Van otlu peynirinin sıçan sindirim sistemi ve bazı kan parametreleri üzerine etkisi

Transkript

1 Van otlu peynirinin sıçan sindirim sistemi ve bazı kan parametreleri üzerine etkisi Hanefi Özbek 1, Halis Aksoy 2, Serdar Uğraş 3, Gürkan Öztürk 4, Kürşat Türkdoğan 5, İlyas Tuncer 5 Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi 1 Farmakoloji, 2 İç Hastalıkları, 3 Patoloji, 4 Gastroenteroloji ve 5 Fizyoloji Anabilim Dalları, Van Amaç: Bu çalışmada otlu peynir yapımında kullanılan Allium sp. (sirmo), Anthriscus nemorosa (mendi, mendo), Ferula sp. (heliz) bitkilerinin ve bu bitkilerle yapılan peynirlerin sıçanların bazı kan parametreleri ile mide ve duodenum histolojisi üzerine etkileri araştırıldı. Yöntem: Her birinde beş erkek ve beş dişi sıçan bulunan sekiz çalışma grubu oluşturuldu. Kontrol grubuna (grup I) yalnızca standart pelet sıçan yemi verildi. Allium sp., Anthriscus nemorosa ve Ferula sp. bitkileri sırayla grup II, III ve IV ün diyetine katıldı. Grup V, VI ve VII ye içerisine sırayla Allium sp., Anthriscus nemorosa ve Ferula sp. katılmış otlu peynir, VIII. gruba ise ot katılmamış sade peynir üç ay süreyle verildi. Çalışmanın bitiminde ratlardan anestezi altında kan ve doku örnekleri alındı. Bulgular: Histopatolojik yönden herhangi bir patolojik bulguya rastlanmadı. V, VI ve VII. çalışma gruplarının serum trigliserid düzeylerinin yüksek olduğu saptandı. Alyuvar değeri yönünden V. ve VIII. grupların, hemoglobin ve hematokrit değerleri yönünden V. gruba ait değerlerin kontrol grubuna göre yüksek olduğu, ortalama eritrosit hacmi değeri yönünden ise V. ve VIII. gruplara ait değerlerin kontrol grubundan düşük olduğu saptandı. Sonuç: Tek başına ya da bitkilerle birlikte peynir alımının sıçan mide ve duodenumuna bir etkisinin olmadığı, otlu peynirlerin sıçan serum trigliserid düzeyini artırdığı sonucuna varıldı. Anahtar kelimeler: Otlu peynir, sıçan, Allium sp., Anthriscus nemorosa, Ferula sp. The effects of Van herbal cheese on the rat gastrointestinal system and some blood parameters Objective: In this study we aimed to investigate the effects of Allium sp. (sirmo), Anthriscus nemorosa (mendi, mendo) Ferula sp. (heliz) and herbal cheese containing these plants on some blood parameters and histology of stomach and duodenum of the rats. Method: Eigth groups were formed. Each group consisted of five male and five female Sprague-Dawley rats. The rats in control group (group I) were only fed with standard pellet rat food (SPRF). In addition to SPRF Allium sp., Anthriscus nemorosa and Ferula sp. were added to the diet (-of groups II, III and IV, respectively. In group V, VI and VII herbal cheese made with Allium sp., Anthriscus nemorosa and Ferula sp. were given to the animals, respectively. Rats in group VIII were fed with standard rat diet and plain feta cheese. At the end of the study blood samples, stomach and duodenum of the rats were collected. Results: There were not any significant histopathological findings. Triglyceride level of the all herbal cheese groups were higher than control group. Erythrocyte counts of the group V and group VIII, and hemoglobin and hematocrit levels of the group V were higher than control group. Mean corpuscular volume level of the herbal cheese with group V and group VIII were lower than control group. Conclusion: Alone or within the cheese, these herbs have not caused any effect on the gastrointestinal system histology of the rats. Triglyceride levels of the herbal cheese groups have found higher than control group. Key words: Herbal cheese, rats, Allium sp., Anthriscus nemorosa, Ferula sp. :5-10 Yazışma adresi: Yrd.Doç.Dr.Hanefi Özbek, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji AD Maraş Caddesi, Araştırma Hastanesi 65300, Van. e-posta: hanefiozbek@hotmail.com 5

2 Beslenme alışkanlıkları ve yöresel özellik taşıyan yiyecekler, o yörede yaşayan insanların sağlığı üzerinde etkili olabilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü nün bir raporunda salamura veya tuzlanmış besinlerin mide kanseri riskini artırabileceği belirtilmiştir (1). Yine bazı vaka-kontrol, ekolojik veya kohort çalışmalarda beslenme alışkanlıkları ve diyetin sağlık yönünden risk taşıyabileceği bildirilmiştir (2-5). Özefagus ve mide kanserlerinin Türkiye nin doğusunda (Van ve yöresi dahil) % 27 oranında daha sık görüldüğü rapor edilerek özellikle diyete ve ekolojik yapıya bağlı pekçok faktörün bu bölgede halk sağlığı açısından yaşamsal önem taşıdığı vurgulanmıştır (6). Bu nedenle yöresel özellik taşıyan beslenme alışkanlıklarının ve yöreye özgü besinlerin kişilerin vücut sistemlerine ait etkilerinin araştırılmasının o yöreye has bazı hastalıkların (çeşitli kanserler, hormon dengesi bozuklukları gibi) veya kişilerin vücut sistemlerinde görülen çeşitli istenmeyen durumların (kan şekeri, kolesterol ve lipid değerlerinin yüksekliği gibi) aydınlatılmasında yararlı olabileceği düşünülebilir. Otlu peynir ve tuzlu balık (Chalcalburnus tarichiaynalı sazan balığı) Van ve yöresinde sık tüketilen iki besin maddesidir (7,8). Otlu peynir yapımında kullanılan bitkiler içerisinde Allium sp. (sirmo), Anthriscus nemorosa (mendi, mendo) ve Ferula sp. (heliz) bitkisinin en çok bilinen ve kullanılan bitkiler olduğu bildirilmektedir (9). Van otlu peynirine katılan otlarla ilgili olarak yapılan kapsamlı bir çalışmada (10) dokuz ayrı familyaya ait 61 çeşit bitki türünün tespit edildiği, bu bitkilerin teşhislerinin ve tanımlarının yapıldığı rapor edilmiştir. Otlu peynir yapımında kullanılan salamura otların bazı özellikleri üzerine yapılan bir çalışmada (11) salamura ot örneklerinin kimyasal bakımdan standart bir özellik taşımadığı ve insan sağlığına zararlı bazı patojen mikroorganizmaları (Coliform bakteriler ve Enterobacteriaceae türleri) içerdiği bildirilmiştir. Coşkun ve Öztürk (12) Van otlu peynirinde kullanılan otların bazılarında bulunan C vitamini ortalama değerlerini Allium sp. için 77.07±14.00 mg/100 g, Silene sp. için 5.02±1.63 mg/100 g ve Ferula sp. için 1.70±0.49 mg/100 g olarak saptamışlardır. Kurt ve Akyüz (13) Van otlu peyniri üretiminin halk tarafından son derece ilkel koşullarda yapıldığını, bu durumun tüketicilerin sağlığını olumsuz yönde etkileyebileceğini, bu yüzden peynir üretiminin standardize edilerek modern fabrikalarda yapılmasının uygun olacağını bildirmişlerdir. Bu çalışmada Van ve yöresinde oldukça sık tüketilen ve üretiminin hâlâ sağlıklı koşullarda yapılmadığı rapor edilen Van otlu peynirinin; sıçanlardaki kan şekeri, kolesterol ve lipid değerlerine, hematolojik parametrelere ve ayrıca mide ve duodenum histolojisi üzerine etkilerinin araştırılması amaçlanmıştır. Yöntem Bitki ve peynir materyali Otlu peynir yapımında kullanılan Allium sp., Anthriscus nemorosa ve Ferula sp. bahar aylarında, Van çevresindeki araziden toplanıp bir botaniste teşhis ettirildi. Otlu peynir yapımında kullanılabilmeleri için bu bitkiler Coşkun ve Tunçtürk ün bildirdiği şekilde (14) salamura halinde (% 5 oranında tuz içerecek şekilde) hazırlandılar. Peynir içerisinde bulunacak bitki oranı, Coşkun ve arkadaşlarının çalısmasına göre (15), süt ağırlığı esas alınarak % 2 oranında belirlendi. Peynir yapımında genellikle koyun sütü kullanıldığı bildirildiği için bu çalışmada tam yağlı koyun sütü tercih edildi (16). Bu üç bitkinin her birini ayrı ayrı içeren ve ayrıca bitki içermeyen (sade peynir) dört çeşit peynir, bir peynir ustasına yaptırılarak iki ay süreyle olgunlaşmaya bırakıldı (13) ve çalışma yapılıncaya kadar buzdolabında (4-6 o C) saklandı. Deney hayvanları Bu çalışmada Sprague-Dawley ırkı gram ağırlığında, haftalık erkek ve dişi cinsiyette sıçanlar kullanıldı. Deney hayvanları, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi Deney Hayvanları Ünitesi nden sağlandı. Hayvanlar 12 saat ışık-12 saat karanlık ritminde ışıklandırılan 22 ± 2 o C deki odalarda, çeşme suyu ve standart pelet yem (Van Yem Fabrikası, Van) ile beslendi. Su alımı serbest bırakıldı. Deney hayvanları standart plastik kafeslerde (Değişim Ltd., İstanbul) barındırıldı. Çalışma yapılmadan önce Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurul undan onay alındı. Deney prosedürü Her birinde beş erkek ve beş dişi olmak üzere, toplam 10 ar sıçan bulunan sekiz ayrı çalışma grubu oluşturuldu. Birinci gruba (kontrol grubu) çalışma boyunca standart pelet sıçan yemi verildi. II., III. ve 6

3 IV. gruplara sırayla Ferula sp., Anthriscus nemorosa ve Allium sp. bitkileri verildi. Sıçanların kurutulmuş bitkileri yemedikleri gözlendi. Bunun üzerine otlu peynir yapımında kullanıldıkları şekliyle, yani salamura haline getirilmiş şekliyle bu bitkiler sıçanlara verildi. Sıçanların salamura haldeki bitkileri yedikleri bizzat gözlendi. Bundan sonra sıçanların kafeslerine sabah da yukarıda belirtilen salamura yapılmış bitkiler, akşam da ise standart sıçan yemi konularak beslenmeleri sağlandı. V., VI. ve VII. gruplara sırası ile Ferula sp., Anthriscus nemorosa ve Allium sp. bitkilerinin katıldığı peynir ve ilave olarak standart sıçan yemi, sekizinci gruba ise sade peynir (bitki içermeyen peynir) ve standart sıçan yemi verildi. Tüm yemler sıçan başına 20 gram olacak şekilde tartılıp kafeslere konuldu. Yukarıda belirtilen diyet üç ay süreyle çalışma gruplarına uygulandı. Çalışmanın sonunda tüm gruplardan hafif eter anestezisi altında intrakardiyak girişimle kan alındı. Daha sonra derin eter anestezisi ile sakrifiye edilen sıçanların mide ve duodenumları çıkarılarak tamponlanmış % 10 luk formalin içerisinde fikse edildi. Vücut ağırlığı Çalışma süresince sıçanlar haftada bir kez (pazartesi günü saat arası) tartılarak kaydedildi. Vücut ağırlığı değişimi aşağıdaki formüle göre hesaplandı: Vücut ağırlığı değişimi (%) = 100 X (Ağırlık n - Ağırlık ilk ) / Ağırlık ilk Ağırlık ilk : Çalışmanın başında yapılan ilk ağırlık ölçümü. Ağırlık n : Çalışmanın devamında yapılan diğer (2., 3.,..., n.) ağırlık ölçümü. Biyokimyasal inceleme Serum açlık kan şekeri (AKŞ), kolesterol ve trigliserid değerleri ticari kitler (Roche) aracılığı ile Roche Modular Auto analyzer cihazında çalışıldı. Hematolojik inceleme Hematolojik parametreler Coulter MAX-M oto analizöründe, Coulter ın özel solüsyonunda çalışıldı. Akyuvar (WBC), alyuvar (RBC), hemoglobin (HGB), hematokrit (HCT), ortalama eritrosit hacmi (MCV), ortalama eritrosit hemoglobini (MCH), ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu (MCHC), trombosit sayısı (PLT) ve lenfosit sayısı (LY#) değerlerine bakıldı. Histopatolojik inceleme Çalışmanın sonunda bütün hayvanlar sakrifiye edilerek mide ve duodenumları çıkarıldı. % 10 luk tamponlu formalinde tespit edilip rutin doku takip işlemlerinden geçirildikten sonra parafin bloklara gömüldü. Dört mikrometre kalınlığında alınan kesitler Hematoxylin-Eosin (HE) ile boyanarak ışık mikroskobunda incelendi. İstatistiksel inceleme Tüm veriler ortalama ± standart sapma (SS) şeklinde ifade edildi. Gruplar, One-sample Kolmogorov-Smirnov testi ile dağılım yönünden incelendiler: P>0.05 bulunduğu için verilerin normal dağılım gösterdiği kabul edildi ve istatistiksel analizler parametrik testlerden tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ile yapıldı, anlamlı bulunan gruplara post-hoc testlerden (çoklu karşılaştırma testleri) Dunnett ve Bonferroni testleri uygulandı. İstatistik anlamlılık için P<0.05 olasılık değeri kabul edildi (17). Bulgular Vücut Ağırlığı Çalışma grupları arasında vücut ağırlığı yönünden anlamlı bir farklılık olmadığı, ancak çalışmanın sonunda (üç ay sonra) tüm gruplarda vücut ağırlığının çalışma başında yapılan ölçümlere göre % oranında arttığı saptandı. Biyokimyasal inceleme Çalışma gruplarından elde edilen biyokimyasal veriler Tablo 1 de gösterilmiştir. Buna göre AKŞ değerleri yönünden tek yönlü varyans analizi sonucuna göre gruplar arasında anlamlı farklılık bulunmasına karşılık, post-hoc Bonferroni testi sonuçlarına göre bu fark anlamlı kabul edilmedi. Kolesterol değerleri yönünden Allium sp. ve Allium sp. li peynir içeren gruplara ait değerlerin Ferula sp. ve A. Nemorosa gruplarına göre anlamlı seviyede yüksek bulunduğu saptandı. Çalışma grupları trigliserid değerleri yönünden değerlendirildiğinde ise Allium sp., Anthriscus nemorosa ve Ferula sp. bitkisi içeren peynir gruplarına ait trigliserid 7

4 değerlerinin kontrol grubuna göre ve yalnızca Allium Tablo 1. Çalışma gruplarının AKŞ, kolesterol ve trigliserid değerleri (ortalama ± SS). AKŞ Kolesterol Trigliserid Gruplar (mg/dl) (mg/dl) (mg/dl) Kontrol ± ± ± Ferula sp ± ± ± A. nemorosa ± ± ± Allium sp ± bc ± ± Ferula sp. içeren peynir ± ± abcd ± A. nemorosa içeren peynir ± ± abcd ± Allium sp. içeren peynir ± bc ± abcd ± Sade peynir ± ± d ± F değeri P değeri * *: ANOVA testi sonucu p<0.05 olmasına karşılık post-hoc Bonferroni testinde gruplar arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Post-hoc Dunnett ve Bonferroni testi sonuçları: a: p<0.05 (kontrol grubu ile karşılaştırma). b: p<0.05 (Ferula sp. grubu ile karşılaştırma). c: p<0.05 (A. nemorosa grubu ile karşılaştırma). d: p<0.05 (Allium sp. grubu ile karşılaştırma). sp., Anthriscus nemorosa ve Ferula sp. bitkisi verilen gruplara göre anlamlı derecede yüksek olduğu tespit edildi. Ayrıca sade peynir verilen gruba ait trigliserid değerinin yalnızca Allium sp. bitkisi verilen gruba göre anlamlı derecede yüksek olduğu saptandı. Hematolojik inceleme Çalışma gruplarından elde edilen tam kan sayımı verileri Tablo 2 de gösterilmiştir. Buna göre WBC, MCH, MCHC, PLT ve LY# değerleri yönünden gruplar arasında anlamlı bir farklılık bulunmazken diğer hematolojik parametreler yönünden gruplar arasında anlamlı farklılıklar saptandı. RBC değerlerinin Allium sp. içeren peynir grubunda, HCT değerlerinin Allium sp. içeren peynir grubunda kontrol grubuna göre anlamlı derecede yüksek, MCV değerlerinin ise Allium sp. içeren peynir ve sade peynir gruplarında kontrol grubuna göre anlamlı derecede düşük olduğu tespit edildi. Histopatolojik inceleme Deney gruplarının mide ve duodenum mukozaları erozyon, ülserasyon, inflamasyon, displastik ve metaplastik değişiklikler yönünden incelendi, mukozalar normal olarak değerlendirildi. Tartışma ve sonuç Çalışma grupları arasında vücut ağırlığı yönünden anlamlı bir farklılık olmadığı, ancak çalışmanın sonunda tüm gruplarda vücut ağırlığının bir miktar arttığı tespit edildi. Kullanılan deney hayvanları haftalık iken (genç dönem) çalışmaya başlanıp 12 hafta sonra çalışmanın bitirildiği göz önüne alındığında; saptanan kilo artışı, hayvanların doğal gelişiminin vücut ağırlıklarına yansıması olarak değerlendirildi. Gruplar arasında AKŞ yönünden anlamlı bir farklılık bulunmamış olmasına karşın otlu peynir gruplarının hepsinin AKŞ değerlerinin mg/dl arasında seyrettiği saptanmış olup, otlu peynir gruplarına ait AKŞ değerleri ile kontrol grubu AKŞ değeri arasında istatistiksel yönden anlamlı bir fark bulunmadı. Otlu peynir gruplarındaki AKŞ değerlerinin sıçanlarda diyabet yönünden değerlendirilip değerlendirilemeyeceğinin akla gelebileceği düşünülerek yapılan literatür taramasında Chithra ve arkadaşları (18) ile Singh ve arkadaşlarının (19) yaptıkları çalışmalarda AKŞ değeri >200 mg/dl olan sıçanların diyabetik olarak kabul edildiği saptandı. Bu nedenle otlu peynir gruplarından elde edilen AKŞ değerleri diyabet lehine değerlendirilmemiştir. Kolesterol değerleri yönünden kontrol grubu ile diğer gruplar arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Ancak Ferula sp. ve A. Nemorosa gruplarına ait kolesterol değrleri ile Allium sp. ve Allium sp. li peynir gruplarına ait kolesterol değerleri arasında anlamlı farklılık olduğu saptanmıştır. Jayasooriya ve 8

5 ark nın sıçanlar üzerinde yaptıkları bir çalışmada Tablo 2. Çalışma gruplarının tam kan sayımı değerleri (Ortalama ± SS) WBC RBC HGB HCT MCV MCH MCHC PLT LY# Gruplar (thsd/cu mm) (mill/cu mm) (g/dl) (%) (femtolitre) (picogram) (g/dl) (thsd/cu mm) (thsd/cu mm) Kontrol 5.14 ± ± ± ± ± ± ± ± ± 1.2 Ferula sp ± ± ± ± ± ± ± ± ± 1.2 A. nemorosa 5.00 ± ± ± ± ± ± ± ± ± 1.5 Allium sp ± 7.93 ± ± ± ± ± ± 647 ± 4.44± Ferula sp. + peynir 4.59 ± ± ± ± ± ± ± ± ± 1.7 A. nemorosa + peynir 3.52 ± 3.1 bce7.08 ± ± 0.83 c 40.5 ± ± ± ± ± ± 1.7 Allium sp. + peynir 4.81 ± 1.7 af 8.75 ± 0.38 f 16.5 ± 0.73 af 46.6 ± 2.2 ad 53.3 ± ± ± ± ± 1.1 Sade peynir 6.65 ± 4.1 f 8.38 ± ± 1.41 f 44.6 ± 4.3 ad 53.2 ± ± ± ± ± 2.4 F değeri p değeri Post-hoc Dunnett ve Bonferroni testi sonuçları: a: p<0.05 (kontrol grubu ile karşılaştırma). b: p<0.05 (Ferula sp. grubu ile karşılaştırma). c: p<0.05 (A. nemorosa grubu ile karşılaştırma). d: p<0.05 (Allium sp. grubu ile karşılaştırma). e: p<0.05 (Ferula sp. + peynir grubu ile karşılaştırma). f: p<0.05 (A. nemorosa + peynir grubu ile karşılaştırma). (20), kontrol grubundaki ratların total kolesterol düzeyi 100 mg/dl olarak verilmiştir. Bizim çalışmamızda kontrol grubundaki sıçanlara ait kolesterol değerlerinin ortalama mg/dl, anlamlı farklılık gösteren gruplardaki kolesterol değerlerinin ise mg/dl ve mg/dl olduğu Tablo 1 de görülmektedir. Kolesterol değerleri yönünden anlamlı bulunan bu farklılığın, Jayasooriya ve ark nın çalışması (20) göz önüne alındığında, klinik yönden bir önemi olmadığı söylenebilir. Trigliserid değerlerinin otlu peynir gruplarında ve sade peynir grubunda yüksek olduğu, ayrıca otlu peynir gruplarının sade peynir grubundan daha yüksek değerlerde olduğu saptandı. Yalnızca bitki alan grupların trigliserid değerleri ise kontrol grubuna göre daha düşük olmasına karşın istatistiksel olarak anlamlı bulunmadı. Sade peynir grubunun trigliserid değeri kontrol grubuna göre istatistiksel olarak anlamlı bulunmasa da oldukça yüksekti. Sıçanlara verilen peynirde bulunan yağın bu yükselmeye neden olabileceği söylenebilir. Otlu peynir gruplarının trigliserid değerleri ise kontrol grubuna göre anlamlı derecede (yaklaşık iki misli) yüksekti. Elde edilen trigliserid değerleri topluca değerlendirildiğinde; bitkilerin yalnız başlarına trigliserid değerini düşürmeye eğilimli oldukları, ancak peynirle bir araya geldiklerinde serum trigliserid değerini anlamlı derecede yükselttikleri söylenebilir. Bu yükselme diyetteki peynir ile açıklanmaya çalışılsa bile sade peynir verilen gruptaki yükselmenin bu kadar fazla olmayışı, trigliserid değerindeki yükselmenin yalnızca peynirden kaynaklanmadığını göstermektedir. Bu durumda bitkilerin yalnız başlarına trigliserid değerini düşürme eğiliminde olmalarına karşılık peynirle bir araya geldiklerinde trigliserid değerinin yükselmesi yönünde bir etki kazandıkları 9

6 söylenebilir. Bitkilerin fitokimyasal analizleri yapılarak içlerinde bulunan aktif bileşiklerin saptanması ve bu bileşiklerin ayrıca çalışılarak böyle bir etkiden sorumlu olup olmadıklarının saptanması bu durumu açıklığa kavuşturabilir. Çalışma gruplarına ait hematolojik parametrelerden RBC, HGB, HCT ve MCV anlamlı derecede farklı bulunsa da bu değerlerin kontrol grubuna ait değerlere çok yakın olduğu, dolayısı ile bulunan farklılığın bitkiler veya otlu peynirden değil, sıçanlardaki bireysel farklılıklardan ileri gelebileceği düşünülmüştür. Sonuç olarak otlu peynirin sıçan mide ve duodenumunda herhangi bir histopatolojik hasar oluşturmadığı, serum trigliserid düzeyini anlamlı derecede yükselttiği kanaatine varılmıştır. Kaynaklar 1. World Health Organization. Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic Diseases, WHO Technical Report Series 916, 2003, Geneva: World Health Organization. 2. Tsugane S, Tsuda M, Gey F, Watanabe S. Cross-sectional study with multiple measurements of biological markers for assessing stomach cancer risk at the population level. Environ Health Perspect 1992;98: Jossens JV, Hill MJ, Elliott P, Stamler R, Lesaffre E, Dyer A, et al. Dietary salt, nitrate and stomach cancer mortality in 24 countries. European Cancer Prevention (ECP) and the INTERSALT Cooperative Research Group. Int Epidemiol 1996;25: Kono S, Hirohata T. Nutrition and stomach cancer. Cancer Causes Control 1996;7: Tsugane S, Sasazuki S, Kobayashi M, Sasaki S. Salt and salted food intake and subsequent risk of gastric cancer among middle-aged Japanese men and women. Br J Cancer 2004;90: Türkdoğan MK, Akman N, Tuncer İ, Dilek FH, Akman E, Memik F, Aksoy H. The high prevalence of osephageal and gastric cancers in Eastern Turkey. Med Biol Environm 1998;26: Akyüz N, Coşkun H. Van otlu peynirilerinin üretimi ve peynire katılan otların peynirin çeşitli özellikleri üzerine etkisi. II. Süt ve Süt Ürünleri Sempozyumu Her Yönüyle Peynir, Haziran 1991, Tekirdağ, Trakya Üniv. Tekirdağ Zir Fak Yay 125: Küçüköner E, Akyüz N. Van-Erciş yöresinde farklı salamura metodlarıyla hazırlanan inci kefali balıklarının (Chalcalburnus tarichi) mikrobiyolojik, fiziksel, kimyasal ve duyusal özelliklerinin belirlenmesi (Yüksek Lisans Tez Özeti). YYÜ Fen Bil Enst 1992;1(1): Baytop T. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 578, Türk Tarih Kurumu Basım Evi. Ankara, Öztürk A, Öztürk S, Kartal Ş. Van otlu peynirine katılan bitkilerin özellikleri ve kullanılışları. OT Sistematik Botanik Derg 2000;7: Akyüz N, Coşkun H, Andiç S, Altun İ. Some general characteristics of pickled herbs used in making Van herby cheese. YYÜ Ziraat Fakültesi Derg 1996;6: Coşkun H, Öztürk B. Vitamin C contents of some herbs used in Van herby cheese (Van Otlu Peyniri). Nahrung 2000;44: Kurt A, Akyüz N. Van otlu peynirinin yapılışı ve mikrobiyolojik, fiziksel ve kimyasal nitelikleri. Gıda 1984;3: Coşkun H, Tunçtürk Y. Van otlu peyniri. V. Süt ve Süt Ürünleri Sempozyumu Geleneksel Süt Ürünleri Mayıs 1998; Tekirdağ, MPM Yayın No:621: Coşkun H, Bakırcı İ, Işık Ş. A study of the determination of herb-addition rate in Van herby cheese. YYÜ Zir Fak Derg 1996;6: Coşkun H. Van otlu peynirinin üretimi ile ilgili sorunlar ve çözüm önerileri. Gıda 1996; Özdamar K: Biostatistic by SPSS, 4 th edition, pp Kaan Kitabevi, 2001, Eskişehir, Turkey. 18. Chithra P, Sajithlal GB, Chandrakasan G. Influence of aloe vera on the healing of dermal wounds in diabetic rats. J Ethnopharmacol 1998;59: Singh SN, Vats P, Suri S, Shyam R, Kumria MML, Ranganathan S, et al. Effect of an antidiabetic extract of Catharantus roseus on enzymic activities in streptozotocin induced diabetic rats. J Ethnopharmacol 2001;76: Jayasooriya AP, Sakono M, Yukizaki C, Kawano M, Yamamoto K, Fukuda N. Effects of Momordica charantia powder on serum glucose levels and various lipid parameters in rats fed with cholesterol-free and cholesterol-enriched diets. J Ethnopharmacol 2000;72: