı, koçboynuzu : Kelle Kompozisyon : 1/2 raportla, yün iplikle ve Türk düğümü tekniğiyle dokunmuş, 121X307 cm ebatlarında iki göllü yan halısıdır. Gri zemin üzerine stilize geometrik ve bitkisel bezeme tekrarlı natürel çiçek ve yaprakların olduğu ve ince şeritle çerçeveli bordür halının dörtkenarını çevrelemiştir. Kırmızı zemin üzerine ikili madalyon motifi birbirinden bağımsız olarak yerleştirilmiştir. Madalyonların iki ucunda uçları kıvrık eli belinde motifiyle kapatılmış birer mihrap bulunmaktadır. Madalyonun içinde kahverengi zemin üzerine siyah renkli, içe ve dışa dönük kıvrımlarla kapatılan dört kollu haçı anımsatan bir motif vardır. Madalyonların etrafı stilize kırık gri çizgilerle çevrilidir. Motifin tam ortasında kırmızı zemin üzerine yine dört kollu ancak yanlarda da kolu olan ve uçları kadeh şeklinde kapatılan stilize oval bir motif yerleştirilmiştir. Köşelerde siyah zemin üzerine geometrik ve sembolize edilmiş çiçek motiflerinin bulunduğu birer üçgen oluşturularak girişte kapısı olan altıgen oluşturulmuştur. Kırmızı rengin ağırlıklı olarak kullanıldığı ve motiflerin simetrik olarak yer aldığı iki madalyonlu güzel bir kompozisyona sahip yan halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Fadime&Yusuf Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Ankara-1953/Divriği/Avşarcık Köyü-1953/ Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Emekli Bankacı ve Öğretmen Açık Adresi : Çayyolu/Ankara

114 101 BİLGİ FORMU 24 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi : 1985 Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel Koleksiyon-Ankara : Satın alma : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği : Toprakçalık ve saçaklarda kopma var. Saçakları ve toprakçalığı kopan halının kısa kenarı kumaşla kaplanarak elde dikilmiş. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Taban halısı : Taban halısı : 118x346 : 26x30 10 cm2 de düğüm sayısı : 780 Hav Yüksekliği : 0,5cm.

115 102 Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde Desende : Türk düğümü : Siyah, Gri, sarı, kırmızı, mavi : Kırmızı : Kırmızı, siyah, sarı, gri, mavi, beyaz, turuncu Yörede motiflere verilen isim : Göl, madalyon, dal, çiçek, yaprak, akrep, yıldız, koç boynuzu, koz, pıtrak. Bezeme Konuları Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Dal, çiçek, yaprak, servi ağacı, karanfil, hayat ağacı, pıtrak : Yıldız, kelle, çarkıfelek, suyolu, göl (madalyon/göbek), koçboynuzu, akrep : Böcek Kompozisyon : 1/4 raportla dokunan halının dört kenarı ince ve kalın olmak üzere iki bordürle çevrelenmiştir. Dış bordür gri zemin üzerine geometrik desenlerin arasına çift çiçek motifleriyle bezenmiş, daha geniş olan iç bordür ise siyah zemin üzerine simetrik ve tekrarlanan oval, kare, dikdörtgen şekilli stilize bitkisel motiflerle dolgulanmıştır. Kırmızı zemin üzerine sekiz köşeli yıldız ve çiçek benzeri mavi konturlu büyük bir madalyon motifi halının ortasına yerleştirilmiştir. Yıldızın 6 ucunda ortası beyaz 3 yapraklı çiçek konularak iki ucunda üçgen motifler, ikili çengel motifi ve akrep motifiyle desen tamamlanmıştır. Madalyonun içinde uçları ok şeklinde beyaz renkli dört kollu haç benzeri motifin araları üç yapraklı motifle tamamlanmıştır. Okların ucunda alev ve çiçek şeklinde bezemeler ve yine aralarında sarı ve kırmızı renkte motifler serpiştirilmiş. Tam merkezde beyaz konturlu stilize dünya motifi konulmuş. Gölün iki ucunda oval bir üçgen ve ucunda üçlü yapraklı karanfille desen tamamlanmıştır. Halının dört köşesinde büyük yapraklardan oluşan bitkisel bezeme vardır. Renk ve desen uyumu ile güzel bir kompozisyon oluşturulmuştur. Yoğun bitkisel bezemeli madalyon motifli bir halıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Zeliha Doğan Yeşil Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1958 Öğrenim Durumu Mesleği Açık Adresi : Üniversite : Gazeteci-BYEGM Şube Müdürü : Y.Emre cad. Yumak sok. 11/7 İncirli/Ankara

116 103 BİLGİ FORMU 25 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer : Özel Koleksiyon-Ankara Halının Geliş Tarihi : 1985 Halının Geliş Biçimi : Aile yadigârı Ürünün Yapılış Tarihi : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği: Onarım görmemiş. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi : Taban halısı Yöredeki Adı : Taban halısı Boyut (EnxBoy) : 200x250 Kalite : 27x32 10 cm2 de düğüm sayısı : 864 Hav Yüksekliği : 0,6 cm. Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede

117 104 Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde : Türk düğümü : Küf yeşili, kırmızı, mavi, krem rengi, turuncu : Kırmızı Desende: Kırmızı, açık kahverengi, siyah, sarı, gri, mavi, beyaz, küf yeşili, pembe Yörede motiflere verilen isim: Göl, dal, çiçek, yaprak, akrep, pıtrak, yıldız, koçboynuzu, zigzag, kurdele, çengel, kuş, hayat ağacı, ceviz (koz) Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Dikdörtgen, üçgen, zigzag çizgi Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Dal, çiçek, yaprak, nar, ceviz (koz) : Yıldız, çengel, eli belinde, hayat ağacı, koçboynuzu : Böcek, akrep, kuş Kompozisyon : 1/4 raportla dokunan halının dört kenarı ince ve kalın olmak üzere kısa kenarlar ikili, uzun kenarlar üçlü bordürle çevrelenmiştir. İnce bordür aralarında çiçek olan tekrarlı zigzagla, kalın bordür ise karşılıklı aynı renklerin kullanıldığı dörde bölünmüş karelerin tekrarlanmasıyla (yörede nar motifi deniyor) desenlenmiştir. Karışık dal, çiçek ve çizgilerle desenlenmiş köşelerde yer alan üçgenlerle kırmızı zemin üzerine altıgen ana motif oluşturulmuş, kırmızı zemin üzerine yörede ceviz (koz) denilen 16 adet palme uzun yaprakla çevrili içerisi çiçek motifiyle bezenmiş simetrik ana motifler yer almış. Göl görünümlü ana motifin iki ucuna ağaç motifi, devamında dal üzerinde simetrik iki kuş ve ok bulunan bir motifle kompozisyon tamamlanmıştır. Ana kompozisyon olarak yaşamın sembolize edildiği görülüyor. İki kapı doğum ve ölüm oluşturulmuş, içerisinde korunma, yaşam zorlukları gibi sembolik unsurlarla, bitkisel bezemelerle süslenmiş, renk ve desen bakımından tekrarlar ve simetrinin hâkim olduğu köşe göbekli bir halıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Kafiye&Halis Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1955/ Divriği-1955 Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Ev kadını/müfettiş emeklisi Açık Adresi : Y.Emre cad. Yumak sok. 11/7 İncirli/Ankara

118 105 BİLGİ FORMU 26 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer : Özel Koleksiyon-Ankara Halının Geliş Tarihi : 1985 Halının Geliş Biçimi : Aile yadigarı Ürünün Yapılış Tarihi : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği : Onarım görmemiş. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi : Taban halısı Yöredeki Adı : Taban halısı Boyut (EnxBoy) : 200x250 Kalite : 28x33 10 cm2 de düğüm sayısı : 924 Hav Yüksekliği : 0,6 cm. Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede

119 106 Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde Desende : Türk düğümü : Gri, sarı, kırmızı, mavi, hardal sarısı, krem rengi : Kırmızı : Kırmızı, açık kahverengi, siyah, sarı, gri, mavi, beyaz, hardal sarısı, krem rengi Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, yaprak, çınar yaprağı, yıldız, koçboynuzu, hayat ağacı, göz, dört yön (artı), sandık, kelle, tarak, göl (madalyon), böcek, akrep, koç, ejderha Bezeme Konuları Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Dal, çiçek, yaprak, çınar yaprağı : Yıldız, hayat ağacı, göz, dört yön (artı), sandık, kelle, tarak, göl (madalyon), hayat ağacı, koçboynuzu : Böcek, akrep, koç, ejderha Kompozisyon : 1/4 raportla dokunan halının dörtkenarı ikisi ince ve aralarında bir kalın olmak üzere yoğun bitkisel bezemeli üçlü bordürle çevrelenmiştir. İnce bordür aralarında çiçek olan tekrarlı zigzagla, kalın bordür ise hançer görünümlü kalın yaprak motiflerle aralarına yerleştirilen büyük ve küçük çiçek motifleriyle desenlenmiştir. Dört köşede içerisi karışık dal, çiçek ve çizgilerden oluşan yoğun bitkisel ve geometrik motiflerle bezenmiş çok kenarlı motiflerle ayrılarak kırmızı zemin üzerine altıgen ana motif oluşturulmuştur. Kırmızı zemin üzerine altıgen motifin iki ucunda kelle motifi, dört köşesinde ise çengellerle desenlenmiş kollarla stilize akrep motifi oluşturulmuştur. Altıgenin içi yoğun bitkisel ve geometrik motiflerle bezenmiştir. Halının bütününde bitkisel bezeme hâkim bir unsur olurken, haç benzeri dört yönlü oklar, koçboynuzu, eli belinde motiflerin iç içe dokunması dikkat çekicidir. Renk ve desen bakımından tekrarlar ve simetrinin hâkim olduğu güzel bir kompozisyona sahip göbekli bir halıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Kafiye&Halis Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1955/ Divriği-1955 Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Ev kadını/müfettiş emeklisi Açık Adresi : Y.Emre cad. Yumak sok. 11/12 İncirli/Ankara

120 107 BİLGİ FORMU 27 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer : Özel Koleksiyon-Ankara Halının Geliş Tarihi : 60 yıllık Halının Geliş Biçimi : Aile yadigârı Ürünün Yapılış Tarihi : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği : Onarım görmemiş. Genel durumu çok iyi. Ürünün Cinsi : Taban halısı Yöredeki Adı : Taban halısı Boyut (EnxBoy) : 200x300 Kalite : 28x33 10 cm2 de düğüm sayısı : 924 Hav Yüksekliği : 0,6 cm. Kullanılan Gereçler Atkıda

121 108 Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde Desende : Türk düğümü : Pembe, mavi, siyah, beyaz, küf yeşili : Pembe, krem rengi : Pembe, Mavi, sarı, siyah, beyaz, küf yeşili, gülkurusu Yörede motiflere verilen isim: 6 Kollu, Taraklı, Cenaze Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Üçgen, dikdörtgen, düz ve zigzag çizgi Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme Nesneli Bezeme : Dal, çiçek, yaprak, çınar yaprağı : Sandık, göl (madalyon), tarak (el), çengel, hayat ağacı : Böcek, akrep : Kadeh Kompozisyon : ¼ raportla, yün iplikle ve Türk düğümü tekniğiyle dokunmuştur. 200X300 cm ebatlarında dokunmuş, 3 kalın bordürle dört tarafı çevrelenmiştir. İki bordürün zemini pembe, içerisinde mavi ve sarı renk çengellerin tekrarlanmasıyla oluşturulmuştur. Orta bordür ise beyaz zemin üzerine yeşil ve kırmızı yapraklarla oluşturulan üçgenlerin arasına kadeh motifi bir düz bir ters olarak yerleştirilmiştir. Siyah zemin üzerine çeşitli renk ve boyutlarda çiçeklerle desenlenmiş üçgenler orta zeminin dörtkenarına yerleştirilmiştir. Orta zeminde kenarları siyah konturlu, içleri beyaz 6 kollu bir motif ve en orta yerde de kırmızı mavi renklerden oluşan bitkisel bezemeli bir dikdörtgen motif var. Dikdörtgen motifin içi kırmızı zemin üzerine mavi çiçeklerle desenlenmiştir. Ana motifin kolları üzerinde tarak motifi bulunmaktadır. Soft renklerin bir uyum içinde olduğu ve motiflerin simetrik olarak dokunduğu, yörede farklı göbekli nadir dokunmuş köşe göbekli bir halıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Av. Dr. Hasan Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Divriği/Avşarcık Köyü-1938/ Öğrenim Durumu : Ankara Hukuk Fakültesi, Doktora Almanya Mesleği : Avukat Açık Adresi : İncek/Ankara

122 109 BİLGİ FORMU 28 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi : 1980 Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel Koleksiyon-Ankara : Aile yadigârı (Dokuyucu Merhum Hatun Doğan) : Yaklaşık yüz yıllık Onarım Görüp Görmediği: Onarım görmüş. Saçaklar koptuğu için makine ile ovarlok yapılmış. Genel durumu çok iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) Kalite : Taban halısı : Taban halısı : 200x300 : 27x32 10 cm2 de düğüm sayısı : 864 Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda : 0,5 cm.

123 110 Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği : Türk düğümü Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde Desende : Kırmızı, gri, beyaz, pembe : Kırmızı, siyah : Kırmızı, siyah, sarı, gri, beyaz, açık kahverengi, pembe Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, yaprak, kadın (Çatmalı), haç, çengel, kılçık, sandık, hayat ağacı Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Üçgen, kare, düz, verev, zigzag çizgi Bitkisel Bezeme Sembolik Figürlü Bezeme : Dal, çiçek, yaprak, çınar yaprağı : Sandık, dört yönlü (haç), muska, göz, hayat ağacı : Ejderha Kompozisyon : 1/4 raportla, yün iplik ve Türk düğümü ile dokunan taban halısının dört kenarı farklı renk ve motiflerden oluşan üç sıra bordürle çevrelenmiştir. En dıştaki bordürle iç kısımdaki bordür aynı olup aradaki daha geniş bordür farklı desen ve renklerle dokunmuş, şeritlerle çevrelenmiştir. Ortadaki bordür beyaz zemin üzerine kırmızı S şeklinde birbirinin devamı olan ve sonsuzluk ifade eden bir motif ve içleri kılçık ve kutucuk motifiyle doldurulmuştur. Ortada dört kollu yörede çatmalı adı verilen ana motif kullanılırken bu motifin yarısı karşılıklı olarak kısa kenarlarda birer, uzun kenarlarda ikişer motif şeklinde yerleştirilmiştir. Motiflerin arasında bağlantı kuran merdiven şeklindeki yatay motiflerle bir bütünlük oluşturulmuş, göl görüntüsü ortaya çıkmıştır. Gölün ortasında içinde çiçek motifi ve uçlarında dal üzerine serpiştirilmiş çiçek motifleri bulunan kare şeklinde sandık bulunmaktadır. Ayrıca Çatmalı motiflerinin iki tarafında haç benzeri çiçek motifleri bulunmaktadır. Kırmızı rengin yoğun olarak kullanıldığı, geometrik bezeme ağırlıklı, Çatmalı adlı taban halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Av. Dr. Hasan Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Divriği/Avşarcık Köyü-1938/ Öğrenim Durumu : Ankara Hukuk Fakültesi, Doktora Almanya Mesleği : Avukat Açık Adresi : İncek/Ankara

124 111 BİLGİ FORMU 29 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer : Özel Koleksiyon-Ankara Halının Geliş Tarihi : Bilinmiyor Halının Geliş Biçimi : Satın alma Ürünün Yapılış Tarihi : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği : Onarım görmemiş. Genel durumu iyi. Ürünün Cinsi : Taban halısı Yöredeki Adı : Taban halısı Boyut (EnxBoy) : 200x250 Kalite : 27x31 10 cm2 de düğüm sayısı : 837 Hav Yüksekliği : 0,6 cm.

125 112 Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde : Türk düğümü : Kırmızı, gri, siyah, beyaz, sarı : Kırmızı Desende: Kırmızı, siyah, sarı, gri, beyaz, açık kahverengi, hardal sarısı, turuncu, krem rengi Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, yaprak, kadın (Çatmalı), haç, altıgen, kare, üçgen, çengel, kılçık,, hayat ağacı sandık Bezeme Konuları Bitkisel Bezeme : Dal, çiçek, yaprak Geometrik Bezeme : Dikdörtgen, kare Sembolik Figürlü Bezeme : Sandık, dört yönlü (haç), muska, göz, kanca, çengel, bereket, hayat ağacı, koç boynuzu : Ejderha, kuş Kompozisyon : 1/4 raportla, yün iplik ve Türk düğümü ile dokunan taban halısının dört kenarı farklı renk ve motiflerden oluşan üç sıra bordürle çevrelenmiştir. En dıştaki bordürle iç kısımdaki bordür aynı olup aradaki daha geniş bordür farklı desen ve renklerle dokunmuş, şeritlerle çevrelenmiştir. Ortadaki bordür beyaz zemin üzerine kırmızı S şeklinde birbirinin devamı olan ve sonsuzluk ifade eden bir motif ve içleri kılçık ve kutucuk motifiyle doldurulmuştur. Ortada dört kollu yörede çatmalı adı verilen ana motif kullanılırken bu motifin yarısı karşılıklı olarak kısa kenarlarda birer, uzun kenarlarda ikişer motif şeklinde yerleştirilmiştir. Motiflerin arasında bağlantı kuran merdiven şeklindeki yatay motiflerle bir bütünlük oluşturulmuş, göl görüntüsü ortaya çıkmıştır. Gölün ortasında içinde çiçek motifi ve uçlarında dal üzerine serpiştirilmiş çiçek motifleri bulunan kare şeklinde sandık bulunmaktadır. Ayrıca Çatmalı motiflerinin iki tarafında haç benzeri çiçek motifleri bulunmaktadır. Kırmızı rengin yoğun olarak kullanıldığı, geometrik bezeme ağırlıklı, Çatmalı adlı taban halısıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Zeliha Doğan Yeşil Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1958 Öğrenim Durumu : Üniversite Mesleği:Gazeteci-BYEGM Şube Müdürü Açık Adresi: Y.Emre cad. Yumak sok.11/7 İncirli/Ankara

126 113 BİLGİ FORMU 30 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer : Özel Koleksiyon-Ankara Halının Geliş Tarihi : 1980 Halının Geliş Biçimi : Aile yadigarı (Dokuyucu Merhum Gülizar Doğan) Ürünün Yapılış Tarihi : 1978 Onarım Görüp Görmediği : Onarım görmemiş. Genel durumu çok iyi. Ürünün Cinsi : Taban halısı Yöredeki Adı : Taban halısı Boyut (EnxBoy) : 200x250 Kalite : 24X30 10 cm2 de düğüm sayısı : 720 Hav Yüksekliği : 3 mm. Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde

127 114 İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde Desende : Türk düğümü : Kırmızı, beyaz, mavi, açık kahve, gri, sarı, siyah : Kırmızı, beyaz, siyah : Kırmızı, beyaz, mavi, açık kahve, gri, sarı, siyah, küf yeşili Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, yaprak, çınar yaprağı, yıldız, koçboynuzu, hayat ağacı, göz, dört yön (artı), sandık, kelle, tarak, göl (madalyon), böcek, akrep, koç, ejderha Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Altıgen Bitkisel Bezeme Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme : Dal, çiçek, yaprak, çınar yaprağı : Yıldız, hayat ağacı, göz, dört yönlü (artı), sandık, kelle, tarak, göl (madalyon), koçboynuzu : Böcek, akrep, koç, ejderha Kompozisyon : 1/4 raportla, yün iplikle ve Türk düğümü tekniğiyle 190X260 cm ebatlarında dokunmuş bir taban halısıdır. Üç bordür halının dörtkenarını çevrelemiştir. İki dar bordürün arasında geniş bir bordür var. En dış dar bordür kırmızı zemin üzerine tekrarlı çiçek ve çizgilerden, iç dar bordür ise deve tüyü renginde zemin üzerine aynı şekilde tekrarlı çiçeklerle süslenmiştir. Ortadaki geniş bordür ise doğal yün rengi zemin üzerine hançeri yaprakların arasına bir büyük iki küçük çiçek motifi ile süslenerek oluşturulmuştur. Dört köşede siyah bordür üzerine çiçek ve geometrik unsurlar süslü kırık çizgilerle ayrılmış ve ana motif zeminini oluşturmuştur. Ortada iç ve dış çengel motifiyle çevreli altıgen ana motif oluşturulmuş, iki ucunda köpek kafası denilen kelle motifi ile motif sonlandırılmıştır. Altıgenin yan kenar dört köşesinden ana motifi kucaklar şekilde dört kol çıkmış ve zeminin tümü sembolize çiçek ve geometrik şekillerle doldurulmuştur. Çok yoğun desenleriyle ve uyumlu rengi olmasına rağmen karmaşık bir kompozisyon oluşturulmuştur. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Fadime&Yusuf Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Ankara-1953/Divriği/Avşarcık Köyü-1953/ Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Emekli Bankacı ve Öğretmen Açık Adresi : Çayyolu/Ankara

128 115 BİLGİ FORMU 31 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer : Özel Koleksiyon-Ankara Halının Geliş Tarihi : 1980 Halının Geliş Biçimi : Aile yadigârı (Dokuyucu Merhum Gülizar Doğan) Ürünün Yapılış Tarihi : 1978 Onarım Görüp Görmediği : Onarım görmemiş. Genel durumu çok iyi. Ürünün Cinsi : Taban halısı Yöredeki Adı : Taban halısı Boyut (EnxBoy) : 190x260 Kalite : 24x30 10 cm2 de düğüm sayısı : 720 Hav Yüksekliği :0,5 cm.

129 116 Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde Desende : Türk düğümü : Kırmızı, beyaz : Kırmızı : Kırmızı, Beyaz, Mavi, Açık kahve, Gri, Sarı, Siyah Yörede motiflere verilen isim: Dal, çiçek, yaprak, çizgi, çengel, kadeh, hançer, yıldız Bezeme Konuları Bitkisel Bezeme : Dal, çiçek, yaprak Geometrik Bezeme : Kare, düz çizgi, zigzag çizgi Sembolik Bezeme Figürlü Bezeme Nesneli bezeme : Sandık, göz, çengel, göl (madalyon), hayat ağacı : Böcek, akrep : Kadeh Kompozisyon : 1/4 raportla, yün iplikle ve Türk düğümü tekniğiyle 190x260 cm ebatlarında dokunmuş bir taban halısıdır. Üç bordür halının dörtkenarını çevrelemiştir. İki bordürün arasında daha geniş bir bordür var. Dış ve iç kısımdaki bordürler kırmızı zemin üzerine mavi renkle oluşan tekrarlı kırık çizgilerden, ortadaki geniş bordür ise beyaz zemin üzerine hançeri yaprakların arasına tersli düzlü kadeh motifi ile süslenerek oluşturulmuştur. Kenarları dişli dört köşede siyah bordür üzerine üçgen içine yoğun bitkisel motiflerin yerleştirildiği üçgenlerle iki kapısı olan altıgen ana motif oluşturulmuştur. Ortada kırmızı zemin üzerine açık kahverengi zeminli yoğun bitkisel bezemeli, iki başlı, tarak motifleriyle bezeli, kenarları siyah konturlu yörede cenaze denilen insan görünümlü simetrik bir motif oluşturulmuştur. Ortada ise kırmızı mavi renklerden oluşan sekiz kollu, bitkisel bezemeli çiçeklerle desenlenmiş bir orta göbek oluşturulmuştur. Ana motifin kolları üzerinde tarak motifi bulunmaktadır. Soft renklerin bir uyum içinde olduğu ve motiflerin simetrik olarak dokunduğu, yörede farklı göbekli nadir dokunmuş köşe göbekli bir halıdır. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Fadime&Yusuf Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Ankara-1953/Divriği/Avşarcık Köyü-1953/ Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Emekli Bankacı ve Öğretmen Açık Adresi : Çayyolu/Ankara

130 117 BİLGİ FORMU 32 İnceleme Tarihi : Aralık 2014 Halının bulunduğu yer Halının Geliş Tarihi : 1980 Halının Geliş Biçimi Ürünün Yapılış Tarihi : Özel koleksiyon-ankara : Aile yadigârı (Dokuyucu Merhum Hatun Doğan) : Bilinmiyor. Onarım Görüp Görmediği : Onarım görmüş. Saçaklar koptuğu için makine ile ovarlok yapılmış. Genel durumu çok iyi. Ürünün Cinsi Yöredeki Adı Boyut (EnxBoy) : Yolluk halısı : Eşik halısı : 110x200 Kalite : 27 x cm2 de düğüm sayısı :864 düğüm Hav Yüksekliği Kullanılan Gereçler Atkıda Çözgüde : 0,6 mm.

131 118 İlmede Düğüm Tekniği Kullanılan Renkler Bordürde Zeminde Desende : Türk düğümü : Açık kahve, gri, açık kahverengi : Kırmızı : Kırmızı, siyah, beyaz, gri, açık kahverengi, turuncu, lacivert, sarı, Yörede motiflere verilen isim: Çiçek, yaprak, dal, hayat ağacı, pıtrak, insan, çizgi, çengel, zigzag, Eli belinde, koçboynuzu, göz, dört yönlü, bereket, boncuk, çarkıfelek, kelle, nazarlık, çengel, kanca, insan, koçboynuzu Bezeme Konuları Geometrik Bezeme : Altıgen, düz çizgi, zigzag çizgi Bitkisel Bezeme : Çiçek, yaprak, dal, pıtrak Sembolik Bezeme : Eli belinde, göz, dört yönlü, bereket, boncuk, çarkıfelek, nazarlık, çengel, kanca, göl (madalyon), hayat ağacı, koçboynuzu Figürlü Bezeme : İnsan, kelle Kompozisyon : 1/4 raportla, yün iplikle ve Türk düğümü tekniğiyle dokunmuş, 110 x200 cm ebatlarında dokunmuş yolluk/eşik halısıdır. Stilize bitkisel ve geometrik motiflerle bezeli dar ve geniş bordürlerle dört tarafı çerçevelenmiştir. İki kısa kenarda sarı zemine bitkisel motifli üçüncü bir bordür vardır. Bitkisel ve geometrik büyük motiflerle desenli üçgenlerle altıgen ana motif oluşturulmuş. Geniş bordürde ve halı zeminindeki büyük ebatlı pıtrak ve koçboynuzu motifler dikkat çekmektedir. Siyah zemine iç içe yerleştirilmiş beyaz zeminli altıgenlerin içi de bitkisel ve stilize çiçeklerle desenlenmiştir. Geometrik ve bitkisel bezemenin yoğun olarak kullanıldığı ve uyumlu renklerle dokunmuş güzel bir kompozisyona sahiptir. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı: Av. Dr. Hasan Doğan Doğum Yeri ve Yılı : Divriği/Avşarcık-1938/ Öğrenim Durumu : Ankara Hukuk Fakültesi, Doktora Almanya Mesleği : Avukat Açık Adresi : İncek/Ankara

132 Avşarcık halılarının motif, renk ve kompozisyon özellikleri ve çizimleri Avşarcık halılarında kültürel özellik taşıyan en önemli unsur, motifler ve bu motiflerin renklendirilerek halı üzerinde yerleştirilmesidir. Bu bölümde motifler incelenmiş, anlam, renk ve kompozisyon özellikleri açıklanmış ve çok kullanılan motiflerin çizimleri yapılmıştır Motif özellikleri Halı ve kilimlerde kullanılan ilmek, nakış, motif, figür, sembol ve şekiller tarihin akışını izleyerek gelmiş, tarih sayfaları içinde kendisine yer bulmuş, dokuyucusunun ruhundan akan miraslık tarihi vesikalar ve eserlerdir. Halı dokumalarında, her biri tek başına bir varlık taşımadığı halde, bir bütünün, bir bezemenin, bir süsün anlamlı parçası olma özelliği taşıyan ve süslemeyi oluşturan parçaların her birisine motif (yanış) denilmektedir. Çok çeşitli motiflerin kullanıldığı Türk dokumalarında, geleneksel birikimin yanında dokuma tekniği, göç ve evlenme gibi yer değiştirmeler, bir objeden esinlenerek ilk defa yaratılan motifler de kullanılmıştır (Aytaç, 2006: 33; Özkartal, 2012: 101). Resim Avşarcık halılarında kullanılan motif örnekleri (Özgün, 2013) Türk dokumalarındaki motifler, zaman, coğrafya, kültür farklılıklarına rağmen varlıklarını devam ettirmiş, asırlar ötesinden Orta Asya dan günümüze kadar gelmiştir. Motifler Türk damgalarına (Orta Asya Türk boy ve soylarının bayrak, flama, yapı mezar taşı ve balballarında yer alan im ler) ve Türk mitolojisine (inanç, efsane, yaradılış ve tabiat) dayanmaktadır. Yaradılış, türeyiş, kâinat ve kozmik âlem gibi konulardaki görüş ve düşüncelerin yansıması motiflerde görülürken, efsane, hamasi olaylar ve rakamlar ın etkisine de rastlanmaktadır. Yıldız, ay, dünya, güneş, şimşek, ışık, nur; insan (kadın ve erkek); Hayvan (kuş, yılan, ejder, öküz, balık, kurt, köpek, geyik, tilki, deve, boğa, sığır, keçi, koyun,ayı, at; su,

133 120 nehir, göl, deniz, dalga; ağaç, orman, bitki, taş, sütun; dev, türeme, çoğalma, diriliş, gaga, kanat, toz, dolu, köpük, cennet-cehennem, hakanlar, kahramanlar, ok-yay, sevinç, keder, yedi gök, dokuz Oğuz, Onuygur, Onaltıncı kat ülgeni, onyedinci kat gök vb. (Özönder, 1996: ), gibi sembollerin motiflerin oluşumunda etkisi büyük olmuştur. Her el dokusu halı tek, güzel ve dekoratif olması bakımından bir sanat eseridir ve bu vasfı motiflerin belirli bir düzen içerisinde birleştirilmesinden meydana gelen deseni sağlamaktadır. Yeterli teknik bilgi gerektiren desen, tipik ve karakteristik motiflerle doldurulmuş kenar ve zemin olmak üzere iki kısımdan oluşmuştur. Aynı zamanda bir el dokusu halıda desen, halı yüzeyinin bütününün verdiği görüntüyü anlatmakta, bu bütünün parçacıkları ise motif olarak tanımlanmaktadır. Motiflerin kaynağı ise bitkiler, hayvanlar ve doğada bulunan diğer varlıklar olup, içinde yaşanılan çağın özelliklerini, toplumun düşünce, zevk, kültür ve özlemlerini yansıtacak şekilde stilize edilerek bir arada kullanılmıştır (Yazıcıoğu, 1992: 73 75). Türk coğrafyasındaki dokumalarda kullanılan eli belinde, bereket, koçboynuzu ve haç gibi motifler de eski Anadolu halklarının İç Asya dan geldikleri ya da Anadolu daki halkların iç Asya ya göç ettiklerini göstermektedir (Aksoy, 2001: 62 73). Resim Zengin motif geleneğini gösteren Avşarcık halısı motifleri (Özgün,2014) Türk halılarında oldukça zengin bir motif geleneği vardır. Geometrik bezemeler (üçgen, kare, verev, çizgi vb.), bitkisel bezemeler (ağaç, yaprak, çiçek vb.), figürlü bezemeler (insan, hayvan, akrep vb.), sembolik (soyut) bezemeler (eli belinde, sığır sidiği, kuş cırnağı, deve gözü, koçboynuzu) ve nesneli bezemeler (ibrik, cezve, sandık vb.) şeklinde sınıflandırılan motifler, örnek halılardan alındığı gibi duygu ve düşünceleri yansıtan yeni eklemelerle de geliştirilerek sürdürülmüştür. Birçok motif natürel kullanılırken stilize edilmiş motiflere de geniş yer verilmiştir. Ağırlıklı olarak bitkisel motifler kullanılmış,

134 121 ancak zaman zaman bitkisel motiflerin geometrik bezemeye kaydığı görülmüştür. Bordürlerde bitkisel bezemeler ağırlıklı olarak kullanılırken figürlü bezemelerde genellikle kuş ve çeşitli hayvan tasvirleri yer almış, at, deve gibi hayvan tasvirine de yer verilmiştir. Kuş, özgürlük, mutluluk, keyif, sevgi, güç, kuvvet, görkem vb. özelliklerin sembolü olurken, aynı zamanda ölünün ruhunu temsil etmiştir. Bereket motifi, dişiyi gösteren eli belinde ve erkeği gösteren koçboynuzu motifinden oluşmuş; koçboynuzu kahramanlık, güç, erkeklik sembolü ve Anadolu kültüründe ana tanrıçadan sonra veya birlikte kullanılan bir motif olmuştur. Genellikle kompozisyonun ortasında yer alan göz motifi de aileyi kem gözlerden, kötülükten, şanssızlıktan, nazardan, her türlü olumsuzluklardan korumak için kullanılmıştır. Yıldız motifi, doğanın gücünü simgeleyen motif olmuştur (Akpınarlı, 2010:5 7). Resim Ankara Vakıf Eserleri Müzesindeki halı motif çizimleri (Özgün,2015) Çok eski dönemlerden beri var olan halk inanışlarından biri olan nazar inancıyla ilgili motiflere Anadolu halılarında sıkça rastlanmıştır. Bunlardan en önemlilerinden biri de ağızdan ağıza, nesilden nesile yerleşen, yaşanan felaketlerin, başa gelen kötü olayların sebebi olarak görülen göz olmuştur (Etikan ve d., 2012: 108). Kaynağını eski din geleneklerinden alan, devlet arması ve tılsım, nazarlık, kuvvet, kudret gibi unsurları sembolize eden kartal figürü bir totem olarak halı dokumalarında yer almıştır. Anadolu da Musluca Türkmenlerinin kurtağzı olarak adlandırdıkları hilal motifi sadece Anadolu da değil, Kafkas halılarında da görülmektedir (Karamağaralı, 1996: 178).

135 122 Resim Çeşitli göz motifleri (Akpınarlı, 1996:162) Soyut veya somut olarak kullanılan kuş motifi, aynı zamanda halılarda dini bir tılsım olarak yer almış, Türkmenlerde kullanılan general nişanı nın da bu inanıştan geldiği kabul edilmiştir. Kafesteki kuş un Allah tarafından gönderilen melek anlamına geldiği değerlendirilmiş, Stockholm Tarihi Müzesi nde 15.yy.a ait numaralı Batı Anadolu halısında bulunan kuşun aynı zamanda İstanbul Halı Müzesi ndeki 2076 numaralı halıda da bulunmasına dikkat çekilmiştir. Dokumalarda yer alan çınar ağacı da himaye ve destek olarak anlamlandırılmış, en hürmetli en büyük kişiler çınar ağacına benzetilmiştir (Cumaniyazova, 1999: 84). Resim Avşarcık köyü halılarında koçboynuzu, eli belinde ve akrep motifleri (Özgün,2014) Avşarcık köyü halılarında geçmişten günümüze kadar gelen Türk halılarındaki motif, renk ve kompozisyon özelliklerine büyük ölçüde rastlanmakta, bu da halı dokumacılığının özelliklerinin günümüze kadar bu yolla ulaştığını göstermektedir.

136 Avşarcık köyü halılarındaki en önemli motiflerin çizimleri yapılarak aşağıda verilmiştir. 123 Bitkisel bezemeli motifler: Çizim 4.1. Çiçekli göbek Çizim 4.2. Çiçek Çizim 4.3. Hayat ağacı/insan Çizim 4.4. Dört kollu/lale Çizim 4.5. Yıldız çiçeği Çizim 4.6. Karanfil/Çiçek

137 124 Çizim 4.7. Lale/Çiçek Çizim 4.8. Yıldız çiçeği Çizim 4.9. Yıldız çiçeği Çizim Dörtlü çiçek Çizim Nazarlıklı lale motifi Çizim Servi ağacı/kız

138 125 Sembolik bezemeli motifler: Çizim Dört yönlü/çiçek Çizim Çiçekli/Eli belinde göbek motifi Çizim Nazarlık Çizim Eli belinde/kız Çizim Çarkıfelek Çizim Eli belinde/kız motifi

139 126 Çizim Akrep/Nazarlık motifi Çizim Eli belinde/kız Halılarda renk özellikleri Türk dokumalarında doğadan bazı bitkiler ve hayvanlar tarafından sentezlenerek elde edilen boyarmaddeler kullanılmış, genel olarak bunlara doğal boya denilmiştir. Ancak bu maddeler, yalnız bitkilerin köklerinden değil, bitkilerin toprak üstünde kalan bölümlerinden ve bazı böceklerden elde edilmiştir. Bitkilerin kök, gövde, yaprak ve çiçekleri taze veya kurutulmuş halde; böcekler ise dişi türleri kurutulup öğütülerek toz haline getirilerek kullanılmış tır. Kırmızı renk boyamalarda bitki kökenli boyarmaddelerin başında kök boya (Rubit tincrorum L.) gelir. Bir diğer kırmızı renk veren bitkisel boyar madde de Türkiye de bir yağ bitkisi olarak yetiştirilen Aspir bitkisidir. Böcek kökenli boyarmaddeler ise Koşinil böceği, Kermes böceği, Lak böceği, Polonya Kermesi böceği (Pazırık halısında kullanılmıştır), Ararat Kermes böceğidir. Mor renk boyamada deniz salyangozları, havacıva bitkisinin kökü; mavi renk boyamada Çivit otu ve Hindistan kökenli indigo içeren bitkilerin yaprakları; sarı renk boyamada Muhabbet çiçeği, Sarı ve Beyaz Papatya, Gence, Cehri, Boyacı Sumağı kullanılan diğer doğal boyar maddelerdir (Karadağ, 1997: 38 50). Kırmızı (kızıl/al) renk, mitolojide güneşi, tüm savaş tanrılarını, eril hareket ilkesini, ateşi, hükümranlığı, aşkı, güç, kuvvet, iktidar, şiddet, gelin ve evlilik ile ilgili kavramları temsil etmiştir. Türk kültürü ve mitlerinde hem yer, hem gök unsuruna bağlı olarak olumlu ve olumsuz anlamlar taşıyan bu renk, ortak olarak güç, kuvvet, iktidar, şiddet ve yoğunluğun ifadesi olarak değerlendirilmiştir (Çoruhlu, 2002: 186; Özkartal, 2012: 99).

140 127 Türkler dokudukları halılarda duygularını ve becerilerini yansıtmada renkleri bir araç olarak kullanmışlardır. Orta Asya geleneğinin izleri olarak renkler daima bir anlam taşımıştır. Dokumalarda kullanılan temel renklerin yanında birçok renk türü daha geliştirilmiş, Anadolu daki çok geniş bitki örtüsü bu gelişmeyi kolaylaştırmıştır. Mevcut bitki örtüsünün dışında özel olarak kurulan boyalık ve cehriliklerde de boya bitkileri (ceviz, mazı meşesi, ayva, sütleğen, palamut meşesi, derici sumağı vb.) yetiştirilmiş, bunlardan da çeşitli boyalar ve renkler üretilmiştir (İmer, 1999: ). Resim Kırmızı ve siyah rengin ağırlıklı olarak kullanıldığı Avşarcık halısı göbek motifi (Özgün,2015) Eski Türk halılarında tamamen doğal boyalar kullanılmış, boyacılık sanatı babadan evlada aktarılan bir sır olarak kaldığı için bu bilgilerin çoğu zamanla unutulmuştur. Suni boyaların kullanımı ise 19.yüzyılda başlamıştır. Doğal boyar maddelerin elde edilmesindeki zorluklar, hazırlama süresindeki uzunluk, haslık, tabilik, dayanıklılık gibi özelliklere göre daha kolay elde edilen sentetik boyalar zamanla doğal boyaların yerini almıştır. Boyacılığın çok eski bir sanat olduğu bilgisine eski yazılı kayıtlarda rastlanmaktadır. Orta Asya dan günümüze uzanan zaman süresince tekstilde kullanılan renkler esas renkler (lacivert, kırmızı ve beyaz) ve tali renkler (pembe, sarı, yeşil, mavi ve siyah) olmak üzere iki sınıfta değerlendirilmiştir. Türk halılarında renklerin tümüne birden aynı halı üzerinde rastlamak mümkündür. Motiflerde stilizasyon hâkim olduğundan zevki okşayan sade bir renk üslubu görülmektedir. Müzelerde bulunan halılardaki renklerin hala canlılıklarını koruması da kullanılan boyanın haslığına bağlanmaktadır (Gönül:1957: 17 18).

141 128 Halılardaki renkler, inançların yanında aynı zamanda milli ve manevi semboller olarak da kullanılmıştır. Türklerde renk, renklerin anlamı, renklerle ilgili merasimler, renklerle tabiat ve din ilişkisi, estetik açıdan yön ve renk meselesi, Nevruz ve renk ilişkisi gibi renklerle ilgili konular değişik anlamlar ifade etmiş, renkler gerçek niteliklerinin yanı sıra bir değer yargısı olarak da kullanılmıştır. Türk halı ve kilim sanatında ağırlıklı olarak kırmızı, yeşil ve sarı renk görülmektedir. Bunun yanında mavi, beyaz renkler ve tonları da yer almıştır (Özkartal, 2012: 85). Halılardaki renk uyumu, güzellik ve estetiği veren ve kaliteyi belirleyen önemli bir unsurdur. Özgün ve kaliteli bir desen, iyi bir renk uyumu ile değerini arttırır ve halının kalitesi üzerinde olumlu bir etki bırakır. Renk uyumu olmayan halı, zevksiz ve estetikten yoksun görünür. Halı yere serilerek kullanılan bir ürün olduğu için ışıklanma süresine, açısına ve derecesine bağlı olarak renkler seçilmeli ve özgün bir deseni oluştururken desenlerin renklendirme işlemine azami dikkat gösterilmelidir (Yazıcıoğlu, 1992: ) Halılarda kompozisyon özellikleri Halılarda kompozisyon olarak yatay, dikey veya merkezi konumlu dokumalar oluşturulmuş, kompozisyonu köşe, göbek, gol, bordür ve motiflerin zeminde yerleştiriliş şekilleri belirlemiştir. Herhangi bir desen konulmadan dokunan desensiz halıların yanında çoğunlukla desenli halılar da dokunmuştur. Bunlar mihraplı; göbekli/köşe göbekli; portre, tablo ve özgün desenli; raport desenli halılardır (Karahan, 1989: 249; Aytaç, 2006:41-42). Halıda kompozisyonu oluşturan önemli unsurlardan birisi motiflerin düzenlenmesi ve yüzeye yerleştirilmesidir. Bunlar; yineleme (motifler hazırlandıktan sonra yan yana getirilerek yüzey bezenir, daha çok kenar bezemelerinde kullanılır); ulama (motifler birbirine eklenerek bir çizginin devamı gibi uzar gider, kenar bezemelerinde kullanılır); atlama (iki ya da daha fazla motif sıra ile benzerlik ve uyum dikkate alınarak yan yana atlayarak sıralanır, kenar bezemelerinde kullanılır); büyütme (motif aşamalı olarak büyütülerek kullanılır); katlama ya da simetri (Motifler karşılıklı yerleştirilerek simetri esasına göre yüzey bezenir); serpme (aynı ya da değişik büyüklükte olan motifler serbest ya da düzenli olarak yüzeye yerleştirilir); girişik/girift (Çizgiler birbirine dolanarak, iç içe girerek bir ağ gibi yüzeye yayılır ) şeklinde gruplara ayrılır (Kılıçkan, 2004: 52 58)

142 129 Genellikle dikdörtgen şeklinde dokunan halıların yüzeylerini ilmeli ve ilmesiz kısımlar oluşturmaktadır. Saçak, çiti, halı kilimi, kenar örgüsü ilmesiz kısımları oluştururken, tüylü olan ve Türk (Gördes) düğümü kullanılan ilmeli kısımları ise bordür ve zemin kısımlarından oluşmaktadır. Su, kenar gibi adlar verilen bordür, halının orta kısmının (zeminin) çerçevesidir ve eşit şekilde halının dört tarafını sarar. Zemin ise bordürün çerçevelediği, motiflerin işlendiği halının en önemli kısmıdır. Motif ve desenler çoğunlukla eski veya kullanılan halılardan alındığı gibi, komşulardan ya da yakın köylerden görülüp beğenilen örneklerden de alınır (Görgünay, 1976:31-33). Resim Çok renkli 2adet yan (sedir) halısı (Özgün,2015)

143 130

144 SONUÇ VE ÖNERİLER 5.1.Sonuç Araştırmanın alt amaçları doğrultusunda aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir: Bu çalışmada, Avşarcık köyü yöresine ait 32 adet halı ele alınmış ve yöreye ait halıların desen ve teknik özellikleri incelenmiştir. Halıcılık dokumacılığı, koyunların yünlerinden elde edilen yün ipliği ile keten, pamuk ve ipek iplikleri kullanılarak gelenek ve göreneğe dayalı, nesilden nesile sürdürülen, basit araç ve gereçlerle üretilen ve ihtiyacın yanında gelir kaynağı olarak da yapılarak günümüze kadar devam etmiştir. El dokusu halıcılığın başlangıcı kesin olarak bilinmemekle birlikte yapılan araştırmalara göre, Türklerin yaşadığı yerlerde ilk çağlardan beri halı üretimi yaptıkları anlaşılmaktadır. Avşarcık köyündeki halı dokumacılığının da Anadolu nun birçok yöresinde yapıldığı ve yapılmaya devam ettiği bilinmektedir. Halıcılık hakkındaki bilgiler ise geçmişte dokunup günümüze kalan halılarla ilgili araştırma ve incelemelere dayanarak elde edilmektedir. Avşarcık köyünde halı dokuyan bireylerin bireysel özelliklerine bakıldığında, halı dokuyan bireylerin yaşlı (Tablo 1), eğitim düzeylerinin düşük (% 56,67), halı dokumacılığı dışında en çok yine dokumacılıkla ilgilendikleri (Tablo 3), dokumacılığı kaynak olarak aileden öğrendikleri (% 71,43), dokumayı uzun süre yapmakla birlikte artık günümüzde yapmadıkları tespit edilmiştir. Avşarcık köyünde halı dokuyan bireylerin halı dokumada kullandıkları araç ve gereç özelliklerine bakıldığında; halı dokuyan bireylerin (%100) yörede kemk denilen sarmalı tezgâh kullandıkları, yardımcı araç olarak da yine (%100) kirkit, makas ve çözgü aracı kullandıkları; bu araçların aileden kalan araçlar olduğu; gereç olarak da atkı, çözgü ve ilmede (%100) yün ipliği kullandıkları tespit edilmiştir. Avşarcık köyünde dokunmuş olan halıların düğüm tekniği ile ilgili özelliklerine bakıldığında, Gördes (Türk) düğümü (% 100) ile dokunduğu tespit edilmiştir.

145 132 Avşarcık köyünde dokunmuş olan ürün çeşidine bakıldığında; en fazla yastık halısının dokunduğu (% 56,25); bunu sedir (makat) halısının (% 18,75) ve taban halısının (% 21,87) izlediği tespit edilmiştir. Avşarcık köyünde dokunmuş olan ürünlerdeki boyut özelliklerine bakıldığında, ürünlerin özelliğinden dolayı her ürünün farklı boyutlara sahip olduğu görülmüş, ancak en ve boy özelliklerinin aritmetik ortalamasını aldığımızda, yastıklardaki en ve boy x 54x88 cm, sedir (makat) halısının x 116x191 cm, taban halısının x 199x280 cm, yolluk (eşik) halısının ˉx 110x200 cm olduğu tespit edilmiştir. Ürünlerdeki kalite özelliğine bakıldığında, yastık halısının kalitesi x 28x32, sedir (makat) halısının x 26x30, taban halısının kalitesi x 27x32, yolluk (eşik) halısının kalitesi x 27x32 olduğu tespit edilmiştir. TSE Türk Standardı TS 43/Nisan 1992 numaralı El Dokuması Halılar Standardı na göre orta halılar sınıfına girdiği tespit edilmiştir. Avşarcık köyünde dokunmuş olan halıların hav yüksekliğine bakıldığında, yastık halısının hav yüksekliği x 0,4 cm), sedir (makat) halısının hav yüksekliği x 0,6 cm, taban halısının hav yüksekliği x 0,6 cm, yolluk (eşik) halısının hav yüksekliği x 0,6 cm olduğu tespit edilmiştir. TSE Türk Standardı TS 2893/Şubat 1991 numaralı Halılar-El Dokuması-Halı Sırtı Üzerindeki İlmek Uçlarının Etkin Hav Boyunun Tayini standardına göre hav yüksekliği belirlenmektedir. Avşarcık köyünde dokunmuş olan halıların motif, desen, renk ve kompozisyon özelliklerine bakıldığında, halıların zengin bir motif özelliğine hâkim olduğu, halılarda geometrik, bitkisel, sembolik, figürlü ve nesneli bezemelerin kullanıldığı tespit edilmiştir. Geometrik bezeme olarak en fazla altıgen (% 78), bitkisel bezemeler olarak en çok dal (% 91) ve çiçek (% 60), sembolik bezeme olarak göl (madalyon) (% 81), figürlü bezeme olarak en çok (% 72) ile koçboynuzu motiflerinin kullanıldığı tespit edilmiştir. Avşarcık köyünde dokunmuş olan halıların renk özelliğine bakıldığında, en fazla (% 94) le siyah rengin kullanıldığı, ağırlıklı olarak kullanılan kırmızı rengin de (% 88) ile ikinci sırada yer aldığı tespit edilmiştir.

146 Halılardaki kompozisyon özelliğine bakıldığında, halıların en yüksek değer olarak % 68,75 ile ¼ raportlu olduğu tespit edilmiştir. 133 Özgün halı örnekleri bulunan Avşarcık köyü halılarının geçmişte yoğun olarak yapıldığı, günümüzde ise artık yapılmadığı tespit edilmiştir. Ancak geçmişte yapılan tüm halı örnekleri dokuyucularda ya da çocuklarında özel koleksiyon olarak bulunmakta, satılan halı örneğinin az olduğu belirtilmektedir. Böylece günümüzde bulunan ve üzerinde çalışılan bu halı örneklerinin tespiti yapılmış ancak farklı konulardan da ele alınıp tekrar tespitinin yapılmasının uygun olabileceği düşünülmektedir. Söz konusu özgün örneklerin tanıtılması ve yaşatılmasının önemli ve gerekli olduğu ortaya çıkmaktadır. 5.2.Öneriler 1. Sivas halıları içinde önemli bir yer teşkil eden Avşarcık köyü halı örnekleri ile ilgili geniş kapsamlı yöre/alan araştırması, tarama ve belgeleme yapılmalıdır. 2. Geleneksel ve yöresel özellikler taşıyan, bugün artık dokunmayan eski ve nadide Avşarcık halı örnekleri Avşarcık köyünden yola çıkılarak halıları elinde bulunduran kişilerden toplanarak sergilenmeli ve yeni kuşağa tanıtılmalıdır. 3. Avşarcık halılarıyla ilgili kaynak olabilecek yayınlar çıkarılmalıdır. 4. İlgili kamu ve özel sektöre ait kurum ve kuruluşlar, Avşarcık halıcılığının yeniden canlandırılması için bilgilendirilmeli, bu yönde temas kurulmalı, halıcılığın canlandırılması için projeler hazırlanarak sunulmalıdır. 5. Yörede bu işi yapmış olan insanlar tarafından halıcılığın yaşatılması için köyde kooperatifler kurularak halıcılığın yeniden öğretilmesi sağlanmalıdır. 6. Yörede müze bilinci geliştirilerek, köydeki bireylerin ellerinde bulunan ürünlerle köy müzesi kurulmalıdır.

147 134

148 135 KAYNAKLAR Acar, B. (1979). Divriği Ulu Camii ndeki halı ve kilimler, Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası. Ankara, Adanır Ö. E.& İleri, B. (2013). Oryantalist Resimlerde Türk Halıları. Yedi:Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 10, Akpınarlı, H. F. (1987). Ankara ilinde nazar ve nazarlıklar. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü El Sanatları Eğitimi Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara. Akpınarlı, H. F., (1996), Anadolu da nazar ve nazarlıklar, I. Türk Halk Kültürü Araştırma Sonuçları Sempozyum Bildirileri II, Aralık 1994, Ankara, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Akpınarlı, H. F.& Onuk, T. (1998). Adana ili Karaisalı ilçesi el sanatlarından örnekler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi,7,45. Akpınarlı, H. F. & Onuk, T.& Ortaç, S. & Alp, Ö. (1998). İçel El Sanatları. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Akpınarlı, H. F. (2000). Motiflerin dili. Motif dergisi, 6, Akpınarlı, H. F. (2004). Kırım El Sanatlarının Dünü ve Bugünü. Ankara: AKM Başkanlığı Yayınları, 27. Akpınarlı, H. F. (2007, Eylül). Türk kilimlerinde kullanılan geometrik bezemelerin form isim ve kompozisyon açısından değerlendirilmesi. II. Uluslararası Romanya'da Türk Kültürün İzleri Sempozyumu bildirisi, Romanya. Akpınarlı, H. F., Develioğlu, Y., Ortaç, S. Özder, L., Yalçınkaya, T., Büyükyazıcı, M., Tozun, H., Kurt, G. & Develioğlu, Y. (2008). Çankırı El Sanatları (I.Baskı). Ankara: Hazar Reklam Mat.Ltd. Şti. Akpınarlı, H. F. (2008). Osmanlı dokumalarındaki kuş motifinin incelenmesi, Ciepo 18 Erken-Osmanlı ve Osmanlı Araştırmaları, Uluslararası Komitesi-15. Sempozyumu, Ağustos, Zagreb Hırvatistan, 184. Akpınarlı, H. F, & Başaran, F.N. (2012). Kırım kültüründe maramalar. Millî Folklor Dergisi, 24(94),

149 136 Akpınarlı, H. F. (2012). Şanlıurfa El Sanatları ve Sözlü Kültür Malzemeleri. Ankara: AKM Başkanlığı Yayınları, 27, 43. Akpınarlı, H. F. & Tozun, H. & Başaran, F. N. & Büyükyazıcı, M. & M.,Ertürk Y, P. (2012). Dokumacılık, örücülük, işlemecilik, keçecilik, çulculuk, kazazlık. Şanlıurfa El Sanatları ve Sözlü Kültür Malzemeleri Sempozyum Bildirisi, Ankara: Aksoy, E. (2003). Yüzyıllar boyu halılarda kullanılan Kufi yazılar. Motif Dergisi,3. 34, Arseven, C. E. (1943). Sanat Ansiklopedisi,I. ve II. Cilt Arslan, P. (2014). Ankara Vakıf Eserleri Müzesi nde sergilenen halıların tasarım özelliklerinin incelenmesi ve restitüsyon çalışmalarının yapılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Aslanapa, O. (1962). Osmanlı Saray Halıları Meselesi, Milletlerarası Birinci Türk Sanatları Kongresi, Tebliğler, Ankara, Aslanapa, O. (1962). Türk Sanatı, İstanbul, 56. Aslanapa, O. (1973). Türk ve İslam sanatı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Kültür Yayınları, 55. Aslanapa, O. (1987). Türk Halı Sanatı. Erdem 3(7), Aslanapa, O. (1988). Türk halı sanatının bin yılı. İstanbul: Eren yayıncılık Aslanapa, O. (1997). Türk halı sanatında yeni gelişmeler. Sanatsal Mozaik Dergisi, 19, Aslanapa, O. (1997). Türk halı sanatında yeni keşifler. Arış 2, 27. Aslanapa, O. (2005). Türk Halı Sanatının Bin Yılı, İstanbul. Aslanapa, O. & Durul, Y. (2005). Selçuklu Halıları, İstanbul. Aygar, B., & Etikan, S. (2015). Kula Halıları ve Günümüzdeki Durumu. SDÜ Arte-Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 7(14),

150 137 Aytaç, A. (2006).Geleneksel Türk El Dokumacılığı Sanatı. Konya: Anka Basım Yayım Ltd.Şti., 1. Balpınar, B. & Hirsch, U. (1982). Vakıflar Genel Müdürlüğü Kilim ve Düz Dokuma Yaygılar Müzesi Kataloğu, Almanya Wesel. Barışta, H. Ö. (1996) Yüzyıl İç Anadolu ve Orta Akdeniz Bölgesi Türk kirkitli dokumaları üzerine, Türk Soylu Halkların halı, kilim ve cicim sanatı. Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirisi, Mayıs, Kayseri, 43. Barışta, H. Örcün (2011). Halı ve düz dokuma yaygılarla ilgili araştırmaların kazanımları, sorunları, bunların getirdiği problemlerin çözümüne yönelik bir öneri. Arış Dergisi, 6, Başaran, F. N. (2004). Konya Ereğli İlçesinde El Dokuması Halıcılık ve Üretilen Halıların Özellikleri. Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 92. Bayatlı, O. (1957). Bergama da Dokumacılık. Türk Etnoğrafya Dergisi, Ankara 2: Maarif Basımevi, Bayhan, A.A. (2007). Gümüşhane/Kelkit'ten iki madeni ibrik/two Metallıc Ewers From Gümüşhane/Kelkit. Journal Of Fine Arts 11,3. Bayraktaroğlu, S. (1990). Sivas Halıları. Türkiye İş Bankası Kültür ve Sanat Dergisi Yay. Ankara. Bayraktaroğlu, S. (2006). Halı Sanatı Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Uygarlığı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, II, Bayraktaroğlu, S. & Özçelik, S. (2007). Halı Müzesi ile Kilim ve Düz Dokuma Yaygılar Müzesi Kataloğu, Ankara. Büken, N. R. O. (2005). El Dokumacılığının ve El Dokuma Tezgahının Tarihçesi, El Dokuma Tezgahı Çeşitleri/The Hıstory Of Hand-Weavıng, Hand-Weave Loom, Kınds Of Hand-Weave Loom. Journal Of Fine Arts, 8, 64. Cumaniyazova, M. (1999).Türk Halılarına yansıyan evren anlayışı. Erdem-I, 28(10),

151 138 Çelik, A. (1999). Anadolu, İran ve Kafkasya Halı Etkileşimi. Güzel San. Enst. Der., 5, 15. Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınevi. Dengiz, M. & Erdoğan, Z. (2015). Pişinik Yastık Halısı. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Deniz, B. (1997). Kozak (Bergama) yöresi halıları, Arış, 2, Deniz, B. (2007). Azerbaycan ve Anadolu-Türk Halılarının Benzer Özellikleri/Sımılar Features Between Azerbaıjanı And Anatolıan Turkısh Carpets/Sımılar Features Between Azerbaıjanı And Anatolıan Turkısh Carpets. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (18). Deniz, B. (2008). Anadolu Selçuklu Halıları, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Deniz, B. (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını: 215, 284. Dirik, K. (1938). Eski ve Yeni Türk Halıcılığı ve Cihan Halı Tipleri Panoraması. İstanbul: Alaattin Kral Basımevi.s. Diyarbekirli, N. (1984). Pazırık halısı, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi Türk Halı Özel Sayısı, Ankara, 32, 1-8. Durul, Y. & Aslanapa, O. (1973). Selçuklu halıları. İstanbul: Ak yayınları Durul, Y. (1957). Türkmen, Yörük, Afşar, halı ve kilim motifleri üzerine araştırma. Türk Etnoğrafya Dergisi, Ankara 2: Maarif Basımevi, Ekrem, N. H. (2006). Hunlarda Renk ve Yön Bilgisi. Colours and Knowledge of Direction of the Huns. Erbek, G. (1986). Hayat Ağacı motifi, Antika Dergisi, 15, Erbek,M.(2002). Çatalhöyük ten Günümüze Anadolu Motifleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara Ertuğ, A. (1996). Turkish Carpets From The 13TH-18TH Centuries. İstanbul.

152 Esedova, H.(2011). Türk halklarının kültürel mirasında kompozisyon, geleneğe sadakat ve yenilikçi yaklaşımlar. ARIŞ Dergisi, Ankara: AKM Yayınları, 5, Esin, E. (2002). İç Asya da milattan önceki bin yılda Türklerin atalarına atfedilen kültürler. Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye yayınları, C, 1, Etikan, S., Kılıçarslan, H. (2012). Düz Dokumalarda Nazar İnancı ve Göz Motifi. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi Art-E Kasım Aralık 12. Sayı:10. Etikan, S.,Ölmez, Filiz, N., Dayan, V. (2012). Milas ilçesinde dokumacıların perspektifinden halıcılık uğraşılarının günümüzdeki durumu; sorunlar ve çözüm önerileri. Akademik Araştırmalar Dergisi, 3, Etikan, S., Kayabaşı, N. (2014). Yün Halı İpliklerinin Boyanmasında Turunçgillerin Bazı Türlerinin Kullanımı. Ariş, 10, Gönül, M. (1957). Türk halı ve kilimlerinin teknik hususiyetleri. Türk Etnografya Dergisi, II, Ankara Görgünay, N. (1976). Doğu Yöresi Halıları. Sanat Dizisi 23.İş Bankası KültürYayınları:163. Görgünay, N. (1977). Halıcılığın kökeni ve Türk halıcılığının tarihçesi." AÜ Ziraat Fakültesi Z. Dergisi, 8.1, Görgünay, N. (1993). Türk Cumhuriyetleri ile Anadolu daki mimari eserler ve dokumalarımızda bulunan milli motiflerimizden örnekler. Vakıf Haftası Dergisi 10, Görgünay, N. (2005). Düğümlü Halının Öncüsü Geve / Tülü ve Benzeri Dokumalar, İzmir. Güngör, Ş. (2005). Görsel kompozisyonun bir öğesi olarak çizgi/line as an element of visual composition. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 15. Halil, M. (2013). Tibet Halılarının Desen Yapısı ve Anadolu Halılarındaki Uzantıları, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı, İstanbul. İmer, Z. (1999). Türklerin Dokuma Sanatında Boyacılık. Erdem II, 10(29), ARIŞ Dergisi, AKM Yayınları, Ankara, 10, 15.

153 140 İnalcık, H. (2008). Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 194. İslam Ansiklopedisi: 15.Cilt, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1997, Karaçağ,A.(2011). Karapınar (Konya) yöresi göbekli halıları. ARIŞ Dergisi, Ankara: AKM Yayınları, 5, Karadağ, R. (1997). Türk Halı, Kilim ve Kumaşlarında Kullanılan Doğal Boyarmaddeler. Arış Dergisi, AKM Yayınları, Ankara, 2, Karahan, (1986), Kayseri Yöresinde Halıcılık ve Yöre Ekonomisine Katkısı Üzerine Bir Araştırma Yüksek Lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enst., Ankara. Karahan, K. (1989). Halıcılığın Tarihi İçinde Türk Halıcılığının yeri ve yapısı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 249. Karamağaralı, B. (1996). Halı Sanatı Üzerine. Türk Soylu Halklarının Halı, Kilim ve Cicim Sanatı Uluslararası Bilgi Şöleni, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Karasar, N. (2008). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar, ilkeler, teknikler. Nobel Yayın Dağıtım no.68. Ankara. Kardeşlik, S. (2010). İstanbul Vakıflar Halı Müzesinde Konservasyon Çalışmaları ve Yeni Keşfedilen Selçuklu Halıları. Restorasyon Yıllığı Dergisi, 1, Kardeşlik, S. (2013). Avrupa Resim Sanatında Tasvir Edilen Anadolu Selçuklu Halıları, Vakıf Restorasyon Yıllığı, 2013, 6, 10. Kayabaşı, N. & Yanar, A. (2013). Türk el sanatlarında kullanılan nazar motifleri ve Alevilerde nazar inancı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araşt. Der., 65, 171. Kaymak, F. (2012). Konya etnografya müzesinde bulunan Ladik halıları ve görsel çözümlemeleri. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir. Kaynar, H. & Tonus, E. (2014). Sivas Altınyayla (Tonus) ilçesi düz dokuma örneklerinin motif yönünden incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi, ART-E Mayıs-Haziran ,

154 Kazmaz, S. (1999). Bizim Eller, Erdem Dergisi, Halı Özel Sayısı II, Dumat Ofset/Ankara, 10(29), Kılıçkan, H. (2004). Orta Asya dan Anadolu ya Türk Bezeme Sanatı ve Örnekleri, İnkılap Yayınevi, İstanbul, 12. Kırzıoğlu, N. G. (1993). Türk Cumhuriyetleri ile Anadolu'daki Mimari Eserler ve Dokumalarımızda Bulunan Milli Motiflerimizden Örnekler. Vakıf Haftası Dergisi, 10, Kırzıoğlu, N. G. (1994). Türk halk kültüründe Doğu-Anadolu dokumaları ve giysileri. Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı. Kuban, D.(2008). Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Kuban, D. (1999). Divriği mucizesi: Seçuklular çağında İslam bezeme sanatı üzerine bir deneme. Vol. 58. Mills, J. (1996). Turkish Carpets İn The Painting Of Western Europe Turkish Carpets From The 13TH-18TH Centuries, İstanbul. Onuk, T. (1981). İğne oyaları çeşitleri ve işleme yöntemleri. T. T. K. Basımevi, Ankara. Onuk, T. & Akpınarlı, F. (2002) Aralık). Cumhuriyetten Günümüze El Sanatlarının Doğuşu, Gelişimi, Sosyal Kültürel Eğitim ve Ekonomik İlişkileri Bakımından Bugünkü Durumu ve Geleceği. V.Türk Kültürü Kongresi, Ankara,27. Oyman, N. R. & Kılıç, S. (2013). Niğde İli Bor İlçesi Obruk Köyü Halıları. Sanat Dergisi, 24, 63,78,79. (E-Dergi.Atauni.Edu.Tr). Ögel, B. (1993). İslamiyet ten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara, 68. Ölmez, F. N. (2011). Geçmişten Günümüze Taşpınar Halıları. Türk Sanatları Araştırmaları Dergisi, 2(1), 88. Önder, M. ( ). Selçuklu, Türk Etnografya Dergisi. VII-VIII, Ankara, Öney, G. (1969). Anadolu'da Selçuk geleneğinde kuşlu, çift başlı kartallı, şahinli ve arslanlı mezar taşları. Vakıflar Dergisi, 8,

155 142 Öney, G. (1988). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları (Anadolu Selçuklu Devri El Sanatı, T. İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 2.Baskı, 127. Öney, G. (1997). Anadolu Türk Halısının Serüveni. Arış I, 50. Özen, K. (2008). Sivas Yöresi Geleneksel El Sanatları, Sivas Kitaplığı 5, Bayrak Matbaası, İstanbul, Özkartal, M. (2012). Türk destanlarında geçen halı anlatımları, halılardaki hayvan motifleri ve renklerinin dili. Arış, 8, 97. Özönder B. F. S.(1998). Yenisey kitabeleri ve yer sular. Journal of Turkish Studies Öztürk, İ. (2003). Geleneksel Türk El Sanatlarına Giriş, İzmir: Dokuz Eylül Yay., I. Baskı, Öztürk, İ. (2010). Kemaliye (Eğin) Halıları, Yüksek Lisans Tezi. Öztürk, İ. (2011). Türk Halı ve Düz Dokumaları Üzerine Tartışılması Önerilen Konular. Arış Dergisi, AKM Yayınları, 6, 95. Perdahçı, N. (2011). XVI-XVIII. Yüzyıl Avrupa resim sanatında UŞAK halıları. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Haziran, 13(1), Rageth, J. (1990). Anatolian Kilims And Radiocarbon Dating, Basel. Say, N. (2011). Kutören de (Ereğli-Konya) Bulunan halılar, tasarım özellikleri ve bir örnek. Arış Dergisi, AKM Yayınları Ankara, 5, Shiner, L. (1.B.2004, 2.B.2010). Sanatın İcadı-Bir Kültür Tarihi, (Çev. İsmail Türkmen), Ayrıntı Yayınları, İstanbul Soysaldı, A & Kayadibi, P.(2014). Taşpınar örneklik halıları, Arış, 10, 59. Sözen, M. (1998). Geleneksel Türk El Sanatları, Golden Horn Yayınları, İstanbul.

156 Şahin, Z. (2003). Kayseri İli Develi İlçesi Şıhlı Kasabası Düz Dokumaları, Erciyes Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, 26(303), Tagi, S. (2011). "Simav İlçesinde El Dokuması Halıcılık Özet" e-journal of New World Sciences Academy 6.1 (2011): 3C0060. Teker, M. S. (2011). Geleneksel Türk El Sanatları Bölümü halı-kilim ve eski kumaş desenleri ana sanat dallarında eğitim amaçlı doğal boya laboratuarı kurmanın gerekliliği. ARIŞ Dergisi, Ankara: AKM Yayınları, 5, Tonus, E. & Hülya K. (2014). Sivas Altınyayla (Tonus) İlçesi düz dokuma örneklerinin motif yönünden İncelenmesi. SDÜ Arte-Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi 7(13) TS 43, (1992). Tekstil yer döşemeleri- El dokuması halılar- Türk halıları, Türk Standartlar Enstitüsü, 1.Baskı. Türk Dil Kurumu (2015), Türk Standartları Enstitüsü (1962). El Dokusu Türk Halıları, T. S. E. Ankara, 1. Baskı. Türkmen, N. (2002). Türk halı sanatının tarihsel gelişimi, Türk kültür ve sanatından kesitler, İstanbul, Yarmacı, H. & Başaran, F. N. (2014). Ağrı ili Doğubayazıt ilçesi el dokuması halıların renk, motif ve kompozisyon özellikleri. Akdeniz Sanat Dergisi 6, 12. Yazıcıoğlu, Y. (1992). El dokusu halıcılık. Birinci Baskı. Ankara: Menekşe Yay., Yetkin, Ş. (1984). Selçuklu Halıları İle İlgili Yeni Buluntular, Türk Etnografya Dergisi, Lıı Lıx, Ankara, Yetkin, Ş. (1991). Türk Halı Sanatı, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları Yetkin, Ş.(1974). Türk Halı Sanatı, İstanbul

157 144

158 EKLER 145

159 146 Ek 1 Anket Formu GAZİ ÜNİVERSİTESİ Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk El Sanatları Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans 1. Cinsiyetiniz ( ) Kadın ( ) Erkek 2. Yaşınız. 3. Eğitim durumunuz ( ) Okur-Yazar ( ) İlkokul ( ) Ortaokul ( ) Lise ( ) Meslek Okulu ( ) Yüksek Okul ( ) Lisans ( ) Yüksek Lisans/Doktora 4. Halı dokuma dışında başka uğraşınız el sanatları var mı, nedir? ( ) Örücülük ( ) Düz kirkitli dokuma ( ) Kumaş dokuma ( ) Diğer 5. Halı dokumayı nereden öğrendiniz? ( ) Aileden ( ) Yöredeki halı dokuyucularından ( ) Kurstan ( ) Örgün eğitim ( ) Diğer 6. Kaç yıldır halı dokuyorsunuz? 7. Ne amaçla halı dokuyorsunuz? ( ) Gelir elde etmek ( ) Çeyiz olarak kullanmak ( ) Kendi ihtiyaçlarını karşılamak ( ) Boş zaman değerlendirmek ( ) Diğer 8. İplikleri nereden elde ediyorsunuz? ( ) Kendimiz hazırlıyoruz ( ) Satın alıyoruz ( ) Diğer

160 Hangi tür iplik kullanıyorsunuz? İplikler Çözgü Atkı İlme Yün iplik Pamuk İpek Sentetik 10. Hangi tür tezgâh kullanıyorsunuz? ( ) Sarma tip ( ) Germe tip ( ) Yer tezgâhları ( ) Çukur tezgâhlar ( ) Yüksek tezgâhlar ( ) Kamçılı tezgâhlar 11. Tezgâhtan başka kullandığınız yardımcı araçlar nelerdir? ( ) Kirkit ( ) Makas ( ) Çözgü aracı 12. Araçları nereden temin ediyorsunuz? ( ) Ailemden kalanları kullanıyorum ( ) Yöreden satın alıyorum ( ) Kurslardaki araçları kullanıyorum 13. Halıyı en çok hangi mevsimde dokuyorsunuz? ( ) İlkbahar ( ) Yaz ( ) Sonbahar ( ) Kış ( ) Her mevsimde 14. Halıları nerede dokuyorsunuz? ( ) Evde ( ) Kursta ( ) Atölyede ( ) Diğer 15. Halı dokumayı günde kaç saat ve hangi mevsimde yapıyorsun? Saat Mevsim 1-3 İlkbahar Yaz Sonbahar Kış

161 Hangi düğümü kullanıyorsunuz? ( ) Gördes (Türk) düğümü ( ) Sine düğümü ( ) Tek argaca düğüm ( ) İspanyol düğümü ( ) Hekim düğümü ( ) Hereke halıların düğümü 17. Kenar örgüsü yapıyor musunuz? ( ) Bazen ( ) Yapıyorum ( ) Sürekli yapıyorum ( ) Yapmıyorum 18. Kaç sıra atkı kullanıyorsunuz? ( ) 1 ( ) 2 ( ) Dokuduğun halılardaki ürün çeşitleri ve boyutlarının özellikleri nelerdir? Çeşitleri ( ) Yaygı ( ) Yolluk ( ) Heybe ( ) Yastık ( ) Seccade Boyutları 20. Halıların desen, renk ve motiflerini nasıl belirliyorsunuz? ( ) Eski halı örneklerinden ( ) Aile büyüğü kadınlardan ( ) Sanat dergi ve kitaplarından ( ) Usta öğreticiden ( ) Sipariş verenden ( ) Diğer 21. Geçmişte dokunan halılarla günümüzde dokunan halılar arasında nasıl bir fark var? ( ) Renklerde ( ) İplik çeşidinde ( ) Teknik özelliklerde ( ) Motifler ve kompozisyonda

162 Dokuduğunuz halıları nasıl değerlendiriyorsunuz? ( ) Çeyiz olarak ( ) Satarak ( ) Özel arşiv oluşturmada ( ) Diğer 23. Bugüne kadar halı dokumanızla ilgili resmi olarak destek gördünüz mü? ( ) Görmedim ( ) Az gördüm ( ) Gördüm ( ) Çok gördüm 24. Destek kimden gördünüz? ( ) Valilik ( ) Kaymakamlık ( ) Belediye Başkanlığı ( ) Halk Eğitim Merkezi ( ) Mahalle Muhtarı ( ) Meslek okulları yetkilileri ( ) Diğer 25. Halı üretiminin devamı konusunda önerileriniz nedir? ( ) Halıcılığın tanıtımının yapılması ( ) Yeni neslin halıcılığın devamı konusunda bilinçlendirilmesi (kitap, yayın, araştırma) ( ) Bir meslek olarak kabul edilmesi ve desteklenmesi ( ) Evlerde kullanılan çok eski halıların değerlendirmek üzere yetkili kurumlar tarafından alınması ve müzelerde koruma altına alınması. ( ) Diğer 26. Dokuduğunuz halılarla ilgili bir koleksiyonunuz var mı, kimlerden temin ettiniz? ( ) Ailemden ( ) Satın alarak ( ) Kendim dokuyarak ( ) Diğer 27. Elinizdeki mevcut halıları bir müzeye vermeyi düşünür müsünüz? ( ) Evet ( ) Hayır Teşekkür ederim. Zeliha DOĞAN YEŞİL

163 150 Ek 2. Bilgi Formu İnceleme Tarihi : Halının bulunduğu yer : Halının Geliş Tarihi : Halının Geliş Biçimi : Ürünün Yapılış Tarihi : Onarım Görüp Görmediği : Ürünün Cinsi : Yöredeki Adı : Boyut (EnxBoy) : Kalite : 10 cm2 de düğüm sayısı : Hav Yüksekliği : Kullanılan Gereçler Atkıda : Çözgüde : İlmede : Düğüm Tekniği : Kullanılan Renkler Bordürde : Zeminde : Desende : Yörede motiflere verilen isim: Bezeme Konuları Bitkisel Bezeme : Geometrik Bezeme : Sembolik Bezeme : Figürlü Bezeme : Nesneli bezeme : Kompozisyon :

164 151 Ek 3. Kaynak Kişi Künyesi Adı Soyadı : Av. Dr. Hasan Doğan (Koleksiyoner) Doğum Yeri ve Yılı : Divriği/Avşarcık Köyü-1933 Öğrenim Durumu : Ankara Hukuk Fakültesi, Doktora Almanya Mesleği : Avukat Açık Adresi : İncek/Ankara Adı Soyadı : Merhum Abidin Doğan (Koleksiyoner) Doğum Yeri ve Yılı : Divriği, Ö. Ankara, 1982 Öğrenim Durumu : Yıldızeli Köy Enstitüsü Adı Soyadı : Kafiye&Halis Doğan (Koleksiyoner) Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1955/ Divriği-1955 Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Ev kadını/müfettiş emeklisi Açık Adresi : Y.Emre Cad. Yumak sok. 11/12 İncirli/Ankara Adı Soyadı : Fadime&Yusuf Doğan (Koleksiyoner) Doğum Yeri ve Yılı : Ankara-1951/Divriği-Avşarcık Köyü-1953/ Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Emekli Bankacı/ Öğretmen Açık Adresi : Çayyolu/Ankara Adı Soyadı: Arife Doğan Sert (Koleksiyoner) Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1953/Adana 1951 Öğrenim Durumu : Lise/Üniversite Mesleği : Emekli Açık Adresi : Y.Emre Cad. Yumak sok. 11/7 İncirli/Ankara Adı Soyadı: Gülhanım&Hasan Ertürk (Dokuyucu/Koleksiyoner) Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-Avşarcık köyü, 1950/1945 Öğrenim Durumu : Okur yazar değil Mesleği : Ev kadını/çoban Açık Adresi: Avşarcık Köyü Divriği/Sivas Adı Soyadı: Gülizar & Kazım Ertürk (Dokuyucu/Koleksiyoner) Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-Avşarcık köyü, 1942/1940 Öğrenim Durumu : Okur yazar değil/ilkokul Mesleği : Ev kadını/çiftçi Açık Adresi: Avşarcık Köyü Divriği/Sivas Adı Soyadı: Şengül & Haydar Ertürk (Dokuyucu/Koleksiyoner) Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-Avşarcık köyü, 1957 Öğrenim Durumu : Okur yazar değil/ilkokul Mesleği : Ev kadını/muhtar Açık Adresi: Avşarcık Köyü Divriği/Sivas Adı Soyadı: Hanım & Hüseyin Sarıkaya (Dokuyucu/Koleksiyoner)

165 152 Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-Avşarcık köyü, 1946 Öğrenim Durumu : Okur yazar değil Mesleği : Ev kadını/çiftçi Açık Adresi: Avşarcık Köyü Divriği/Sivas Adı Soyadı: Garip Ertürk (Koleksiyoner) Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-Avşarcık köyü, 1935 Öğrenim Durumu : Okur yazar Mesleği : Çiftçi Açık Adresi: Avşarcık Köyü Divriği/Sivas Adı Soyadı: Hatun Doğan (Dokuyucu/Koleksiyoner) Doğum Yeri ve Yılı : Divriği- Avşarcık köyü, 1955 Öğrenim Durumu : İlkokul Mesleği : Emekli Açık Adresi: Avşarcık köyü/divriği/sivas Adı Soyadı: Merhum Elif (Kale) Ertürk (Bilgi kaynağı) Doğum Yeri ve Yılı : Divriğ Avşarcık köyü,1927/ö.2016 Öğrenim Durumu : Okur yazar değil Mesleği : Ev kadını (Halıların ipliklerini eğiren kadın) Adı Soyadı: Suna Doğan Yurtseven (Bilgi kaynağı) Doğum Yeri ve Yılı : Divriği-1948 Öğrenim Durumu : Lise Mesleği : Emekli Açık Adresi: İstanbul Adı Soyadı : Kıymet Ertürk (Dokuyucu/Bilgi kaynağı) Doğum Yeri ve Yılı : Divriği/Avşarcık Köyü-1953 Öğrenim Durumu : İlkokul Mesleği : Ev kadını Açık Adresi : Natoyolu/Ankara Adı Soyadı: Selver Doğan (Dokuyucu/Bilgi kaynağı) Doğum Yeri ve Yılı : Divriği- Avşarcık köyü, 1953 Öğrenim Durumu : İlkokul Mesleği: Emekli, Açık Adresi: İstanbul Adı Soyadı: Sultan&Mehmet Doğan (Bilgi kaynağı) Doğum Yeri ve Yılı : Divriği- Avşarcık köyü, 1945 Öğrenim Durumu: İlkokul, Emekli Açık Adresi: Avşarcık köyü/divriği/sivas Adı Soyadı: Emine Doğan (Dokuyucu/Bilgi kaynağı) Doğum Yeri ve Yılı: Divriği- Avşarcık köyü, 1945 Öğrenim Durumu: İlkokul Açık Adresi: Avşarcık köyü/divriği/sivas

166 153 ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Soyadı, Adı : DOĞAN YEŞİL, Zeliha Uyruğu : T.C Doğum tarihi ve yeri : 25/10/1958 Divriği Medeni hali : Evli, 2 kız çocuğu annesi e-posta : zelihady@hotmail.com Eğitim Derecesi Okul/Program Mezuniyet Yılı Yüksek Lisans Gazi Üniversitesi / Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları Ana Sanat Dalı 2016 Lisans Ankara Üniversitesi DTCF/ Türk Dili ve Edebiyatı Bl Ön Lisans Anadolu Üniversitesi Halkla İlişkiler ve Tanıtım Böl Lise Ankara Anafartalar Kız Lisesi 1977 AÜ ATAUM Uluslararası İlişkiler Uzmanlık Eğitimi: Sertifika 2001 British Council&Türkiye Gazeteciler Cemiyeti On Line Gazetecilik Eğitim Programı 2008 Dış Politika Enstitüsü Dış Görev Başarı Belgesi 2010 İş Deneyimi, /Çalıştığı Yer/ Görev/ Yıl MEB Yalçınkaya Ortaokulu MEB Hatay-Reyhanlı Lisesi Edebiyat Öğretmenliği Basın-Yayın ve Enf.Gn.Md Enformasyon Görevlisi Basın-Yayın ve Enf.Gn.Md Şef Basın-Yayın ve Enf.Gn.Md. Eğitim Uzmanı / BYEGM Bülten Şubesi Müdür Yrd Basın-Yayın ve Enf.Genel Md.Bülten Şube Müdür V Basın Yayın ve Enf. İstanbul İl Müdürlüğü Şube Müdürü / BYEGM Şube Müdürü devam ediyor. 1. Türk Haber Aylık Gazetesi Haber Merkezi Sorumlusu (1992) 2. Türk Cumhuriyetleri Haber Bülteni-Sorumlu Yazı İşleri Müdürü (1997) 3. Türk Kadınlar Birliği nin aylık Türk Kadınlar Birliği Bülteni Sorumlu Yazı İşleri Müdürü ( ) 4. Türk Haber Aylık Siyasi, Ekonomi, Kültür ve Sanat Dergisi Yazı İşleri Müdürü (2006) 5. Anadolu nun Sesi, Aylık Gazete Sorumlu Yazı İşleri Müdürü ve Genel Yayın Yönetmeni (2006) 6. Yunan ve Kıbrıs Türk Basınında Türkiye Bülteni, AB-Türkiye İlişkileri Bülteni, PKK Bülteni, Anadolu ya Haberler Bülteni, Dış Politika konularında gündem oluşturan çok sayıda çeşitli konularda özel bültenler sorumlusu