Mənbə- AFRİKA

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Mənbə-http://behruzmelikov.com/ AFRİKA"

Transkript

1 Mənbə- AFRİKA ÜMUMİ İCMAL Coğrafi mövqeyi, sahəsi, sərhədləri və sahil xətti. Afrika böyüklüyünə görə Avrasiyadan sonra materiklər arasında ikinci yerdə durur.sahəsi 29,2 milyon kv.km,adalarla birlikdə 30,3 kv.km-dir.ucqar nöqtələri: şimalda Əl-Əbeyd (Engela) burnu şm.en dairəsində (Kapblan burnu yaxınlığında),cənubda İynə burnu cənub en dairəsində,qərbdə Yaşıl burun qərb uzunluğunda, şərqdə Rashafun burnu şərq uzunluğundadır. Afrikanın coğrafi mövqeyinin başlıca xüsusiyyəti onun ekvatora nisbətən simmetrik yerləşməsidir.engela burnu ekvatordan 4144 km,iynə burnu isə 3868 km məsafədədir. Ən geniş yerində Afrikanın eni 7500 km (Yaşıl burundan Qvardafuy burnuna qədər),cənubda isə 3100 km-dir. Материк qərbdə Atlantik,şərqdə Hind okeanı ilə əhatələnir.şimalda Aralıq dənizi onu Cənubi Avropadan,şimal-şərqdə Qırmızı dəniz Asiyadan (Ərəbistan yarımadasından) ayırır.hələ üçüncü dövrün sonunda və dördüncü dövrün əvvəllərində Atlas dağları Pireney yarımadası ilə,tunis isə Siciliya adası və Appenin yarımadssı ilə bitişik olmuşdur.hazırda Afrika Pireney yarımadasın- dan ensiz (14 km) və dərinliyi 300 m olan Cəbəllüttariq boğazı,ön Asiyadan isə Babəlməndəb boğazı (eni 26 km) ilə ayrılır.şimal-şərqdə Süveyş kanalı açılana (1869-cu il) kimi eyni adlı bərzəx (eni 120 km) Afrikanı Asiya ilə birləşdirirdi. Afrikanın sahil xətti zəif parçalanmışdır.sahillər çox yerdə tektonik strukturlara uyğun olaraq düz xətlə uzanır.sahil dayazlığı ensizdir.buna görə Afrika sahillərində əlverişli körfəzlər və buxtalar,həmçinin yarımadalar və adalar azdır. Ən böyük körfəzləri şimalda Qabes və Sidra,qərbdə Qvineya,Benin 1

2 və Biafra,cənub-şərqdə Frensis Bey,Alqoa,Delaqoa və Beyra buxtalarıdır.kiçik buxtalar və adalara qərbdə Yaşıl burundan Palmas burnuna qədər,şərqdə isə Mombasa və Mozambik şəhərləri arasındakı sahildə rast gəlinir. Şərqdə Madaqaskar, Zənzibar, Sokotra, Mafiya, Pemba, Komor, Maskaren, Amirant və Seyşel adaları, qərbdə Madeyra, Kanar, Yaşıl Burun, Annobon, San-Tome, Fernanada-Po, Merac (Vozneseniye), Müqəddəs Yelena, Tristan-da- Kunya adaları Afrikaya aiddir. Materikin ən böyük yarımadası Somalidir. Beləliklə, Afrika üfüqi istiqamətdə olduqca zəif parçalanmışdır.onun sahil xəttinin hər 1 kilometrinə 960 kv.km ərazi düşür. Adalar isə ərazisinin cəmi 2%-ni təşkil edir (Avropada 8,5%). Materikin daxili vilayətləri sahildən 1500 km içəridə yerləşir (Avropada bu məsafə cəmi 600 km-ə qədərdir). Geoloji quruluşu və inkişafının əsas mərhələləri. Afrika geoloji quruluşuna görə ilk baxışda çox sadə görünür.şimal-qərb və cənub ucqar hissələri müstəsna olmaqla Afrika paleozoydan əvvəl platforma rejiminə keçmiş və sonrakı dövrlərdə onun ərazisində əsasən zəif rəqsi hərəkətlər baş vermişdir. Epiplatforma dənizlərində kontinental şəraitdə toplanmış cavan çöküntü süxur qatları qırışıqlıqda iştirak etməmiş, zəif qalxma və əyilmələrə məruz qalmışdır. Afrikanın geoloji inkişafının ən əlamətdar cəhətlərindən biri onun qədim Qondvana materikinin mərkəzində yerləşməsi, şimal və şərq dağlıq sahəsi müstəsna olmaqla,qalan sahələrdə şaquli tektonik hərəkətlərin zəif baş verməsi ilə səciyyələnir. Yer qabığının qalınlığı geniş sahədə km-dir. Hündür Afrikada yer qabığının qalınlığı 45 km-ə qədərdir. Atlas dağlarında və Həbəşistan yaylasında bu rəqəm km-ə çatır. Afrika ilə ətraf okeanlar arasında keçid,hipsometrik xəritədən göründüyü kimi, çox kəskindir. Burada materik tipli yer qabığı kəskin şəkildə okean tipli qabığa keçir (Afrika ətrafında okean dibində yer qabığının 2

3 qalınlığı 10 km-dən artıq deyildir). Materikin kontinental yer qabığı artıq paleozoyun başlanğıcına qədər təşəkkül tapmışdır. Materik ərazisinin üçdə birində qədim kristallik və metamorfik süxurlar yer səthinə çıxır. Qalan sahələrdə isə bu paleozoy,mezozoy və kaynozoyun o qədər də qalın olmayan kontinental və dəniz çöküntü süxur qatları və kaynozoyun vulkanik süxurları ilə örtülüdür. Müxtəlif yaşlı kristallik süxurlar arasında qranit,qneys,kristallik şistlər,qumdaşı və s-dən ibarət olan arxey və proterozoy çöküntüləri paleozoydan əvvəlki dövrdə müxtəlif qırışıqlıq mərhələləri keçirmişlər. Afrikanın qədim kristallik və metamorfik süxurları bir neçə qata bölü-nür.sebakvi sistemi adlanan (Rodeziyada) serpentinitlər və qneyslərlə kəsilmiş ən qədim metamorfik və vulkanik süxurların yaşı 3 milyard ildən artıqdır. Bunun üzərində yatan yaşıl süxurların yaşı 2800 mln.il (Bulavay sistemi), Şamavay sisteminin arkoz qumdaşı qatlarının yaşı isə 2600 mln.ildir. Şamavay sistemi qatlarını yaşı mln.il olan qranit intruziyaları kəsir, Konqo hövzəsi ətrafında üzə çıxan kristallik süxurlar daha cavandır ( mln.il). Kabara və Katanqa sistemi adı ilə məşhur olan bu süxurlar proterozoy erasına aid edilir. Şimali Qvineya yüksəkliklərindən Kamerun və Azande yüksəkliklərinə uzanan qalxma sahəsi də qədim arxey kristallik və metamorfik süxurlarından ibarətdir. Arxeyin qüvvətli qırışmış süxurları çox yerdə proterozoyun kristallik və metamorfik süxurları ilə örtülür. Proterozoyun axırında Cənubi Afrikada baş verən Katanqa qırışıqlığı yaş etibarı ilə Asiyanın Baykal qırışıqlığı ilə müqayisə edilir. Paleozoy erasında materikin cənub və şimal hissələri müxtəlif yollarla inkişaf etmişdir. Cənubi Afrikada paleozoyda qalxma və denudasiya prosesləri ilə yanaşı,bə zi yerlər əyilməyə məruz qalmış və burada çox qalın (10 km-ə qədər) kontinental çöküntü kompleksi toplanmışdır. Qalınlığı 3 km-ə 3

4 çatan alt paleozoyda toplanmış kontinental kap seriyası çöküntüləri paleozoyun axırlarında qırışıqlığa məruz qalmışdır.paleozoyun ikinci yarısı və alt mezozoyda (trias dövrün- də) Cənubi Afrikada, Konqo hövzəsinin və Şərqi Afrikanın cənubunda tektonik əyilmələr sahə- sində karru sisteminin buzlaq,kontinental,göl çöküntü kompleksi toplanır.kap qırışıqlığının şimal ətəyində hertsin dövründə yaranmış dağətəyi əyilmə sahəsində bu çöküntülər daha qalındır (10 km). Gil, qum, qumdaşı, konqlomerat və buzlaq çöküntülərindən (tillitlərdən) ibarət olan karru sistemi çöküntüləri qırışıqlıqda iştirak etmir. Lakin bəzi yerlərdə onları tektonik qırılmalar kəsir. Karbon dövründə Cənubi Afrikada bir neçə buzlaşma mərkəzi olmuşdur. Güman edilir ki,ekvatora yaxın sahələrdəki buzlaşma mərkəzlərində relyefin yüksəkliyi 3000 m və daha artıq olmuşdur. Cənubi Afrikanın qərb hissəsini təşkil edən süxurlardan ibarət tillitlər hələ 19-cu əsrin əvvəllərində Braziliya syerralarında aşkar edilmişdir. Bu və bir sıra başqa faktlar paleozoy erasında Cənubi Amerikanın Afrika ilə bitişik olması haqda fikir söyləməyə imkan vermişdir. Cənubi Afrikanın kaynozoy çöküntüləri əsasən müasir relyefin alçaq sahələrində,o cümlədən burada ən böyük əyilmə sahəsi olan Kalaxaridə daha geniş yayılmaqla, kalaxari sistemi çöküntüləri adlanır. (göl, allüvial, eol və su mənşəli kontinental çöküntülərdir). Cənubi Afrikada üst paleozoy və mezozoyun dəniz çöküntülərinə materikin kənarlarında ensiz zolaq şəklində rast gəlinir. Şimali Afrikada platformanın kristallik süxurları (ərazinin 2/3 və daha çox hissəsində) paleozoy və mezokaynozoyun kontinantal və dəniz çöküntüləri ilə örtülüdür. Paleozoy çöküntüləri (devon, karbon dövrləri) Tunduf sineklizinin şimal kənarında geniş sahə tutur. Bunlar kuest tirələri və maili səthli yaylalar əmələ gətirmişdir. Silur və devon dövrü çöküntüləri həmçinin Syerra-Leone qalxanından 4

5 şimalda və Volta sineklizində yayılmışdır. Çox yerdə, xüsusilə Şimali Qvineya yaylasında paleozoy çöküntüləri qumdaşı qatlarından ibarətdir. Böyük Səhra tavasında mezozoyda baş verən əyilmə nəticəsində yura və xüsusilə təbaşir dövründə geniş dəniz transqressiyası olmuşdur. Son zamanlar bir sıra tədqiqatçılar təbaşir dövründə Dünya Okeanı səviyyəsinin müasir dövrdəkinə nisbətən 300 m. yüksək olmasını sübut etməyə çalışmışlar. O zaman Dünya Okeanının dərinliyi indikinə nisbətən xeyli az olmuş və okean suları demək olar ki, bütün materiklərin alçaq platforma düzənliklərini örtmüşdür. Sonralar okean dibini təşkil edən lava örtüyü soyuduqca sıxlığı və okeanın dərinliyi artmışdır. Bu dənizlər çəkildikdən sonra yerində üfüqi yatan və sonralar bəzi yerlərdə çox zəif platforma qırışıqlarında yığılmış əhəngdaşı, qumdaşı, gil və s. çöküntü layları qalmışdır. Böyük Səhranın sineklizlərində üçüncü və dördüncü dövrlərdə də kontinental, bəzi yerlərdə dəniz (paleogen) çöküntüləri toplanmışdır. Aralıq dənizinə yaxın sahələrdə bu çöküntülər daha geniş yer tutur. Konqo çökəyinin kənarlarında Karru sisteminin cavan qatları (trias), daxili hissələrində isə üçüncü-dördüncü dövrlərin dəniz, göl və çay çöküntüləri yığılmışdır. Şərqi Afrikada qədim kristallik süxurlar çox yerdə mezozoy və xüsusilə kaynozoyun (oliqosen və miosen yaşli) effuziv süxurları ilə örülüdür. Somali yarımadasının cənub yamacı üçüncü dövrün, Halla yaylasının qərbi isə yura dövrünün dəniz çöküntülərindən ibarətdir. Hind okeanının sahil ovalıq və düzənlikləri mezozoy və kaynozoyun dəniz çöküntülərindən təşkil olunmuşdur. Atlas dağları, Afrikanın başqa sahələrindən fərqli olaraq kristallik süxurlardan tutmuş dördüncü dövrə qədər müxtəlif dövrlərin vulkanik və çökmə süxurlarından ibarət olub, hertsin və alp qırışıqlıqlarına məruz qalmışdır. 5

6 Afrika materiki tektonikasının ən başlıca xüsusiyyəti onun proterozoyun axırlarından başlamış platforma rejiminə keçməsidir. Afrika yer səthinin ən qədim sabit platformalarından biridir. Geosinklinal sahələr onun yalnız şimal və cənub kənarlarında yerləşən Atlas və Kap vilayətlərini əhatə edir. Afrikanın başlıca tektonik strukturları böyük sahə tutmaqla, əksərən dairəvi və ya oval formalı anteklizlər və sineklizlərdir. Böyük Səhra və Sudanda qərbdən şərqə Regibat, Ahaqqar, Tibesti və Nubiyə-Ərəbistan anteklizləri (qalxanları), Seneqal, Tunduf, Çad sineklizləri, bundan cənubda Syerra- Leone qalxanı, Ços massivi, Kamerun və Azande qalxanları yerləşir. Bu sırada cənub-qərb - şimal-şərq istiqamətli əyilmələr sahəsi (sinekliz və qrabenlər) Volta və Benue çayları üzrə uzanır. Mərkəzi Afrikanın ən böyük tektonik strukturu Konqo sineklizidir. Dairəvi formalı sinekliz hər tərəfdən qalxanlarla əhatələnir. Materikin cənub hissəsini Kalaxari sineklizi,onun kənar qalxanları və Karru sineklizi təşkil edir. Şərqi Afrikada kristallik süxurlar şimaldan cənuba böyük məsafədə uzanan iki qalxan əmələ gətirir. Başqa qalxanlara nisbətən bu iki antekliz kaynozoyda daha çox yüksəyə qalxmış və bunların tağında nəhəng qırılmalar (qrabenlər) sistemi yaranmışdır. Nubiyə-Ərəbistan qalxanının tağında böyük Eritreya qrabeni (uzunluğu 2400 km-dən çox,eni 400 km,dərinliyi 4 kmə qədər), cənub-şərq kənarında isə ona perpendikulyar istiqamətdə uzanan Ədən qrabeni yerləşir. Hər iki sistem Danakil qrabenində birləşir və ensiz bir yarıq şəklində cənubqərbə uzanır, Şərqi Afrikada Rudolf gölündən keçərək Unyamvezi sahəsində itir. Yaylanın qərbində isə onu əvəz edən ikinci rift zonası yaranır. Bu zona Albert gölünün şimal kənarından başlayıb, Tanqanika və Nyasa göllərindən 6

7 keçməklə, Zambezi çayının mənsəbinə qədər (Beyra şəhərinə qədər) uzanır. Şərqi Afrikanın geoloji quruluşunun başqa bir cəhəti burada yer qabığını kəsib keçən qırılmalar üzrə sahəvi püskürmələrin (aktiv effuziv vulkanizmin) olmasıdır. Burada vulkanizm hələ mezozoyda başlamış, üçüncü dövrdə isə özünü daha güclü göstərmişdir. Müasir dövrdə Şərqi Afrikada püskürmələr mərkəz tiplidir. Hazırda Afrikada Niroqonqo, Karasimbi, Kamerun, Qleyn və s. püskürən vulkanlar vardır. Qleyn vulkanının püskürdüyü lava gündüz qara, gecə qırmızı rəngdə görünür, soyuyanda isə ağarır. Alp qırışıqlığına Atlas dağlarının ensiz Aralıq dənizi sahili zonası (Er-Rif vətel-atlas) daxildir. Burada bir çox antiklinal və sinklinal strukturlar enlik istiqamətdə uzanan tektonik zonalar əmələ gətirir. Atlas dağlarının daha geniş hissəsi və Kap vilayəti hertsin qırışıqlığına aid strukturlardan ibarətdir. Afrikanın geoloji inkişaf tarixində bir neçə əsas mərhələ ayrılır. Arxey-proterozoy mnl.il davam edən bu ilk mərhələdə Afrika platformasının kristallik qırışıq bünövrəsi təşəkkül tapır və yer səthinin ən böyük qədim platforması yaranır. Proterozoyun axırı və paleozoyun başlanğıcına qədər qədim qırışıqlıq denudasiya ilə kəsilir, qırışıqlıq zamanı baş verən vulkanizm, tam metamorfizm və süxurların kristallaçması nəticəsində sabit platformanın yaranması başa çatır. Afrikanın inkişafında ikinci böyük mərhələ paleozoy erasını və mezozoyun başlanğıcını əhatə edir. Bu mərhələnin ən əlamətdar cəhətləri Afrikanın vahid Qondvana qitəsi tərkibinə daxil olması, materikin ərazisində böyük tektonik strukturların yaranması, böyük örtük buzlaşmalarının baş verməsi, geniş ərazilərdə müxtəlif mənşəli kontinental çöküntü qatlarının toplnmasıdır. Nəhayət paleozoyda materikin şimal və cənub kənarlarında yerləşən geosinklinal zonalarda inversiya başlanır. 7

8 Atlas və Kap dağlarının hertsin qırışıqlığı zonaları yaranır. Bundan əvvəl isə paleozoyun birinci yarısında Ahaqqar-Tibesti sahəsində, Atlaslarda kaledon qırışıqlığının baş verməsi güman edilir. Bu mərhələ təbaşir dövrünə qədər, yəni qədim Qondvananın parçalanmasının başlanğıcına qədər davam edir. Qondvananın parçalanması nəticəsində şimalda yerləşən Tetis geosink- linalından, qismən şərqdən və qərbdən materikə dənizlər transqressiya edir. Bu, şübhəsiz, parçalanma zamanı materikdə əyilmə baş verməsi və yuxarıda qeyd edildiyi kimi, təbaşir dövründə okean səviyyəsinin qalxması nəticəsində olmuşdur. Lakin cənubi və Ekvatorial Şərqi Afrikada, Şimali Afrikaya nisbətən əyilmə zəif olduğuna görə transqressiya az sahəni əhatə etmişdir. Ümumiyyətlə böyük mezozoy transqressiyası zamanı materik çox peneplenləşmiş və onun yüksəkliyi xeyli azalmışdır. Bu vaxt Şərqi Afrikada böyük tektonik qırılmalar, rift zonaları yaranmağa başlayır və vulkanizm güclənir. Üçüncü dövrdə, xüsusilə onun ikinci yarısında tektonik hərəkətlər daha da güclənir. Bu zaman şaquli hərəkətlər nəticəsində Madaqaskar adası materikdən ayrılır, Şərqi Afrikanın qraben- lər sistemi yaranır, effuziv vulkanizmin arealı genişlənir, Atlas dağlarının alp qırışıqlığı zonası yaranır. Üçüncü və dördüncü dövrlərdə materikin cənub hissəsi ümumi qalxmaya cəlb olunur və bu fonda onun müasir kənar dağlıq hissələri daha çox qalxır. Qalxma bütün Şərqi Afrikanı, Atlas dağlarını və digər müsbət tektonik strukturları əhatə edir. Şimali Afrika dəniz sularından azad olur. Konqo çayı Cənubi Qvineya yaylasını kəsir və Konqo çökəyindəki göl yox olur. Afrikanın sineklizlərini örtən cavan çöküntülər bu mərhələdə toplanmışdır. Faydalı qazıntıları 8

9 Afrika müxtəlif faydalı qazıntlarla çox zəngindir. Faydalı qazıntıların müxtəlif mənşəli qrupları materikin ayrıayrı tektonik sahələri ilə əlaqədardır. Arxey və ptoterozoy qırışıqlığı zonası metal faydalı qazıntılarla, qiymətli daş-qaş yataqları ilə daha zəngindir. Burada ən çox maqmatik, metamorfik mənşəli faydalı qazıntı yataqları vardır. Qədim qalxanların aşınma qabığı ilə ilkin mineralların aşınmasından yaranan faydalı qazıntı yataqları, həmin sahələrdə çayların fəaliyyəti ilə əmələ gələn səpinti yataqları yayılmışdır. Postmaqmatik yataqların əksəriyyəti kristallik əsasla əlaqədar olub, onun səthə çıxdığı yerlərdə rast gəlinir. Faydalı qazıntıların çökmə yataqları platformanın çöküntü süxur örtüyü ilə əlaqədardır və əsasən sineklizlərdə əmələ gəlmişdir. Qara metalın əsas yataqları (dəmir, manqan, titan, xrom) Şimali Qvineya yüksəkliklərində, Syerra-Leonedə, Aşağı Voltada, Cənubi Afrikada və Atlas dağlarındadır. Başqa sahələrdə də dəmir filiz yataqları məlumdur. (Konqo hövzəsinin kənar qalxmalarında, Misirdə, Böyük Səhranin qərbində, Şərqi Afrikada). Əlvan metalların böyük yataqları yenə qədim qırışıqlıq əsasın çıxıntıları ilə əlaqədar olmaqla, Katanqada (kobalt, mis, sink, qurğuşun), Şərqi Konqoda (sink), Şimali Qvineya və Atlas dağlarındadır. Nadir metal yataqları Cənubi Afrikada Kalaxari sineklizini cənubdan və şərqdən əhatə edən kristallik əsasın qalxanlarında (litium, berillium, sürmə, uran), Katanqada (uran), Anqolada (uran) və s.sahələrdə məlumdur. Əlvan metalların əhəmiyyətli yataqları Cənubi Afrikada (maqmatik mənşəli qızıl, platin), Şərqi Afrikada (postmaqmatik mənşəli qızıl) və Şimali Qvineyada aşkar edilmişdir. Qiymətli daşlardan almazın ən böyük yataqları Cənubi Afrika, Katanqa və Şimali Qvineyadadır. Qeyri-mütal fatdalı qazıntılardan asbestin böyük yataqları Cənubi Afrikada (kianit, qrafit), Şərqi Afrikada, Atlas dağlarındadır (fosforitlər). 9

10 Daş kömürün ən böyük yataqları Cənubi Afrikadadır (paleozoy çöküntülərində). Bundan əlavə Rodeziyada, Tanqanika və Nyasa gölləri ətrsfında və Atlas dağlarında çoxlu kömür yataqları vardır. Neft yataqları əsasən üçüncü dövrün və mezozoyun dəniz çöküntüləri il əlaqədardır. Ən böyük yataqlar Şimali Afrikada ikinci dünya müharibəsindən sonra açılmışdır. Hazırda Liviyada, Misirdə, Əlcəzairdə, Tunisdə, Niger, Oqove və Kvanze çayları mənsəbində neftin çox böyük yataqları məlumdur. Bunlardan bir çoxu istismar edilir (Misirdə,Əlcəzairdə və Liviyada). Yanar qaz yataqları Əlcəzairdə kəşf edilmişdir. Relyefi Afrikanın relyefi onun geoloji quruluşu, tektonikası, maqmatizm və uzun geoloji dövrlərdə burada hakim olan ekzogen proseslərin fəaliyyəti ilə sıx əlaqədardır. Relyefin böyük formaları tektonik strukturlara uyğun gəlir. Afrikanın hipsometrik quruluşu bir tərəfdən neogen və dördüncü dövrdə baş verən tektonik hərəkətlərin,digər tərəfdən denudasiya və akkumulyasiya proseslərinin qarşılıqlı təsiri ilə müasir formaya düşmüşdür. Materik sabit platforma rejimində inkişaf etdiyinə görə onun səthi şaquli istiqamətdə az parçalanmış və burada çox kontrastlı relyef formalarına yalnız Atlas və Kap vilayətlərində, qismən də Şərqi Afrikada rast gəlmək mümkündür. Afrikada ən geniş yayılmış relyef formaları platforma düzənlikləri, qapalı çökəklər, yüksəkliklər və yaylalardır. Sineklizlərə uyğun gələn dairəvi çökəklər (Konqo, Kalaxari) materikin mərkəzi hissəsində və cənubunda daha aydın görünür. Şimalda çökəklərin konturu o qədər də kəskin və aydın deyildir. Burada yalnız Çad çökəkliyi ətraf sahələrdən yaxşı seçilir. Yüksəkliyinə görə Afrikada iki böyük sahə ayrılır: 10

11 1)Hündür Afrika, bu sahə onun cənub və şərq hissələrini tutur. Burada əksər ərazilərin mütləq yüksəkliyi 1000 m-dən artıqdır. 2)Alçaq Afrika bu ərazi qitənin şimal və qərb hissəsini (Böyük Səhranı və Sudanı) əhatə edir. Burada geniş əraziləri yüksəkliyi 1000 m-dən azdır. Yüksək Afrikada hündürlüyü 1000 m-dən az, Alçaq Afrikada isə 2000 m-dən xeyli yüksəyə qalxmış sahələr vardır. Bu iki hissə arasında şərti sərhəd Qvineya sahilindəki Bonqvoelo (Benqela) şəhərindən Eritreyadakı Mombasa şəhərinə qədər uzanan diaqonal xətt üzrə keçir. Ovalıq və düzənliklərin əksəriyyəti tektonik əyilmə sahələrinə, dağlıq və yaylalar isə tektonik qalxmalara uyğun gəlir. Beləliklə, Afrikada relyef və tektonikanın əsas elementləri bir-birinə tam uyğundur. Bununla yanaşı bəzi sahələrdə relyefin inversiyası müşahidə edilir. Məsələn, Karru sineklizi əslində çökək deyil, yüksək yayladır. Bu sinekliz Kap dağları üçüncü dövrdə (xüsusilə neogendə) qalxdığı zaman onunla bərabər qalxmış və yüksək yaylaya çevrilmişdir. Afrikada arid denudasiya və arid akkumulyasiya (xüsusilə eol) relyef formaları daha geniş yayılmışdır. Bol yağıntılı ekvatorial qurşaqda və subtropiklərdə flüvial, keçid iqlim sahələrində isə semiarid relyef formaları inkişaf etmişdir. Relyef xüsusiyyətlərinə görə Afrikada aşağıdakı morfostruktur vilayətlər ayrılır: Atlas dağları, Böyük Səhra və Sudan stolvarı ölkəsi, Şimali Qvineya yüksəkliyi, Konqo çökəyi və ətraf yüksəkliklər, Həbəşistan və Somali, Şərqi Afrika, Cənubi Afrika, Kap dağları vilayəti və Madaqaskar adası. Atlas dağları hertsin və alp qırışıqlığı zamanı yaranmış bir neçə böyük morfostruktur zonadan ibarətdir. Aralıq dənizi sahilboyu uzanan alçaq Tell Atlas qırışıq dağlardır. Cənub və cənub-qərbdə Yüksək, Orta və Səhra Atlası yerləşir. Yüksək Atlasda Cəbəl-Tubkal massivinin hündürlüyü 4165 m-ə çatır. Səhra Atlası orta yüksəkliyə malik olan massivlərdən və faylı 11

12 dağlardan ibarətdir. Atlas dağlarının daxili hissəsini yüksək Şott yaylası tutur. Yüksək Atlasla Atlantik okeanı sahili arasında Mərakeş Mesetası (yaylası) yerləşir. Böyük Səhra və Sudan stolvarı ölkəsi Afrika platformasının ümumi əyilmə sahəsindədir. Burada kristallik süxurlar enlik istiqamətdə düzülmüş, bir-birindən təcrid olunmuş massivləri və dağları əmələ gətirir. Qərbdə Regibat qalxanı sahəsində hündürlüyü 500 m-ə qədər yüksələn yayla və stolvarı sahələr, onun şərq kənarında paleozoy çöküntülərinin səthə çıxdığı sahədə isə kuestəbənzər tirələr və yaylalar yerləşir. Böyük Səhranın mərkəzində yerləşən Ahaqqar və Tibesti dağları daha yüksəkdir (Tahat dağı-3003 m, Emi-Kussi dağı 3415 m). Burada kristallik süxurlar böyük gümbəzəoxşar qalxan əmələ gətirir. Bu qalxanın tağında isə dərinlik qırılmaları üzrə vulkanik dağlar və lava yaylalrı yerləşir. Ahaqqar və Tibesti massivlərinin ətrafında üzə çıxan paleozoy süxurları kuest tirələri (Təsili) və səthi meylli stolvarı yaylaları (Muidir, Təsili-Əcər, Təsili-Ahaqqar, Adrar-İforas, Air, Çodo, Tummo) əmələ gətirir. Mərkəzi massivlər yüksək olduğundan quru dərələrlə çox parçalanmışdır. Böyük Səhra qumlarında itən bir çox quru dərələrin (vadilərin) mənbəyi Ahaqqar və Tibesti dağlarındadır. Böyük Səhra və Sudan vilayətinin şərqində, kristallik süxurların səthə çıxdığı üçüncü böyük sahə Qırmızı dəniz qrabeninin qərb kənarında ucalan Etbay dağlarını (Ərəbistan və Nubiyə səhralarının yüksək şərq kənarıdır) əmələ gətirir (Eş- Şaib 2184 m). Atlas dağları ilə Ahaqqar massivinin şimal ətəkləri arasında Atlasqabağı maili düzənlik və səhralar,cavan tektonik əyilmə zonasını tutan şoran ovalıqlar yerləşir. Şott adlanan bu ovalıqların bəzi yeri okean səviyyəsindən alçaqdır (Şott Melkir, -30 m). Ahaqqar və Tibestidən şimalda stolvarı yaylalar və qumlu səhralar yerləşir. Yaylaların yüksəkliyi m arasındadır (Hamada Tinqert, Edeyn-Ubari, Serir- Tibesti və s.). Bu yayalalardan şərqdə Liviya ovalığının qumlu- 12

13 gilli səhraları və dəniz səviyyəsindən 133 m-ə qədər alçaqda olan Kattar çökəyi yerləşir. Şimaldan bu ovalıq və çökəklər Aralıq dənizinin sahil yüksəklikləri (Cəbəl-əl-Əhdər, 865 m və s.) ilə əhatələnir. Mərkəzi qalxmalar zonasından cənubda böyük morfostrukturlar Atlantik sahili və Əl-Cof ovalıqları (bunları alçaq Adrar yaylası ayırır), Sahil yaylası, Orta Niger, Çad və Yuxarı Nil çökəkləridir. Çad çökəkliyi Bodele, Çad, Kavar, Manqa və Şari düzənliklərindən ibarətdir. Bodele düzənliyinin hündürlüyü 200 m-dən azdır. Orta Nil çökəyi ilə Çad çökəyi arasında kristallik süxur çıxıntıları üzərində Ennedi, Darfur və Kordofan yaylaları yerləşir. Darfurda lava yaylaları, vulkanik dağlar vardır (Cəbəl-Marra, 3088 m). Böyük Səhra-Sudan stolvarı sahəsindəki yaylaların bir qismi struktur yayla, bir qismi isə müxtəlif yaşlı və müxtəlif mənşəli hamarlanma səthləridir (peneplen). Böyük çökəklər zonası cənubdan yuxarı Qvineya, Kamerun və Azande yaylalarının şimal ətəyi, şərqdən isə Həbəşistan yaylasının dik qərb yamacı ilə əhatə olunur. Yuxarı Qvineya yüksəkliyi bir neçə massiv və yayladan ibarətdir. Massivlərdən Futa-Callon (1425 m), Syerra-Leone- Liberiya massivini (Loma, 1948 m), Toqo və Atakoranı göstərmək olar. Bunların arasında struktur-denudasion yaylalar, cənubda isə Qvineya sahili ovalığı uzanır. Sahil ovalığının şərq hissəsi Niger çayının geniş deltasıdır. Ekvatorial Afrikanın ən böyük morfostrukturu Konqo çökəyi və onu əhatə edən massivlər, yaylalardır. Konqo çökəyi mərkəzə tərəf pilləli alçalan, geniş hissəsi allüvial və göl çöküntüləri ilə örtülmüş qapalı düzənliklərdir. Konqo çayı qollarının birləşdiyi yerdə düzənliyin hündürlüyü m- dir. Konqo çökəyi şimal-qərbdə dağlıq Kamerun massivi (2680 m), şimalda Azande yaylası (yüksəkliyi m),qərbdə çay dərələri ilə çox kəsilmiş Cənubi Qvineya yaylası ilə əhatə edilmişdir. Kamerun massivinin tektonik qırılmaları üzrə Biafra körfəzi sahilində Kamerun vulkanı (4070 m) və körfəzin 13

14 içərisində Fernanda-Po vulkanı (3106m) ucalır. Bu tektonik zonada sahildən xeyli aralı Prinsipe, San-Tome (2135 m), Annobon dağlıq vulkanik adaları yerləşir.konqo çökəyindən cənubda Kvanqo, Lunda və Katanqa yaylaları enlik istiqamətdə uzanır. Bu yaylalar eyni zamanda Kalaxari çökəyinin şimal sərhədidir. Katanqa yaylası səthində qraben çökəkləri və horst tipli alçaq dağlar yerləşir. Konqo çökəyindən kənara yalnız bir çıxış vardır ki, bu da Konqo çayının Cənubi Qvineya yaylasında neogendə yaratdığı ensiz və astanalı dərin çay dərəsi üzrədir. Cənubi Afrikanın ən böyük morfostrukturu Kalaxari çökəyidir. Uzunsov formada olan bu çökək şimal və cənub hissələrə bölünür. Kalaxari çökəyi qərbdən nəhəng kuesti xatırladan yaylalarla əhatə edilir. (Biye, Kaoko, Damaralend və s.). Kalaxari şərqdə Matabele yaylası (1582 m), cənub-şərqdə Veldler yaylası və Əjdaha dağları (Katkin-pik,3657 m), cənubda Kap və yuxarı Karru yaylaları il əhatə olunmuşdur. Kalaxarini şərqdən əhatə edən dağlar və yaylalar da qərbdə olduğu kimi okean sahilinə çox dik enir, daxilə doğru isə tədricən alçalır. Kalaxari çökəyi şərqdə Zambezi və Limpopo çayları boyu, cənub-qərbdə isə Narınc çayı boyunca uzanan əyilmələr zonası ilə okeana açılır. Qitənin cənub qurtaracağında enlik istiqamətdə uzanan alçaq və orta hündürlükdə Kap dağları və sinklinal dərələr uzanır. Şərqi Afrika uca yaylalardan və dağlardan ibarətdir.burada çox böyük morfostruktur vilayət yerləşir (Həbəşistan, Somali və Ekvatorial Şərqi Afrika). Həbəşistan və Somali yaylaları kristallik platforma süxurlarının çox yüksəyə qalxdığı sahədədir. Həbəşistanda yaylanın səthi qalın vulkan süxurları ilə örtülmüşdür. Somalidə isə böyük gümbəzvarı qalxmanın cənub yamacında mezozoy və kaynozoy dəniz çöküntüləri yerləşir Yaylanın mərkəzi hissəsi üzrə rift dərəsi uzanır. Şimal-şərq istiqamətdə bu dərənin 14

15 yamacları aralanır və burada böyük Afar çökəyi, Danakil horstu və Danakil qrabeni yerləşir. Həbəşistan yaylasının səthi ayrı-ayrı massiv və yaylalardan ibarətdir. Burada dərin çay dərələri və tektonik çökəklər vardır. Ən yüksək sahə şimalda Ras-Daşan (4620 m) dağıdır. Həbəşistan yaylasından cənubda böyük yəhərvarı çökəklikdə Rudolf gölü yerləşir. Şərqi Afrika yaylası daha mürəkkəb relyefi ilə seçilir. Burada böyük gümbəzvarı qalxanın səthi qrabenlərlə kəsilmişdir. Qərbdə yerləşən Albert-Tanqanika qrabenləri sistemi qövsvarı formada uzanmaqla, qərbdən və şərqdən assimetrik quruluşlu dağlar və massivlərlə əhatələnir (Mitumba dağları, Göy dağlar, Ruvenzori massivi 5120 m). Burada vulkanik dağlar da vardır (Karasimbi, 4507 m). Şərqdəki qrabenlər dayazdır. Lakin burada Afrikanın ən böyük və uca vulkanik dağları (Kilimancaro 5895 m, Keniya 5199 m, qoruq elan edilmiş məşhur Nqoron kalderası) yerləşir. Yaylanın səthi Hind okeanına tərəf pilləvarı alçalır. Madaqaskar əsasən dağlıq relyefə malikdir (Saratanana 2886 m). Dağlar şərqə dik, qərbə tədricən alçalır və dərələrlə parçalanmış geniş yayla ilə əvəz olunur. Sahil boyu ensiz ovalıqlar uzanır. Afrikanın qərbində yerləşən Kanar və Yaşıl Burun adaları vulkanik mənşəli olmaqla, əsasən dağlıq relyefə malikdir. İqlimi Afrikanın iqlimi hər şeydən əvvəl, qitənin coğrafi mövqeyi ilə onun ekvatorial, tropik və qismən subtropik qurşaqlarda yerləşməsi ilə müəyyən edilir. Materik ərazisinin təxminən ¾ hissəsi üzərində günəş ildə iki dəfə zenitdə olur və bol şüa enerjisi verir. Afrikanın ekvatorial qurşağında ümumi radiasiyanın illik kəmiyyəti kkal/kv. sm, tropik qurşaqlarda kkal/kv.sm, Böyük Səhranın şərqində

16 kkal/kv.sm,subtropik qurşaqlarda isə kkal/kv.sm-ə bərabərdir. İllik radiasiya balansı materik üzərində kkal/kv.sm-dir. Beləliklə, Afrika illik radiasiya kəmiyyəti və radiasiya balansına görə başqa materiklərdən fərqlənir. O Yer kürəsinin ən isti materikidir. Afrika iqliminə qonşu okeanların və Asiya üzərində yaranan barik sahələrin, eləcə də materikin şimal və cənub hissəsində fəsillər üzrə bir-birinin əksi olan dəyişkən təzyiq sahələrinin təsiri böyükdür. Afrika üzərində subtropiklərarası atmosfer sirkulyasiyası, külək rejimi yağıntıların materikin üzərində paylanmasının əsas amilidir. Ekvatorial qurşaqda alçaq təzyiq sahəsi, tropiklərdə isə yüksək təzyiq sahəsinin hakim olması il ərzində tropiklərdən ekvator qurşağına hava cərəyanı yaranmasına səbəb olur. Bundan əlavə Afrikanı şərqdən və qərbdən əhatə edən Hind və Atlantik okeanları üzərində mövcud olan daimi təzyiq sahələrindən (Cənubi Hind okeanı, Şimali və Cənubi Atlantika antisiklonları) müxtəlif xassəli hava kütlələri daxil olur. Ekvatorial qurşaqda il boyu qalxan cərəyan, tropiklərdə isə enən hava cərəyanları, tropiklərlə ekvator arasında isə üfüqi hava cərəyanları hakimdir. Tropiklərdən ekvatora əsən quru, isti, tozlu hava passat cərəyanlarıdır. Ekvatordan şimal və cənub subekvatorial zonalara gələn ekvatorial mussonlar çox rütubətli olur. Subekvatorial zonaların dövrü rütubətlənməsi də ekvatorial mussonların davamlılığından asılıdır. Okeanlar üzərində yerləşən daimi təzyiq mərkəzlərindən gələn havalardan yalnız cənub Hind okeanı antisiklonu materikin cənub-şərq sahillərinə çox rütubət gətirir. Azor maksimumu və Cənubi Atlantika antisiklonlarının sağ cinahlarından tropik enliklərdə Afrikaya daxil olan hava kütlələri sərin olduğundan rütubət tutumu azdır, həm də bu hava kütlələri materikə yalnız müvafiq yarımkürələrin yayında daxil olduğundan, çox qızmar quru üzərində daha da qızır və yağıntı ayırmaq qabiliyyətini itirir. Qərbdə bütün il boyu yalnız ekvatorial qurşağa bol 16

17 yağıntı düşür.bu yağıntıları Qvineya körfəzinin şimal və şimalşərq sahillərindən daxil olan rütubətli dəniz hava kütlələri gətirir. Göstərilən sadə hava sirkulyasiyası sxemi ilin fəsillərindən asılı olaraq xeyli dəyişir. Bunun başlıca səbəbi müvafiq yarımkürələrdə yay fəslində materikin şimal və cənub tropik qurşaqlarında alçaq təzyiq sahələrinin yaranmasıdır. Buna görə tropiklərdən ekvatora əsən passatların illik rejimində ciddi dəyişiklik baş verir. Passatlar yalnız hər yarəmkünənin qış fəslində tropiklərin ümumi (zonal) yüksək təzyiq qurşaqlarına qoşulması ilə güclənir və çox təsirli olur. Onlar ekvatorial qurşağa, hətta onu keçib əks yarımkürəyə daxil olur. Ekvatorial zonada passatlar çox rütubətlənir və keçdiyi yarımkürənin subekvatorial qurşağında ekvatorial mussonları adlanırlar. Bu küləklər ekvatorial qurşağa şimal-şərqdən (şimal yarımkürəsində qış olan zaman) və cənub-şərqdən (cənub yarımkürəsində qış olan zaman) əsir. Ekvator qurşağını keçdikdə bunlar ekvatordan şimalda sağa, cənubda isə sola meyl edirlər. Qışda Ön Asiya yaylaları üzərində yaranan yüksək təzyiq sahəsindən materikin şimal-şərqinə (xüsusilə Somaliyə) passatlar daxil olur. Dəniz üzərindən keçən passatlar xeyli rütubətlənir və yağıntı verir. Fəsillərin dəyişməsi ilə əlaqədar olaraq Cənubi Hind okeanı antisiklonunun da təsir dairəsi dəyişir. Şimal yarımkürənin qışında onun sol cinahı küləkləri Afrikanın cənub-şərq sahillərinə, cənub yarımkürənin qışında isə cənub subekvatorial və tropik qurşaqlarında şərq sahillərə (Əjdaha dağlarına) çox yağıntl verir, qurunun içərilərinə isə quru halda daxil olur. Yanvar ayında materikin şimal hissəsi soyuyur və burada antisiklon hava şəraiti yaranır. Yanvarın orta temperaturu Aralıq dənizi sahillərində və Böyük Səhranın şimal hissəsində +12,orta hissəsində +12,+16, cənub hissəsində +16,+20 -dir. Atlas dağlarını +8 yanvar izotermi əhatə edir. 17

18 Yayla və yüksək dağlarda isə yanvar ayında temperatur 0 -yə enir və şaxtalar olur. Bu vaxt orta temperatur ekvator qurşağında +24,+26,Yuxarı Nil çökəyində isə +28 olur. Yanvar ayı materikin cənub hissəsində yayın qızmar ayıdır. Kalaxaridə bu ayın orta temperaturu +26,+28, (Kalaxari səhrasının qızmar cənub-qərbində +30 ) cənub sahildə isə +18, +20 -dir.şərqi Afrika yaylalarında bu vaxt orta temperatur +20,+24 olur. Yanvar ayında materikin şimal yarısında mütləq minimum temperatur 0, yəni xeyli aşağı olur. Mənfi temperatur 20 şimal enindən şimalda müşahidə edilir (- 7 qədər). Atlas dağlarında və yüksək Şott yaylasında -10,-20 şaxtalar olur.şimal subekvatorial qurşaqda yanvarda ən alçaq temperatur +8,+10 müşahidə edilmişdir. Bu vaxt cənubi Afrikada mütləq maksimum temperatur +40,+45 dərəcəyə (50 -yə qədər) çatır. Шякил 30 18

19 İyul ayında materikin şimal hisssəsi çox qızır,cənub hissəsi isə xeyli soyuyur. Ekvatorial qurşağın termik rejimində fəsillərdən asılı olaraq ciddi dəyişiklik baş vermir. Bu vaxt materikin şimal, Aralıq dənizi sahili vilayətlərində orta aylıq temperatur +28 (30 -yə qədər) olur. Böyük Səhranın geniş ərazisində orta iyul temperaturu +30, Çad çökəkliyinin şimal hissəsində +32, Böyük Səhranın şimal-qərb, cənub-qərb və bütün qərb hissəsində +32 -dir (Atlantik sahili ovalıqdan başqa). Böyük Səhranın qərb daxili hissəsində +36 -lik izoterm qapanır. Bu hissədə mütləq maksimum temperatur +50,+58 yə çatır, torpağın səthi +70 -yə qədər qızır. Ekvatorial zonaya yaxınlaşdıqca rütubət artdığına görə havanın temperaturu bir qədər düşür (Sudanda +28, ekvatorial qurşaqda +24,+26 ). Ekvatordan cənuba iyul ayının orta temperaturu tədricən azalır. Kalaxaridə +10, +16, Karru yaylasında və Əjdaha dağlarında +8,cənub sahildə +12 -dir. Cənubi Afrikanın yüksək dağlarında qışda şaxtalar olur, qar yağır. İyul ayında Cənubi Afrikada mütləq minimum temperatur müxtəlif yerlərdə -4,-6 hətta -11 -yə qədər düşür. İzotermlərin gedişinə relyef elementlərinin də böyük təsiri vardır. Afrikada temperaturun illik və sutkalıq amplitudu çox böyükdür. Sutkalıq temperatur amplitudu tropik qurşaq səhralarında +25,+30 -yə çatır, subtropik və ekvatorial qurşaqda bu xeyli azdır. Ən böyük temperatur amplitudu (+20,+26 ) Böyük Səhrada müşahidə olunur. Temperatur amplitudu Cənubi Afrikada +14,+16, ekvatorial qurşaqda isə +2,+4 -dir. Beləliklə, çox geniş şimal tropik qurşağı kontinental tropik səhra iqlimi ilə səciyyələnir. Burada qış aylarının orta temperaturu yer səthinin eyni coğrafi enliklərindəki səhələrin orta temperaturundan bir qədər az (+4,+5 ),yay aylarının orta temperaturu isə xeyli (+10,+12 ) artıqdır. Afrikada yağıntılar qeyri-bərabər paylanmışdır. Başqa materiklərin eyni coğrafi enlikdə yerləşən vilayətləri (Cənubi 19

20 və Mərkəzi Amerika, Cənubi və Cənub-Şərqi Asiya) Afrikadan daha çox yağıntı alır. Bu ilk növbədə atmosfer sirkulyasiyasının xarakterindən və kənar vilayətlərdən Afrikaya gələn hava kütlələrinin fiziki-dinamiki xüsusiyyətlərindən asılıdır. Rütubətləmə dərəcəsinə görə Afrikada bir neçə qurşaq aydın seçilir. Ekvator qurşağı yağıntıların bolluğu ilə başqa sahələrdən kəskin fərqlənir. Burada yağıntıların illik miqdarı mm-dir. Maksimal yağıntı ekvatoru coğrafi ekvatora yalnız Konqo hövzəsində uyğun gəlir. Qvineya körfəzi sahilində ən çox yağıntılar körfəzin şimal-şərq küncündə (Niger çayının deltası və Kamerun dağlarının qərb yamacları) və Yuxarı Qvineya yüksəkliyinin qərb hissəsində (Leone-Liberiya massivində, Futa-Callon dağları və s.) 5-10 şimal enlikləri arasında düşür Ekvator qurşağında yağıntılar il boyu bərabər paylanmışdır. Burada quraq ay yoxdur. Lakin payız və yazda günəş ekvatorda zenitdə olduqda yağıntılar daha çox düşür. Шякил

21 Daima rütubətli ekvator qurşağından şimala və cənuba yağıntıların miqdarı tədricən azalır, yağıntılı dövr isə qısalır şimal və cənub enlikləri arasında yağıntıların orta illik miqdarı 1000 mm-dən artıq olur. Lakin burada ilin quraq və yağıntılı dövrə bölünməsi bütün üzvi aləmin inkişafına kəskin təsir göstərir. Hər iki subekvatorial qurşaqda illik yağıntılar müvafiq yarımkürənin yay fəslində düşür. Bu belə baş verir: şimal yarımkürəsində yay olduqda Böyük Səhra çox qızır və alçaq təzyiq sahəsinə çevrilir.kalaxari üzərində bu vaxt yüksək təzyiq olur. Passatlar bu yüksək təzyiq sahəsində daha da güclənərək cənub və cənub-şərqdən ekvator qurşağına daxil olur. Bu qurşaqda quru tozlu küləklər öz xassəsini tamamilə dəyişir, çox rütubət götürür və ekvatoru keçərək şimal yarımkürəsinə daxil olur. Burada həmin küləklər öz istiqamətini dəyişir və şimal-şərqə hərəkət edir. Həmin küləklər şimal yarımkürəsi yayında şimal subekvatorial qurşağa, Sudana və Böyük Səhranın cənub kənar zonasına yağıntı gətirir. Bu vaxt Qvineya körfəzindən (cənub-qərb istiqamətindən) daxil olan çox rütubətli daimi dəniz mussonları şimal enliklərinə qədər irəliləyir. Lakin Sudanın şimal sərhədinə yaxınlaşdıqca bu havalar transformasiyaya uğrayır, rütubətini itirir və quruisti havalara çevrilir, yağıntı verə bilmir. Bunun ən başlıca səbəblərindən biri də şimal yarımkürəsi yayında səhranın çox qızması və kondensasiya səviyyəsinin yüksəyə qalxmasıdır. Şimal və cənub subekvatorial qurşaqların ekvator qurşağı sərhədində illik yağıntılar mm olur, yağıntılı dövr 8-21

22 10 ay davam edir və iki maksimum müşahidə edilir. Savannaların şimal (şimal yarımkürəsində) və cənub (cənub yarımkürəsində) sərhədində yağıntıların miqdarı 200 mm, yağınyılı dövrün davamlılığı isə 1-2 aya qədərdir. Ekvator qurşağına tərəf savannalarda yağıntıların miqdarı artır ( mm-ə qədər) və yağıntılı dövr uzanır (8-10 aya qədər). Savannanın orta hissələrində isə illik yağıntılar mm olmaqla,yağıntılı dövr 5-6 ay davam edir. Afrikada şimal və cənub tropikləri az yağıntı alır. Böyük Səhrada yağıntıların illik miqdarı 200 mm-dən, onun çox geniş daxili vilayətlərində isə 50 mm-dən azdır. Kalaxarinin şimal və şərq hissəsi mm, qərb hissəsi 200 mm-dən az, Namib səhrası isə 50 mm-dən az yağıntı alır. Böyük Səhra üzərində kondensasiya səviyyəsi 5 km yüksəkdə yerləşir. Bundan əlavə, qışda burada yüksək təzyiq sahəsi yarandığına görə, dəniz və okeanlardan rütubətli hava gəlmir.yay aylarında isə Böyük Səhra o qədər qızır ki, kənarlardan bura az-çox daxil olan rütubətli havalar çox qızır və doyma dərəcəsindən kəskin uzaqlaşır. Beləliklə, ilin hər iki yarısında, səhra üzərində atmosfer sirkulyasiyasının hər iki şəraitində burada yağıntı düşməsi ehtimalı çox azalır. Buna baxmayaraq, tropiklərdə az da olsa yağıntı düşür. İllik yağıntı bir yaxud iki leysan zamanı düşür. Bəzən bir neçə il dalbadal yağıntısız keçir. Böyük Səhranın cənub hissəsində yağıntılar əsasən yayda, şimal hissəsində isə qışda düşür (Aralıq dənizi rejimi). Şimal yarımkürəsi üçün yuxarıda deyilənlər təxminən eyni sxem üzrə cənub yarımkürəsinin yay fəslində təkrar olunur. Lakin bütün bu proseslər şimal yarımkürəsində olduğu kimi tam təkrar olmur. Burada materikin cənub-şərq kənarı Hind okeanından gələn dəniz mussonlarının təsiri altındadır. Yağıntıların illik miqdarı mm-dən artıqdır. Afrikanın şimal və cənub kənar hissələrini tutan subtropik qurşaqlarda yağıntıların illik miqdarı mm 22

23 (Liviya sahillərində 250 mm), Kap dağlarında 1000 mm-ə qədərdir. Hər iki qurşaqda yay quraq, qış yağıntılıdır. Bir tərəfdən yağıntıların azlığı, digər tərəfdən buxarlanma qabiliyyətinin çox yüksək olması böyük rütubət çatışmazlığı yaradır. Yalnız çox yağıntılı ekvator və subekvator qurşaqlarında, rütubət bolluğu hiss olunur. Başqa sahələrdə buxarlanma qabiliyyəti düşən yağıntıların miqdarından 5-10 dəfə, Böyük Səhrada dəfə artıqdır. Шякил 32. Afrikada aşağıdakı iqıim tipləri ayrılır: 1)Ekvator iqlimi. 2)Subekvator iqlimi (şimal və cənub subekvator iqlim qurşağını tutur). 3)Tropik passatlar iqlimi (hər iki yarımkürənin tropik qurşağı səhralarını əhatə edir). 4)Subtropik iqlim (Afrikanın həm şimal, həm də cənub yarımkürə subtropikləri Aralıq dənizi iqliminə aid olub, qışı rütubətli mülayim, yayı quru və istidir). Çayları və gölləri 23

24 Afrika ərazisi çay şəbəkə sıxlığının paylanması və səth axımının xüsusiyyətlərinə görə bir-birindən kəskin fərqlənən sahələrdən ibarətdir. Təbii şəraitin başqa komponentlərində olduğu kimi, səth sularının materik ərazisində paylanmasında da coğrafi zonallıq qanunu çox aydın nəzərə çarpır. Çay şəbəkəsinin sıxlığı və çayların sululuğu səth axımının həcmindən asılıdır. Səth axımının böyüklüyü isə yağıntıların miqdarından, buxarlanmadan,səthin meyilliyi dərəcəsindən, süxurların litolokiyasından, torpaq və bitki örtüyündən asılıdır. İл ərzində çox yağıntı alan ekvator qurşağında çay şəbəkəsi daha sıx, çaylar isə çox suludur. Bu qurşaqda səth axımı layının qalınlığı 400 mm-lə 1500 mm arasında dəyişir.yağıntıların miqdarı mm-dən artıq olan Qvineya körfəzinin şimal-şərq və şimal-qərb sahillərində dağların yamaclarında axım layının qalınlığı maksimal kəmiyyətə çatır. Konqo hövzəsinin böyük hissəsində bu rəqəm mm-ə qədərdir Ekvator qurşağından şimala və cənuba tərəf axım layının qalınlığı azalır. Subekvator qurşağında mm, Şərqi Afrika yaylalarının az yağıntılı sahələrində mm-ə qədər, tropiklərdə isə 50 mm-dən azdır. Qitənin şimal və cənub ucqarında səth axımının 200 mm-ə qədər artması müşahidə edilir. Beləliklə,Afrikada çay şəbəkəsi ekvator və ekvatoryanı qurşaqlarda daha sıxdır. Qitənin ən böyük çaylarından Nil, Konqo, Niger, Zambezi əsas su ehtiyatını bu qurşaqlardan alır. Axım layının qalınlığı 50 mm-dən az olan tropiklərdə daimi axarlı çaylar yoxdur (tranzit çaylar müstəsnalıq təşkil edir). Axım layı yenidən bir qədər artan subtropik zonalarda kiçik çaylar vardır. Bunların çoxu isti və quraq yay aylarında quruyur. Afrikanın səth axarı Atlantik və Hind okeanlarına, Aralıq dənizinə və daxili hövzəyə aiddir. Atlantik okeanı hövzəsinə materik ərazisinin 36.05%-i, Hind okeanına 18.28%- 24

25 i, Aralıq dəni- zinə 14.88%-i aiddir. Daxili hövzə ərazinin 1/3 hissəsini tutur (9 mln.kv.km). Afrikanın müasir çay sistemi cavandır. Neotektonik mərhələdə onun kənarlarının və şərq yaylalarının qalxması qədim dərələrin çox dərinləşməsinə, astanalar yaranmasına səbəb olmuşdur. Bu mərhələdə yüksəlməkdə olan kənar yayla və yüksəkliklərin yamaclarında yeni çay dərələri əmələ gəlmiş, bir çox yerdə çay qovuşmaları baş vermişdir. Afrika çaylarının oxşar cəhətləri onları hamsının çox astanalı olması, dərələrinin tez-tez istiqamətləri dəyişməsidir. Çay dərələrinin bu morfoloji xüsusiyyətləri onların cavanlığını bir daha sübut edir. Bu xüsusiyyətlərin özləri isə daha çox ərazinin tektonik quruluşu ilə bağlıdır. Çay dərələrinin istiqaməti əksər hallarda tektonik qırılmaların istiqamətinə uyğun gəlir, yaxud qırılmalar zonasını keçdikdə onlar astana və şəlalələr əmələ gətirirlər. Buna görə də Afrika çaylarının enerji ehtiyatı olduqca böyükdür (dünya çayları enerji ehtiyatının 20%-ə qədəri). Afrikanın səhralarında bir çox quru dərə sisteminin mövcudluğu keçmişdə tropik qurşaqların daha çox rütubət alması və burada daimi yaxud dövrü axarlı çayların olduğu haqda fikir söyləməyə imkan verir. Quru dərələrin bir çoxu Ahaqqar massivindən başlanıb, ətraf səhralarda qurtarır. Müəyyən edilmişdir ki, keçmişdə öz sularını okeana çatdıran bəzi çayların dərələrini qumlar basmışdır.quru dərələrdən bəzilərinin uzunluğu km-ə çatır. Atlas dağlarının cənub yamaclarından başlanan Saura dərəsi (vadisi) Tuat çökəyinə qədər uzanır. Yaxud Ahaqqar massivinin cənub yamacında yerləşən çox şaxəli quru dərələr birləşərək Azavan vadisini yaradır. Bu keçmişdə Niger çayının böyük qollarından biri idi. Kalxaridə də bir çox quru dərə sisteminə rast gəlmək mümkündür. Bunların çoxu okeana axarı olan keçmiş çay dərələridir. Beləliklə, dördüncü dövr plüvial epoxasında Afrikanın müasir axarsız sahələrinin xeyli hissəsindən okeana 25

26 axar var idi. Bununla belə müasir axarsız hövzələrin çox geniş bir hissəsindən kaynozoyun ikinci yarısından etibarən okeana axar olmamışdır (Çad gölü çökəyi, Əl-Cof, Tuat vahəsi və s.). Bu pleystosendən (çox güman maksimal buzlaşma dövründən) sonra iqlimdə aridləşmə təmayülünün artmasını göstərir. Hazırda materik ərazisinin 35%-dən çoxunda yağıntıların miqdarı o qədər azdır ki, daimi, hətta az-çox davam edən müvəqqəti axarlı çaylar belə əmələ gələ bilmir. Bununla belə, Afrikanın ekvator və subekvator qurşağında yaranan nəhəng çayların bir neçəsi dünya çayları arasında görkəmli yer tutur. Nil uzunluğuna görə birinci, Konqo isə sululuğuna görə ikinci yerdə durur. Afrikanın 4 çayı isə dünyanın böyük çayları sırasına daxildir. Африканын бюйцк чайлары щаггында мялумат ъядвяли. Чайлар ын ады Нил Конго (Заир ) Ниэер Замбе зи Нарын ъы Сенег ал Узунлуь у (км-ля) Су Иллик топлайыъы ахымы щювзянин (км 2 -ля) сащяси (мин км 2 -ля) Сцлбахым (млн. тонла) Afrika çaylarının illik su rejimi onların qidalanması ilə sıx bağlıdır. Çaylar yağış suları hesabına qidalanır. Qar suları 26

27 olduqca az sahədə kiçik çayların qidalanmasında müəyyən rol oynayır. (Atlas dağlarında, cənub kənar dağlarında, Kilimancaro, Keniya, Elqon və s. dağlarda). Çaylar yağış suları ilə qidalandığından, yağıntılı fəsildə onlar olduqca çox su aparır, quraq dövrdə isə lap dayazlaşırlar. Ekvator qurşağı çaylarında səviyyə il boyu yüksək olur. Şimal subekvator qurşağı çayları şimal yarımkürəsi yayında, cənub subekvator qurşağı çayları isə cənub yarımkürəsi yayında daşırlar. Aralıq dənizi və Kap vilayəti çayları qışda çox su axıtdığı halda, yayda bəzən quruyurlar. Aşağıda Afrikanın böyük çaylarının qısa səciyyəsi verilir. Nil uzunluğuna görə dünyada birinci, sutoplayıcı hövzəsinin sahəsinə görə beşinci yeri tutur. Nil öz mənbəyini ekvatorial Şərqi Afrikadan götürür. Bu nəhəng çayın mənbəyini Stenli (1875-ci ildə) kəşf etmişdir. O müəyyən etmişdir ki, Nilin başlanğıcını Viktoriya gölünə tökülən Kaqera çayı təşkil edir. Son zamanlar Nil çayının mənbəyinin başqa kiçik çay olması faktı irəli sürülmüşdür. Bu variantda Nilin uzunluğu 170 km artıq olmaqla 6841 km-ə çatır. Nil yuxarı axarında çox yağmurlu yaylalardan axır və burada bir çox göllər onun səviyyəsini tənzim edir. Yuxarı axarında çay çox suludur. O,Viktoriya gölündən Kioqa gölünə axır (bu hissə Yuxarı Nil adlanır) və suyunu bir qədər də artırıb, Albert gölünə (Viktoriya Nil), buradan isə çox sulu böyük çay kimi yuxarı Nil çökəyinə (Şərqi Sudan çökəyinə) istiqamətlənir (bu hissə əvvəlcə Albert-Nil, sonra Bəhr-Əl-Cəbəl çayı adlanır).yuxarı hissədə çay çox suludur, iti axır, bir çox astana və şəlalələr (Murçison,hündürlüyü 50 m) yaradır. Şərqi Sudan çökəyində çayın sürəti azalır, o çoxlu qollara ayrılır, suyu geniş əraziyə yayılır. Bataqlıq və qamışlıqlardan ibarət olan bu sahədə Nil bir çox qol qəbul edir (Bəhr-əl-Qəzəl, Sobat və s.) və buradan aşağı Ağ Nil adlanır. Xartum yaxınlığında Nil sağdan özünün ən böyük qolu olan Göy Nili qəbul edir. Həbəşistan yaylasının geniş daxili və qərb 27

28 hissəsinin sularını toplayan Göy Nil çox suludur. Çay öz axırıncı qolu Atbaranın mənsəbindən aşağı 2700 km məsafədə heç bir qol qəbul etmədən,böyük Səhranın şərq hissəsini cənubdan şimala kəsib keçir və Aralıq dənizinə tökülməzdən əvvəl özünün yaratdığı böyük deltada (sahəsi 22 min kv.km) bir çox qollara ayrılır. Nil səhrada qutuvarı terraslı dərə ilə axır. O burada Nubiyə qumdaşlarını və kristallik süxurları kəsir və böyük dirsəklər yaradır. Səhrada çay bir çox astanalar əmələ gətirir. Bu astanalar hələ Misir fironları dövründən səyyahların qitənin içərilərinə (bu yeganə yoldur) daxil olmasına ciddi maneə törətmişdir. Qədim Misirdə hələ 5500 il əvvəl Nil çayının rejimini öyrənmək üçün müşahidələr aparılmağa başlamışlar. Qədim yunan tarixçisi Herodot Misiri Nilin bəxşişi adlandırmışdır. Misir ərazisində çay geniş terraslı vadi ilə axır. Bu sahədə Nil dərəsi olduqca sıx məskunlaşmışdır. Nil çayının səviyyəsi yuxarı axarında iyun ayından başlayaraq qalxır və yüksək səviyyə dalğası çayın orta-aşağı axarında yalnız avqust və sentyabrda çatır. Çay Böyük Səhradan keçdikdə öz sularının yarıya qədərini itirir. Buna baxmayaraq, Qahirə yaxınlığında onun səviyyəsi 6-7 m-ə qalxır. Nil çayı üzərində suvarma məqsədi ilə kiçik hidrotexniki qurğular hələ eramızdan çox əvvəl tikilmişdir. Son iki əsrdə bu çay üzərində bir neçə bənd inşa edilmişdir. Bunlardan ən böyüyü SSRİ-nin bilavasitə köməyi ilə tikilmiş yüksək Asuan bəndidir. 2 Zair sululuğuna görə yalnız Amazon çayından geridə qalır. Konqo çökəyinə meyli olan geniş ekvator və subekvator qurşaqlarının səth suları bu çaya axır.zair hövzəsində çay şəbəkəsi sıx, çaylar (hətta kiçik çaylar belə) çox suludurlar. Çayın başlanğıcı Luapula çayının sağ qolu Zambezidir. Çay Zair adını yalnız Mveru kölündən çıxan Luvua və Lualaba 28

29 çayları birləşdikdən sonra alır. O, iki dəfə ekvatoru kəsir Çay sağdan və soldan (yəni şimal və cənub subekvator qurşaqlarından) bir çox qol qəbul edir. Onun sutoplayıcı hövzəsinin və qollarının çoxu ekvatordan cənubdadır. Çayın sol qollarının sahəsi sağ qollarının sahəsindən iki dəfə böyükdür. Zairin ən böyük sol qolu Kasai çayıdır. Bu çay bütün Lunda və Qərbi Katanqa yaylalarının şimala meyli olan sahələrinin suyunu toplayır. Sağda böyük qollar Uele-Ubanqidir. Çay qollarının və sutoplayıcının qeyri-bərabər paylanması, sahənin assimetrikliyi su rejiminə təsir göstərir. Ümumiyyətlə Zair il ərzində çox sulu olur. Lakin cənub yarımkürəsi yayında (noyabr-fevral aylarında) cənub qollar çaya daha çox su gətirir. Bu vaxt çayda səviyyə çox qalxır. İkinci zəif səviyyə qalxması şimal yarımkürəsinin yay fəslində olur. Yüksək və alçaq səviyyə arasında fərq başqa çaylarda olduğu kimi çox da böyük deyildir. Yüksək səviyyə zamanı su sərfi 60 min kub.m/san, alçaq səviyyə zamanı 30 min kub.m/san-dir. Zair çayı və qolları üzərində bir çox astana və şəlalələr vardır.onun yatağı okean dibində 2000 m dərinliyə qədər davam edir və bu çay okeana o qədər su gətirir ki, böyük məsafədə okean suyunun rəngini dəyişir və şirinləşdirir. Niger öz mənbəyini subekvator qurşağında bol yağıntılı yüksəkliklərdən (Leone-Liberiya massivindən) götürüb, böyük məsafədə şimal-şərqə, Böyük Səhraya tərəf axır və şimal enliklərində öz istiqamətini dəyişib, şərqə, sonra isə cənubşərqə axır. Öz yolunda Niger böyük bir yarımdairə cızır və dənizə töküldüyü yerdə sahəsi 25 min kv.km-dən çox olan delta yaradır. Niger öz yuxarı və aşağı axarında çox suludur. Orta axarında o suyunun əksəriyyətini qumlara hopdurur və buxarlanmaya itirir. Burada çayın suyundan suvarma məqsədi ilə də çox istifadə edilir. Sebu və Timbuktu şəhərləri arasında çay çox geniş bir sahədə qollara ayrılır, böyük subaeral delta və bataqlıqlar əmələ gətirir. Nigerdə maksimal axım mayoktyabrda olur. Ümumiyətlə çay mürəkkəb rejimə 29

Mənbə- A V R O P A Ümumi icmal Qərbi Avropa Coğrafi mövqeyi, sahəsi, sərhədləri və sahil

Mənbə-  A V R O P A Ümumi icmal Qərbi Avropa Coğrafi mövqeyi, sahəsi, sərhədləri və sahil http://coqrafiya.blogspot.com/ Mənbə-http://behruzmelikov.com/ A V R O P A Ümumi icmal Qərbi Avropa Coğrafi mövqeyi, sahəsi, sərhədləri və sahil xətti. Qərbi Avropa yer kürəsinin ən böyük materiki olan

Detaylı

ELM VƏ TƏHSİL MƏRKƏZİ TƏFƏKKÜR UNİVERSTETİ MÖVZU: RELYEFİN İNKİŞAF TARİXİ TƏLƏBƏ: MƏMMƏDOVA ÜLKƏR KURS: I QRUP: 410 İB

ELM VƏ TƏHSİL MƏRKƏZİ TƏFƏKKÜR UNİVERSTETİ MÖVZU: RELYEFİN İNKİŞAF TARİXİ TƏLƏBƏ: MƏMMƏDOVA ÜLKƏR KURS: I QRUP: 410 İB ELM VƏ TƏHSİL MƏRKƏZİ TƏFƏKKÜR UNİVERSTETİ MÖVZU: RELYEFİN İNKİŞAF TARİXİ TƏLƏBƏ: MƏMMƏDOVA ÜLKƏR KURS: I QRUP: 410 İB Azərbaycan relyefinin müasir xüsusiyyətlərini dərk etmək, ayrı-ayrı böyük formaların

Detaylı

B) I - 2; II - 1; III - 3; IV - 4 C) I - 5; II - 4; III - 2; IV - 1 D) I - 3; II - 5; III - 4; IV - 1 E) I - 4; II - 3; III - 2; IV

B) I - 2; II - 1; III - 3; IV - 4 C) I - 5; II - 4; III - 2; IV - 1 D) I - 3; II - 5; III - 4; IV - 1 E) I - 4; II - 3; III - 2; IV ##book_id=176//book_name= Materiklərin fiziki coğrafiyası // ##fk=206//ks=04//fn=176// sumalltest= 302 // ##Fakültənin adı:...tarix və Coğrafiya ##İxtisas...Coğrafiya müəllimliyi ##Fənnin adı...materiklərin

Detaylı

Mündəricat. Giriş...3

Mündəricat. Giriş...3 Mündəricat Giriş...3 1. Yer kürəsinin daxili quruluşu haqqında ümumi məlumat...5 2. Nüvə və onun quruluşu, Mantiya və onun hissələri...10 3. Yer kürəsinin daxili quruluşunun öyrənilməsi...12 4. Yer qabığı

Detaylı

AZƏRBAYCAN HAVA YOLLARI QAPALI SƏHMDAR CƏMİYYƏTİ MİLLİ AVİASİYA AKADEMİYASI REFERAT İXTİSAS: QRUP: FƏNN:

AZƏRBAYCAN HAVA YOLLARI QAPALI SƏHMDAR CƏMİYYƏTİ MİLLİ AVİASİYA AKADEMİYASI REFERAT İXTİSAS: QRUP: FƏNN: AZƏRBAYCAN HAVA YOLLARI QAPALI SƏHMDAR CƏMİYYƏTİ MİLLİ AVİASİYA AKADEMİYASI REFERAT FAKÜLTƏ: İXTİSAS: QRUP: TƏLƏBƏ: MÜƏLLİM: FƏNN: 1 BAKI - 2009 2 Plan. 1. Qısa faktlar 2. Cənubi Amerika haqqında 3. İqlimi

Detaylı

Azərbaycanın fiziki coğrafiyası İzahat vərəqəsi

Azərbaycanın fiziki coğrafiyası İzahat vərəqəsi Azərbaycanın fiziki coğrafiyası İzahat vərəqəsi Qələndərov Ç.S. Azərbaycanın fiziki coğrafiya fənni fiziki coğrafiya fənləri arasında ən mühüm fən olmaqla coğrafiya fakultəsinin magistr pilləsi üzrə I

Detaylı

MÖVZU: Simsiz şəbəkələr. Plan: 1. WiMax tüxnologiyası 2. Digər simsiz texnologiyalar və onların xüsusiyyətləri

MÖVZU: Simsiz şəbəkələr. Plan: 1. WiMax tüxnologiyası 2. Digər simsiz texnologiyalar və onların xüsusiyyətləri MÖVZU: Simsiz şəbəkələr Plan: 1. WiMax tüxnologiyası 2. Digər simsiz texnologiyalar və onların xüsusiyyətləri Hal-hazırda simsiz lokal şəbəkələrdən istifadəyə ildən-ilə daha çox üstünlük verilir. Simsiz

Detaylı

ELBRUS ƏLİZADƏ, NƏRMİNƏ SEYFULLAYEVA İRKƏN AKTOPRAK, YELENA ŞABANOVA

ELBRUS ƏLİZADƏ, NƏRMİNƏ SEYFULLAYEVA İRKƏN AKTOPRAK, YELENA ŞABANOVA ELBRUS ƏLİZADƏ, NƏRMİNƏ SEYFULLAYEVA İRKƏN AKTOPRAK, YELENA ŞABANOVA 9 Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün Coğrafiya fənni üzrə DƏRSLİK Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 03.06.2016-cı il

Detaylı

Dərinlik, sm. Kəsimlərin qoyuluduğu düzənlik əraziləri. Humus Azot CO2 C/N

Dərinlik, sm. Kəsimlərin qoyuluduğu düzənlik əraziləri. Humus Azot CO2 C/N Azərbaycanın düznlik torpaqları. Çəmən qəhvəyi torpaqlar Çəmən qəhvəyi torpaqlar yarımhidromorf yorpaqlar sırasına daxil olmaqla yanaşı suptropik qurşaqda qrunt rütubətlənməsinin təsiri ilə rütubətsevən

Detaylı

C OĞRAFİYA. (II ixtisas qrupu üçün) Coğrafiya

C OĞRAFİYA. (II ixtisas qrupu üçün) Coğrafiya Abituriyentlər qəbul proqramındakı materialı dərindən bilməklə yanaşı, aşağıdakıları da bacarmalıdırlar: müasir dövrü mətbuatın müvafiq materiallarından hərtərəfli istifadə etməyi; fənnin xüsusiyyətlərindən

Detaylı

9-cu sinif Coğrafiya. Respublika Fənn Olimpiadaları. Rayon (Şəhər) mərhələsi. Soyad. Məktəb

9-cu sinif Coğrafiya. Respublika Fənn Olimpiadaları. Rayon (Şəhər) mərhələsi. Soyad. Məktəb Respublika Fənn Olimpiadaları Rayon (Şəhər) mərhələsi Coğrafiya Ad Soyad Məktəb 1. İmtahan müddəti 90 dəqiqədir. 2. 4 səhv cavab 1 düz cavabı aparır. 3. Hər sual 4 bal ilə qiymətləndirilir. 4. Nəzarətçilərə

Detaylı

11-ci sinif Coğrafiya. Respublika Fənn Olimpiadaları. Rayon (Şəhər) mərhələsi. Soyad. Məktəb

11-ci sinif Coğrafiya. Respublika Fənn Olimpiadaları. Rayon (Şəhər) mərhələsi. Soyad. Məktəb Respublika Fənn Olimpiadaları Rayon (Şəhər) mərhələsi Coğrafiya Ad Soyad Məktəb 1. İmtahan müddəti 90 dəqiqədir. 2. 4 səhv cavab 1 düz cavabı aparır. 3. Hər sual 4 bal ilə qiymətləndirilir. 4. Nəzarətçilərə

Detaylı

BİOLOGİYA YEKUN IMT( AZ)

BİOLOGİYA YEKUN IMT( AZ) BİOLOGİYA YEKUN IMT( AZ) 1. Biosferin quruluşu və sərhədləri. Biosfer Yer kürəsində canlıların yaşadığı mühitdir. Biosferin sərhədləri aşağıdakılardır. A) Bütün hidrosfer. Məlumdur ki, su olan yerdə həyat

Detaylı

Ġstanbul METROBUS BRT. Ümumdünya Ehtiyatları Ġnstitutundan/EMBARQ Sibel Köylüoğlu və Dario Hidalgonun təqdimatlarından istifadə edilmiģdir

Ġstanbul METROBUS BRT. Ümumdünya Ehtiyatları Ġnstitutundan/EMBARQ Sibel Köylüoğlu və Dario Hidalgonun təqdimatlarından istifadə edilmiģdir Ġstanbul METROBUS BRT Ümumdünya Ehtiyatları Ġnstitutundan/EMBARQ Sibel Köylüoğlu və Dario Hidalgonun təqdimatlarından istifadə edilmiģdir Tarixi Ġstanbul Müasir Ġstanbul Ġstanbul Dünyanın ən tarixi və

Detaylı

10-cu sinif Coğrafiya. Respublika Fənn Olimpiadaları. Rayon (Şəhər) mərhələsi. Soyad. Məktəb

10-cu sinif Coğrafiya. Respublika Fənn Olimpiadaları. Rayon (Şəhər) mərhələsi. Soyad. Məktəb Respublika Fənn Olimpiadaları Rayon (Şəhər) mərhələsi Coğrafiya Ad Soyad Məktəb 1. İmtahan müddəti 90 dəqiqədir. 2. 4 səhv cavab 1 düz cavabı aparır. 3. Hər sual 4 bal ilə qiymətləndirilir. 4. Nəzarətçilərə

Detaylı

Azərbaycanda gələcək qaz ehtiyatlarının kəşfiyyatı: Qlobal texnologiyalar və yerli əməkdaşlıq

Azərbaycanda gələcək qaz ehtiyatlarının kəşfiyyatı: Qlobal texnologiyalar və yerli əməkdaşlıq Azərbaycanda gələcək qaz ehtiyatlarının kəşfiyyatı: Qlobal texnologiyalar və yerli əməkdaşlıq Neft və Qaz Konfransı 5 iyun, Bakı, Azərbaycan Qreq Rayli BP Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə BP 2006 Azərbaycanda

Detaylı

AZƏRBAYCANIN FAYDALI QAZINTILARI

AZƏRBAYCANIN FAYDALI QAZINTILARI AZƏRBAYCANIN FAYDALI QAZINTILARI Azərbaycan ərazisi bir sıra faydalı qazıntı növləri ilə zəngindir. Bunların içərisində enerjidaşıyıcılardan neft ve qaz; filizlərdən dəmir, xrom, mis, kobalt, molibden,

Detaylı

Melikov Behruz. Mühazirə 1

Melikov Behruz. Mühazirə 1 Mühazirə 1 GİRİŞ Yer kürəsinin təbiəti uzun müddətli inkişaf mərhələsi keçməklə, çox mürəkkəb şəraitdə formalaşıb. Yeri bütövlükdə və ya hissələr üzrə aşağıdakı Yer elmləri öyrənir: Planetin formasını,

Detaylı

Behruz Melikov. Hidrologiya.

Behruz Melikov. Hidrologiya. Hidrologiya. 1. Hidrologiyanın məqsədi, vəzifələri və tədqiqat üsulları... 2. Hidrologiyanın inkişaf tarixi və hidroloji öyrənilməsi... 3. Təbiətdə suyun paylanması... 4. Suyun əsas fiziki xassələri...

Detaylı

BİOSFER. Talıblı Pərviz Qrup: 400

BİOSFER. Talıblı Pərviz Qrup: 400 Talıblı Pərviz Qrup: 400 BİOSFER Yer kürəsinin səthi canlılar və cansızlar arasında bölünmüşdür. Yerin cansız aləminin yaşı 5 mlrd. il, canlı aləminin yaşı isə 3 mlrd. il olaraq qəbul edilmişdir. Məhz

Detaylı

AZƏRBAYCANDA INNOVASIYA POTENSIALı. Mehdiyev Əkbər 1313A

AZƏRBAYCANDA INNOVASIYA POTENSIALı. Mehdiyev Əkbər 1313A AZƏRBAYCANDA INNOVASIYA POTENSIALı Mehdiyev Əkbər 1313A Dunya təcrubəsi gostərir ki, innovasiya texnologiyalarından geniş istifadə olunması olkənin hərtərəfli inkişafına xidmət edir. Bu texnologiyalar

Detaylı

MAGİSTR DİSSERTASİYASI AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ MAGİSTRATURA MƏRKƏZİ.

MAGİSTR DİSSERTASİYASI AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ MAGİSTRATURA MƏRKƏZİ. AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ MAGİSTRATURA MƏRKƏZİ Əlyazması hüququnda Əmirova Aytən Azad (MAGİSTRANTIN A.S.A.) AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINDA TƏBİİ-EKZOGEN

Detaylı

MÜTƏXXƏSSİSLƏR dünya standartları tələblərinə cavab verən, 6 ayından 6 yaşınadək uşaqlar üçün inkişafetdirici oyuncaqlar əsasında xüsusi olaraq bütöv

MÜTƏXXƏSSİSLƏR dünya standartları tələblərinə cavab verən, 6 ayından 6 yaşınadək uşaqlar üçün inkişafetdirici oyuncaqlar əsasında xüsusi olaraq bütöv MÜTƏXXƏSSİSLƏR dünya standartları tələblərinə cavab verən, 6 ayından 6 yaşınadək uşaqlar üçün inkişafetdirici oyuncaqlar əsasında xüsusi olaraq bütöv bir ERKƏN İNKİŞAF SİSTEMİ hazırlamışlar. Bizim SERTIFIKATLAŞDIRILMIŞ

Detaylı

Azərbaycan Dövlət İqtİsad Unİversİtetİ Qİda məhsullarının texnologiyası kafedrası Fənn: İaşə müəssisələrinin avadanlıqları

Azərbaycan Dövlət İqtİsad Unİversİtetİ Qİda məhsullarının texnologiyası kafedrası Fənn: İaşə müəssisələrinin avadanlıqları Azərbaycan Dövlət İqtİsad Unİversİtetİ Qİda məhsullarının texnologiyası kafedrası Fənn: İaşə müəssisələrinin avadanlıqları Tərtib etdi: b/m, i.e.d. Nəsrullayeva G.M. MÖVZU 13. ISTILIK AVADANLILQARI PLAN

Detaylı

EFİOPİYA VƏ SOMALİNİN KƏND TƏSƏRRÜFATININ MÜQAYİSƏLİ SƏCİYYƏSİ

EFİOPİYA VƏ SOMALİNİN KƏND TƏSƏRRÜFATININ MÜQAYİSƏLİ SƏCİYYƏSİ EFİOPİYA VƏ SOMALİNİN KƏND TƏSƏRRÜFATININ MÜQAYİSƏLİ SƏCİYYƏSİ Efiopiyanın kənd təsərrüfatı. İqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edir.belə ki,üdm-un 50%-i, ixracatın isə 85%-i,ümumi məşğulluğun

Detaylı

Mən hansı ədədəm? Mən hansı ədədəm? İN S I V SİNİF

Mən hansı ədədəm? Mən hansı ədədəm? İN S I V SİNİF 1 Mən hansı ədədəm? Mən hansı ədədəm? 1 Altından xətt çəkilmiş rəqəm hansı ədədi göstərir? 9802 Altından xətt çəkilmiş rəqəm hansı ədədi göstərir? 846513 2 3 Ədədin yazılışının mövqeli sistemi 93765 Yüzlük

Detaylı

BİOSFER

BİOSFER BİOSFER Yer kürəsinin səthi canlılar və cansızlar arasında bölünmüşdür. Yerin cansız aləminin yaşı 5 mlrd. il, canlı aləminin yaşı isə 3 mlrd. il olaraq qəbul edilmişdir. Məhz bu səbəbdən bəzi alimlərin

Detaylı

3. Mütəhərrik oyunlara fiziki tərbiyyə vasitəsi kimi nəzəri əsas verən kim olmuşdur (rus alimi)?

3. Mütəhərrik oyunlara fiziki tərbiyyə vasitəsi kimi nəzəri əsas verən kim olmuşdur (rus alimi)? s 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 sual 1. A.M.Qorki mütəhərrik oyun haqqında hansı fikri söyləmişdir? 2. Mütəhərrik oyunların təhsil sisteminə daxil olmasında, habelə oyunların nəzəri və praktiki

Detaylı

RESPUBLİKA FƏNN OLİMPİADALARI

RESPUBLİKA FƏNN OLİMPİADALARI RESPUBLİKA FƏNN OLİMPİADALARI RESPUBLİKA MƏRHƏLƏSİ YARIMFİNAL TUR 11.03.2017 COĞRAFİYA 11-ci SİNİF 1. Çayların üzərində yerləşən şəhərləri mənsəbindən mənbəyinə doğru ardıcıl olaraq düzün: A) 1 Volqa;

Detaylı

Su duz mübadiləsinin endokrin tənzim mexanizmləri

Su duz mübadiləsinin endokrin tənzim mexanizmləri Su duz mübadiləsinin endokrin tənzim mexanizmləri Su-duz mübadiləsinin pozğunluğu onunla xarakterizə olunur ki, bu zaman natriumun hüceyrə daxilinə sorulması sürətləndiyi üçün kaliumun qatılığı hüceyrə

Detaylı

Baltik dənizi hövzəsi.

Baltik dənizi hövzəsi. Baltik dənizi hövzəsi. Baltik dənizi onun sahillərində yerləşən ölkələr üçün çox mühüm iqtisadi əhəmiyyətə malikdir.bu ölkələrin iqtisadiyyatı öz aralarında və regionlar arası və həmçinin dünya bazarına

Detaylı

Corabların qarışdırılması. Üç müxtəlif corab cütünü bir biri ilə elə qarışdırın ki, heç bir cütdə eyni rəngli corab olmasın.

Corabların qarışdırılması. Üç müxtəlif corab cütünü bir biri ilə elə qarışdırın ki, heç bir cütdə eyni rəngli corab olmasın. Corabların qarışdırılması Üç müxtəlif corab cütünü bir biri ilə elə qarışdırın ki, heç bir cütdə eyni rəngli corab olmasın. 1 2 Neçə kvadrat görürsünüz? Neçə üçbucaq görürsünüz? 2 Batuminin gəmi dayanacağında

Detaylı

Vəli Əliyev. Qarabağ. (Qədim dövr)

Vəli Əliyev. Qarabağ. (Qədim dövr) Vəli Əliyev Qarabağ (Qədim dövr) - 3, 3 /'W )* < 0 3 + g 3,«-/( i - W ) Vəli Əliyev. Qarabağ (Q əd im dövr) (A zərbaycan, türk, rus v ə in gilis dillərində) Bakı. Ç aşıoğlu - M ultim edia, 2010-2 0 4 səh.

Detaylı

Biryerdə nəticələrə doğru: AİB-nın Asiya və Sakit Okean Regionunda əməkdaşlığı haqqında 50 məqalə

Biryerdə nəticələrə doğru: AİB-nın Asiya və Sakit Okean Regionunda əməkdaşlığı haqqında 50 məqalə SUVARMA kənd təsərrüfatının inkişafını dəstəkləyir AZƏRBAYCAN SƏMƏRƏLİ ƏMƏKDAŞLIQ AİB Azərbaycanın zəngin sərvətlərinin idarə olunmasında innovativ və səmərəli yolların tapılmasına yardım edir. Biryerdə

Detaylı

BAKI BEYNƏLXALQ DƏNİZ TİCARƏT LİMANI QSC AZƏRBAYCAN. Statistik İcmal

BAKI BEYNƏLXALQ DƏNİZ TİCARƏT LİMANI QSC AZƏRBAYCAN. Statistik İcmal BAKI BEYNƏLXALQ DƏNİZ TİCARƏT LİMANI QSC AZƏRBAYCAN Statistik İcmal 215 www.portofbaku.com Bakı 216 215 Statistik İcmal MÜNDƏRİCAT İcmal...2 Gəmilərin Hərəkəti...4 Yükaşırmanın Xülasəsi...4 Qalaq Səpkili

Detaylı

Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir MÜHAZİRƏ 1.

Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir MÜHAZİRƏ 1. MÜHAZİRƏ 1. Xəzərin fiziki coğrafiyası fənninə giriş. Biz bu fənndə Xəzər dənizinin tək özü haqqında deyil,həmçinin onun sahillərindən də danışacagiq (xüsusilə Azərbaycan ərazisində). Burada sahil məfhumu

Detaylı

İŞ YERİNƏ DAİR ARAYIŞ ELEKTRON XİDMƏTİNDƏN İSTİFADƏ ÜZRƏ MEDODİKİ GÖSTƏRİŞLƏR

İŞ YERİNƏ DAİR ARAYIŞ ELEKTRON XİDMƏTİNDƏN İSTİFADƏ ÜZRƏ MEDODİKİ GÖSTƏRİŞLƏR İŞ YERİNƏ DAİR ARAYIŞ ELEKTRON XİDMƏTİNDƏN İSTİFADƏ ÜZRƏ MEDODİKİ GÖSTƏRİŞLƏR Mündəricat 1. Elektron xidmətdən istifadə üçün sisteminə daxil olmaq.... 2 Şəkil 1. Sisteminə giriş... 2 Şəkil 2. Elektron

Detaylı

Biznes əməliyyatları hesabatı 2015-ci ilin 1-ci yarısının nəticələri

Biznes əməliyyatları hesabatı 2015-ci ilin 1-ci yarısının nəticələri Biznes əməliyyatları hesabatı 2015-ci ilin 1-ci yarısının nəticələri Əsas göstəricilər Hasilat AÇG neft (min barel/gün) neft (milyon ton) Sahdəniz qaz (milyard kubmetr) kondensat (milyon ton) Əməliyyat

Detaylı

Əlavə C3 ƏMSSTQ Əlavəsi Düzəlişlər Reyestri

Əlavə C3 ƏMSSTQ Əlavəsi Düzəlişlər Reyestri Əlavə C3 ƏMSSTQ Əlavəsi Düzəlişlər Reyestri QOŞMA C3 ƏMSSTQ SƏNƏDİNƏ ƏLAVƏYƏ DÜZƏLİŞLƏRİN REYESTRİ Qoşma C3: ƏMSSTQ sənədinə Əlavəyə Düzəlişlərin Reyestri i MÜNDƏRİCAT 1 MÜQƏDDİMƏ... I Cədvəllər Cədvəl

Detaylı

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ KAFEDRA: QİDA MƏHSULLARININ TEXNOLOGİYASI FƏNN: BİOTEXNOLOGİYANIN ƏSASLARI GENETIK MÜHƏNDISLIK VƏ ONUN ƏSAS ANLAYIŞLARI Tərtib etdi: Dos.,t.e.n. Qədimova Natəvan

Detaylı

Fərdi ev və kottec qəsəbələri üçün IP həllər

Fərdi ev və kottec qəsəbələri üçün IP həllər Fərdi ev və kottec qəsəbələri üçün IP həllər sayta keçid www.grandstream.az Rəsmi nümayəndə Pronet şirkəti Fərdi ev və kottec qəsəbələri üçün IP həllər Grandstream avadanlığının bazası əsasında fərdi ev

Detaylı

AZƏRBAYCAN BANKLAR ASSOSİASİYASI BANK SEKTORU TRENDLƏRİ 2016 /12/

AZƏRBAYCAN BANKLAR ASSOSİASİYASI BANK SEKTORU TRENDLƏRİ 2016 /12/ AZƏRBAYCAN BANKLAR ASSOSİASİYASI BANK SEKTORU TRENDLƏRİ 2016 /12/ BAKI - 2017 1 MÜNDƏRİCAT BANKLARIN SAYI, XİDMƏT ŞƏBƏKƏSİ VƏ HEYƏTİ HAQQINDA 3 BANK SEKTORUNUN İCMAL BALANSI 4 BANK SEKTORUNUN MƏNFƏƏT (ZƏRƏR)

Detaylı

AZƏRBAYCANIN XARİCİ İQTİSADİ ƏLAQƏLƏRİ

AZƏRBAYCANIN XARİCİ İQTİSADİ ƏLAQƏLƏRİ AZƏRBAYCANIN XARİCİ İQTİSADİ ƏLAQƏLƏRİ Elşən Bağırzadə iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru Bakı - 2014 XARİCİ İQTİSADİ ƏLAQƏLƏRİN BAŞLICA İSTİQAMƏTLƏRİ Bir ölkənin xarici iqtisadi əlaqələri əsasən aşağıdakı istiqamətlər

Detaylı

DÜNYA GƏNC TÜRK YAZARLAR BİRLİYİ dgtyb@box.az; akber_q@yahoo.com Tel.: +99450 33 937 55 TÜRKÜN SƏSİ

DÜNYA GƏNC TÜRK YAZARLAR BİRLİYİ dgtyb@box.az; akber_q@yahoo.com Tel.: +99450 33 937 55 TÜRKÜN SƏSİ DÜNYA GƏNC TÜRK YAZARLAR BİRLİYİ dgtyb@box.az; akber_q@yahoo.com Tel.: +99450 33 937 55 TÜRKÜN SƏSİ Bu kitab Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri Hökümət Təşkilatlarına Dővlət Dəstəyi Şurası

Detaylı

2014-cü ilin üçüncü rübünün nəticələri

2014-cü ilin üçüncü rübünün nəticələri 2014-cü ilin üçüncü rübünün nəticələri Əsas göstəricilər Hasilat AÇG neft (min barel/gündə) neft (milyon ton) ŞD qaz (milyard kubmetr) kondensat (milyon ton) Əməliyyat məsrəfləri, $milyon AÇG BTC ŞD CQBK

Detaylı

Biznes əməliyyatları hesabatı 2016-cı ilin birinci yarısının nəticələri

Biznes əməliyyatları hesabatı 2016-cı ilin birinci yarısının nəticələri Biznes əməliyyatları hesabatı 2016-cı ilin birinci yarısının nəticələri Əsas göstəricilər Hasilat AÇG neft (min barel/gün) neft (milyon ton) Sahdəniz qaz (milyard kubmetr) kondensat (milyon ton) Əməliyyat

Detaylı

1 xal. arasında yerləşən neçə ixtisara düşməyən kəsr vardır? Məxrəci 24-ə bərabər olan və 1 5 -lə 3 4 ა) 3 ბ) 4 გ) 5 დ) 6

1 xal. arasında yerləşən neçə ixtisara düşməyən kəsr vardır? Məxrəci 24-ə bərabər olan və 1 5 -lə 3 4 ა) 3 ბ) 4 გ) 5 დ) 6 Məsələ 1 Məxrəci 24-ə bərabər olan və 1 5 -lə 3 4 arasında yerləşən neçə ixtisara düşməyən kəsr vardır? ა) 3 ბ) 4 გ) 5 დ) 6 2 Məsələ 2 İki avtomobil sabit sürətlə hərəkət edirdi və eyni məsafəni qət etdi.

Detaylı

Biznes əməliyyatları hesabatı 2015-ci ilin ilk üç rübünün nəticələri

Biznes əməliyyatları hesabatı 2015-ci ilin ilk üç rübünün nəticələri Biznes əməliyyatları hesabatı 2015-ci ilin ilk üç rübünün nəticələri Əsas göstəricilər Hasilat AÇG neft (min barel/gün) neft (milyon ton) Sahdəniz qaz (milyard kubmetr) kondensat (milyon ton) Əməliyyat

Detaylı

İllik maliyyə hesabatlarının tərtib olunması üzrə kommersiya təşkilatları üçün nümunəvi formalar. Bakı Çinar Soyuducuları ASC (Təşkilatın adı)

İllik maliyyə hesabatlarının tərtib olunması üzrə kommersiya təşkilatları üçün nümunəvi formalar. Bakı Çinar Soyuducuları ASC (Təşkilatın adı) İllik maliyyə hesabatlarının tərtib olunması kommersiya təşkilatları üçün nümunəvi formalar Bölmə/ Maddə -si Bölmə/Maddələrin adı Bakı Çinar Soyuducuları ASC (Təşkilatın adı) Mühasibat balansı 31 dekabr

Detaylı

Qiymətli kağızların təkrar bazar likvidlyinin emitent üçün imkanları. Elxan Həsənov SOCAR Capital Markets

Qiymətli kağızların təkrar bazar likvidlyinin emitent üçün imkanları. Elxan Həsənov SOCAR Capital Markets Qiymətli kağızların təkrar bazar likvidlyinin emitent üçün imkanları Elxan Həsənov SOCAR Capital Markets 100% dövlət şirkəti və ölkənin ən böyük vergi ödəyicisi; Şaxələnmiş gəlir mənbələri - Neft, qaz

Detaylı

MALIYYƏ VƏZIYYƏTI HAQQINDA HESABAT. 31 dekabr 2013-ci il tarixə

MALIYYƏ VƏZIYYƏTI HAQQINDA HESABAT. 31 dekabr 2013-ci il tarixə MALIYYƏ VƏZIYYƏTI HAQQINDA HESABAT "Qeyrihökumət təşkilatının forması, məzmunu və təqdim edilməsi Qaydası»na 1 nömrəli əlavə 31 dekabr 2013ci il tarixə FORMA 1 Müəssisə, təşkilat Vətəndaşların Əmək Hüquqlarını

Detaylı

HƏR SUALA BİR CAVAB. Kainat nə boydadır?

HƏR SUALA BİR CAVAB. Kainat nə boydadır? HƏR SUALA BİR CAVAB Kainat nə boydadır? Insan üçün Kainatın həqiqi ölçülərini təsəvvür etmək qeyri-mümkün bir şeydir. Biz nəinki onun nə qədər böyük olduğundan bixəbərik, üstəlik heç Kainatın real əzəmətlini

Detaylı

AMEDIA Ünvan: Bakı, Azərbaycan / C.Cabbarlı 44 / Caspian Plaza Tel.:( ) / ( )

AMEDIA Ünvan: Bakı, Azərbaycan / C.Cabbarlı 44 / Caspian Plaza Tel.:( ) / ( ) AMEDIA 2016 Ünvan: Bakı, Azərbaycan / C.Cabbarlı 44 / Caspian Plaza Tel.:(+994 12) 4369846 / (+994 77) 4100004 E-mail: info@amedia.az www.amedia.az HAQQIMIZDA AMEDIA komandası olaraq biz böhranda şirkətlərin

Detaylı

Analoq siqnallar Rəqəmli siqnal Rəqəmli siqnal

Analoq siqnallar Rəqəmli siqnal Rəqəmli siqnal Modemlər Rəqəmli siqnal 101001101 Analoq siqnallar Rəqəmli siqnal 101001101 modem modem Modem telefon xəttinin köməyi ilə 2 kompüterin arasında əlaqə yaradan qurgudur. Modem (modulyator/ demodulyator)

Detaylı

ƏVVƏLKİ VƏ YENİ BEYNƏLXALQ TERMİNALDA REKLAM MƏKANLARI. Brendlərin Uçuş Zolağı

ƏVVƏLKİ VƏ YENİ BEYNƏLXALQ TERMİNALDA REKLAM MƏKANLARI. Brendlərin Uçuş Zolağı ƏVVƏLKİ VƏ YENİ BEYNƏLXALQ TERMİNALDA REKLAM MƏKANLARI Brendlərin Uçuş Zolağı MÜNDƏRİCAT BİZ KİMİK? VİZYONUMUZ YENİ TERMİNALA BİR NƏZƏR NİYƏ BEYNƏLXALQ TERMİNALDA REKLAM? HƏDƏF KÜTLƏMİZ MƏHSULLARIMIZ BİZ

Detaylı

Şəkil 2. Qrafendə karbon atomlarının düzülüşü

Şəkil 2. Qrafendə karbon atomlarının düzülüşü MÜHAZİRƏ 15. Karbon nanoboruları, alınması və tətbiq sahələri Karbon nanoboruları kovalent rabitəyə malik karbon atomlarından ibarət, özü təşkil olunmuş, boru şəkilli nanoquruluşlardır. Onlar əsasən iki

Detaylı

Torpağın ağır metallarla çirklənməsi

Torpağın ağır metallarla çirklənməsi Torpağın ağır metallarla çirklənməsi Çirklənmə miqyasına və və bioloji obyektlərə təsirinə görə çirkləndirici maddələr arasında ağır metallar xüsusi yer tutur. Ağır metalların orqanizmdə böyük rolu vardır,

Detaylı

Ana kart (Motherboard)

Ana kart (Motherboard) 1 Ana kart (Motherboard) 2 Ana lövhə və ya ana kart (ing. motherboard) mürəkkəb çoxqatlı çap lövhəsində fərdi kompüterin əsas komponentləri (mərkəzi prosessor, operativ yaddaşın kontrollerləri, operativ

Detaylı

TİTUL VƏRƏQİ MƏKTƏBLİLƏRİN KİMYA FƏNNİ ÜZRƏ RESPUBLİKA OLİMPİADASI FİNAL MƏRHƏLƏSİ IX SİNİF. İştirakçı S.A.A. Şəhər, məktəb

TİTUL VƏRƏQİ MƏKTƏBLİLƏRİN KİMYA FƏNNİ ÜZRƏ RESPUBLİKA OLİMPİADASI FİNAL MƏRHƏLƏSİ IX SİNİF. İştirakçı S.A.A. Şəhər, məktəb TİTUL VƏRƏQİ MƏKTƏBLİLƏRİN KİMYA FƏNNİ ÜZRƏ RESPUBLİKA OLİMPİADASI FİNAL MƏRHƏLƏSİ IX SİNİF İştirakçı S.A.A. Şəhər, məktəb Sinif Tapşırıq 1 2 3 4 5 Cəmi Ballar Münsiflər heyyəti tərəfindən doldurulur 1

Detaylı

Mühazirə 6: Kation və Anion polimerləşmənin xüsusiyyətləri

Mühazirə 6: Kation və Anion polimerləşmənin xüsusiyyətləri Fənn: Yüksək molekullu birləşmələr kimyası Müəllim: Yavər Cəfər qızı Qasımova Fakültə: Kimya İxtisas: Kimya müəllimliyi Kafedra: Üzvi kimya və kimya texnologiyası Təhsil pilləsi: Bakalavr Mühazirə 6: Kation

Detaylı

MALIYYƏ VƏZIYYƏTI HAQQINDA HESABAT VÖEN

MALIYYƏ VƏZIYYƏTI HAQQINDA HESABAT VÖEN MALIYYƏ VƏZIYYƏTI HAQQINDA HESABAT «Qeyri-hökumət təşkilatının illik maliyyə hesabatının forması, məzmunu və təqdim edilməsi Qaydası»na 1 nömrəli əlavə 31 dekabr 2009 il tarixə FORMA 1 VÖEN 1 3 0 0 1 2

Detaylı

BÖYÜK DƏCCAL Amerika

BÖYÜK DƏCCAL Amerika BÖYÜK DƏCCAL Amerika 2 0 1 6 BÖYÜK DƏCCAL Amerika Müəllif: Seyyid Əhməd Əl Həsən (ə.s) Ansarullah Production 2016 Böyük Dəccal Kimdir? Rəhman və Rəhim olan Allahın adı ilə. Həmd olsun Aləmlərin Rəbbi olan

Detaylı

AZƏRBAYCANIN ENERJİ EHTİYATLARI VƏ ONLARDAN İSTİFADƏNİN MÖVCUD VƏZİYYƏTİ. Elşən Bağırzadə iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru.

AZƏRBAYCANIN ENERJİ EHTİYATLARI VƏ ONLARDAN İSTİFADƏNİN MÖVCUD VƏZİYYƏTİ. Elşən Bağırzadə iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru. AZƏRBAYCANIN ENERJİ EHTİYATLARI VƏ ONLARDAN İSTİFADƏNİN MÖVCUD VƏZİYYƏTİ Elşən Bağırzadə iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru Bakı - 2014 AZƏRBAYCANIN NEFT EHTİYATLARI Göstəricilər 2013 Kəşf edilmiş neft ehtiyatı,

Detaylı

Fəsil 11 Kumulyati v və transsərhəd təsi rlər

Fəsil 11 Kumulyati v və transsərhəd təsi rlər Fəsil 11 Kumulyati v və transsərhəd təsi rlər MÜNDƏRİCAT 11 KUMULYATİV VƏ TRANSSƏRHƏD TƏSİRLƏR... 11-1 11.1 Giriş... 11-1 11.2 Zaman və məkan sərhədləri... 11-1 11.2.1 Kumulyativ təsirlər... 11-1 11.2.2

Detaylı

Təcrübəçi və Yeni Məzunların işə qəbulu

Təcrübəçi və Yeni Məzunların işə qəbulu Təcrübəçi və Yeni Məzunların işə qəbulu 2013 Məzmun Nə etməli Texniki müsahibəyə dair məsləhətlər Seçim prosesinə ümumi baxış Gənc mütəxəssis (Challenge) proqramı Nə etməli Müsahibədə uğur qazanmaq üçün

Detaylı

ÖDƏNİŞ KARTLARI ÜZRƏ TARİFLƏR

ÖDƏNİŞ KARTLARI ÜZRƏ TARİFLƏR ÖDƏNİŞ KARTLARI ÜZRƏ TARİFLƏR 1.1 Kartın növü İllik (əsas kart) İllik (əlavə kart) 1. ÖDƏNİŞ KARTLARI ÜZRƏ TARİFLƏR Gold Virtual* Gold Gold İnfinite 1 il 10 AZN 5 AZN 5 AZN 8 AZN 20 AZN 40 AZN 3 AZN 10

Detaylı

Serbest iş 5. Azerbaycan Hava Yolları Qapalı Sehimdar Cemiyyeti. Milli Aviasiya Akademiyası

Serbest iş 5. Azerbaycan Hava Yolları Qapalı Sehimdar Cemiyyeti. Milli Aviasiya Akademiyası Azerbaycan Hava Yolları Qapalı Sehimdar Cemiyyeti Milli Aviasiya Akademiyası Serbest iş 5 Fenn: Fizika 2 Mövzu: Alternativ və bərpa olunan enerji mənbələri Kafedra: Aerokosmik Telebe: Memmedova Hemide

Detaylı

2015-ci ildə ali təhsil müəssisələrinə qəbul imtahanlarında Biologiya fənni üzrə istifadə olunmuş test tapşırıqları

2015-ci ildə ali təhsil müəssisələrinə qəbul imtahanlarında Biologiya fənni üzrə istifadə olunmuş test tapşırıqları 2015-ci ildə ali təhsil müəssisələrinə qəbul imtahanlarında Biologiya fənni üzrə istifadə olunmuş test tapşırıqları İXTİSAS QRUPU IV TEST TAPŞIRIĞI 25 QAPALI 21 AÇIQ HESABLAMA 1 SEÇİM 2 UYĞUNLUĞU MÜƏYYƏN

Detaylı

1246_Az_Q18_Qiyabi_Yekun imtahan testinin sualları Fənn : 1246 Alternativ yanacaqlar və onların tətbiqinin ekoloji təhlükəsizliyi

1246_Az_Q18_Qiyabi_Yekun imtahan testinin sualları Fənn : 1246 Alternativ yanacaqlar və onların tətbiqinin ekoloji təhlükəsizliyi 1246_Az_Q18_Qiyabi_Yekun imtahan testinin sualları Fənn : 1246 Alternativ yanacaqlar və onların tətbiqinin ekoloji təhlükəsizliyi 1. İES-lər ətraf mühitə necə təsir göstərir? iqlimi mülayimləşdirir havanı

Detaylı

KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ FƏNN SİNİF TARİX VARİANT ŞAGİRD

KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ FƏNN SİNİF TARİX VARİANT ŞAGİRD BAKI MODERN MƏKTƏBİ KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ FƏNN SİNİF TARİX VARİANT ŞAGİRD Qiymət ÜMUMİ TARIXI 6A1 01.2016 A 1. Finikiyalıların əkib-becərdikləri bitkilərin sırasını tamamlayın: : Zeytun Xurma?

Detaylı

XƏYALLARINIZI İNŞA EDİRİK! Ünvan: Bakı şəhəri, 8-ci mikrorayon.

XƏYALLARINIZI İNŞA EDİRİK! Ünvan: Bakı şəhəri, 8-ci mikrorayon. XƏYALLARINIZI İNŞA EDİRİK! Ünvan: Bakı şəhəri, 8-ci mikrorayon. E-mail: office@kristalabsheron.az BAKI ŞƏHƏRİ 8-ci MİKRORAYON LAYİHƏSİ www.kristalabsheron.az HAQQIMIZDA 25 İLLİK İPOTEKA TAM TƏMİRLİ MƏNZİLLƏR!

Detaylı

ALİ TƏHSİL MÜƏSSİSƏLƏRİNƏ QƏBUL İMTAHANI

ALİ TƏHSİL MÜƏSSİSƏLƏRİNƏ QƏBUL İMTAHANI Lİ TƏHSİL MÜƏSSİSƏLƏRİNƏ QƏUL İMTHNI II ixtisas qrupu variantları Lİ TƏHSİL MÜƏSSİSƏLƏRİNƏ QƏUL İMTHNI İXTİSS QRUPU II TEST TPŞIRIĞI 25 QPLI 21 ÇIQ HESLM 1 SEÇİM 2 UYĞUNLUĞU MÜƏYYƏN ETMƏK 1 ölmə: oğrafiya

Detaylı

MÜASİR ƏDƏBİYYATŞÜNASLIQDA ŞƏRQ-QƏRB KONTEKSTİNİN TƏDQİQİ

MÜASİR ƏDƏBİYYATŞÜNASLIQDA ŞƏRQ-QƏRB KONTEKSTİNİN TƏDQİQİ MÜASİR ƏDƏBİYYATŞÜNASLIQDA ŞƏRQ-QƏRB KONTEKSTİNİN TƏDQİQİ Öz Günümüzde, küreselleşme koşullarında Doğu-Batı çatışması özel aciliyet arz etmektedir. Doğu ülkelerinin zengin kültürel geleneğe sahip edebiyatı

Detaylı

Əlavə D Ətraf Mühitin və Sosial Sahənin İdarə Edilməsi və Monitorinqi Planı

Əlavə D Ətraf Mühitin və Sosial Sahənin İdarə Edilməsi və Monitorinqi Planı Əlavə D Ətraf Mühitin və Sosial Sahənin İdarə Edilməsi və Monitorinqi Planı MÜNDƏRİCAT 1 GİRİŞ... 1 2 İDARƏETMƏ PLANLARINA DÜZƏLİŞLƏR... 2 Cədvəl Cədvəl 1: -ə düzəlişlərin siyahısı... 3 Ətraf Mühitin və

Detaylı

Azərbaycanda alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrinin (ABOEM) inkişafı: nailiyyətlər və hədəflər

Azərbaycanda alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrinin (ABOEM) inkişafı: nailiyyətlər və hədəflər Azərbaycanda alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrinin (ABOEM) inkişafı: nailiyyətlər və hədəflər AREA-nın yaranması Alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə olunması üzrə Dövlət Proqramı

Detaylı

RESPUBLİKA FƏNN OLİMPİADALARI

RESPUBLİKA FƏNN OLİMPİADALARI RESPUBLİKA FƏNN OLİMPİADALARI RESPUBLİKA MƏRHƏLƏSİ YARIMFİNAL TUR 11.03.2017 KİMYA 9-cu SİNİF 1. a,b və c-ni üəyyən edin. a b c I. 0 2 +2 II. +2 0 2 III. +4 +2 +6 A) II, III В) I, III C) I, II, III D)

Detaylı

AZƏRBAYCANIN ENERJİ EHTİYATLARI VƏ ONLARDAN İSTİFADƏNİN MÖVCUD VƏZİYYƏTİ. Elşən Bağırzadə iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru.

AZƏRBAYCANIN ENERJİ EHTİYATLARI VƏ ONLARDAN İSTİFADƏNİN MÖVCUD VƏZİYYƏTİ. Elşən Bağırzadə iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru. AZƏRBAYCANIN ENERJİ EHTİYATLARI VƏ ONLARDAN İSTİFADƏNİN MÖVCUD VƏZİYYƏTİ Elşən Bağırzadə iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru Bakı - 2018 AZƏRBAYCANIN NEFT EHTİYATLARI Göstəricilər 2016 Kəşf edilmiş neft ehtiyatı,

Detaylı

Seçimli cavablı sual tapşırıq 1-19

Seçimli cavablı sual tapşırıq 1-19 Seçimli cavablı sual tapşırıq 1-19 Təlimat Hər suala dörd cavab verilmişdir. Onlardan ancaq biri düzgündür. Seçdiyiniz cavabı düzgün qeyd etməyin yeganə yolu cavablar vərəqinin müvafiq xanasında X işarəsini

Detaylı

Ekologiyanın müasir problemləri fənnindən II kollokvium üçün suallar Esgerova Mehriban 258m

Ekologiyanın müasir problemləri fənnindən II kollokvium üçün suallar Esgerova Mehriban 258m Ekologiyanın müasir problemləri fənnindən II kollokvium üçün suallar Esgerova Mehriban 258m 1)Alimlər urbanizasiya prosesini necə adlandırmışlar və XXI əsrə aid proqnozlar necədir? 2)Demoqrafik proses

Detaylı

Qida fiziologiyası. müəl., b.ü.f.d. BABAŞLI A.Ə.

Qida fiziologiyası. müəl., b.ü.f.d. BABAŞLI A.Ə. Fənn: Qida fiziologiyası Tərtib etdi: müəl., b.ü.f.d. BABAŞLI A.Ə. Mühazirə 7. QİDA RASİONLARINDA NORMALLAŞDIRILMASININ ELMİ ƏSASLARI YAĞLARIN Plan: 1) Lipidlərin orqanizm üçün fizioloji əhəmiyyəti. 2)

Detaylı

BAROKKO ÜSLUBUNDA PREMİUM YAŞAYIŞ KOMPLEKSİ

BAROKKO ÜSLUBUNDA PREMİUM YAŞAYIŞ KOMPLEKSİ XƏYALLARINIZI İNŞA EDİRİK! 01 510 81 81 050 880 81 81 Ünvan: Bakı şəhəri, Hüseyn Cavid prospekti E-mail: office@kristalabsheron.az MERİDA PREMİUM BAROKKO ÜSLUBUNDA PREMİUM YAŞAYIŞ KOMPLEKSİ NİYƏ MERİDA

Detaylı

TA-9106 AZE: AZƏRBAYCANDA HASİLAT SƏNAYESİNDƏ BENEFİSİAR SAHİBLİK MƏLUMATLARININ AÇIQLANMASINA DAİR YOL XƏRİTƏSİNİN TƏTBİQİNƏ DƏSTƏK ( )

TA-9106 AZE: AZƏRBAYCANDA HASİLAT SƏNAYESİNDƏ BENEFİSİAR SAHİBLİK MƏLUMATLARININ AÇIQLANMASINA DAİR YOL XƏRİTƏSİNİN TƏTBİQİNƏ DƏSTƏK ( ) TA-9106 AZE: AZƏRBAYCANDA HASİLAT SƏNAYESİNDƏ BENEFİSİAR SAHİBLİK MƏLUMATLARININ AÇIQLANMASINA DAİR YOL XƏRİTƏSİNİN TƏTBİQİNƏ DƏSTƏK (49451-001) SORĞU: BENEFİSİAR SAHİBLİYİN TƏRİFİ LAYİHƏSİ AZƏRBAYCAN

Detaylı

Dünya səviyyəli layihələrin təhlükəsiz və etibarlı şəkildə həyata keçirilməsi

Dünya səviyyəli layihələrin təhlükəsiz və etibarlı şəkildə həyata keçirilməsi Dünya səviyyəli layihələrin təhlükəsiz və etibarlı şəkildə həyata keçirilməsi Slayd 1 - Giriş Cənab Sədr, Hörmətli qonaqlar, Xanımlar və cənablar! BP şirkətinin Xəzər regionunda Azərbaycan və tərəfdaşlarımız

Detaylı

Şahdəniz Yatağının İşlənilməsində Yeni Texnologiyaların Tətbiqi. Şahdəniz Yatağının İşlənilməsində Yeni Texnologiyaların Tətbiqi Əl Kuk

Şahdəniz Yatağının İşlənilməsində Yeni Texnologiyaların Tətbiqi. Şahdəniz Yatağının İşlənilməsində Yeni Texnologiyaların Tətbiqi Əl Kuk Şahdəniz Yatağının İşlənilməsində Yeni Texnologiyaların Tətbiqi Əl Kuk, Şahdəniz İşlənməsi üzrə vitse-prezident Xəzər Neft və Qaz Konfransı, Bakı 6 iyun 2013-cü il Şahdəniz Yatağının İşlənilməsində Yeni

Detaylı

Azərbaycanda sosial müdafiə və sosial inteqrasiya

Azərbaycanda sosial müdafiə və sosial inteqrasiya Azərbaycanda sosial müdafiə və sosial inteqrasiya Avropa Komissiyası Məşğulluq, Sosial İşlər və İnteqrasiya Departamenti Əlyazma 2011-ci ildə başa çatmışdır Avropa Komissiyası Nə Avropa Komissiyası, nə

Detaylı

Azərbaycan Respublikasında çimərlik turizminin inkişafına dair ci illər üçün. Tədbirlər Planı

Azərbaycan Respublikasında çimərlik turizminin inkişafına dair ci illər üçün. Tədbirlər Planı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2017-ci il 30 mart tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmişdir Azərbaycan Respublikasında çimərlik turizminin inkişafına dair -ci illər üçün Tədbirlər Planı Tədbirin adı

Detaylı

BÖYÜK BRİTANİYANIN VERGİ SİSTEMİ

BÖYÜK BRİTANİYANIN VERGİ SİSTEMİ 58 MART 2013 BÖYÜK BRİTANİYANIN VERGİ SİSTEMİ Böyük Britaniya Qərbi Avropanın ən yüksək inkişaf ölkələrindən biridir. Bu ölkə vergi elminin vətəni hesab edilir. Böyük Britaniyanın vergi sahəsində olan

Detaylı

Uşaqlar üçün Müqəddəs Kitab təqdim edir. İtmiş Oğul

Uşaqlar üçün Müqəddəs Kitab təqdim edir. İtmiş Oğul Uşaqlar üçün Müqəddəs Kitab təqdim edir İtmiş Oğul Müəllif: Edward Hughes İllüstrasiya edən: Lazarus Uyğunlaşdıran: Ruth Klassen; Sarah S. Tərcümə edən: Günay Əsədova Təqdim edən: Bible for Children www.m1914.org

Detaylı

Sərbəst iş 2 Ağciyər xərçəngi, periferik ağciyər xərçəngi

Sərbəst iş 2 Ağciyər xərçəngi, periferik ağciyər xərçəngi Sərbəst iş 2 Ağciyər xərçəngi, periferik ağciyər xərçəngi Ağciyər xərçəngi, ağciyər toxumalarındakı hüceyrələrin nəzarətsiz olaraq artıb çoxaldığı bir xəstəlikdir. Bu qeyri-normal çoxalma, hüceyrələrin

Detaylı

Təsdiq edilmişdir Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı cü il. Sədr. Elman Rüstəmov

Təsdiq edilmişdir Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı cü il. Sədr. Elman Rüstəmov Təsdiq edilmişdir Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı Qərar 2014-cü il Sədr Elman Rüstəmov Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı tərəfindən ödəniş sistemlərində hesablaşmaların təşkili Qaydaları

Detaylı

EDİTÖR DEN. Aşk olsun böyle dostluğa ve kardeşliğe. Eşq olsun belə dostluğa. və qardaşlığa. www.petkim.com.tr - 1

EDİTÖR DEN. Aşk olsun böyle dostluğa ve kardeşliğe. Eşq olsun belə dostluğa. və qardaşlığa. www.petkim.com.tr - 1 EDİTÖR DEN Aşk olsun böyle dostluğa ve kardeşliğe PETKİM YAŞAM ın 1-4 Haziran 2010 tarihleri arasında Bakü de düzenlenen Caspian Oil & Gas (COG) Fuarı için hazırladığımız özel sayısı ile karşınızdayız

Detaylı

PE 100 BORULARI. su və qaz xətləri üçün POLİETİLEN BORU (PE 100) Keyfiyyətə üstünlük ver!!!

PE 100 BORULARI. su və qaz xətləri üçün POLİETİLEN BORU (PE 100) Keyfiyyətə üstünlük ver!!! PE 0 BORULARI su və qaz xətləri üçün POLİETİLEN BORU (PE 0) Keyfiyyətə üstünlük ver!!! Su həyatdır onu birlikdə qoruyaq! PE 0 BORULARI BİZ KİMİK? POLİMER SƏNAYE PARKI MMC 12-ci ildən fəaliyyət göstərir.

Detaylı

Heyvanlar Aləmi Fənni Üzrə

Heyvanlar Aləmi Fənni Üzrə Heyvanlar Aləmi Fənni Üzrə İmtahan Sualllarının Cavabları 1.Fənnin predmeti, məqsəd və vəzifələri. Heyvanlar aləminin Yer üzündə coğrafi yayılmasını öyrənən elm zoocoğrafiya adlanır. Zoocoğrafiya heyvanların

Detaylı

H E S A B A T Q E Y D Ə A L I N D I!

H E S A B A T Q E Y D Ə A L I N D I! R Ə S M İ S T A T İ S T İ K A H E S A B A T I 1-İstehsal -li forma Hesabatı təqdim edən müəssisənin adı: Bazarstore Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti Müəssisənin kodu: 1173024 Hesabat dövrü: 2016 -ci il 9

Detaylı

TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 2014 Yıl:2, Sayı:4 Sayfa:118-138 ISSN: 2147-8872

TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 2014 Yıl:2, Sayı:4 Sayfa:118-138 ISSN: 2147-8872 TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 2014 Yıl:2, Sayı:4 Sayfa:118-138 ISSN: 2147-8872 AZƏRBAYCAN VƏ OSMANLI TƏZKİRƏLƏRİNİN MÜQAYİSƏSİ ÖZET Vüsale Musalı * Ortaçağ'dan bugüne

Detaylı

Fəsil 12 Təhlükələri n təhli li və ri ski n qi ymətləndi ri lməsi

Fəsil 12 Təhlükələri n təhli li və ri ski n qi ymətləndi ri lməsi Fəsil 12 Təhlükələri n təhli li və ri ski n qi ymətləndi ri lməsi MÜNDƏRİCAT 12 TƏHLÜKƏLƏRİN TƏHLİLİ VƏ RİSKİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ... 12-1 12.1 Giriş... 12-1 12.2 Boru kəmərinin layihələndirilməsi və risk...

Detaylı

xazarinshaat.az Ünvan: Nizami Rayonu, Özbəkistan küçəsi 23/34

xazarinshaat.az Ünvan: Nizami Rayonu, Özbəkistan küçəsi 23/34 xazarinshaat.az Ünvan: Nizami Rayonu, Özbəkistan küçəsi 3/34 E-Mail office@kristalabsheron.az YAŞAYIŞA HAZIR TƏMİRLİ MƏNZİLLƏR QARAYEV LAYİHƏSİ xazarinshaat.az QARA QARAYEVDƏ 3 NÖMRƏLİ MƏKTƏBİN YAXINLIĞINDA

Detaylı

Bakı Modern Məktəbi. Yaddaş kitabçası. Azərbaycan tarixi- 6

Bakı Modern Məktəbi. Yaddaş kitabçası. Azərbaycan tarixi- 6 Bakı Modern Məktəbi Yaddaş kitabçası Azərbaycan tarixi- 6 Bakı-2016 Azərbaycanda qədim insanların məskən salması Nə üçün qədim insanlar Azərbaycan ərazisində məskən salmışdılar? Azərbaycanda qədim insanlarım

Detaylı

1 Giriş. Mündəricat. Şəkillərin siyahısı. Cədvəllərin siyahısı

1 Giriş. Mündəricat. Şəkillərin siyahısı. Cədvəllərin siyahısı 1 Mündəricat 1.1... 1-2 1.1.1 3Ö Seysmik Tədqiqatın Xülasəsi... 1-2 1.1.2 AYDH Kontrakt Sahəsinin yaxınlığında BP-nin digər kəşfiyyat və hasilat fəaliyyətləri... 1-3 1.2 3Ö Seysmik Tədqiqat üzrə ƏMSSTQ

Detaylı

CARİ MƏNFƏƏT VERGİSİ ÜZRƏ KOMMERSİYA TƏŞKİLATLARI ÜÇÜN 3 li MİLLİ MÜHASİBAT UÇOTU STANDARTI

CARİ MƏNFƏƏT VERGİSİ ÜZRƏ KOMMERSİYA TƏŞKİLATLARI ÜÇÜN 3 li MİLLİ MÜHASİBAT UÇOTU STANDARTI Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 2007-ci il 29 dekabr tarixli I-130 nömrəli əmri ilə təsdiq edilmişdir CARİ MƏNFƏƏT VERGİSİ ÜZRƏ KOMMERSİYA TƏŞKİLATLARI ÜÇÜN 3 li MİLLİ MÜHASİBAT UÇOTU STANDARTI

Detaylı