Merkezimize Başvuran HIV/AIDS Hastalarının Epidemiyolojik ve Klinik Özelliklerinin İrdelenmesi

Transkript

1 flora KLİNİK ÇALIŞMA/ RESEARCH ARTICLE Merkezimize Başvuran HIV/AIDS Hastalarının Epidemiological and Clinical Evaluation of a Group of HIV/AIDS Patients Who Referred to Our Clinic Nail ÖZGÜNEŞ 1, Tuba ZENGİN ELBİR 2, Saadet YAZICI 1, Ayşe Canan ÜÇIŞIK 1, Arzu DOĞRU 1, Pınar ERGEN 1, Fatma SARGIN 1, Özlem AYDIN 1 1 İstanbul Medeniyet Üniversitesi Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye 2 Özel Erdem Hastaneleri, İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği, İstanbul, Türkiye ÖZET Giriş: Bu çalışmanın amacı, yılları arasında kliniğimize başvuran 134 HIV/AIDS hastasına ait klinik durum, laboratuvar bulguları ve epidemiyolojik özelliklerin değerlendirilmesidir. Materyal ve Metod: Bu çalışma retrospektif tanımlayıcı bir çalışmadır. Kadın ve erkeklerin özellikleri karşılaştırılmıştır. Tanı doğrulaması için anti-hiv 1-2 hastalardan alınan kan örneklerinde Western Blot testi yapılmış ve tüm hastalarda lenfosit alt grupları değerlendirilmiştir. İstatistiksel değerlendirme için Graphpad Prism 5.0 yazılımı kullanılmıştır. p değerinin 0.05 in altında olması istatistiksel anlamlılık olarak kabul edilmiştir. Bulgular: Hastaların 99 (%73.9) u erkek, 35 (%26.1) i kadındı. Ortalama yaş ± yıldı. Kadınlar arasında ev hanımlarının oranı yüksekti (%78.7). Hastaların %63.5 i şüpheli heteroseksüel ilişki, %8.9 u ise homoseksüel ilişki bildirdi. Olguların %23.1 inde bulaşmanın ne yolla gerçekleştiği saptanamadı. Tüm hastaların %17.9 u partnerlerinin HIV tanısı alması nedeniyle, %14 ü ise ateş nedeniyle test edilmişti. Ortalama CD4+ hücre sayısı ± 222.7, ortalama viral yük ± IU olarak tespit edildi. Hastaların %9.7 sine akciğer tüberkülozu tanısı konuldu. Depresif yakınmalar açısından değerlendirildiğinde erkek ve kadınlar arasında fark olmadığı görüldü (p= 0.07). Ölüm oranı %8.9 olarak bulundu. Sonuç: HIV için temel geçiş yolu heteroseksüel cinsel ilişki olarak bulunmuştur. Bir kısım hastada geçiş yolunun bilinmiyor olması, bir sorundur. Hastalarda en sık eşlik eden infeksiyon akciğer tüberkülozudur. Depresif yakınmalar açısından kadınlar ve erkekler arasında fark saptanmamıştır. Anahtar Kelimeler: HIV, Kazanılmış immünyetmezlik sendromu, Epidemiyoloji Geliş Tarihi/Received: 24/03/ Kabul Ediliş Tarihi/Accepted: 11/06/

2 Özgüneş N, Zengin Elbir T, Yazıcı S, Üçışık AC, Epidemiological and Clinical Evaluation of a Group of HIV/AIDS Patients Who Referred to Our Clinic SUMMARY Epidemiological and Clinical Evaluation of a Group of HIV/AIDS Patients Who Referred to Our Clinic Nail ÖZGÜNEŞ 1, Tuba ZENGİN ELBİR 2, Saadet YAZICI 1, Ayşe Canan ÜÇIŞIK 1, Arzu DOĞRU 1, Pınar ERGEN 1, Fatma SARGIN 1, Özlem AYDIN 1 1 Department of Infectious Diseases and Clinical Microbiology, Goztepe Training and Research Hospital, University of Medeniyet, Istanbul, Turkey 2 Clinic of Infectious Diseases and Clinical Microbiology, Private Erdem Hospitals, Istanbul, Turkey Introduction: The epidemiological features, clinical symptoms and laboratory findings of HIV/AIDS cases who refered to our clinic between were evaluated retrospectively. Materials and Methods: Our study is a descriptive retrospective research. Descriptive characteristics were compared regarding gender. Blood samples obtained from anti-hiv 1-2 positive patients were used to confirm the diagnoses with Western Blot test. HIV-RNA and lymphocyte subgroups were examined in all patients. Graphpad Prism 5.0 was used for statistical analysis. A value of p< 0.05 was accepted as statistically significant. Results: Ninety nine (73.9%) of the cases were male and 35 (26.1%) were female. The mean age was ± years. The housewife ratio was extremely high (78.7%) among all patients. The heterosexual and homosexual intercourse ratios were 63.5% and 8.9% respectively. The route of transmission was not known in 23.1% of the patients 17.9% of those patients were tested due to diagnosis of their partners and 14.1% were tested due to fever. Mean CD4 count was ± and mean viral load was ± IU. Pulmonary tuberculosis was diagnosed in 9.7% of the patients. Patients were also evaluated for depressive symptoms and no statistical difference was found between genders (p= 0.07). Mortality rate was 8.9%. Conclusions: Heterosexual intercourse was found as the main transmission route of HIV. Unknown transmission route seems to be a problem. The most common co-infection was pulmonary tuberculosis. No significant difference was determined between males and females in terms of the occurrence of depressive symptoms. Key Words: HIV, Acquired immunodeficiency syndrome, Epidemiology GİRİŞ İnsan sağlığını tehdit eden ve çağımızın salgını olarak nitelendirilen HIV/AIDS (insan immünyetmezlik virüsü/kazanılmış immünyetmezlik sendromu) hastalığı, 25 yıldır büyük bir hızla yayılmış ve yayılmaya devam etmektedir [1]. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre dünyada 33.4 milyon kişi HIV/AIDS hastalığıyla yaşamaktadır [2]. Bu sayılara günde yaklaşık kişi ilave olmaktadır. İnfekte olan kişilerin %90 ı gelişmekte olan ülkelerde ve bunların da %70 i Afrika da yaşamaktadır. Başlangıçta eşcinsel erkeklerde saptanan hastalık daha sonra heteroseksüellerde de gösterilmiştir. Önceleri erkek/kadın oranı 7/1 iken, şu anda bu oran hemen hemen eşitlenmiştir [3]. Sadece erişkinleri değil, bebek, çocuk, genç, yaşlı demeden herkesi tehdit edebilen, henüz tam kür sağlayabilecek tedavisi ve aşısı bulunamamış olan bir hastalıktır. Yan etkileri fazla ve ekonomik olarak büyük yük getiren tedavi protokolleri, HIV/AIDS i ölümcül hastalık olmaktan çıkarıp, yaşam boyu ilaç kullanımını gerektiren bir tür kronik hastalığa dönüştürmüştür [4,5]. HIV ile ilişkili majör depresyon ve duygusal stres genellikle immünsüpresyon, ilaç yan etkisi ve hastalığın kendi nöropsikiyatrik tutulumundan kaynaklanmaktadır. Tedavi edilmeyen depresyon komorbiditeye sebep olmakla birlikte hastane viziti ve yatışı sayısını, madde kullanımını, riskli cinsel davranışları artırmakta ve tedaviye devamı azaltarak yaşam kalitesini düşürmektedir [6]. MATERYAL ve METOD yılları arasında kliniğimize başvuran 134 HIV/AIDS hastası retrospektif olarak incelenmiştir. Çalışmamız tanımlayıcı retrospektif bir çalışmadır. Çalışma Helsinki deklarasyonu 2008 e göre yürütülmüştür. Merkezimize başvuran ve anti-hiv 1-2 pozitif (Enzyme Immunoassay Biomerieux, Fransa; Behring, Almanya; Kemilüminesan Bio-Rad Fransa) bulunan kişilerin kan örnekleri, Western Blot doğrulama testiyle (Jel elektroforez; p24, gp41, gp160/120 bantlarından en az ikisinde pozitiflik) doğrulanmıştır. Tüm hastalarımızda (mümkün olduğu anda) HIV-RNA (viral yük- Re- 58

3 Merkezimize Başvuran HIV/AIDS Hastalarının Özgüneş N, Zengin Elbir T, Yazıcı S, Üçışık AC, al Time PCR- İzolasyon kiti: Sample Preparation System, Promega Corp. Madison,WI, USA. Amplifikasyon kiti: Real time HIV-1 amplification reagent, Abbott Molecular Inc. IL,USA) ve lenfosit subgruplarına (Beckman Coulter, Marsilya, Fransa) bakılmıştır. İstatistiksel analizler için Graphpad Prism 5.0 software kullanılmıştır. Gruplar arası karşılaştırma kikare testi ile yapılmış p< 0.05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir. BULGULAR Hastaların 99 (%73.9) u erkek, 35 (%26.1) i kadındır. Ortalama yaş ± yıl olarak bulunmuştur. İlk başvurudaki (test yapılabilen hastaların) ortalama CD4 sayısı ± ve ortalama viral yük ± IU dir. İlk başvurudaki yaş, viral yük ve CD4 sayısı açısından kadınlar ve erkekler arasında anlamlı fark saptanmamıştır (p> 0.05). Hastaların %72.4 ünde bulaş yolu cinsel ilişkidir. Kadın hastaların %78.8 inin eşinde de HIV pozitifliği mevcuttur. Heteroseksüel ilişki %63.5 oranıyla ana bulaş yolu olarak gözükmektedir. Bulaş yolu bilinmeyen hastaların oranı %23.1 dir. Homoseksüel ilişki ile bulaş %8.9, damar içi uyuşturucu kullanımına bağlı bulaş %4.5 olarak saptanmıştır. Tablo 1 de kişilerin HIV testi yaptırma nedenleri verilmiştir. İlk başvuruda eşlik eden hastalıklar Tablo 2 de listelenmiştir. Eşlik eden hastalıklar açısından cinsiyetler arasında anlamlı fark saptanmamıştır. Hastaların hepsi ilk başvuruda psikiyatriste de yönlendirilmiş ve %68.6 sının depresif semptomları olduğu öğrenilmiştir. Kadınlar ve erkekler arasında depresif semptomların varlığı açısından anlamlı fark bulunmamıştır (p< 0.05). Tablo 1. HIV testi yaptırma nedenleri Kadın Erkek Toplam (%) Odds oranı p HIV pozitif partner (17.9) 0.06 < Nedeni bilinmeyen ateş (14.1) Ameliyat öncesi rutin tarama (10.4) Hastanın isteği (10.4) Lenfadenopati (5.2) Kan bağışı (6.7) Pnömoni (11.2) Cezaevine giriş (3) Evlilik öncesi (2.2) Bilinç bulanıklığı (2.2) Askerliğe giriş (1.5) HIV pozitif çocuk sahibi olmak (1.5) Kondiloma akuminata (1.5) Nörolojik disfonksiyon (2.2) İshal (1.5) Nefrit (0.8) Yüksek sedimentasyon (0.8) Check up (4.5) GİS tümörü (0.8) Yurt dışı vize başvurusu (0.8) İş başvurusu (0.8) HIV: İnsan immünyetmezlik virüsü, GİS: Gastrointestinal sistem. 59

4 Özgüneş N, Zengin Elbir T, Yazıcı S, Üçışık AC, Epidemiological and Clinical Evaluation of a Group of HIV/AIDS Patients Who Referred to Our Clinic Tablo 2. Başvuruda eşlik eden hastalıklar Kadın Erkek Toplam Odds oranı p Pulmoner tüberküloz Hepatit C virüsü Hepatit B virüsü Pnömoni Santral sinir sistemi infeksiyonları (tüberküloz menenjiti + pürülan menenjit) Kondiloma akuminata Sifiliz Kaposi sarkomu Orofarengeal kandidiyaz Demans Çekum tümörü Tüberküloz lenfadenopati Takip ettiğimiz hastalardan ölen 12 olgudan beşi düzensiz tedavi almış, dördü ise antiretroviral tedavi alamamıştır (wasting sendromuna bağlı olarak). Ölüm sebepleri sırasıyla wasting sendromu (n= 4), tüberküloz menenjiti (n= 2), Kaposi sarkomu (n= 1), kriptokokal menenjit (n= 1), HIV ensefaliti (n= 1), kalp yetmezliği (n= 1), çekum tümörü (n= 1) ve Pneumocystis jiroveci pnömonisidir (n= 1). Beklenildiği üzere eşlik eden hastalığı olanlarda ölüm oranı daha yüksektir (%21.6). Kadın ve erkek hastalar arasında mortalite oranı açısından anlamlı fark yoktur (p= 0.108). Yaşayan 122 hastanın 57 sinde en az bir kez hastaneye yatış gerekmiştir. TARTIŞMA Ülkemizde ilk defa 1985 yılında iki HIV/AIDS olgusu olduğu bildirilmiş, daha sonra her yıl olgu sayılarında giderek artma gözlenmiştir [1]. T.C. Sağlık Bakanlığı Haziran 2011 verilerine göre ülkemizde 4826 HIV/AIDS hastası bulunmaktadır. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de hastalık en sık yaş arasında görülmektedir. Ülkemizde Taşdelen Fışgın ve arkadaşlarının çalışmasında ortalama yaş 38 yıl, Çelikbaş ve arkadaşlarının çalışmasında ise 36 yıl olarak bulunmuştur [7,8]. Bizim çalışmamızda ortalama yaş ± yıl olarak saptanmıştır. Türkiye deki bu yaş ortalaması yüksekliği aktif cinsel yaşama başlama yaşının geç oluşundan kaynaklanabilir. Ölüm oranı hasta popülasyonumuzda çok yüksek değildir (%8.9). Ölümler genellikle hiç tedavi alamamış veya artık wasting sendromu oluşmuş hastalarda görülmüştür. Beklenildiği üzere ölüm eşlik eden hastalığı olanlarda daha çok görülmüştür (%21.6), (p= 0.007) [7]. HIV tedavisinde günden güne meydana gelen gelişmelerle birlikte, bu düşük ölüm oranları, sağlık sistemimizin iyi çalışmasının da bir göstergesidir. Türkiye de HIV/AIDS tanısı alan her yeni olgu sosyal güvenlik çatısı altına alınmakta ve ilaçları temin edilmektedir. Bu önemli bir durumdur, çünkü birçok ülkede HIV/AIDS hastaları ilaçlara ulaşmakta zorluk çekmektedir. Diğer ülkelere benzer şekilde, olgularımızın büyük çoğunluğu cinsel ilişki yoluyla infekte olmuştur (%72.4) [8]. Hastaların %23.1 inin bulaş yolu bilinmemektedir. Sağlık Bakanlığı verilerinde bu oran %29 olarak açıklanmıştır. Türkiye de homoseksüalitenin büyük bir tabu olduğu gerçeğini göz önüne aldığımızda, bulaş yolu bilinmeyen olguların bir kısmının homoseksüel ilişkiyle bulaştığını düşünebiliriz. Taşdelen Fışgın ve arkadaşlarının çalışmasında heteroseksüel bulaş yolu %89 olarak bulunmuştur; bu oran bizim verimizle yakındır [1,7]. 60

5 Merkezimize Başvuran HIV/AIDS Hastalarının Özgüneş N, Zengin Elbir T, Yazıcı S, Üçışık AC, HIV/AIDS ve tüberküloz arasında sıkı bir ilişki vardır. Dünyada tüberküloz hastalarının %12 si HIV pozitiftir ve tüberküloza bağlı ölümlerin %22.5 i HIV ile koinfektedir [9]. Bu çalışmada 13 hastada tüberküloz infeksiyonu saptanmıştır. HIV pozitif hastalarda Kaposi sarkomu, Hodgkin ve Hodgkin dışı lenfoma, servikal, anal, kolorektal, testis, baş-boyun ve akciğer kanseri riskleri artmıştır [10]. Kaposi sarkomu riski kat daha yüksektir ve bu oran homoseksüel HIV pozitiflerde kata kadar yükselir [10-12]. Bizim çalışmamızda üç hastaya Kaposi sarkomu teşhisi konulmuştur. Bir olgu ilk başvuruda, diğerleri tedavi esnasında ortaya çıkmıştır. HIV pozitif hastalara mutlaka HCV taraması yapılması önerilmektedir [13,14]. Bizim hasta popülasyonumuzda anti-hcv pozitifliği oranı %3 olarak bulunmuştur. Anti-HCV pozitif olan hastalar HIV + hepatit C tedavi protokolleri eşliğinde değerlendirilmiş ve tedavileri düzenlenmiştir. Hastalar ayrıca depresyon açısından da sorgulanmış ve psikiyatri konsültasyonları yaptırılmıştır. Ciesla ve arkadaşlarının 10 çalışma ve 2596 hastayı kapsayan meta-analizine göre, HIV infeksiyonu ile majör depresyon arasında kuvvetli bir bağ bulunmaktadır [15]. HIV/AIDS in diğer kronik hastalıklardan farklı bir sosyal etkisi mevcuttur ve topluluk içindeki ilişkileri derinden etkiler [6]. Diğer yandan hastalığın en erken viremik dönemlerinde bile beyin omurilik sıvısında yüksek miktarda virüs olduğu uzun zamandır bilinmektedir [16]. HIV pozitif depresif hastayı tedavi etmek zor olabilir, çünkü bu hastalıktaki depresyonun mekanizması hala araştırılmaktadır. Bizim çalışmamızda hastaların %68.6 sının depresif semptomları olduğu kaydedilmiştir. HIV infeksiyonu ülkemizde sinsice yayılmaya devam etmektedir ve seksüel davranış paternleri bu infeksiyondan korunmada temeldir. Erken teşhis ve tedavi HIV pozitif hastalar için yaşamsal önem taşımaktadır. KAYNAKLAR 1. Badur S yılında AIDS: Nereden nereye geldik? AN- KEM 2007;21(Suppl 2): Piot P, Carael M. Acquired immundefıciency syndrome. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Mandell, Douglas and Bennett s Principles & Practice of Infectious Diseases. 7 th ed. Pennsylvania: Churchill Livingstone 2010: Ustaçelebi Ş. İnsan immünyetmezliği virüsleri HIV-1 and HIV-2. Ustaçelebi Ş (editör). Temel ve Klinik Mikrobiyoloji. Ankara: Güneş Kitabevi, 1999: Ünal S, Özkaya G. Kazanılmış immünyetmezlik sendromu. Topçu AW, Söyletir G, Doğanay M (eds). Enfeksiyon Hastalıkları ve Mikrobiyolojisi. 3. Baskı. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 2008: Sax PE, Cohen CJ, Kuritkes DR. Treatment of HIV infection. In: Sax PE, Cohen CJ, Kuritkes DR (eds). HIV Essentials. Sudbury, Massachusetts: Physicians Press, 2008: Valente Sharon M. Depression and HIV disease. JANAC 2003;14: Taşdelen Fışkın N, Tanyel E, Sarıkaya Genç H, Tülek N. HIV/AIDS olgularının değerlendirilmesi. KLİMİK Dergisi 2009;22: Celikbas A, Ergonul O, Baykam N, Eren S, Esener H, Eroglu M, et al. Epidemiologic and clinical characteristics of HIV/AIDS patients in Turkey, where the prevalence is the lowest in the region. J Int Assoc Physicians AIDS Care (Chic) 2008;7: Burzynski JN, Schluger NW, Garay SM. Tuberculosis and the human immunodeficiency virus infection. In: William NR, Garay SM (eds). Tuberculosis. 2 nd ed. Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins, 2004: Kucukoglu R, Yazganoglu KD. Virus and malignancy. Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2006;2: Dybul M, Fauci AS, Bartlett JG, Kaplan JE, Pau AK. Guidelines for using antiretroviral agents among HIV-infected adults and adolescents: the panel on Clinical Practices for Treatment of HIV. Ann Intern Med 2002;137(5 Pt 2): Krown SE. Acquired immunodefıciency syndrome-associated Kaposi s Sarcoma. Biology and Management. Med Clin North Am 1997;81: Dimitrakopoulos A, Takou A, Haida A, Molangeli S, Gialeraki A, Kordossis T. The prevalence of hepatitis B and C in HIVpositive Greek patients: relationship to survival of deceased AIDS patients. J Infect 2000;40: Ockenga J, Tillmann HL, Trautwein C, Stoll M, Manns MP, Schmidt RE. Hepatitis B and C in HlV-infected patients. Prevalence and prognostic value. J Hepatol 1997;27: Ciesla JA, Roberts JE. Meta-analysis of the relationship between HIV infection and risk for depressive disorders. Am J Psychiatr 2001;158: Altıntaş A, Benbir G. Neurological involvement in HIV infection. Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2007;3: Yazışma Adresi/Address for Correspondence Uzm. Dr. Tuba ZENGİN ELBİR Kozyatağı Mahallesi Şanlıer Sokak No: 21/17 Şenesenevler, Kadıköy, İstanbul-Türkiye E-posta: ztuba@hotmail.com 61