BİRLEŞTİRİCİ GÜÇ: KÜLTÜR ÖNCELİKLİ BÖLGESEL YOL HARİTASI. Haziran 2012 DOĞA, SU, KÜLTÜR

Transkript

1 RAKYA BİRLEŞTİRİCİ GÜÇ: DOĞA, SU, KÜLTÜR KÜLTÜR ÖNCELİKLİ BÖLGESEL YOL HARİTASI Haziran 2012

2 Trakya Kültür Öncelikli Yol Haritası Birleştirici Güç: Doğa, Su, Kültür, Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları Programı kapsamında, Tarihi Kentler Birliği adına ve Türkiye Belediyeler Birliği nin desteğiyle, ÇEKÜL Vakfı tarafından hazırlanmıştır. Çalışma, Tarihi Kentler Birliği Toplantısı (Uzunköprü- Aralık 2011), 1. Bölge Çalıştayı (Kırklareli- Mart 2012) ve 2. Bölge Çalıştayı (Tekirdağ- Mayıs 2012) sonuçlarını içermektedir. Haziran 2012

3 GİRİŞ YÖNETİCİ ÖZETİ 1 ÜÇLÜ BAKIŞ: GEÇİŞ COĞRAFYASI SINIRSIZ SINIRLAR; BÖLGE İÇİNDE BÖLGE GEÇMİŞTEN GELECEĞE BAKMAK: DÜN, BUGÜN, YARIN BİRLEŞTİRİCİ GÜÇ: DOĞA, SU, KÜLTÜR 2 BEK ANALİZİ BEKLENTİ ANALİZİ E ANALİZİ K ANALİZİ 3 ORTAK VİZYONDAN BÖLGESEL VİZYONA DOĞRU MEVCUT VİZYON TANIMLARI ORTAK VİZYON İÇİN ANAHTAR TEMALAR BÖLGE VİZYONU 4 TEMEL STRATEJİLERDEN EYLEMLERE DOĞRU SINIRSIZ SINIRLAR BÖLGESEL AĞLAR BÖLGEYE AİT OLMA GÜCÜN YÖNETİMİ ÇARPAN ETKİLEŞİM STRATEJİ ÇERÇEVESİ ÇARPAN ETKİLEŞİM STRATEJİ ÇERÇEVESİNİN YAPISI BİRLEŞTİRİCİ GÜÇ YÖNETİM PLANI İÇİN 10 BİLEŞEN 3 ÖNCELİKLİ YÖNETİM BİLEŞENİ 6 ÖNERİ PROGRAM VE PROJELER EYLEM PLANI 4 TEMEL STRATEJİ İÇİN EYLEMLEM PLANI PROGRAM VE PROJELER 7 5 TEMEL KAVRAM, 10 DERS YÖNETİM PLANI BÖLGESEL KALKINMA ENTEGRE HAVZA YÖNETİMİ KÜLTÜREL MİRAS KÜLTÜREL HARİTALAMA ÖRNEKLERDEN ALINAN 10 DERS SONUÇ ÇALIŞTAY KATILIMCI LİSTELERİ

4

5 GİRİŞ Kültür ve tabiat varlıkları açısından zengin bölgeler, günümüzde gelişim ve kalkınma stratejilerini bu varlıklarını temel alarak ve kültür odaklı oluşturmaya başlamıştır. Uluslararası düzlemde görülen birçok bölgesel planlama örneğinde, yerel zenginlik ve kaynaklar planlamadaki esas itici güç haline gelmektedir. Dolayısıyla, bölgesel değerlerin sürdürülmesine yönelik yeni koruma çözümleri geliştirilmekte ve bölgesel kalkınma da koruma stratejilerinden oluşan bu temel üzerinde yapılandırılmaktadır. Diğer bir deyişle, koruma alanının bölgesel planlama ve kalkınmaya temel oluşturması, değer çeşitliliği yüksek bölgelerin sürdürülebilmesi ve yaşanabilir alanların yaratılması açısından ön koşul haline gelmiştir. Bölgesel planlama alanının kültür odaklı gelişime sahne olabilmesi, kuşkusuz katılımcı ortamların yaratılması ve yeni işbirliği çözümlerinin geliştirilmesiyle gerçekleşir. Hem kendilerine özgü farklı nitelikler barındıran, hem de taşıdıkları ortak değer ve beklentilerle aynı paydada buluşan bölge birimlerinin, aynı stratejik çerçeve altında bir araya gelmeleri ve bölgenin değerlerini bir bütün halinde değerlendirip korumaları, kısacası ortak bir gelecek kurgulamaları gerekir. Zengin geçmişi ve doğal yapısıyla Trakya Bölgesi, bölgesel planlama çalışmalarında kültür ve doğa öğelerini ön plana almalı ve gelişim stratejisini bu değerlerin yönlendiriciliğiyle oluşturmalıdır. Antik dönem Trak medeniyetinin yegane yaşam alanı olması, Avrupa nın neolitik dönemdeki ilk köy yerleşmelerinin izlerini barındırması ve Anadolu- Balkanlar geçişini sağlamış önemli tarihsel ulaşım güzergahlarının varlığı gibi konular bölgenin tarihsel derinliğini farklılaştıran esas niteliklerdir. Bunların yanında, Longoz Ormanları, Istranca ve Ganos dağ sistemleri, Meriç ve Ergene havzaları ve bu alanlarda izlenen biyolojik çeşitlilik ise Trakya nın doğal yapı zenginliğini oluşturur. Kültürel ve doğal varlıkların çeşitliliği açısından bu denli zengin bir coğrafyada, değerlerin korunması ve kalkınmaya temel oluşturması, izlenmesi gereken öncelikli bölgesel planlama yaklaşımı olarak kabul edilmelidir. Ayrıca, sahip olunan değerlerin sınırları aşan özellikleri algılanmalı ve buna yönelik yeni işbirliği ve birliktelik ortamları yaratılmalıdır. Kültür Öncelikli Yol Haritası, Çarpan Etkileşim Strateji Çerçevesi kapsamında, bölgenin geleceğini yönlendirecek temel stratejileri öne sürmekte, kültür odağıyla geliştirilecek planlama çalışmalarına yol gösterecek bir altlık oluşturmaktadır. Yol Haritası çalışması, bölgenin dün, bugün, yarın zaman dilimlerini değerlendirerek ve bölge, karakteristik bölgeler ve kümelenme alanları ölçeklerini dikkate alarak oluşturulmuştur. Bu çerçevede, ortak değer, ortak beklenti, ortak gelecek ekseninde geliştirilen ve Yol Haritası nın omurgası olarak kabul edilen tema Birleştirici Güç: Doğa, Su, Kültür olarak belirlenmiştir. Yol Haritası nda 4 temel strateji sınırsız sınırlar, bölgesel ağlar, bölgeye ait olma, gücün yönetimi sonucunda ortaya konulan; Sınırsız Sınırlar Vizyon Planı Bölgesel Ağlar Strateji Planı Bizim Bölge Bizim Yol Haritası Birleştirici Güç Yönetim Planı çalışmalarının işbirliği içinde yapılması ise Trakya Kültür Öncelikli Yol Haritası nın eyleme geçirilmesinin en önemli 4 adımını oluşturacaktır. Sonuç olarak, Trakya bölgesinin geleceğine ilişkin kültür öncelikli bir bakış açısını öne süren Yol Haritası, benzer niteliklere sahip bölgelerin planlama çalışmalarında kültürel ve doğal mirasın korunması ve kaynakların sürdürülebilirlik ölçüsünde kullanılması konularında da bir rehber olacaktır.

6

7 YÖNETİCİ ÖZETİ Tarihi Kentler Birliği adına ve Türkiye Belediyeler Birliği nin desteğiyle, ÇEKÜL Vakfı tarafından hazırlanan Trakya Kültür Öncelikli Yol Haritası, bölgenin geleceğine yönelik koruma ve gelişme stratejilerini kültür öncelikli bir bakış açısıyla ele almaktadır. Bu noktada, asıl amaç bölgeyi dünün değerleri, bugünün beklentileri ve yarının potansiyelleri çerçevesinde anlamak ve gelecek stratejilerini yönlendirecek temel stratejileri bu doğrultuda oluşturmaktır. Kısacası, Yol Haritası çalışmasında Trakya bölgesinin geleceğini ilgilendiren bölgesel planlama çalışmalarının hangi çerçevede ele alınması, ne tür temel kavramları gözetmesi ve hangi temel stratejileri izlemesi gerektiği araştırılmıştır. YÖNTEM Yol Haritası nın hazırlanma sürecinde izlenen esas yöntem katılımcı ortamların yaratılması ve süreci bu ortamlardan elde edilen veriler ve görüşlerin yönlendirmesidir. Bu doğrultuda, süreç boyunca bölge hakkında fikir sahibi farklı uzmanlık alanlarından kişilerin bir araya getirildiği bir vizyon geliştirme kurulu ile kamu, yerel, sivil ve özel kesimlerden katılımcıların bir araya getirildiği iki bölgesel çalıştay düzenlenmiştir. Vizyon Geliştirme Kurulu Yol Haritası çalışma sürecinin ilk adımı olarak planlama, arkeoloji, tarih gibi farklı alanlardan uzmanların yer aldığı Vizyon Geliştirme Kurul toplantısı düzenlenmiştir. Bölge ile ilgili dün, bugün ve yarın çerçevesinde ele alınan kurul görüşleri süreci yönlendiren temel verileri oluşturmuştur. Bölge Çalıştayları Yöntemi oluşturan temel bileşen, bölgede çalışan ve yaşayanların oluşturduğu kamu, yerel, sivil ve özel kesim katılımcılarını bir araya getiren bölge çalıştaylarıdır. Çalıştayların düzenlenmesindeki esas amaç, bu kesimlerin birbirlerinden beklentilerini ve bölge geleceğiyle ilgili görüşlerini dile getirmelerinin sağlanmasıdır. Bölge çalıştaylarının ilki Neredeyiz?, ikincisi ise Nereye Gideceğiz? temel sorularına yanıt aranan geniş katılımcı ortamlarda gerçekleştirilmiştir. Yol Haritası hazırlık sürecinde, 21 Mart 2012 tarihinde Kırklareli nde 1. Trakya Bölge Çalıştayı ve 5 Mayıs 2012 tarihinde Tekirdağ da ise 2. Trakya Bölge Çalıştayı olmak üzere iki bölge çalıştayı düzenlenmiştir. Süreci şekillendiren esas öğe katılımcı ortamların yaratılmasının yanı sıra, konuya ilişkin temel kavramların ve uluslararası yaklaşım örneklerinin incelenmesi de Yol Haritası sonuçlarını yönlendiren bir diğer unsurdur. İÇERİK Yol Haritası, bölgenin anlaşılıp değerlendirildiği bölümlerden başlayarak konuyla ilgili temel kavram ve uluslar arası yaklaşım örneklerinin incelenmesine kadar toplam 7 bölüm şeklinde kurgulanmıştır. Bölüm 1. Üçlü Bakış: Geçiş Coğrafyası Bölüm 2. BEK Analizi Bölüm 3. Ortak Vizyondan Bölgesel Vizyona Doğru Bölüm 4. Temel Stratejilerden Eylemlere Doğru Bölüm 5. Çarpan Etkileşim Strateji Çerçevesi Bölüm 6. Programlar ve Projeler Bölüm 7. 5 Kavram, 10 Ders 1. Bölüm-Üçlü Bakış: Geçiş Coğrafyası Trakya bölgesinin geçmiş ve günümüz bağlamı, değerleri ve geleceğe ilişkin potansiyelleri Üçlü Bakış: Geçiş Coğrafyası başlığı altında ele alınmıştır. Bu noktada bahsi geçen Üçlü Bakış yapısını öncelikle Balkanlar, Marmara ve Doğu Trakya olmak üzere 3 farklı ve iç içe geçmiş bölgesel ölçek oluşturur. Bunun yanında, bölgenin değerleri, beklentileri ve potansiyelleri de dün, bugün ve yarın şeklinde 3 zaman dilimi çerçevesinde ele alınmıştır. Bu başlıklarda elde edilen tespit ve değerlendirmeler, Yol Haritası nın Birleştirici Güç: Doğa, Su, Kültür ekseninde yapılanmasıyla sonuçlanmıştır.

8 Sınırsız Sınırlar: Balkanlar, Marmara, Doğu Trakya Geçmişten Geleceğe Bakmak: Dün- Değerler, Bugün- Beklentiler, Yarın- Potansiyeller Birleştirici Güç: Doğa, Su, Kültür 2. Bölüm- BEK Analizi Kentsel Strateji tarafından geliştirilen BEK Analizi, bölgenin kültür odaklı gelecek planlarına altlık oluşturacak, dinamiklerini canlandıracak ve toplumsal yarar ilkesiyle hayata geçmesini sağlayacak stratejileri tespit etmek amacıyla uygulanır. Trakya Bölge Çalıştayı nda BEK Analizi, tematik gruplar düzeninde 6E [Ekoloji, Ekonomi, Eşitlik, Elde Edilebilirlik, Etkin Olma, Entegrasyon] ve 6K [Kimlik, Koruma, Kapasite, Kalkınma, Katılım, Kurgu] başlıklarında gerçekleştirilen katılımcı bir modelle uygulanmıştır. Yol Haritası nın bu bölümünde, çalıştay katılımcılarının bölgenin mevcut durumu ve geleceğiyle ilgili görüşleri 6E ve 6K analizlerinin kavramsal çerçevesinde derlenmiştir. Bunun yanında, kamu, yerel, sivil ve özel kesimlerin birbirlerinden beklentileri ele alınmıştır. 3. Bölüm- Ortak Vizyondan Bölgesel Vizyona Doğru Bölgenin gelişim ve kalkınma senaryoları doğrultusunda kurumsal ve sektörel temelde farklı vizyon tanımları yapılmıştır. Günümüzde, çeşitli vizyon önerilerinin ortaklaştırılmasıyla kültür öncelikli bir bölgesel vizyon ortaya konulmalı, temel stratejiler ve öncelikli hedefler bu vizyona ulaşmak üzere kurgulanmalıdır. Üçlü Bakış: Geçiş Coğrafyası bölümünde özetlenen bölgesel veriler ile BEK Analizi bölümünde sunulan yerelden alınan verilerin derlenmesi ve değerlendirilmesi sonucunda, Trakya nın geleceğine dair bir ortak vizyonun gözetmesi gerek anahtar kelimeler belirlenmiştir. Bunun yanında, ortaklaştırılmaları gereken mevcut bölgesel plan vizyonları vurgulanmış ve sonuçta Trakya için öneri bir Bölge Vizyonu tanımlanmıştır. Bölge çalıştayları sonucunda belirlenen bölge vizyonu; Değerlerin Ortak Yönetimle Güce Dönüştüğü Trakya olarak tartışmaya açılmıştır. Bölgedeki kurumların ortak beklentileri ve işbirliği ortamlarında gerçekleştirilecek bir yönetim anlayışının önemi ortak vizyonu şekillendiren temel unsurlar olarak kabul edilmiştir. 4. Bölüm-Temel Stratejilerden Eylemlere Doğru Öneri bölge vizyonu, bölgesel veriler ve BEK analizleri doğrultusunda, bölgenin geleceğini yönlendirecek temel stratejiler belirlenmiştir. Trakya bölgesinin kültür öncelikli kalkınması için 4 temel strateji; sınırsız sınırlar, bölgesel ağlar, bölgeye ait olma ve gücün yönetimi başlıklarıyla belirlenmiştir. Sınırsız sınırlar Bölgesel ağlar Bölgeye ait olma Gücün yönetimi Temel stratejilerin, bölgedeki kamu, yerel, sivil ve özel kesim birlikteliğiyle belirlenecek gelecek stratejilerine altlık oluşturması ve kültür öncelikli bir bakış açısı sağlaması beklenmektedir. Benzer şekilde, bu stratejiler altında 12 temel hedef ve bunların hayata nasıl geçirilebileceğiyle ilgili yol gösteren eylem alanları sunulmaktadır. 5. Bölüm-Çarpan Etkileşim Strateji Çerçevesi Bu bölümde Trakya Kültür Öncelikli Yol Haritası nın temel kurgusunu oluşturan farklı ölçekler, farklı zaman dilimleri ve değerlerin birbirleriyle etkileşimini ve buradan yola çıkarak elde edilmesi gereken ürünleri ortaya koyan Çarpan Etkileşim Strateji Çerçevesi sunulmuştur. Öncelikle çerçevenin yapısını oluşturan öğeler üzerinde durulmuş, ardından bu çerçevenin önerdiği başlıca ürün olan Birleştirici Güç Yönetim Planı nın 10 temel bileşeni açıklanmıştır.

9 Ortak vizyon Çeşitlilik yönetimi Kümelenme stratejisi Kültürel diplomasi Stratejik temalar Koruma sektörü Kaynak yönetimi Toplumsal gelişme Yerel liderler Tanıtım ve İletişim Birleştirici Güç Yönetim Planı nın 10 temel bileşeni, planı yönlendirmesi beklenen esas öğeler olarak öne sürülmüştür. Bu bileşenlerin öncelikli işlevi, plan stratejileri ve hedeflerini şekillendirmeleri, diğer bir deyişle Trakya nın mevcut değer ve dinamikleri düşünüldüğünde mutlaka göz önünde bulundurulması gereken konular olarak kabul edilmeleridir. Bu noktada, çeşitlilik yönetimi, kümelenme stratejisi ve kültürel diplomasi konuları, 3 öncelikli yönetim bileşeni olarak öne çıkmaktadır. 6. Bölüm- Öneri Programlar ve Projeler Yol Haritası nın Öneri Programlar ve Projeler bölümünde, Çarpan Etkileşim Strateji Çerçevesi kapsamında öne sürülen temel strateji ve hedeflerin gerçekleştirilmesine yönelik eylem planı ile program ve proje önerileri sunulmuştur. Öncelikle, Çarpan Etkileşim Strateji Çerçevesinin sunduğu 3 ürüne yönelik sorumlu kuruluş ve işbirlikçi tarafları açıklayan eylem planı ve ardından 4 temel strateji için amaç, sorumlu, ürün, süre ve işbirliği başlıklarını açıklayan genel eylem tabloları oluşturulmuştur. Sistematik bir şekilde ve belirli başlıkların açıklanması şeklinde sunulan proje önerileri ise Yol Haritası nın esas amacı olan kültür öncelikli planlama ve gelişim konularını Strateji Proje Yürütücü İşbirliği Faaliyetler Proje önerisinin bağlı olduğu temel strateji Öneri projenin adı Öneri projenin sorumluluğunu üstlenecek kurumsal yapı/yapılar Projenin hayata geçirilmesi sürecinde işbirliğinde bulunması beklenen kesimler ve kurumsal yapılar Proje kapsamında öncelikle gerçekleştirilmesi gereken öneri eylem alanları destekleyen bir kapsamda geliştirilmiştir. 7. Bölüm- 5 Kavram, 10 Ders Yol Haritası nın 5 kavram, 10 ders bölümünde, çalışma sürecinin ilk adımı olan kavramsal araştırma ve örnek incelemeleri, yukarıda açıklanan bölümlere bir altlık ve destekleyici bölüm olması amacıyla sunulmuştur. Burada, Yol Haritası nın öne sürdüğü bölgesel vizyon, temel strateji ve hedefleri yönlendirmesi amacıyla, konuyla ilgili temel kavramlar araştırılmış ve uluslararası bölgesel planlama örnekleri incelenmiştir. Trakya bölgesinin özellikleri düşünüldüğünde, ele alınan kavramlar: Kültürel Miras Bölgesel Kalkınma Yönetim Planı Entegre Havza Yönetimi Kültürel Haritalama Bu kavramların uygulama örnekleri olarak incelenen uluslararası planlama çalışmaları ise anahtar kelimeler, amaç, vizyon, stratejik hedefler, katılım ve işbirliği başlıklarında olmak üzere genel hatlarıyla sunulmuştur. İncelenen kavramlar ve planlama örneklerinden elde edilen sonuçlar, Örneklerden Alınan 10 Ders bölümünü oluşturmaktadır. Trakya Kültür Öncelikli Yol Haritası nda öne sürülen temel strateji ve hedefleri yönlendiren ilke başlıkları, yani örneklerden alınan 10 ders belirlenmiştir.

10 10 TRAKYA KÜLTÜR ÖNCELİKLİ YOL HARİTASI

11 1 ÜÇLÜ BAKIŞ: BÖLÜM GEÇİŞ COĞRAFYASI

12

13 Gerek tarihsel bağlamı, gerekse doğal değerleri açısından Balkan Yarımadası nın ayrılmaz bir parçası olan Trakya Bölgesi, bu büyük coğrafyadan bağımsız düşünülmemelidir. Bu bağlamda, sınırsız sınırlar bakış açısıyla, bölgenin değerleri, mevcut durumu ve geleceğini ilgilendiren potansiyel ve tehditleri ise dün, bugün, yarın zaman dilimleriyle ve geçmişten geleceğe belirli bir sistematik içerisinde bakarak anlaşılmalıdır. Bu şekilde değerlendirilen bölge verileri ve elde edilen sonuçlar ise bölgenin en temel değerlerini ifade eden birleştirici güç- doğa, su, kültür temasını ortaya koymaktadır. SINIRSIZ SINIRLAR: BÖLGE İÇİNDE BÖLGE BALKANLAR Balkanlar, güneybatıda Adriyatik Denizi ve İyon Denizi; güneyde Akdeniz; güneydoğuda Ege Denizi, Marmara Denizi ve doğuda Karadeniz ile çevrili ve Avrupa nın güneydoğusunu oluşturan bir yarımadadır. Balkan Yarımadası nın doğu kısmında bulunan Trakya günümüzde Türkiye, Yunanistan ve Bulgaristan sınırları içerisindedir. Trakya bir bütün olarak düşünüldüğüne, Bulgaristan da kalan kısmı Kuzey Trakya, Yunanistan da kalan kısmı Batı Trakya, Türkiye de kalan kısmı ise Doğu Trakya olarak adlandırılır. Sınırlar ötesi bütünlük açısından bakıldığında Trakya Anadolu yu, Balkanlar ın kuzeyiyle Karadeniz kıyısında Burgas, Varna, Dobrich ve Constanta ile Ege kıyılarında ise Selanik ile birleştirir. Doğusunda Karadeniz, güneyinde ise Marmara ve Ege denizleri ile tanımlı ve 3 ülkeye yayılan Trakya coğrafyasının, Avrupa ile Anadolu yu, Karadeniz ile Ege Denizi ni bağlayan bir geçiş bölgesi olduğu söylenebilir. Balkan Yarımadası tarihi boyunca birçok medeniyetin varlığına ve kesintisiz yerleşime sahne olmuştur. Farklı uygarlık izlerinin bütüne yayıldığı Balkan Yarımadası nın, özellikle Doğu Trakya alt bölgesinde, Meriç Nehri ve kolları çevresinde gelişen yerleşimler, kültürün tarihsel sürekliliğini sağlayarak bölgeyi bir bütün kılmıştır. Istranca Dağları ile geçmişten bu yana yerleşimlerin çevresinde şekillendiği Meriç Havzası, günümüzde Trakya Bölgesi nin hem mekânsal hem de zamansal bağlamda sınırsızlığını en iyi tanımlayan doğal ve kültürel birleştirici değerlerdir. Üç kısımdan oluşan Trakya nın toplam yüzölçümü km² olup, Türkiye sınırları içinde kalan Doğu Trakya nın kapladığı km² lik alan, bütün Trakya topraklarının %30 una karşılık gelmektedir. Ancak doğal ve kültürel öğelerin sınırları aşarak tek bir bölgeye veya ülkeye ait olmaktan çıktığı bu coğrafyada, bölgenin ülkeler arası sınırları keskin çizgiler ile tanımlanamamaktadır. Cumhuriyet döneminde çizilen Yunanistan ve Bulgaristan sınırları, tüm Trakya yı Doğu, Batı ve Kuzey Trakya olarak ayırmış olsa da bölge, Balkanlar tarihinin ortak doğal ve kültürel miras öğelerine sahip olması açısından bir bütündür. Bu nedenle bölge, gelişme senaryolarını Balkan Yarımadası ndaki bağlamı gözeterek, bölgesel bütünlüğün farkında olarak ve dayanışma içinde geliştirmelidir. BİRLEŞTİRİCİ GÜÇ: DOĞA, SU, KÜLTÜR 1

14 ÜÇLÜ BAKIŞ: GEÇİŞ COĞRAFYASI MARMARA BÖLGESİ Türkiye nin kuzeybatısında yer alan Marmara Bölgesi, Karadeniz ile Ege Denizi ni birleştiren Marmara İç Denizi ni çevreler. Balkan Yarımadası nın uzantısı olan toprakları Avrupa kıtasında, diğer kısmı ise Asya kıtasında bulunmaktadır. Marmara Bölgesi içinde kalan iller güneyde Çanakkale, Balıkesir, Bursa ve Yalova iken, kuzeyde Trakya illeri Kırklareli, Edirne ve Tekirdağ ile Trakya ya doğusunda komşu olan İstanbul dur. Konumu nedeniyle stratejik bir öneme sahip olan Marmara Bölgesi, güçlü kentleri ve ekonomik değerleri açısından Türkiye nin en gelişmiş bölgesidir. Önemli kara ve demiryolu bağlantıları sayesinde bölge, Çanakkale ve İstanbul boğazları sayesinde Karadeniz Ege Denizi ve Avrupa Anadolu bağlantılarını sunan bir geçiş bölgesidir. Anadolu yu Balkanlar a bağlayan Doğu Trakya, Türkiye nin kuzeybatısında bulunan Marmara Bölgesi nde bulunmakta, kuzeybatısındaki Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ ile Çanakkale iline bağlı Gelibolu Yarımadası ndan oluşmaktadır. Doğu Trakya nın Karadeniz kıyı uzunluğu 58 km, Ege Denizi kıyısının uzunluğu 74 km, Marmara Denizi ne olan kıyısının uzunluğu ise 120 km.dir. Bölgeye, Marmara Bölgesi nin doğu ve güneyinden kara ve denizyolu ile ulaşılabilmektedir. Marmara Bölgesi nin batıdaki sınırları, Trakya nın Yunanistan ve Bulgaristan sınırlarından oluşmaktadır. Trakya Bölgesi nin, Yunanistan sınırı Edirne ilinde 203 km, Bulgaristan sınırı ise Edirne de 110, Kırklareli nde 159 km.dir. Yunanistan sınırında bulunan Edirne ilçeleri Enez, İpsala ve Uzunköprü, Bulgaristan sınırında bulunan ilçeler ise Edirne de Lalapaşa, Kırklareli nde Kofçaz, Demirköy ve Pınarhisar dır. Yunanistan sınırındaki komşu kentler Sofulu Pazarkule, Didymoteicho Uzunköprü, Dedeağaç Enez iken, Bulgaristan daki sınır komşuları Svilengrad Kapıkule, Malko Tarnovo Dereköy, Tsarevo Pınarhisar dır. Karadeniz ve Marmara Bölgesi nin Yunanistan ve Bulgaristan sınırlarındaki sınır kapıları güneyden kuzeye sırasıyla; Edirne iline bağlı İpsala, Uzunköprü, Pazarkule, Kapıkule, Hamzabeyli sınır kapıları ve Kırklareli iline bağlı Dereköy sınır kapısıdır. Bu sınır kentleri ve kapıları, bölgenin Trakya nın bütünü ve Balkanlar ile bütünleşmesinde büyük önem taşımaktadır. B1 2 TRAKYA KÜLTÜR ÖNCELİKLİ YOL HARİTASI

15 Hamzabey Kapıkule Lalapaşa Kofçaz Dereköy Demirköy Pazarkule EDİRNE KIRKLARELİ Uzunköprü Evros Meriç Dedeağaç İpsala TEKİRDAĞ İSTANBUL Enez YALOVA ÇANAKKALE BALIKESİR BURSA

16 ÜÇLÜ BAKIŞ: GEÇİŞ COĞRAFYASI DOĞU TRAKYA Doğu Trakya; Anadolu, Balkanlar ve Avrupa ya uzanan bir aksın üzerinde Balkan Yarımadası ile Anadolu; diğer bir deyişle doğu ile batı arasında bir geçiş bölgesidir. Bölge Tekirdağ, Edirne ve Kırklareli ni kapsamakta; bununla beraber Gelibolu Yarımadası, İstanbul un batı yakası, Marmara ve Kuzey Ege Adaları da bu geçiş coğrafyasının parçalarını oluşturmaktadır. Bölgedeki başlıca ulaşım hatları TEM otoyolu ve D-100 karayoludur. İstanbul Selanik/ Sofya/ Bükreş demiryolu hattı, Tekirdağ başta olmak üzere ticari limanlar ve önemli lojistik birimler ile bölge önemli ulaşım ağlarının üzerinde konumlanır. Bölgedeki üç ilin toplam nüfusu olup, Tekirdağ , Edirne , Kırklareli nüfusa sahiptir. Toplam yüz ölçüm km² olup bu alanın km² sini Tekirdağ, km² sini Edirne ve km² lik kısmını ise Kırklareli oluşturur. Üç ilin yüz ölçümleri birbirine çok yakın olmasına rağmen bölge nüfusunun %50 si Tekirdağ da bulunmaktadır. En seyrek yerleşim Istranca Dağları kesiminde görülürken, Çorlu, Çerkezköy, Muratlı ve Lüleburgaz ilçeleri sanayi gelişiminin yoğun olduğu ilçelerdir. Bu sebeple Trakya Bölgesi nde nüfus bu ilçelerde yoğunlaşmaktadır ve iç göç yine bu alanlara yönelmiştir. Hızlı sanayi gelişimi sürecinde Trakya daki tarım uygulamaları da konvansiyonel üretim şekli içine girmiştir. Trakya Bölgesi nde dağ sıralarının tanımladığı ova ve platolardan oluşan bir coğrafi yapı mevcuttur. Bölgede küresel ve yerel ölçekte önemli yere sahip doğal değerler göze çarpmaktadır. Bölgenin temel doğal değerleri olan havzalar, orman alanları, yeraltı ve yerüstü su kaynakları, flora ve fauna gelişim dinamiklerinin yaşandığı Trakya Bölgesi nde baskı altında bulunmaktadır. Su kaynakları başta olmak üzere, doğal kaynaklar özellikle bölgedeki sanayi faaliyetleri sebebiyle tahribata uğramaktadır. Doğu Trakya nın kültürel değerleri, hem ülke sınırlarının ötesinde hem de bölge içinde bütünlüklü bir yapı sergilemektedir. Bölgenin tarihsel derinliği geç kalkolitik, neolitik dönemleri, tunç ve demir çağı, Trak, Yunan, Roma, Bizans, Osmanlı uygarlıkları ve Cumhuriyet döneminin izlerinden oluşur. Tüm değerleriyle bir bütün olan bu coğrafya, üç ilin sınırlarının erimesi ve bir bütün olarak hareket etmesini gerektirmektedir. B1 4 TRAKYA KÜLTÜR ÖNCELİKLİ YOL HARİTASI

17 Hamzabey Dereköy KOFÇAZ Kapıkule LALAPAŞA Pazarkule EDİRNE SÜLEOĞLU KIRKLARELİ DEMİRKÖY PINARHİSAR HAVSA VİZE Uzunköprü BABAESKİ PEHLİVANKÖY LÜLEBURGAZ SARAY ÇERKEZKÖY MERİÇ UZUNKÖPRÜ HAYRABOLU MURATLI ÇORLU İpsala İPSALA MALKARA TEKİRDAĞ MARMARA EREĞLİSİ TEM D100 İSTANBUL Demiryolu KEŞAN ENEZ ŞARKÖY EGE DENİZİ

18 GEÇMİŞTEN GELECEĞE BAKMAK arasındaki zorunlu geçiş yolu olmuştur. Dolayısıyla göçler, istilalar ve ticaret ilişkileri kültürel ve sosyal yapının sık sık dönüşümüne neden olmuş etkenlerdir. Ergene Havzası - Geniş tabanlı alüvyal vadiler (tarım alanları) Kıyı bölgeleri ÜÇLÜ BAKIŞ: GEÇİŞ COĞRAFYASI DÜN: DEĞERLER Yerleşim gördüğü ilk devirden günümüze dek farklı kültür gruplarının geçiş ve yaşam bölgesi olan Trakya nın geçmişi, temelde doğal çevre ile bu çevre üzerindeki olanak ve kısıtlara bağlı gelişen bir kültürel yapı olarak incelenebilir. Bu bağlamda, ilk olarak yer doğal çevre başlığıyla incelenmiş, ardından bu coğrafya üzerinde şekillenen yerleşim katmanları ana hatlarıyla ele alınmıştır. Bunun yanında bölgenin geçmişindeki ekonomik ve sosyal yapı üzerinde durulmuştur. 1. Coğrafyayı Tanımlayan Unsurlar Antik dönemden itibaren Ege Denizi, Marmara Denizi ve Karadeniz kıyılarıyla, kuzeyde ve batıda bugünün Yunanistan ve Bulgaristan sınırlarına doğru genişleyen bir coğrafya olarak tanımlanan bölge, bulunduğu konum itibariyle antik dönem ve sonrasında da Güneydoğu Avrupa ve Anadolu 2. Doğal Çevre Trakya bölgesinde dağ sıralarının tanımladığı ova ve platolardan oluşan bir coğrafi yapıyla karşılaşılır. Bu coğrafyanın bulunduğu konum ile sahip olduğu olanak ve kısıtlamalar ise bölge tarihinin şekillenmesindeki esas girdi olarak kabul edilebilir. Dağlar, havzalar ve kıyı şeridi yanında, doğal çevrenin içerdiği diğer önemli öğeler biyolojik çeşitlilik ve kuş göç yollarıdır. Dağ sıraları - Kuzeyde; Istranca Dağları - Güneyde; Ganos ve Koru Dağları Meriç Havzası - Geçmişte ulaşım koridoru (Ege- Karadeniz) - Aşağı Meriç Vadisi nde taşkın ovası (tarım alanları) ve göller bölgesi (Sığırcık, Pamuklu ve Gala gölleri) - Karadeniz: dik falezli kıyı şeridi ve dar kıyı ovaları (İğneada, Midye, Çilingoz) - Marmara: dik falezli kıyı şeridi - Saroz Körfezi: kıyı ovaları (Evreşe Ovası, Meriç Deltası) 3. Tarihsel Yerleşim Katmanları ve İzleri Trakya nın ilk iskân görmesinden günümüze dek barındırdığı yerleşim katmanları Neolitik Dönem, Trak, Hellenistik, Roma, Bizans, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemleri şeklinde özetlenebilir. Bu dönemlere ait öne çıkan mekânsal özellikler ile günümüzde okunabilen izleri ise şu şekilde sıralanabilir; Neolitik Dönem ve Öncesi - Höyük tipinde yerleşimler - Aşağıpınar Höyüğü (Kırklareli) B1 6 TRAKYA KÜLTÜR ÖNCELİKLİ YOL HARİTASI

19 - Kanlıgeçit Höyüğü (Kırklareli) - Hocaçeşme Höyüğü (Enez / Yenice Köyü), M.Ö arasında iskan edilmiştir. - Yarımburgaz Mağarası (Küçükçekmece / Altınşehir) - Yenikapı kazıları Trak Dönemi - Çeşitli yerleşim tipleri: mağaralar, kaleler, çiftlikler, balıkçı köyleri, açık şehirler - Kabilelerden oluşan sosyal yapı (Odrysler, Bessalar vb.) ve sürekli yer değişimleri - Gömü geleneği ve tümülüsler (Kırklareli, Vize, Lüleburgaz civarlarında) - Avrupa ve Balkanlardan Anadolu ya geçen diğer devlet ve kabilelerin geçiş yolu Hellenistik Dönem - Yerleşim dokusunun yaygın öğesi: Hellen kolonileri şeklinde kurulan köy-kentler; Apsintos, Koltopia, Abdera, Maronia, Selebria vb. - M.Ö. 8. yüzyılda başlayan Grek kolonizasyonuyla birlikte şehirleşme dönemine geçiş - Trakya kıyılarında yeni kolonilerin gelişimi: Ainos, Abdera, Maroneia, Selymbria, Byzantion, Apollonia, Mesembria gibi bir kısmı eski Trak yerleşimlerinin üzerine kurulmuş yerleşimler - Grek yaşam tarzının kıyılarda ve iç kesimlerde yayılmaya başlaması, buna rağmen Trak kültürünün asimile olmaması; örneğin; Trak dilinin Roma devrine kadar varlığını koruması, Trak prenslerinin Grekçe isimler almaması gibi. - M.Ö. 5. yüzyıldaki (480) Pers hakimiyetinin 4. yüzyılda sonlanmasından sonra bazı Trak kabilelerinin örgütlenerek feodal bir devlet kurmaları (kuzey sınırı Tuna Nehri yle tanımlı Odrys kabilesinin önderliğinde bir Trak Devleti; Odrys Krallığı ) - M.Ö. 335 te Büyük İskender in Trakya seferi ile Hellenizasyon sürecinin başlaması Roma İmparatorluğu Dönemi - M.Ö. 190 da Roma İmparatorluğu nun Trakya yı işgali - M.Ö. 45 te Trakya nın bağımsızlığına son verilmesi ve bir Roma eyaleti olarak imparatorluğa katılması - Siyasi ve askeri amaçlarla, doğu-batı, Byzantion-Roma ve Ege/Marmara-Adriyatik bağlantılarını sağlayan ulaşım koridorlarının inşası: Via Egnatia M.Ö arasında, Makedonya Konsülü Egnatius tarafından inşa edilmiş ve Via Militaris yolları - Odrysai nin (Edirne) bu dönemde Roma İmparatoru Hadrian a atfen Hadrianopolis adını alarak gelişip, güçlenmesi - Hellenistik dönem kentlerinin gelişmeye devam etmesi Geç Antik Dönem ve Bizans İmparatorluğu Dönemi - Roma İmparatorluğu nun ikiye bölünmesiyle, Byzantion un Doğu Roma nın başkenti oluşu - Via Egnatia nın işlevselliğini yitirmesi ve kesintilere uğraması - Ainos ve Bizye gibi kentlerin gelişip, merkezleşmesi Osmanlı Dönemi - Osmanlı nın 1354 te Gelibolu Yarımadası üzerinden ilk kez Trakya ya geçişi de Hadrianopolis (Edirne) in fethi, 1365 te Edirne nin başkent ilan edilmesi - Anıtsal Osmanlı mimarisi ve geleneksel sivil mimarinin gelişimi: Anıtsal yapılar: Saray, camiler, külliyeler, kervansaraylar, çarşılar, hanlar, bedestenler vb. Sivil mimarlık örnekleri: Kent içi geleneksel konut dokuları, kırsal alan mimarisi Köprüler: Kent içi köprüleri, kırsal alan köprüleri Kaleler: Ulaşım bağlantılarını korumakla yükümlü birimler (örneğin, Via Egnatia yeni kalelerin inşasıyla Osmanlı döneminde yeniden kullanılmaya başlanmıştır) Cumhuriyet Dönemi - İl sınırlarının değişmesi - Kamu, endüstri ve ulaşım alanında yeni kamusal yapıların inşası - Demiryolu gelişimi 4. Geçmişin Ekonomik Yapısı ve Dış İlişkiler Ekonomik merkezler Ainos (Enez), Odrysia (Edirne), Perinthos (Marmara Ereğlisi), Byzantium (İstanbul), Bizye (Vize) gibi merkezi yerleşimler BİRLEŞTİRİCİ GÜÇ: DOĞA, SU, KÜLTÜR 7

20 Yerleşim Katmanları Değerler Örnekler Neolitik dönem Höyük yerleşimleri Aşağıpınar, Kanlıgeçit ÜÇLÜ BAKIŞ: GEÇİŞ COĞRAFYASI Trak kabileleri Tümülüsler Dolmenler Menhirler Vize tümülüsleri Kypsala Helenistik dönem Koloni kentleri Bizya, Ainos, Perinthos, Selebria Roma ve Bizans dönemleri Osmanlı dönemi Yerleşimler Kaleler Su kemerleri Yollar Anıtsal yapılar Saraylar Dini yapılar (cami, kilise, sinagog) Hamamlar Külliyeler Sivil mimarlık örnekleri Konut yapıları Çeşmeler Endüstri yapıları Askeri yapılar Üretim alanları ve ürünler Köprüler, yollar ve suyolları Meriç Havzası, Ergene Havzası ve dar kıyı ovalarında şarap ve zeytinyağı üretimi, madencilik (demir) Dış ilişkiler Trak kabileleri ve Hellenistik dönemlerde komşu ülkelere paralı asker gönderimi, Roma döneminde Avrupa ya şarap üretimi, Via Egnatia, Via Militaris Pınarhisar Kalesi Çayırdere Kalesi Edirne Sarayı Selimiye Camisi Hundi Hatun Camisi, Pınarhisar Küçük Ayasofya, Vize Hızır İlyas Kültü, Şarköy Tekirdağ geleneksel evleri Kırklareli, Yayla Mah. evleri Fatih Demir Dökümhanesi Hıdırbaba Tabyası Seyfioğlu Tabyası Kazan Köprüsü Sultan Yolu İpek Yolu Bizans döneminden itibaren başkent Konstantinopolis e kaynak sağlama, ticaret yollarının geçiş alanı ve mal akışı 5. Geçmişin Sosyal Yapısı Kültürel çeşitlilik ve dönüşüm: - Trak kabilelerinin göçerlik geleneği toplu yer değiştirme hareketleri ve 1876 Türk-Rus Savaşları sırasında Müslüman nüfusun dışarıya göçü, bölgeye Hristiyan nüfusun yerleştirilmesi Balkan Savaşı göçleri 6. Değer Grupları Trakya Bölgesi nin yukarıda sıralanan tarihsel verileri, birer değer olarak düşünüldüğünde, en temelde doğal ve kültürel değerler olarak iki ana başlık öne çıkmaktadır. Geçmişten gelen doğal öğeler, bölgenin sosyal ve ekonomik yapısını yönlendirdiği gibi aslen ekosistem varlığına da ev sahipliği yapmaktadır. Bölgenin kültürel mirası ise içerdiği tarihsel derinlik ve çeşitlilik ile farklılık yaratan esas öğedir. Bölgenin geçmişten bugüne taşınan doğal değerlerini öncelikle akarsu ve havzalar ile sulak alanlar oluşturmaktadır. - Akarsu ve havzalar: Meriç, Ergene, Tunca - Kıyı ovaları: Meriç Deltası, Evreşe Ovası - Göller: Gala, İğneada, Longoz - Orman alanları: Istranca, Ganos ve Koru dağları - Biyolojik çeşitlilik - Kuş göç yolları Bölgenin geçmişinden bugüne ulaşan kültürel miras öğeleri ise günümüz Trakya sının kültürel değerlerini tanımlayan başlıca elemanları oluşturmaktadır. Mevcut kültürel mirasın değerlendirilmesi sonucu; tarihsel bağlam, yerleşim sürekliliği ve kültürel çeşitlilik ve yaşayan miras şeklinde 3 ana değerlendirme başlığı tanımlanabilir. B1 8 TRAKYA KÜLTÜR ÖNCELİKLİ YOL HARİTASI

21 Değerlendirme Başlıkları Öne Çıkan Bileşenler Değer Grupları Tarihsel Bağlam Avrupa- Anadolu bağlantısı Tarihsel değer Tarihsel Bağlam - Avrupa-Anadolu ilişkileri: tarihsel değer - Coğrafi yapının kullanımı: tarihsel değer, doğal değer - Ulaşım koridorları: Via Egnatia, Via Militaris ve diğer antik dönem güzergahları üzerindeki insan gruplarının hareketi, ticari hareketlilik ve askeri hareketlilik: tarihsel değer, arkeolojik değer Yerleşim Sürekliliği - M.Ö lerden itibaren farklı yerleşim katmanlarının devamlılığı ve izleri: antik kentler, antik tekil yapılar (tümülüsler, kaleler, köprüler vb.), Osmanlı yerleşimleri (kentsel-kırsal yerleşimler), tekil yapılar (kervansaraylar, köprüler vb.): arkeolojik değer, mimari değer, estetik değeri Coğrafi yapı Ulaşım koridorları Tarihsel değer Doğal değer Arkeolojik değer Tarihsel değer Yerleşim Sürekliliği Tarihsel devamlılık ve izler Arkeolojik değer Mimari değer Estetik değeri Çok- katmanlı yerleşimler Çok- katmanlılık değeri Arkeolojik değer Kültürel Çeşitlilik ve Yaşayan Miras Savaşlar, mübadele ve göçlere bağlı kültürel ve sosyal çeşitlilik Bektaşi, Boşnak, Çingene gibi farklı sosyal grup nüfusları Müzik, yemek, el sanatları ve diğer sosyal gelenekler Tarihsel değer Anı değeri Sosyal değer Yerellik değeri Tinsel değer Sosyal değer Araştırma & Bilgi değeri - Çok-katmanlı yerleşimler: Farklı kültür katmanlarına ait izlerin ilişki içinde bulunduğu, aynı anda okunabildiği ve günümüz yaşamının da bunlara eklendiği yerleşimler (Edirne, Vize gibi): çokkatmanlılık değeri, arkeolojik değer Kültürel Çeşitlilik ve Yaşayan Miras - Savaşlar, mübadele ve göçler sonucu oluşan kültürel ve sosyal çeşitlilik: tarihsel değer, anı değeri - Bektaşi, Boşnak, Çingene gibi farklı sosyal grup nüfusları: sosyal değer - Geçmişten gelen müzik, yemek, el sanatları ve diğer sosyal gelenekler (helva geceleri, Kırkpınar Güreşleri gibi): yerellik değeri, tinsel değer, sosyal değer BİRLEŞTİRİCİ GÜÇ: DOĞA, SU, KÜLTÜR 9

22 DÜN EDİRNE KIRKLARELİ Uygarlık İzleri Tarih öncesi Trak Roma Osmanlı Antik Liman Doğal Liman Antik Yollar TEKİRDAĞ

23 BUGÜN: BEKLENTİLER Trakya nın bugün üne yönelik temel beklentiler, düne ait doğal, kültürel ve ekonomik değerlerin bölge ölçeğinde bütünsel bir bakışla algılanması, bugünün dinamikleri ile ilişkilendirilmesi ve gelecekte kalkınmaya girdi olarak kurgulanması olarak ifade edilebilir. Düne Ait İzlerin Saptanması ve Korunması Doğal Sistemler: Bugün Trakya nın doğal değerlerinden bahsedildiğinde, öne çıkan konu bu değerlerin karşı karşıya kaldığı kirlilik ve tahribat tehditleridir. Özellikle Ergene Havzası nda, sanayi uygulamaları ve yanlış arazi kullanımları sonucu yaşanan kirlilik kontrol altına alınması gereken öncelikli tehdit konusudur. Bunun yanında, Istranca Dağları nda taş ocaklarının kontrolsüz gelişimi su kaynaklarını, orman alanlarını ve biyolojik çeşitliliği tehdit etmektedir. Doğal değerlere yönelik en büyük beklenti, günümüzün gelişim dinamikleri ile bu değerlerin korunması arasında bir denge kurabilmektir. Bu çabanın temel öğesini ise yerel aktörlerin işbirliğine dayalı bir planlama yaklaşımı oluşturur. Bu bağlamda, bölgenin doğal değerleri ve ekolojik sistemlerinin envanterinin yapılması ve bilim kuruluşları ile yönetim planlamasının hazırlanması öncelikli adım olmalıdır. Ayrıca, özellikle su ve atık politikalarının bütünsel bir yaklaşımla revize edilmesi bugüne yönelik en temel beklentidir. Batı, Kuzey ve Doğu Trakya nın coğrafi dokusu ve doğal zenginliklerinin bir bütün olarak algılanması, korunması ve değerlendirilmesi, uluslararası işbirliği stratejisinin temeli olmalıdır. Kültürel İzler: 8500 yıllık kesintisiz yerleşime sahne olmuş Trakya nın kültürel katmanlarından kalan izler bölgesel ölçekte ve aynı bütünün parçaları olarak algılanmalı, korunmalı ve değerlendirilmelidir. Kentler, bilim kuruluşları ve kültürel aktörler arasındaki işbirliği ağları üzerinden geliştirilecek programlar ve projeler bölgenin kültürel kimliğini pekiştirecektir. Bu çalışmaların öncelikli aşamalarını bölgesel ölçekte bir tespit çalışması ile koruma önceliklerinin belirlenmesidir. Dünün değerlerinin anlaşılmasını sağlayacak ana tematik mesajların öne çıkarılması ve güncel dinamiklerle ilişkilendirilmesi gerekir. Türkiye Trakyası, insanlığın en eski çiftçi yerleşimlerine ev sahipliği yapmasından ötürü Avrupa nın ilk yerleşim bölgesi sayılır. Aşağıpınar Höyüğü gibi, Neolitik kültürün en özel merkezlerinin alan ölçeğinde yönetim ve koruma projelerinin geliştirilmesi ve uygulanması gerekmektedir. Bölgeye ismini veren Trak uygarlığı, Batı, Kuzey ve Doğu Trakya kesimlerinin en özgün ortak değeridir. Bu kültür katmanının bölge ölçeğinde bütünsel bir bakışla algılanması ve anlaşılması için uluslararası akademik ve kültürel işbirlikleri çerçevesinde programlar ve projeler üretilmesi gerekmektedir. Hellenistik kültürün yayıldığı devirde kurulan koloni kentlerinin izleri bölgede halen mevcuttur. Bu kentlerin kendi aralarında ve büyük kentler arasındaki ticari ilişkiler bölgenin halen var olan kültürel dokusunun temelini oluşturmaktadır. Roma imparatorları, kentleri ve yolları Trakya coğrafyasının özel bir katmanını oluşturmaktadır. Bu katmanın öğeleri coğrafya bütününde saptanıp birbiriyle ilişkilendirildiği takdirde, günümüz dinamikleri içerisinde algılanır ve anlaşılır hale gelebilir. Osmanlı başkenti imajı, imparatorluğun temel kamusal işlevleri ve bu işlevlerle ilişkili mirasın yeniden kurgulanarak öne çıkarılması sonucu güçlenecektir. Bugünün Ana Dinamikleri Geçmişin izlerini algılanır kılmak ve işlevsel hale getirmek için, bu değerlerin oluşturduğu ve bugün geçerli olan ana aksların tanımlanması ve günümüzün kentsel, ekonomik ve ulaşım dinamikleri BİRLEŞTİRİCİ GÜÇ: DOĞA, SU, KÜLTÜR 11

24 ile ilişkilendirilmesi gerekir. Bu amaçla, doğal ve kültürel aksların etrafında yeni örgütlenme ve işbirliği modelleri oluşturulmalıdır. Değer Aksları Su havzaları etrafındaki kentlerin ve kamu-sivilözel kesimlerin örgütlenmesi ile değer akslarının canlandırılması ve işlevlenmesi mümkün olacaktır. Meriç Havzası, Ergene Havzası, Karadeniz sahil bandı ve Marmara sahil bandındaki kesimlerin bu öğeler etrafında tematik işbirlikleri kurması, hedefler ve projeler üretmesi beklenmelidir. Göller bölgesi, Doğu-Batı Istranca ekolojik aksı, Gala Gölü gibi ekolojik akslar ve odakların güncel kentsel ve ekonomik dinamiklerle ilişkilerinin anlaşılarak korunması gerekir. Eski uygarlıkların kültür rotalarının bugünün sistemleri ile örtüştürülmesi bağlamında, Neolitik İnsanın Öyküsü, Tümülüslerin Rotası, Roma Yolları, Osmanlı Köprüleri ve Su Yapıları, Tarihi ve Doğal Limanlar gibi ana mekânsal öğeler kavramlaştırılıp, bir sistematik içerisinde işlevlendirilmelidir. Modern Ulaşım Aksları Geçmişten kalan temel doğal ve kültürel izlerin ve aksların, günümüzün kentsel sistemleri ve E5, TEM, Marmara Ringi Projesi, enerji ve telekomünikasyon nakil hatları gibi modern eşiklerle ilişkilendirilmesi, geleceğin kurgulanması açısından kaçınılmazdır. Geçmiş ve bugüne ilişkin analizler doğru yapıldığı takdirde, bölgeye yönelik olarak tasarlanan planların getirecekleri artı ve eksiler rasyonel bir şekilde değerlendirilebilir. Bölgenin doğal ve kültürel zenginliklerine dayalı bir kalkınma politikası ile üst ölçekli planlar arasındaki eşgüdümün oluşturulması gerekir. Bugünün Kalkınma Dinamikleri Geçmişin ekonomik ve sosyal yapısının bugüne taşınmış izleri ise geleneksel yaşam kültürü olarak karşımıza çıkmaktadır. Üretim biçimleri ve onların şekillendirdiği yerel ürün yelpazesi ile geleneklerin oluşturduğu sosyal yaşam, bölgedeki yerel kimliği vurgular. Ne var ki, günümüzde değişen sektörel eğilimler ve kısıtlı hale gelen kaynaklar nedeniyle Trakya nın geleneksel yaşam öğelerinin kaybolmaya yüz tuttuğu bilinmektedir. Tarihteki ekonomik faaliyetlerin çeşitliliği ile bugün arasında bir köprü kurarak, Trakya nın özgün değerlerinin binyıllar içinde ortaya çıkardığı üretim ilişkileri ve faaliyetlerinin günümüzde kalkınmaya girdi olması sağlanmalıdır. Bereketli ovalardaki toprakların sunduğu değerler, geçmişten günümüze kadar süren tarımsal zenginliğe yansımıştır. Ticaret koloni kentlerinden başlayarak, bölgenin yerleşme kültürünü de şekillendiren bu faaliyetlerin günümüz tarım sektörü ile ilişkilendirilip, bölge değerlerinin yeniden ekonominin ana girdisi olarak geliştirilmesi gerekir. Özellikle de, antik dönemin ekonomik yapısını oluşturan: Şarapçılık Zeytinyağı üretimi Aromatik bitki üretimi Kurutulmuş balık üretimi gibi özgün tarımsal faaliyetlerin yeniden anlaşılır kılınması ve çağdaş ekonomik sistemler bütününde yeniden kurgulanması ile özgün değerler geliştirilerek bölgeye artı değer sağlanacaktır. Trakya nın ayçiçeği ve buğday ağırlıklı tarımsal üretiminin polikültür temelli olarak yeniden kurgulanması için bölgenin doğal ve tarımsal çeşitliliğinin anlaşılması önemlidir. Geçmişten kalan değerlerin bölge ölçeğinde yeniden kurgulanmasıyla, sürdürülebilir kültür turizminin temelleri atılabilecektir. Böylelikle, Trakya daki mevcut tarım, sanayi ve hizmet sektörleri, bölgenin özgün değerlerine dayalı ve sürdürülebilir bir kalkınmanın ana öğeleri olarak yeniden yorumlanabilecektir. 12 TRAKYA KÜLTÜR ÖNCELİKLİ YOL HARİTASI

25 BUGÜN Hamzabey Dereköy LONGOZ Kapıkule EDİRNE KIRKLARELİ DEMİRKÖY Pazarkule Uzunköprü İpsala TEKİRDAĞ İSTANBUL Demiryolu TEM ENEZ D-100 ECEABAT

26 ÜÇLÜ BAKIŞ: GEÇİŞ COĞRAFYASI YARIN: POTANSİYELLER Trakya nın geleceğine ilişkin, mevcut bölge planlarının yanı sıra merkezi hükümet tarafından alınan büyük altyapı yatırım kararları da etkili olacaktır. Bu yatırımlar ve plan kararları, bölgenin değerleri ve fırsatlarıyla birlikte dikkate alınması gereken önemli konulardır. 1. Mevcut Planlama Çalışmaları Trakya Alt Bölgesi Ergene Havzası Revizyon Çevre Düzeni Planı, bölgenin jeo-politik özellikleri, bölge üzerindeki İstanbul kaynaklı sanayi baskısı ve kirlenme, su kıtlığı ve tarımsal üretimde azalma, göç konusu ve katılımlı toplantı çıktılarını göz önünde bulundurmuştur. Buna göre, Plan da Trakya nın vizyonu Yerel potansiyellerin ve doğal varlıkların değerlendirilerek; çevresel, toplumsal ve ekonomik sürdürülebilirlik ilkeleri doğrultusunda; özgün, kültürel ve doğal kimliğini koruyarak gelişen; küresel ekonomide rekabetçi bir odak noktası yaratmak olarak tanımlanmıştır. Trakya nın verimli arazilerinin korunması ve tarımın sürdürülmesi ile buna yönelik planlama yaklaşımının kamu yararını gözetir nitelikte olabilmesi amacıyla dört temel planlama ilkesi; Sürdürülebilirlik, Kırsal kalkınma ve nüfus kaybının önlenmesi, Sanayi gelişiminin planlarla sınırlandırılması, Entegre ulaşım sistemleri ile desteklenen işlevsel bağlantıların kurulması, olarak belirlenmiştir. (1/ ölçekli Trakya Alt Bölgesi Ergene Havzası Revizyon Çevre Düzeni Planı, İMP, 2009) TR21 Trakya Bölge Planı ise 2010 yılında, Trakya Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanmıştır. Planda, stratejik konum, tarım toprakları, ekonomi, kültürel ve tarihi değerler, yaşam kültürü ve katılımlı toplantılarda belirtilen görüşler göz önünde bulundurularak, bölge vizyonu Sürdürülebilir kalkınma ilkeleri çerçevesinde, çevreye duyarlı, potansiyellerini değerlendiren, küresel ölçekte rekabet edebilir bir Trakya olarak belirlenmiştir. Yapılan analizler kapsamında özellikle lojistik ve turizm sektörleri bölge için potansiyel sektörlerdir. Bu çerçevede bölge için, Rekabet gücünün arttırılması Altyapının planlı gelişiminin sağlanması Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması Sosyal yapı ve beşeri sermayesinin geliştirilmesi stratejik amaçlar olarak belirlenmiştir. (TR21 Trakya Bölge Planı , Trakya Kalkınma Ajansı, 2010) Planda, rekabet gücünün artırılması stratejik amacı; Ar-Ge ve inovasyon kültürü ile markalaşmanın yaygınlaştırılması, girişimciliğin desteklenmesi, tarımsal yapının iyileştirilmesi, ticaretin geliştirilmesi, etkili yatırım promosyonuyla özel kesim yatırımlarının arttırılması, turizmin geliştirilmesi hedefleriyle desteklenmiştir. Altyapının planlı gelişiminin sağlanması stratejik amacı ise ulaşım ve lojistik altyapısının güçlendirilmesi, sanayi altyapısının güçlendirilmesi ve planlı kentsel ve kırsal gelişimin sağlanması hedefleriyle güçlendirilmiştir. Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması altında tanımlanan hedefler, toprak ve su kaynaklarını kirletici faktörlerin kontrol altına alınması, sürdürülebilir tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması, çevre dostu enerji sistemlerinin yaygınlaştırılması ve enerji verimliliğinin arttırılması çevre alanında kurumsal yapının geliştirilmesidir. Sosyal yapı ve beşeri sermayenin geliştirilmesi ise insan kaynaklarının bölge ihtiyaçlarına ve potansiyellerine göre geliştirilmesi, eğitim ve sağlık hizmetlerinin nitelik ve erişilebilirliğinin geliştirilmesi, sosyal dayanışmanın ve örgütlenmenin geliştirilmesi, dezavantajlı grupların yaşam kalitelerinin arttırılması ve ekonomik ve sosyal hayata katılımlarının desteklenmesi hedefleriyle desteklenmiştir. (TR21 Trakya Bölge Planı , Trakya Kalkınma Ajansı, 2010) Bölgenin geleceğinin şekillendirmesi beklenen ulusal ve küresel ölçekli yatırımlar daha çok enerji ve ulaşım alanlarında projeleri kapsamaktadır: Marmara Ringi Kuzey Marmara Otoyolu Doğalgaz botu hatları Enerji nakil hatları İğneada Nükleer Santral Projesi Tekirdağ da yeni liman projesi B1 14 TRAKYA KÜLTÜR ÖNCELİKLİ YOL HARİTASI

27 2. Ulaşım Eksenleri ve Odakları Ulaşım eksenleri stratejisi, hem Trakya nın kendi içinde hem de Avrupa, Kafkaslar ve Ortadoğu ile bütünleşmesi açısından önemlidir. Ulaşım odakları ise hem ulaşım biçimleri arası ilişkinin sağlandığı hem de hizmetlerin yoğunlaştığı merkezler olarak yine stratejik öneme sahiptirler. Ulaşım eksenleri ve odaklarının yanı sıra stratejik çerçeve üretilirken göz önünde bulundurulması gereken mevcut ve büyük ölçekli ulaşım yatırımları şöyledir: Kuzey Marmara Otoyolu: 3. Boğaz Köprüsü geçişinin de dahil olduğu Kuzey Marmara Otoyolu Projesi nin sadece İstanbul kent bölgesi için değil, Trakya bölgesi ve hatta ulusal ölçekli etkileri olacaktır. Marmara Ringi: Marmara Denizi kıyılarındaki ana merkezleri birbirine bağlayacak bir raylı sistem projesi olan Marmara Ringi, toplamda 500km.lik bir güzergahın 4 saatlik bir sürede geçilmesini sağlayacaktır. Edirne - İstanbul Hızlı Tren Projesi: Edirne-İstanbul hızlı tren projesi ile bu iki kent arasındaki 230 km.lik yolculuk mesafesinin yaklaşık 1 saate indirilmesi hedeflenmektedir. Proje sonucunda, gerek mekânsal gerekse zamana dair bir değişimin iki il açısından da sosyal, ekonomik ve mekânsal etkileri olması kaçınılmazdır. Tekirdağ yeni liman projesi: Liman, Rusya ve Orta Asya ile entegre çalışacak önemli bir lojistik ve hizmet merkezi olarak planlanmıştır. 3. Enerji Eksenleri ve Odakları Enerji nakil eksenleri ve enerji üretim odakları ulusal ve uluslararası diplomatik ve ekonomik işbirlikleri için önemli olmalarının yanında, çevre ve insan sağlığı açısından olumsuz sonuçlara yol açabilecek yatırımlardır. Üst ölçekli planlarda belirtilen ve bölge geleceğinin şekillenmesinde rol oynayacak enerji yatırımları: Doğalgaz Boru Hatları: Hazar ve Ortadoğu dan Avrupa ya doğalgaz taşınmasında kullanılacak boru hattı Marmara Bölgesi ve dolayısıyla Türkiye Trakyası üzerinden geçecektir. İğneada Nükleer Santral Projesi: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın Türkiye de kurmak istediği üç nükleer santralden birinin İğneada da kurulması planlanmaktadır. 4. Geleceğe Yönelik Potansiyeller Günümüz beklentilerinin karşılanmasına yönelik hedefler ve eylem alanları, bölgenin sahip olduğu potansiyeller çerçevesinde belirlenmelidir. Mevcut potansiyellerin harekete geçirilmesi, stratejik temaların sınırları aşan bir bakış açısıyla ve mekânsal anlamda ilişkilendirilmeleriyle mümkündür. Trakya nın tarihi, coğrafyası, jeopolitik konumu, sınırları aşan doğal ve kültürel değerleri bir arada ve ilişkisel olarak düşünüldüğünde, yarına ilişkin potansiyeller şu şekilde özetlenebilir: BİRLEŞTİRİCİ GÜÇ: DOĞA, SU, KÜLTÜR 15

28 ÜÇLÜ BAKIŞ: GEÇİŞ COĞRAFYASI Stratejik Temalar Bölgenin yarını, sürdürülebilirlik ve ekonomik potansiyeller açısından en güçlü alanları temsil eden stratejik temalar çerçevesinde kurgulanmalıdır. Kültür: Trakya kültürü, bölgede sosyal, ekonomik, politik ve mekânsal bir mozaik üretmiştir. Bu değerlerin korunması, bilgisinin üretimi, tanıtımı ve ekonomik kalkınma ile beraber düşünülmesi Trakya nın geleceği için stratejik bir önem ve potansiyel taşır. Doğa: Flora ve fauna, coğrafi yapı ve kaynak çeşitliliği Trakya nın en önemli potansiyellerinden biridir. Bu değerlerin korunarak kullanılması yönünde bir yaklaşım geliştirilmesi Trakya nın geleceği için belirleyici bir unsur olarak kabul edilmelidir. Su: Meriç, Ergene, Arda ve Tunca Nehirleri ile Marmara Denizi, Ege Denizi ve Karadeniz e kıyısı olması, Trakya nın en önemli kimlik öğelerinden biri olan su temasını ortaya çıkarır. Trakya için su, hem bir kaynak hem de bağlayıcı ve birleştirici bir potansiyeldir. Tarım: Bölge, ürün çeşitliliği açısından önemli bir potansiyele sahip tarım topraklarına sahiptir. Bu bağlamda tarım, Trakya nın geleceği için olmazsa olmaz strateji temalardan biridir. Turizm: Kültür ve doğa öğelerinin birlikteliği ve zenginliğinin bu kadar yoğun olduğu bir bölgede turizm önemli bir ekonomik artı değer kaynağı olarak görülebilir. Bölge değerleri, turizm odak ve koridorları oluşturulması açışından önemli girdiler sağlayan potansiyellerdir. Sanayi: İstanbul kentsel bölgesinden Doğu Marmara kıyı aksına doğru uzanan ağır ve kirletici sanayi alanları, bu sektörün olumsuz etkilerine karşı alınacak tavrın bölge geleceğinde en belirleyici etmenlerden biri olması dolayısıyla stratejik bir tema olarak ele alınmalıdır. Stratejik Geçişler, Odaklar ve Koridorlar Sınırları aşan ilişkiler mekânsallaştırıldıkları ve ilişkisel olarak düşünüldükleri ölçüde hayata geçirilebilirler. Bölgesel odak ve koridor sisteminin oluşturulması, bu mekânsal ilişkilerin kurulabilmesi ve yerleşim örgütlenmesinin yeniden ele alınması yoluyla bölgenin yarının tariflenmesinde bir potansiyel, aynı zamanda bir gerekliliktir. Kültürel Diplomasi: Bölgenin sınırları aşan ve işbirliğine uyumlu yapısı, geleceğe yönelik en önemli potansiyellerinden biridir. Bu potansiyelin harekete geçirilmesi için mevcut ve olası işbirliklerinin kurumsallaştırıldığı sürekli bir yapıya ihtiyaç vardır. Bu yapı, karşılıklı güven ve işbirliğine dayanan, yerel yönetimler, merkezi hükümet, sivil toplum kuruluşları ve özel sektörü temel alan kültürel diplomasi ile şekillenebilir. Kültürel diplomasi, merkezi hükümetler arası olası anlaşmazlıklara karşı yerelde sürdürülebilir ilişkileri hedeflemesi açısından Trakya için kritik bir konudur. B1 16 TRAKYA KÜLTÜR ÖNCELİKLİ YOL HARİTASI

29 ARNAVUTLUK ARNAVUTLUK ARNAVUTLUK MAKEDONYA YUNANİSTAN ARNAVUTLUK BULGARİSTAN YARIN TRACECA( Otoban) TÜRKİYE NABUCCO( Doğal Gaz Boru Hattı BULGARİSTAN TRACECA Otoyol HIZLI TREN TEM D-100 MARMARA RİNGİ 500km = 4 Saat BİRLEŞTİRİCİ GÜÇ: DOĞA, SU, KÜLTÜR 17 NABUCCO Doğalgaz Boru Hattı