ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ İsa AY ADANA YÜREĞİR AKSANTAŞ TOPLU KONUT UYGULAMASI NIN PEYZAJ MİMARLIĞI MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİ YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI ADANA,2008

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ADANA YÜREĞİR AKSANTAŞ TOPLU KONUT UYGULAMASI NIN PEYZAJ MİMARLIĞI MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİ YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ İsa AY YÜKSEK LİSANS TEZİ PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI Bu tez 22/12/2008 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu İle Kabul Edilmiştir. İmza... İmza.... İmza... Prof.Dr. Erdoğan GÜLTEKİN Yrd. Doç.Dr. Cengiz USLU Yrd.Doç.Dr. Mustafa YEĞİN Danışman Üye Üye Bu tez Enstitümüz Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No : Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ ADANA YÜREĞİR AKSANTAŞ TOPLU KONUT UYGULAMASI NIN PEYZAJ MİMARLIĞI MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİ YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ İsa AY ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ PEYZAJ MİMARLIĞI ANABİLİM DALI Danışman : Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN Yıl : 2008, Sayfa: 100 Jüri : Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN Yrd. Doç. Dr. Cengiz USLU Yrd. Doç. Dr. Mustafa YEĞİN Bu araştırma Adana Yüreğir Aksantaş Toplu Konut Uygulaması nın Peyzaj Mimarlığı Müteahhitlik Hizmetleri Yönünden Değerlendirilmesi konusunda yapılmıştır. Çalışmanın hazırlanması aşamasında Adana Yüreğir Aksantaş Toplu Konut Uygulaması kapsamında elde edilen veriler kullanılmıştır. Çalışmanın amacı Aksantaş Toplu Konut Uygulaması örneğinde olduğu gibi toplu konut çalışmalarında uygulama sürecinde yüklenici ya da kontrol olarak görev alabilecek olan peyzaj mimarlarının mevcut süreçte yer alma durumunu saptamak ve bu konut alanlarında peyzaj mimarlığı uygulamalarını yasal, yönetsel ve teknik yönleriyle ortaya koymaktır. Bu çalışmada peyzaj mimarlığı ile ilgili uygulamalardaki sorunlar saptanmaya çalışılmış ve bu tespit edilen sorunlara çözüm önerileri sunulmuştur. Ayrıca bu çalışma ileride yapılacak benzer çalışmalara çerçeve altyapı olacak ve benzer toplu konut çalışmalarında peyzaj uygulamaları konusunda yol gösterici olsun diye hazırlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Toplu konut, Peyzaj Mimarlığı Müteahhitlik Hizmetleri. I

4 ABSTRACT Msc THESIS EVALUATION OF HOUSING APPLICATIONS OF ADANA YÜREĞİR AKSANTAŞ DIRECTION OF LANDSCAPE ARCHITECTURE CONSTRUCTION BUSINESS SERVICES İsa AY DEPARTMENT OF LANDSCAPE ARCHITECTURE INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor : Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN Year : 2008, Pages: 100 Jury : Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN Yrd. Doç. Dr. Cengiz USLU Yrd. Doç. Dr. Mustafa YEĞİN This research is about The Evaluation of Housing Applications of Adana Yüreğir Aksantaş in terms of Landscape Architecture Construction Business Services. The data for this research is retrieved from Housing Development Administration of Turkey (TOKİ) Project of Housing Application of Adana Yüreğir Aksantaş. The purpose of the studying is to determine position of landscape architects who will be able to take office as a contractor or inspector in existing process as sample of Housing Application of Adana Yüreğir Aksantaş and produce landscape architecture applications aspect of legal, administrative and technical in this housing areas. In this research it is aimed to determine application problems related to landscape architecture and came out solutions to the problems presented proposals. Additionally this studying will be a framework for the further studies and guide in point of the landscaping applications in parallel housing studies. Key Words: Housing, Landscape Architecture Construction Business Services II

5 TEŞEKKÜR Öncelikle bana bu çalışmayı yapma olanağı sağlayan ve çalışma süresince bilgilerinden faydalandığım değerli danışmanım Sayın Prof. Dr. Erdoğan GÜLTEKİN e teşekkürlerimi sunarım. Değerli yardımlarıyla çalışmamı yürütmemde bana kolaylık sağlayan Adana Yüreğir Aksantaş Toplu Konut Projesinde görevli Kontrol Teşkilatına teşekkürü bir borç bilirim. Çalışma süresince bana maddi manevi destek olan aileme de teşekkür ederim. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ... I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER IV ÇİZELGELER DİZİNİ... V ŞEKİLLER DİZİNİ... VI KISALTMALAR DİZİNİ... VIII 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL ve METOD Materyal Metod ARAŞTIRMA BULGULARI Araştırma Alanı Sörvey Bilgileri Araştırma Alanındaki Peyzaj Mimarlığı Uygulamaları TOKİ Bünyesinde Peyzaj Mimarları Yapısal Peyzaj Uygulamaları Bitkisel Peyzaj Uygulamaları Araştırma Alanında Bakım Onarım ve Yenileme İşleri SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR.. 70 ÖZGEÇMİŞ EKLER.. 73 EK 1 - İLLER BANKASI YAPI DENETİM HİZMETLERİ YÖNETMELİĞİ EK 2 - PEYZAJ DÜZENLEMESİ ÖZEL TEKNİK ŞARTNAMESİ IV

7 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge Yılları Arasında TOKİ Tarafından Adana da İnşaatı Tamamlanan Konut Projeleri Çizelge 4.1. Yerleşimlere Uzaklıkları ve En Az Ölçülerine Göre Açıkve Yeşil Alanlar Çizelge 4.2. Kentlerde Yeşil Alanlar İçin Genel Ölçütler V

8 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. Adana Yüreğir / Karşıyaka Mah. Aksantaş Toplu Konut Projesi Alanı Şekil 3.2. Adana Yüreğir / Karşıyaka Mah. Aksantaş Toplu Konut Projesi Planı Şekil 3.3. Araştırmanın Akış Şeması Şekil 4.1. Araştırma Alanında Mevcut Üst Toprak Tabakası. 21 Şekil 4.2. Araştırma Alanında Yapılan Bina Yıkımları Nedeniyle Toprak Tabakasının Bozulması Şekil 4.3. Araştırma Alanında Korunmuş Mevcut Ağaçlardan Bir Görünüm Şekil4.4. Yaya Yolları Uygulamaları İçin Hazırlanmış Kilit Parke Taş Döşeme Detayı Şekil 4.5. Adana Yüreğir / Karşıyaka Mah. Toplu Konut Projesi İnşaat Alanının da Kilit Parke Taşlarla Tretuvar İmalatı Şekil 4.6. Beton Blok kaplamalar. 35 Şekil 4.7. Uygulama da Yapılan Hatalı İşçilik.. 37 Şekil 4.8 Uygulama da Yapılan Hatalı ve Özentisiz Yapılmış Bordür ve Kilit Parke Taşı İşçiliği 38 Şekil 4.9. Çocuk Oyun Alanı ve Ölçüleri Şekil Araştırma Alanında Çocuk Oyun Alanı Uygulamalarından Biri. 39 Şekil Kamerye Detayları Şekil İmalatı Atölyelerde Hazırlanıp Alana Getirilmiş ve Montajı Yapılmamış Kamerye, Bank ve Çöp Kutuları 41 Şekil İmalatı Atölyelerde Hazırlanıp Alana Getirilmiş ve Montajı Yapılmış Kamerye 42 Şekil Montajı Tamamlanmış Çocuk Oyun Seti. 43 VI

9 SAYFA Şekil Montajı Tamamlanmış Çocuk Oyun Seti. 44 Şekil Montajı Yeni Yapılmış Olan Tahterevalli ve Oyun Seti.. 45 Şekil Araştırma Alanında Uygulanan Çöp Kutusu Detayı Şekil Adana/Yüreğir 888 Konut ve Sosyal Donatı Toplu Konut Projesi Genel Planı Şekil Bitkilendirme Planı 1. Kısım Şekil Bitkilendirme Planı 2. Kısım Şekil Bitkilendirme Planı 3. Kısım Şekil Araştırma Alanı İçin Hazırlanmış Olan Bitkilendirme Planında Bulunan Bitkilerin Listesi 53 Şekil Uygulama Sahasına Dikim İçin Getirilmiş Saksılı Bitkiler. 54 Şekil Araştırma Alanında Uygulanmak Üzere Hazırlanmış Olan Bitki Dikim Tekniklerini Gösteren Detaylardan Biri 55 Şekil 4.25.Araştırma Alanında Uygulanmak Üzere Hazırlanmış Bitki Dikim Tekniklerini Gösteren Detay Çizimi 56 Şekil Araştırma Alanında Herekleme Uygulanması. 57 Şekil Araştırma Alanında Uygulanmak Üzere Hazırlanmış Çim Alan Tesisi Oluşturma Tekniğini Gösteren Detay Çizimi 58 Şekil Araştırma Alanında Tipik Çim Alan Uygulamalarından Bir Örnek Şekil Araştırma Alanında Uygulanan El İle Sulama Yöntemi Şekil Çim Alanların Sulanmasında Kullanılan Yöntemlerden Bir Başka Örnek VII

10 KISALTMALAR DİZİNİ ÇED: Çevresel Etki Değerlendirmesi DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü TMMOB: Türkiye Mühendisler ve Mimarlar Odası Birliği TOKİ: Toplu Konut İdaresi Başkanlığı TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu VIII

11 1. GİRİŞ İsa AY 1. GİRİŞ İnsanlığın var oluşuyla birlikte barınma ihtiyacı yerleşik düzene geçme ve sonraları kentleşme şeklinde gerçekleşmiştir. Gerçek anlamda kentleşme ise ancak Sanayi Devriminden sonra ortaya çıkmıştır. Sanayi Devrimi beraberinde hiç şüphesiz toplu konut gereksinimini ortaya çıkartmıştır. Bu durum birçok ülkede sorun oluşturmuş, ancak sanayileşmesini ve gelişimini hızlı tamamlayan ve gelir düzeyini belli seviyeye çıkaran ülkeler bu sorunları büyük ölçüde toplu konut uygulamalarıyla çözmüştür. Nüfusun artmasıyla birlikte kentlerinde sayıca artması sonucu oluşan toplumdaki ekonomik ve sosyal değişim sürecine kentleşme adı verilmektedir. Hızlı kentleşme ve endüstrileşme sonucu kırsal alandan merkeze olan akım konut sorununu büyük boyutlara çıkarmaktadır. Ülkemizdeki bu hızlı nüfus artışı ve konut gereksiniminin karşılanamaması sonucu toplu konut kavramı ortaya çıkmıştır. (Keleş, 1984), Toplu konutu; tek tek yapılar değil büyük konut siteleri halinde yapıldıklarında teknik, toplumsal ve ekonomik kimi yararlar sağlayabilen büyük girişimler olarak tanımlamaktadır. Toplu konut yasası toplu konutların neler olduğu konusunda açıklık getirmiştir. Yasaya göre toplu konut; imar planları onaylanmış ve yapıma hazır duruma getirilmiş olan yerlerde 200 konut, imara yeni açılacak yerlerde yüzölçümü 15 hektar olan ve yerleşim alanlarına yapılacak hektar konut ile bunların ortak kullanma ve tesis alanları ile işyerleridir. Toplu konut yapımının ilk uygulaması Mısır Uygarlığının M.Ö yıllarında inşa ettiği Nil Nehrine 1 km mesafede Senwosret piramidine yakın, KAHUN işçi yerleşimi olarak bilinmektedir. Kent alanı içerisinde toplu konut fikirlerinin ortaya çıkması Fransız Devrimi sonrası olmuştur (Perçin, 1982). Hızla gelişen teknoloji sanayileşmiş bir ülke içinde fabrikaları, fabrikalarda arkalarından hızlı kentleşmeyi getirmektedir. Diğer taraftan kırsal kesimde tarım kültürünün gelişmesi ve hayvancılıktaki insan gücünün yerini makine gücünün alması hızlı kentleşme ve köyden kente göçün kaynakları endüstriyel gelişme ile bir paralellik göstermektedir. 1

12 1. GİRİŞ İsa AY Birinci ve İkinci Dünya Savaşları diğer ekonomik ve sosyal alanlarda olduğu gibi kentleşme alanında uyarıcı, dikkate değer ve önemli konut açığı sonuçlarını ortaya koymuştur. Özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrası birçok Avrupa ülkesinde konut talebi kentlerde büyük bir sorun haline gelmiştir. Bu talebin karşılanması yeni toplu konut yapım sistemlerini ortaya çıkarmıştır. Buna karşın 1950 li yıllardan sonra az gelişmiş ülkelerde köyden kente göç sonucu artan konut ihtiyacı karşısında kente yeni gelenler kendi buldukları yerlerde kendi konutlarını yaparak bu doğal gereksinimlerini karşılamak yoluna gitmişlerdir. Bunun sonucunda kent içinde ve çevresinde yasal olmayan, her türlü alt yapı hizmetinden yoksun, ülkemizde gecekondu adını verdiğimiz bölgeler olmuştur (Ayan, 1985). Sanayi devrimi ile birlikte hızlanan kırdan kente göçün yol açtığı konut sorununa ilk çözüm; toplu konut niteliğindeki barınakların yapımında aranmıştır. Konut gereksinimini en ivedi yoldan karşılamaya yöneliş, yapılarda sağlıksız koşulları oraya çıkarmıştır. XIX yüz yılın ikinci yarısında kentlerin iyileştirilmesi için reform girişimlerini ve yapı yönetmeliklerinin geliştirilmesi çabalarını ortaya çıkarmıştır. Bu eylemler giderek büyük boyutlara ulaşan kentsel sorunlara çözüm arayış çabalarının öncülüğünü yapmıştır (Ayan, 1985). Kentlerin gelişen sanayi ve sosyal ihtiyaçlar karşısında alınması gereken şekil ve yapıları üzerine yürütülen çalışmalar 19. yüzyıla uzanarak değişik ülkelerde değişik akımlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunlar değişik isimler altında yayımlanmıştır. bahçe Şehir, Yarının Şehri, Yeşil Kuşak Şehri ve Geniş Alan Şehri gibi fikirler hala günümüzde de devam etmektedir (Keleş, 1984). Sanayi devriminin getirdiği toplumsal sorunlar karşısında yeni yaşama modelleri öneren bazı yazarlar düşüncelerini gerçekleştirme denemelerinde toplu konut modelinin ele alındığı görülür. İngiltere de Ebenezer HOWARD ın YARIN adlı kitabı Bahçe - Şehir hareketinin öncülüğünü yapmıştır. Küçük ölçülerdeki denemeler bir yana bırakılırsa yarım yüzyıl kadar bir duraklama ile Bahçe Şehir hareketi İkinci Dünya Savaşından sonra İngiltere de New Town uygulamalarıyla etkinlik kazanarak başka ülkelere de örnek olmuştur (Ayan, 1985). Bir değişik toplu konut şekli de Uydu Kentlerdir. Bu uydu kentler; büyük kentlerdeki iç dokunun yoğunluğu hafifletmek amacıyla ana kentten km 2

13 1. GİRİŞ İsa AY uzakta kurulmuş olan yerleşim merkezleridir. Daha sonra gelişen Yeni Kent (New Town) uygulamaları uydu kentlerden farklı olarak ele alınmıştır. Bu kentler yalnızca yatma yeri değil çalışma, eğlenme olanağı getiren canlı bir organizma olarak yapımı gerçekleşmiştir. Bu New Town yerleşimi fikri İngiltere de ortaya çıkmıştır. Yerleşim alanları ile birlikte bir ağ sistemi oluşturan yeşil alanlar tüm yaşayanların rekreasyonel gereksinimlerine cevap verebilecek tipte planlanmıştır. Toplu konut yerleşiminin ana yapısı içinde blok apartmanlar 4 katlı, iki katlı ve 5 katlı evler 3 tip olarak düzenlenmiştir. Çeşitli ülkelerde çeşitli sebeplerden dolayı toplu konut yerleşim alanlarına gidilmiştir. Ama yine de hedefleri aynıdır. İnsanların daha iyi yaşamaları, çalıştıklarının karşılığında daha iyi ve huzurlu bir hayat sürmelerini amaçlamıştır. Bir yerde endüstri ve sosyal yapılarıyla kendi kendine yeterli bir yerleşim olarak ele alınmıştır. Bu nedenle rekreasyonel amaçlı tesislere de bu yerleşimler içinde yer verilmiştir. Diğer bir ülkede ise bu planlamalar tarımsal karakterli yerleşimlerin kalkındırılması ana fikrinden kaynaklanmaktadır. Bu alanlardaki konutlarda çok değişik ölçüler kullanılmıştır. Kumul alanlarda konutlar çöl kumul rüzgârını kesecek şekilde dış kısımlarda planlanmıştır. Toplu konut yerleşimleri alışveriş ve eğlence merkezlerini içermekte, halkın istekleri doğrultusunda spor ve rekreasyonel olanaklar sunulmaktadır. Bu tip yerleşimlerde trafik konuları ayrı bir önemle ele alınıp çözümlenmektedir. Trafik planlamasında yaya ve oto trafiği bir birinden ayrılarak araç trafiğinden korunmuş alanlar halkın dinlenmesi için rekreasyonel olanaklar yaratmak için kullanılmıştır. Özellikle, Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, ekonomik ve sosyal değişimler kentlere doğru büyük akımlar oluşturur. Bu akımlar toplum yapısında iş bölümü, uzmanlaşma gibi değişimlerle gerçekleştiğinde, tarım toplumundan sanayi toplumuna geçiş süreci de başlamış olur (Odabaş, 1990). Endüstrileşme ve bunun sonucu hızlı kentleşme ile kırsal alanlardan kentlere olan nüfus akımı beraberinde konut sorununu da ortaya çıkarmıştır. Ülkemizdeki bu nüfus artışının önlenememesi ve konut gereksiniminin karşılanamaması sonucu toplu konut kavramı ortaya çıkmıştır. Keleş 1984, toplu konutun tek tek yapılar 3

14 1. GİRİŞ İsa AY değil, büyük konut siteleri halinde yapıldıklarında teknik, toplumsal ve ekonomik kimi yararlar sağlayabilen büyük girişimler olarak tanımlamıştır. Ülkemizdeki toplu konut planlama çalışmaları Cumhuriyet in kuruluşu ile başlamıştır. Ankara nın başkent olması ile konut ihtiyacını karşılayacak projelere gidildiği görülmüştür. Türkiye de toplu konutun gelişimi ve örnek kentleri incelediğimizde ilk olarak 1875 te Akaretler sıra evlerinin yapımı, daha sonra cumhuriyet sonrası 1935 te Ankara da Bahçelievler, 1940 ta Saracoğlu Mahallesi, 1948 de Yeni Mahalle, Mebus evleri, İstanbul da 1960 ta Ataköy, 1987 de Halkalı ve 1995 te Bahçeşehir gibi toplu konut alanları ortaya çıkmıştır (Eryıldız, 2003). Türkiye cumhuriyet döneminde hızlı bir kentleşme süreci yaşamıştır yılında 13,6 milyon olan ülke nüfusu 2000 yılında 67,8 milyon, 2007 yılı TÜİK sayımına göre 70,5 milyon olmuştur. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı nın İnsani Kalkınma Raporu nda yer alan verilere göre, Türkiye nüfusu, 2015 yılında 79 milyona yükselecek yılında kentlerde yaşayan insanlarımızın sayısı 2.2 milyon iken, Devlet İstatistik Enstitüsü nün (DİE) 2000 yılı nüfus sayımı rakamlarına göre yüzde 64,9 olan kentsel nüfus ise İnsani Kalkınma Raporu tahminleriyle 2015 yılında yüzde 71,8 e yükselecektir. Bu durumda Türkiye nüfusunun 56 milyon 722 bini kentlerde, 22 milyon 278 bini (yüzde 28,2) ise kırsal kesimde yaşıyor olacak dönemi nüfus artış hızları ve 2015 yılındaki yüzde 71,8 lik kentsel nüfus oranı temel alınarak yapılan projeksiyona göre, Türkiye nin halen nüfusu bir milyonun üzerinde olan 5 kent varken (İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Adana), mevcut eğilimlerle 2015 de, Gaziantep, Konya nın nüfusunun bir milyonu geçmesiyle bu kategorideki kent sayısı 7 ye çıkacak. Belirtilen süreç doğal olarak yoğun bir konut istemini de birlikte getirmiştir. Uygulamada; özel sektör, kamu sektörü ve özellikle dar ve orta gelirli yurttaşların gereksinimlerini karşılamaya yönelik olarak kurulan konut yapı kooperatiflerince konut üretilerek, ortaya çıkan istemin bir bölümü karşılanmaya çalışılmıştır yılları arasında özel sektörün konut üretimindeki payının %72, konut kooperatiflerinin paylarının %24 ve kamu sektörünün payının %4 olduğunu görmekteyiz. Konut yapı kooperatifleri döneminde, yılda ortalama 4

15 1. GİRİŞ İsa AY konutu tamamlayarak kullanıma açmışlardır. Toplam olarak üretilen konut sayısı dir (Eryıldız, 2003). Toplu konut üretim süreci ile Türkiye nin birçok yerinde çok sayıda konut yapılmış, yeni yerleşimler oluşturulmuştur. Bu süreç ülkede toplu konut yapım teknolojisinin gelişmesine ve konut nitelikleriyle ilgili bazı standartların yaygınlaşmasına yardımcı olmuş; konutla ilgili örgütlenme ve finansman kavramlarını çağdaş bir düzeye çıkarmıştır. Toplu konut yöntemi ile üretilen konutların bazıları çok başarılı görülüp popüler olurken, bir bölümü yoğun bir biçimde eleştirilmiştir. Başarısız görülenlerin sorunları çoğunlukla insani boyutlar üzerinde yoğunlaşmakta, ürünler, çevre mekân ve inşaat kalitesi yönünden yetersiz görülmektedir (Olcay, 1996). Türkiye de devletin önderliğinde yürütülen modernleşme programının konut yerleşmelerindeki karşılığı da toplu konutlar olmuştur. Cumhuriyetle birlikte bir yandan önceki dönemde ortaya çıkan apartman tipi konut Orta Anadolu'nun modernleşmeyi temsil eden bölgelerinde yaygınlaşırken, diğer yandan yeni sunum biçimleri gündeme geliyordu. Ürünü Batılı anlamda toplu konut olan birinci sunum biçimi, İngiltere'de ve kıta Avrupa sında da toplu konutun kökeni kabul edilen lojman-konut olmuştur. Bir farkla ki, erken sanayileşen ülkelerde lojman-konut yerleşmeleri işgücünün maliyetini düşürmek amacıyla aydınlanmış sanayi kapitalistleri tarafından üretilirken, burada inisiyatif sanayileşmeye de öncülük eden devletin elindedir ve birincil amacı da bir yaşama ve bir arada durma tarzı olarak modern toplumun inşasına katkıda bulunmaktır (Anonim, 2007 a). Dünyadaki modernleşmenin yaydığı bazı kısmi etkilerle ortaya çıkan konut ihtiyacını karşılamak için üretilmiş modeller, gerek sunum biçimi, gerek fiziki form açısından bu yeni kitlesel ve düzenli talebi karşılamakta yetersiz kalmıştır. Bu yeni düzenli konut talebi, her biri farklı yerleşme özellikleri taşıyan ve piyasa içinde birbirlerini ikame eden üç ayrı sunum biçimiyle karşılanmıştır. Bunlardan birincisi, kentlerin mevcut imarlı alanlarında ve onların yakın gelişme alanlarında gerçekleşen yap-satçı üretimdir. Kentsel konut üretiminin ikinci bir şekli ise yasa dışı sunum biçimleri tarafından yapılmış olan gecekondulaşmadır. Gecekondu; kırsal kesimden kente göç eden ve yasal konut piyasasından konut 5

16 1. GİRİŞ İsa AY sahibi olmak için yeterli maddi birikime sahip olmayan vatandaşların kendi inisiyatifleriyle gerçekleştirdikleri bir sunum biçimidir. Bu sunum biçimi büyük kentlerin imarlı alanlarının dışındaki kamu arazilerinde, sanayi bölgelerinin yakın çevresinde kendini göstermiştir. Bu sonucu hiç şüphesiz halk yardakçısı imar politikalarının bir sonucu olan imar afları doğurmuştur. Yap-satçı ve gecekondu üretiminin temposu giderek düşen kapasiteleri, yoğunlaşma bölgelerindeki talebi karşılamaktan uzaktır. Bu da gerek kamunun gerek özel sektörün büyük ölçekli toplu konut girişimlerine ağırlık vermesine neden olmuştur. Devlet, Toplu Konut Yasası ve yeni kredi mekanizmalarıyla büyük ölçekli üretimi teşvik etmiş, Toplu Konut İdaresi aracılığıyla da toplu konut üretiminde önceki dönemlerden farklı bir piyasa oluşturmuştur. Büyük ölçekli toplu konut üretimini gerçekleştiren ikinci kamusal kanal ise kooperatif birlikleri ve belediyeler olmuştur. Kamu yatırımlarıyla ortaya çıkan tüm bu yeni yerleşimler, dünyadaki büyük ölçekli toplu konut yerleşimlerinin ilk kuşağının biçimsel ve mekânsal özelliklerini taşımaktadır. Ankara da Eryaman Toplu Konut Yerleşkesi ve İstanbul da Göztepe Soyak Sitesi bunun ilk örneklerindendir. Özel sektörün piyasaya sunduğu toplu konutlar genellikle yüksek standartlı olmuştur. Bu konutlarla birlikte gelen yenilik, çevrelerine kapalı büyük yerleşmeler olarak planlanmaları ve birim konutun dışına taşan yaşama biçimi olarak pazarlanmaları olmuştur. Yerleşme biçimleri ve bina karakterleri ise, dünyadaki örneklerde de aktüel olduğu gibi, organik ve geleneksel çağrışımlı 19. yüzyıl üst ve orta tabaka banliyölerinin üslubunu taşımaktadır. Öte yandan, hizmet sektörüne ağırlık verilmesiyle turizm sektörü de gelişmiştir. Uluslararası zincirlerin yaptırdığı tatil kompleksleri, Anadolu'nun güneybatı ve güney sahillerine yeni bir ritim ve siluet kazandırmıştır. Bu gelişmenin konut mülkiyetine kolay ulaşmış ve alışmış orta tabakalar üzerinde yaptığı etki, batı ve güney sahillerinde bir yazlık konut yatırımı yapmak olmuştur. Bu eğilim kısa zamanda kitleselleşmiş ve Edremit Körfezi'nden Mersin'e (Anonim, 2007 a), hatta İskenderun Uluçınar a kadar uzanan sahil bandı tatil siteler zincirleriyle dolmuştur lerden sonra hızlanan kentleşme sürecinde yeni kentsel alan yaratmak yerine mevcut imar düzeninin ortaya çıkardığı mülkiyet yapısı içinde yoğunlaşmalar 6

17 1. GİRİŞ İsa AY yeğlenmiş, böylece ulaşım ve altyapı maliyetlerini en aza indiren bir kentleşme olacağı varsayılmıştır. Bu tür kentleşme doğal olarak tek parsel bazında bir konut üretim sürecini desteklemiş, alım gücü düşük kentlilerin oluşturduğu talepte bu şekilde geliştiğinden, toplu konut üretim ve kooperatifleşme eğilimleri çok alt düzeylerde kalmıştır. Bunun sonucunda yap sat düzeni olarak anılan küçük üreticiler eliyle yapılan ve kat mülkiyeti temelinde satılan konut üretimi devreye girmiştir lerde mevcut yapılaşmış alanlardaki arsa sunumunun düşmesi, konut piyasasını da etkileyerek üretimi düşürmüş, orta ve alt orta sınıfların konut alım gücü azalmış, konutun toplam yatırımlar içindeki payı da önemli ölçülerde azalmıştır. Bu gelişmelere tepki olarak: Yerel yönetimler kent çeperlerinde yeni arsa sunumu yoluna gitmişler, Orta sınıflar kooperatifleşmeye başlamışlar, Düşen konut yatırımlarını desteklemek üzere yeni bir konut finansman modeli olarak toplu konut fonu devreye sokulmuştur. Böylece ülkemiz kentleri yeni bir yapılaşma sürecine girmiştir. Metropolitan ve büyük kentler kadar orta ve küçük kentlerde de mevcut çekirdek dokunun dışında çeperlere doğru gelişme talepleri artmış, kooperatifler bu eğilimi desteklemiş, toplu konut fonu da bu oluşumda belirli oranda pay sahibi olmuştur (Tuna, 1996). Ülkemizdeki bu konudaki en ciddi atılım ise yıllarından sonra devlet tarafından oluşturulan bir toplu konut fonudur. Amaç halkın her kesiminden dar gelirli ve gereksinimi olan insanlarımıza kurdukları yapı kooperatifleri eliyle uzun vadeli geri ödemeli ucuz kredi sağlamaktır. Nitekim bu girişim kısa zamanda büyük ilgi görmüş ülke çapında bir anda binlerce konut yapılmaya başlanmıştır. Bunların büyük çoğunluğu iyi organize oldukları için başarıya ulaşmış ve bu kooperatiflerin üyeleri yeterli konforda ucuz ev sahibi olabilmişlerdir. Bu dönemde ülke genel görünümüyle sanki büyük bir şantiyedir. Bu yüzden ülkemizde binlerce vasıfsız işçi iş olanağına kavuşmuş ve inşaat sektörünün getirdiği bu hareketlenmeye ticaret, sanayi, taşımacılık, turizm ve benzeri gibi sektörlerde geçmiş, böylece ülkede ekonomik hareketlilik sağlanmıştır. Ne var ki bu hareketlilik 1990 yılında başlayan körfez savaşı, 1999 yılında yoğun endüstrinin bulunduğu Marmara bölgesindeki depremlerin ortaya çıkardığı zararlanmalar karşısında alınan ekonomik önlemler, 7

18 1. GİRİŞ İsa AY harcama ve kredi sağlamadaki kısıtlamalar nedeniyle başarısız olmuş ve ekonominin lokomotifi konumundaki çoğunluğu yapı kooperatiflerine dayalı yapı sektörü gerilemiş, son yıllarda nerede ise durma noktasına gelmiştir. Başka bir deyişle yapı sektöründeki durma üretken insan nüfusunu da işsiz güçsüz bırakmıştır. Buna karşın ülke düzeyindeki nüfus artışı bir miktar gerileme göstermesine rağmen ülkedeki konut gereksinimi giderek artmıştır. Bu dönemde yapılan konutlar finansman yetersizlikleri nedeniyle çevre kalitesi ve konforu yok sayılarak yalnızca binanın bitirilmesine yönlendirilmiştir. Böylece bireysel olsun, toplu olsun kentlerde alt yapı yönünden yetersiz, çevresi gerçek bir ihmal içinde bırakılmış çok sayıda konut doğmuştur. Çok doğaldır ki bu sorunların muhatabı hep yerel yönetimler olmuş, bu yönetimler bu ciddi sorunlarla adeta boğuşur halde bırakılmıştır. Bütün bu olumsuzluklara rağmen konut sektöründe büyük çaplı girişimlere tanık olmaktayız. Bunlardan önemli bir örnek ülke düzeyinde Ege, İç Anadolu ve Akdeniz Bölgelerine yayılan dinamiği ile Türk Konut organizasyonudur. Üyelerine ekonomik, kolay ve konforlu konut sahibi yapmayı amaçlayan bu kuruluşun Ankara da Batıkent, İzmir de Egekent gibi büyük toplu konut çalışmalarına Adana Öğretmenkent ve Halkkent çalışmaları da eklenmiştir. Öğretmenkent projesi m2 lik bir alanda 18 yapı adasında 2880 konut içeren büyük bir toplu konut projesidir ( Gültekin ve ark, 2001). Cumhuriyetle birlikte ülkemizde tarımda modernizasyon ve endüstrileşmenin başlamasıyla kentsel gelişme 1950 lerden sonra hızlanmış ve bu gelişme yaklaşık 10 yıl içerisinde iki katına çıkmıştır. Ne var ki bu gelişme yeterli servisleri sağlama ve kontrollü olma yönünden birtakım sorunları beraberinde getirmiştir. Bunlardan birisi hiç şüphesiz taşıma konusundaki yetersizlikler nedeniyle büyümenin kent merkezinde ancak belirli bölgelerde yüksek yoğunlukta yerleşimler şeklinde kendini göstermesidir. Diğer yandan gerçek bir sorun da büyük endüstriyel kuruluşların, özellikle Karayolları ve Demiryolları boyunca bir gelişim içinde olmasıdır. Nitelikli bu ulaşım yollarıyla sağlanan endüstriyel gelişmeler kırsal alanlardaki arazi fiyatlarının düşük olması ve vergi kontrolünün yetersizliği nedeniyle işverenlerin yatırımlarını yol boyunca konutlar düşünülmeden gerçekleştirmelerini daha avantajlı bulmalarını sağlamıştır. 8

19 1. GİRİŞ İsa AY Türkiye deki toplu konut ve şehirleşme ile ilgili genel görünüme baktıktan sonra araştırma alanımız olan Adana kentindeki geçmişten günümüze toplu konut çalışmalarına bir göz atmakta yarar vardır. Bilindiği gibi Adana ilinin kuruluşu çok eskilere dayanmaktadır. Yapılan kazılarda Adananın birçok medeniyeti yaşamış bir yerleşim yeri olduğu ortaya çıkmaktadır lere kadar Adana yavaş büyüyen ve tarımsal karakterli bir ticaret merkezidir. Adana kenti Türkiye de nüfus ve endüstri merkezi olarak ilk sıraları almakla beraber hatta bir bölgesel merkez olmasına rağmen açık ve yeşil alanları yönünden yeterli bulunmamaktadır. Tarihi Tepebağ ve Kayalıbağ mahallelerini içeren Eski Adana kentsel sit alanı olarak tescillendiği için geleneksel fonksiyonunu yeterince koruyamadığı gibi giderek bir harabeye dönmektedir. Bununla beraber ticari ve idari kullanımlar imar planları doğrultusunda kuzeye doğru gelişme göstermektedir. Adana için kentsel planlama çalışmaları 1960 lı yıllarda başlamıştır. Maalesef hazırlanan uygulama planları Adana şehrinin düzensiz gelişmesine çözüm olamadığı görülmüştür. Bunun nedeni gerçek dışı alan kullanın önerileri ile planda gösterilen ana konut alanlarının kentin doğal büyüme eğilimine uygun bulunmaması olarak düşünülebilir. Ülkemizdeki toplu konut uygulamalarına Adana örneğinde baktığımızda; 1960 lardaki Bahçelievler ve Hakimevleri uygulamaları hariç tutulursa Adana da ciddi ölçüde ki toplu konut uygulamalarının ilk örneklerinin 1980 li yılların sonlarında olduğu görülür. Bunlar Yüreğir de; gecekondu yapılaşmasını fiziki olarak önlemek amacıyla uygulanmış olan PTT Evleri, Serinevler ve Afet Evleri toplu konutları, ile Seyhan ilçesindeki Belediye Evleri ve 2000 Evler dir. Daha sonraları Yeni Adana 1. ve 2. bölge Toplu Konut Alanı uygulamaları ile Toplu Konut İdaresi Başkanlığınca yapılmış olan Adana Yüreğir 1. ve 2. Bölge, Sofulu 2. Bölge ve Kargakekeç Toplu Konut uygulamaları halen inşaatı devam eden Aksantaş, Balcalı, Gürselpaşa ve Sofulu Toplu Konut Uygulamalarıdır. 9

20 1. GİRİŞ İsa AY Kamu sektörünün konut yapımındaki bu gayretlerine rağmen konut konusunda halen büyük açık bulunmaktadır te Adana da mevcut konutların %70 inin yasadışı olması bunun bir göstergesidir. Artakalan konutların kaliteleri ancak kabul edilebilir ile iyi arasındadır. Yasadışı konutların oluşturduğu arsalar ele alındığında ünün iskânının belirlenmiş olduğu, ünün ise kendi kendine ortaya çıkan alanlarda bulundukları görülmüştür. Bunların bugün arsasının bu nedenle potansiyel tehdit altında olduğu söylenebilir. Bu yapı içinde 1985 yılında Adana kenti için yapılan planlamalardaki hedefi 2010 yılına kadar olan 25 yıllık süre içinde kentsel konut sorunlarına çözüm getirmektir. Bununla beraber Adana da Fiziksel, sosyal ve görsel yönden yeterli dış mekân düzenleme anlayışı toplumda yer bulmaya başlamış olduğu söylenebildiği gibi konu ülke düzeyinde düşünülürse bu yöndeki çalışmalar fiziksel planlama yürütücü ve sorumlu şahıs ve kurumların önderliği ile peyzaj düzenlemelerine gereken önem verilmeye başlanmıştır denilebilir. Nitekim kentsel yeşil alan düzenleme çalışmaları ülkemizde yeni yeni örneklenir olmuştur (Uzun, 1987). Ülkemizin yaşadığı hızlı nüfus artışı ve hızlı kentleşme sebebiyle oluşan konut ve kentleşme sorunlarının çözülmesi ve üretimin artırılarak işsizliğin azaltılması amacıyla, 1984 yılında Genel İdare dışında Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı kurulmuştur. Bu tarihte yürürlüğe giren 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu ile özerk Toplu Konut Fonu oluşturulmuştur. Toplu Konut İdaresi Başkanlığının işlevi Türkiye'de konut üretim sektörünün teşvik edilerek hızlı artan konut talebinin planlı bir şekilde karşılanmasını sağlamak yönünde belirlenmiştir sayılı Toplu Konut Kanunu Toplu Konut İdaresi Başkanlığına özerk ve esnek hareket etme imkânı sağlamıştır. Bu yeni yapılanma içinde 1990 yılında çıkan 412 ve 414 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameler ile toplu konut işleri Toplu Konut İdaresi Başkanlığı ve Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı şeklinde iki ayrı idare olarak örgütlenmiştir. Ancak 1993 yılından itibaren Toplu Konut Fonu'nun Genel Bütçe kapsamına alınmasıyla İdare kaynaklarının azalması, İdareyi konut üretiminden oldukça uzaklaştırmış ve İdare son yıllarda gittikçe azalan sayılarda konut üretimine destek sağlayabilmiştir. Dolayısıyla, dar ve orta gelirli vatandaşlarımızın nitelikli konut ihtiyacı da tam olarak karşılanamamıştır. 10

21 1. GİRİŞ İsa AY Toplu Konut Fonu, tarih ve 4684 sayılı Kanunla da tamamen yürürlükten kaldırılmıştır. Fonun kaldırılması Toplu Konut İdaresi kaynaklarını büyük ölçüde azaltmış ve bütçeden aktarılan ödeneklere bağımlı hale getirmiştir. Hâlihazırda, Toplu Konut İdaresi gelirleri, gayrimenkul satış ve kira gelirlerinden, kredi geri dönüşlerinden, faiz gelirlerinden ve bütçe ödeneklerinden oluşmaktadır. Kuruluşundan itibaren, Toplu Konut Fonu'nun da sağladığı imkânlarla, ülkemizde yerleşim ve konut politikalarının belirlenmesi ve uygulanmasında en önemli kurum Toplu Konut İdaresi Başkanlığıdır (Anonim, 2007 c). Konut hakkı, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi nde, herkesin kendisinin ve ailesinin sağlık ve refahı için beslenme, giyim ve konut hakkı vardır ifadesiyle yaşamsal haklar arasında sayılmıştır. Bu nedenledir ki yine Birleşmiş Milletlerin Habitat Gündemi toplantılarında herkese yeterli konut teması sık sık işlenmektedir. Anayasamızın 57 inci maddesi; devlete, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alma görevini vermiştir. Ülkemizin yaşadığı hızlı nüfus artışı ve hızlı kentleşme sebebiyle oluşan konut ve kentleşme sorunlarının çözülmesi ve üretimin artırılarak işsizliğin azaltılması amacıyla, 1984 yılında Genel İdare dışında Toplu Konut ve Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı kurulmuştur. Bu tarihte yürürlüğe giren 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu ile özerk Toplu Konut Fonu oluşturulmuştur (Anonim, 2005 b). Bu konuda Toplu Konut İdaresi Başkanlığı görevlendirilmiştir. Bu kurumun kısaltılmış ifadesi TOKİ dir. Toplu Konut İdaresi Başkanlığının işlevi Türkiye'de konut üretim sektörünün teşvik edilerek hızlı artan konut talebinin planlı bir şekilde karşılanmasını sağlamak yönünde belirlenmiştir sayılı Toplu Konut Kanunu Toplu Konut İdaresi Başkanlığına özerk ve esnek hareket etme imkânı sağlamıştır. Aynı zamanda, Genel Bütçe dışında tutulan Toplu Konut Fonu vasıtasıyla Toplu Konut İdaresi konut uygulamaları için sürekli ve yeterli kaynağa sahip olabilmiştir (Anonim, 2006). TOKİ; 2003'te başlatılan 'Planlı Kentleşme ve Konut Üretim Programı' kapsamında; altyapı, sosyal donatı ve çevre düzenlemeleriyle birlikte 81 il ve bunlara bağlı 301 ilçede, 666 şantiyede, konut inşaatı başlatmıştır Eylül ayı 11

22 1. GİRİŞ İsa AY itibariyle bu hedefler aşılarak yaklaşık 280 bin konut projesi tamamlanmış veya tamamlanma aşamasında bulunmaktadır. Bu konutların 'sı, diğer bir ifadeyle yüzde 82'si sosyal konut niteliğinde planlanmıştır. Diğer taraftan 2007 yılı sonu itibariyle 250 bin konut başlatmayı hedefleyen TOKİ, bununla kalmamış bu projelerin ardından 500 bin konutluk program yapmıştır. Bu çerçevede Toplu Konut İdaresi Başkanlığı Adana da; şu ana kadar 3964 konutun inşaatını tamamlamış, 5046 konutun inşaatı ise devam etmektedir (Anonim, 2007 b). Adana da bugüne kadar TOKİ tarafından inşaatı tamamlanmış konut projeleri liste halinde Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge Yılları Arasında TOKİ Tarafından Adana da İnşaatı Tamamlanan Konut Projeleri (Anonim, 2007 c). Proje Adı Üretilen Konut Sayısı Adana - Kozan 864 Adana Kargakekeç 1. Bölge 336 Adana Kargakekeç 2. Bölge 588 Adana Merkez Yüreğir 168 Adana Seyhan 908 Adana Sofulu 2. Bölge 308 Adana Yüreğir 1. Bölge 212 Adana Yüreğir 2. Bölge 580 Toplam:

23 1. GİRİŞ İsa AY Toplu Konut İdaresi Başkanlığının Adana da yürütmekte olduğu çalışmalar kapsamındaki Adana Yüreğir Karşıyaka Mah. 888 Adet Konut, 1 Adet 24 Derslikli Lise, 1 Adet Ticaret Merkezi, 1 Adet Cami ile Ada İçi ve Genel Altyapı ile Çevre Düzenleme İşi ile birlikte Adana Merkez Kürkçüler (126 konut), Adana Seyhan Gürselpaşa (224 konut), Adana Sarıhuğular 1 (860 konut) ve Sarıhuğular 2 (96 konut ), Adana Seyhan Zincirlibağlar (1080 konut), Adana Sofulu 1. Bölge (784 konut), ve Adana Yüreğir Köprülü Mah. (988 konut) toplu konut çalışmaları devam etmektedir (Anonim 2007 d). Toplu Konut Bölgesi içinde yaşayan nüfusun, sosyal hayatının devamını sağlamak için gerekli olan; okul, sağlık ve spor tesisleri, kütüphane, kreş, sinema, tiyatro, konferans salonu, karakol, postane, ibadethane, ticaret ve hizmet tesisleri ve benzeri sosyal tesisler ile çocuk parkları, rekreasyon alanları, kent mobilyaları, meydan düzenlemeleri ve benzeri çevre düzenlemesi işlerinin bütünü sosyal donatı olarak inşa edilmesi gereken ve karşılanması gereken ihtiyaçlardır. Toplu Konut İdaresi Başkanlığı nca yürütülen toplu konut projelerinin ve uygulamalarının içerdiği konular arasında Peyzaj Mimarlığı nın ilgi alanı olan çevre düzenleme ya da bu idarenin deyimiyle peyzaj işleri önemli bir yer tutmaktadır. Peyzaj Mimarlığı müteahhitlik ve mesleki uygulamaları diğer mühendislik ve mimarlık uygulamalarında olduğu gibi projelendirme çalışmaları yanında uygulama, yapım, onarım ve bakım; teknik, idari ve yasal şartnameler çerçevesinde yapılmaktadır. Kentsel tasarım düzeyinden çok daha küçük ölçeklerdeki uygulamalara kadar çevre düzenleme konularında peyzaj mimarlarının önemli görevleri bulunmaktadır. Yapının inşaat, aydınlatma, tesisat gibi temel mimarlık ve mühendislik çalışmaları ile çevresi ve bu çevreyi oluşturan diğer alt mühendislik ve mimarlık uygulamalarından bağımsız olamayacağı gerçeğinden hareketle peyzaj mimarları tüm bu disiplinlerle bağlantılı olarak çalışma durumundadır. Günümüzde Türkiyede toplu konut uygulamalarında en etkin rol oynayan unsur olan TOKİ nin yürütmekte olduğu uygulamaları peyzaj mimarlığı açısından gerek ihtiva ettiği mesleki konular ve gerekse mesleki iş potansiyeli yani müteahhitlik hizmetleri açısından ve dolayısıyla süreç içinde görev alacak ve 13

24 1. GİRİŞ İsa AY müteahhit (yüklenici), tasarımcı, uygulayıcı ve denetleyici görevler üstlenebilecek olan peyzaj mimarları açısından önem arz etmektedir. Peyzaj mimarlarının tüm bu süreç içinde üstlenecekleri görevler; kontrol amirliği, kontrol şefliği, kontrol mühendisliği gibi görevlerdir. Doğa ve çevrenin, insanın ihtiyaçlarını en iyi karşılayabilecek biçimde ekonomik, ekolojik, işlevsel ve estetik ölçülere uygun olarak planlanması, düzenlenmesi, korunması, geliştirilmesi ve yönetimi konularında çalışan peyzaj mimarlarına olan gereksinim gün geçtikçe daha da önem kazanmaktadır. Toplu konut çalışmalarında yapısal ve bitkisel tasarım, uygulama ve bakım işlerinin belli bir bilimsel, teknik ve estetik temel üzerine oturtulması gerekir. Çünkü bakım masrafları ve çevre konforu yönünden olumlu sonuçlar verebileceği düşünüldüğünde toplu konut çalışmalarında peyzaj mimarlarının istihdamının önemi büyüktür. Bu nedenle çalışmanın amacı Adana da TOKİ uygulamaları içinde Yüreğir Aksantaş Toplu Konut Uygulaması örneğinde olduğu gibi toplu konut uygulamalarında uygulama sürecinde görevlendirilecek peyzaj mimarlarının profesyonel anlamda çalışabilmeleri için yapmaları gerekenler ile bizzat bu konut alanlarında peyzaj mimarlarının uygulamalarını yasal, yönetsel ve teknik yönleriyle ortaya koymaktır. Burada bahse konu olan Toplu konut alanlarındaki uygulamalar ihale aşamasından uygulama sonrasındaki kesin hesabına kadar geçen süreçte, yapılan işlemlerdir. Ayrıca bu çalışmada uygulamalardaki sorunlar yeri geldiğince belirlenmeye çalışılacak ve bu konularda çözüm önerileri sunulacaktır. 14

25 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İsa AY 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Çeşitli ülkelerde çeşitli sebeplerden dolayı toplu konut yerleşim alanları uygulamalarına gidilmiştir. Ama yine de hedefleri aynıdır. İnsanların daha iyi yaşamaları, çalıştıklarının karşılığında daha iyi ve huzurlu bir hayat sürmelerini amaçlamıştır. Ülkemizdeki toplu konut planlama çalışmaları cumhuriyet in kuruluşu ile başlamıştır. Büyük kentlerimizde Toplu Konut ihtiyacı gibi kent içinde bu ihtiyacın karşılanması yanında bundan ayıramayacağımız yeşil ve açık alan ihtiyaçları da incelenmiştir. Türkiye de toplu konut 1960 lı yılların sonunda ve 1970 li yılların başında konut sorununun çözümü için tek seçenek olarak değerlendirilmeye başlandı. Konunun 5 yıllık kalkınma planlarında da ele alınması bu anlayışın giderek yoğunlaştığını göstermektedir sonrası İstanbul daki Ataköy, Halkalı, Bahçeşehir toplu konut yerleşim alanları Türkiye de özel inşaat firmalarının toplu konut üretimine teşvik edilmesi ve konutun kira gelirinin rant sağlayan bir düzeyde bulunması nedeniyle, 8-10 katlı yüksek yoğunluklu birbirine benzer çok katlı bloklardan oluşan peyzaj düzenlemeleri de içeren kaliteli görünüme sahip orta ve üst gelir gurubu için oluşturulmuş alanlardır (Eryıldız, 2003) dönemi konut meselesi açısından yasal bazı düzenlemelerin yapıldığı, bir nevi çözüm arayışı dönemi niteliğindedir. Bu dönemdeki en önemli toplu konut uygulaması Ankara daki Batıkent tir. Perçin (1982), Ankara kenti Toplu Konut Alanlarında yaptığı çalışmada mevcut toplu konut çalışmalarının peyzaj mimarisi yönünden çevre düzenleme sorunlarını belirlemiş, açık ve yeşil alanlar için birtakım ilkeler saptamaya çalışmış ve bitkilendirmenin önemine değinmiştir. Uzun (1986), Peyzaj Mimarlığı Uygulama Tekniği isimli ders kitabında, keşif dosyası, ihale yöntemleri, şantiye ve şantiye yönetimi, kontrollük örgütü, hakedişler, işin kabulü, kesin hesap, teknik uygulama sorumluluğu vb. konular 15

26 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İsa AY ayrıntılı olarak anlatılmış ve bunlara ilişkin olarak ilgili resmi evraklar ile birtakım işlere ait sözleşme, teknik ve idari şartname örnekleri sunulmuştur. Genya (1986), Yapı İşleri Tatbikatı adlı eserinde yapı mühendisliği ile ilgili iş hayatında, şantiye ve büro çalışmalarında, inşaat öncesi çalışmalardan kesin hesap ve kesin teminatın iadesine kadar geçen süreç içerisinde karşılaşılan teknik ve idari bir takım resmi evraklar ayrıntılarıyla anlatılmıştır. Odabaş (1990), Ankara Kenti Gecekondu Yerleşim Bölgelerinde Açık Yeşil Alan İlişkileri, Bu Yönden Karşılaşılan Sorunlar ve Keçiören Örneği konulu tez çalışmasında sosyal ve fiziksel yapı üzerindeki yararları yadsınamayan açık-yeşil alanların, Ankara kenti ve Keçiören gecekondu yerleşimlerinde görülen sorunları mevcut yeşil alanların yeterlilikleri ve kentin gelecekteki makroformunu etkileyecek olan dağılımını ve kullanım biçimini irdelemiş, konuya ilişkin saptadığı sorunlara peyzaj mimarlığı uygulamaları yönünden çözüm önerileri sunmuştur. Olcay (1996), Ankara daki toplu konut bölgelerinde insan, konut ve çevre değişkenleriyle özetlenebilecek ayrıntılı bir değerlendirme yapmıştır. Burada konu, sosyal, psikolojik ve mimari açıdan disiplinler arası bir anlayışla, psikolojik, sosyal, sosyo-ekonomik ve fiziki boyutların etkileşimini içeren genel bir sistem anlayışı ile ele almıştır. Tuna (1996), Türkiye de toplu konut uygulamalarının kentsel gelişmeye etkileri bağlamında, 1990 verilerine göre orta büyüklükteki kent diliminde ( Nüfuslu) bulunan Balıkesir, Manisa, Kütahya Antakya ve Aydın ile küçük kent diliminde ( Nüfuslu) kalan Aksaray Tekirdağ, Karaman, Kırıkhan ve Kırklareli kentlerini kapsayan çalışmasında, bu kentlere ait nüfus, nüfusun sosyo-ekonomik özellikleri, hane halkı ve konutların özellikleri, yapı ruhsatları, konut büyüklükleri ele alınan konutların toplu konut fonundan yararlanma düzeyleri veri tabanlarına oturtularak karşılaştırılmıştır. Kesim (1996), Düzce kentinde mevcut ve potansiyel açık ve yeşil alanlar ile sorunlarının saptanması ve alınması gereken önlemlerin belirlenmesi ve bunun gelecekte bir açık ve yeşil alan sistemi oluşturmaya yönelik planlamalara temel oluşturması amacıyla Düzce kenti belediye sınırları içerisinde bulunan açık ve yeşil alanlara ilişkin sorunları ele alarak bunlara ilişkin bazı çözüm önerileri getirmiştir. 16

27 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR İsa AY Gültekin, Altunkasa, Uslu ve Atmaca (2001), Adana kenti Öğretmenkent Toplu Konut Alanında Sürdürülebilir Dış Mekân Olanaklarının Araştırılması konulu çalışmasında Öğretmenkent Toplu Konut Alanındaki uygulamalar peyzaj mimarlığı uygulamaları yönünden; tasarım ilkeleri, uygulama ilkeleri, çim ve yer örtücü uygulama ilkeleri, çalılık oluşturma ilkeleri, ağaçlandırma ilkeleri, bitki dikim pratiği, bitki bakım ilkeleri ve bitki bakım programı konularını ayrıntılı olarak ele almış, bütün bu konularla ilgili sorunları saptamış ve bu sorunlara çözüm önerileri sunmuştur. 17

28 3. MATERYAL ve METOD İsa AY 3. MATERYAL ve METOD 3.1. Materyal Bu çalışmada ki araştırma materyali Adana Yüreğir Karşıyaka Mah. 888 Adet Konut, 1 Adet 24 Derslikli Lise, 1 Adet Ticaret Merkezi, 1 Adet Cami ile Ada İçi ve Genel Altyapı ile Çevre Düzenleme İşi kapsamında bulunan Peyzaj Mimarlığı mesleği ile ilgili plan, proje, sözleşme dosyaları, şartnameler ve tüm bunlara ilişkin yapılan uygulama çalışmaları ile yasal mevzuata ilişkin olarak 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu, 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu ve İller Bankası Yapı Denetim Hizmetleri Yönetmeliği ile konu hakkındaki özgün literatürdür (Ek 1, Ek 2). Şekil 3.1. de araştırma alanını gösteren uydu fotoğrafı ve Şekil 3.2. de ise araştırma alanına ait 1/1000 Ölçekli Genel Planı verilmiştir. Şekil 3.1. Adana Yüreğir / Karşıyaka Mah. Aksantaş Toplu Konut Projesi Alanı 18

29 3. MATERYAL ve METOD İsa AY Şekil 3.2. Adana Yüreğir / Karşıyaka Mah. Aksantaş Toplu Konut Projesi Planı 19

30 3. MATERYAL ve METOD İsa AY 3.2. Metod Çalışmada yöntem olarak önce dünyadaki ve ülkemizdeki toplu konut alanları hakkında genel bilgiler taranmış, bunlar içerisinde Peyzaj Mimarlığı ile ilgili uygulamalar araştırılmış, daha sonra özele inilerek toplu konut alanlarının Adana daki durumu genel hatlarıyla verilmeye çalışılmış ve Peyzaj Mimarlığı uygulamaları yönünden irdelenmiştir. Bu bünyeden olarak peyzaj mimarlarının TOKİ içerisindeki istihdamı, denetçilik, yüklenicilik görevleri yerinde yapılan incelemelerle belirlenirken peyzaj mimarlarının bu süreç içinde aldığı veya alması gerektiği görevler araştırma alanında yapılan çalışmalar doğrultusunda değerlendirilmiştir. Bütün bu çalışmalar içinde özellikle peyzaj mimarlığı müteahhitlik hizmetleri ve uygulamaları ile ilgili sorunlar saptanmış ve araştırmanın sonunda bu sorunlara çözüm olabilecek önerilerde bulunulmuştur. Çalışmanın Akış Şeması Şekil 3.3. te verilmiştir. 20

31 3. MATERYAL ve METOD İsa AY Adana Yüreğir Karşıyaka Mah. Aksantaş Toplu Konut Uygulamasının Peyzaj Mimarlığı Müteahhitlik Hizmetleri Yönünden Değerlendirilmesi SURVEY VERİ TOPLAMA Adana Yüreğir, Karşıyaka Mah. Aksantaş Toplu Konut Projesi ile ilgili Plan ve Projeler Toplu Konut İdaresi Başkanlığı verileri Adana TOKİ verileri Yurt İçi ve Yurt Dışı Toplu Konut Hakkında Genel Bilgiler Yasal Mevzuat Alanda Peyzaj Mimarlığı İle İlgili Müteahhitlik Hizmetleri Müteahhitlik Uygulamalarının Yasal Prosedürler ve Teknik Esaslar Yönünden Durumu ANALİZ Çalışma Alanına İlişkin Mevcut Plan ve Projelerin Bilgisayar Ortamına Aktarılması Konu İle İlgili Yasal Kaynakların İrdelenmesi DEĞERLENDİRME Çalışma Alanı ile İlgili Meslek Pratiği Sorunlarının Saptanması ve Çözüm Önerilerinde Bulunulması Şekil 3.3. Araştırmanın Akış Şeması 21

32 4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY 4. ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1. Araştırma Alanı Sörvey Bilgileri Araştırma alanı; Toplu Konut İdaresi Başkanlığının Adana da gerçekleştirdiği projeler kapsamında yer alan Adana Yüreğir Karşıyaka Mah. Aksantaş Toplu Konut Alanıdır. Bu alan Adana kent merkezine yakın ve merkezin kuzeydoğusunda yer alan eski Aksantaş Tekstil Fabrikasının yeridir. Kentsel alan içerisinde yer alan eski bir sanayi alanı üzerinde kurulması yönüyle aynı zamanda bir kentsel dönüşüm projesi niteliği taşıyan bu alanın batısında Seyhan Nehri, kuzeyinde Yavuzlar Mah., doğusunda Akıncılar Mah., güneydoğusunda Sarıçam Mah., güneyinde ise Sinanpaşa Mah. bulunmaktadır. Araştırma alanında kuzeyden güneye doğru eğimi %0,5 i geçmeyen, doğubatı yönünde ise eğimi sıfıra yakın ve oldukça düz sayılabilecek bir topoğrafik yapı hâkimdir. Eğimin bu durumu konut yerleşimlerini, bitkisel ve yapısal peyzaj uygulamalarını oldukça kolaylaştırmakla beraber peyzaja getirdiği monoton arazi yapısıyla bir dezavantaj oluşturmaktadır. Diğer taraftan alanın tek bir imar adası olarak düzenlenmiş olması ve arazi yapısındaki eğimin az olması nedeniyle çevre düzenleme projesine uygun ve bütüncül bir peyzaj düzeninin oluşturulabilmesine imkân sağlayabilecek bir özellik taşımaktadır. Araştırma alanında herhangi bir doğal drenaj hattı bulunmamaktadır. Bu nedenle alana ilişkin yüzey drenajı sorunları tamamen yapay yöntemlerle çözümlenmek durumundadır. Yerleşim planlamalarında arazinin eğim durumuna göre yüzey drenajının doğru belirlenmesi ve plan kararlarının alındığı süreç içerisinde gerek binaların sürdürülebilirliği ve gerekse açık ve yeşil alanların kullanım konforları da düşünülmeli ve bu doğrultuda planlama yapılmalıdır. Ayrıca uygulama safhasında verilebilecek ters eğimler ve uygun aralıklarla geçirilmemiş drenaj hatları çevre yollarında ve binaların bodrum katlarında tahribata yol açabilmektedir. Araştırma alanı toprak yapısı genel olarak kırmızı- kahverengi toprak grubundandır. Ancak alanın eski bir sanayi alanı olması ve neredeyse alanın 22

33 4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY tamamının eski yapının yıkılarak tekrar elde edilmesi nedeniyle mevcut toprak yapısı büyük ölçüde bozulmuştur (Şekil 4.1). Şekil 4.1. Araştırma Alanında Mevcut Üst Toprak Tabakası. Alanın bina yıkıntılarından özentisiz ve yetersiz temizlenmesi nedeniyle meydana gelen fiziksel kirlilik mevcut toprak yapısını alanda yapılacak olan yeşil alan tesisi uygulamalarında kullanılamayacak niteliğe getirdiği saptanmıştır (Şekil 4.2). Bu durumda yüklenici ileride yeşil alan tesisinde kullanmak üzere dışarıdan yeterli miktarda bitkisel toprak getirmek zorunda kalacaktır. Bu ve benzeri olumsuz sonuçların önceden öngörülerek toprağın moloz kalıntılarından arındırılarak ve mevcut temiz toprak tabakasının sıyrılarak bir alanda depolanması ve kullanıma hazır halde bekletilmesi durumunda yüklenici lehine zaman açısından ve mali yönden önemli bir ekonomi kazandırabilir. 23

34 4. ARAŞTIRMA BULGULARI İsa AY Şekil 4.2. Araştırma Alanında Yapılan Bina Yıkımları Nedeniyle Toprak Tabakasının Bozulması. Araştırma alanımızın deniz seviyesinden yüksekliği ortalama 25 metre gibi düşük bir rakımda olması, Seyhan nehri yatağına yakın olması ve jeolojik yapısının hidrolojik zenginliğe uygun olması nedeniyle Adana kent merkezinin geneline benzer şekilde yeraltı suyu bakımından oldukça zengin bir potansiyele sahiptir. Kent içme ve kullanma suyunun ekonomik olmayacağı düşünüldüğünde alanın uygun bir yerinden sondajla elde edilebilecek yeraltı suyunun çim alanların ve bitkilerin sulanmasında kullanılması düşünülebilir. Araştırma alanı yazları kurak ve sıcak, kışları ılık ve yağışlı Akdeniz iklim kuşağı içerisinde yer almaktadır. Yıllık sıcak dönem, yani sıcaklığın 21 C nin üzerinde olduğu dönem oldukça uzundur. Yıllık sıcak dönem içerisindeki günlük oransal nem ortalaması da %65 in üzerindedir. Bu iklim karakteri özellikle yaz ve kısmen de bahar aylarında güneşlenme süresi ile güneş ışınlarının şiddetinin fazlalığı ve ortalama rüzgâr hızının yetersiz oluşu, başta insan olmak üzere canlıların yaşamsal aktiviteleri ve bulundukları ortamın biçimlenmesi üzerinde farklı etkiler yaratabilmektedir (Altunkasa ve Ark., 1992 den Gültekin ve Ark., 2001). 24