REHABİLİTASYONDA ASİSTİF TEKNOLOJİ KULLANIMI. Sorumlu öğretim üyesi: Prof. Dr. Resa Aydın

Transkript

1 REHABİLİTASYONDA ASİSTİF TEKNOLOJİ KULLANIMI Sorumlu öğretim üyesi: Prof. Dr. Resa Aydın Dersin amacı: Rehabilitasyon sürecinde kullanılan destek ürün ve teknolojiler konusunda bilgi sahibi olmak Engelli bireylerin eşit çevre koşulları sağlandığında üretken bireyler olarak, yaşama dahil olabileceklerini kavramak Dersin öğrenim hedefleri: Bu dersin sonunda öğrenciler: Rehabilitasyonda hangi amaçla asistif teknoloji (AT) ürünleri kullanıldığını bilecek, AT türlerini sayabilecek, Engelli bireyin ihtiyaçlarına göre yapılacak düzenlemeleri bilecek, Ulusal ve uluslararası yasal dayanakları sıralayabilecek, Mobilite desteklerinin (yürüme yardımcıları, tekerlekli sandalye, ortez, protez) neler olduğunu ve kullanım amaçlarını sayabilecek, İletişim destek ürünlerini bilecek, Yüksek asistif teknolojinin yaygın kullanımı ile gelecekte engelli bireyin yaşamında meydana gelecek değişimleri öğrenecektir. Giriş Yardımcı gereçler ve teknolojiler kişinin işlevselliğini ve bağımsızlığını sağlayarak veya arttırarak yaşama dahil olmalarını kolaylaştıran araç ve gereçlerdir. Ayrıca yetersizlikleri ve sekonder sağlık problemlerini önleme amacıyla da kullanılırlar. Tekerlekli sandalyeler, ortez ve protezler, işitme ve görme cihazları, özel bilgisayar yazılım ve donanımları gibi asistif teknoloji ürünleri ile mobilite, işitme, görme veya iletişim kapasitesi artar. Asistif teknoloji(at) tanımı Rehabilitasyon tıbbında kullanılan yardımcı araç ve gereçlerin asistif teknoloji ürünleri olarak tanımlanması ilk olarak 1998 de Amerika Birleşik Devletlerinin (ABD) aynı adı taşıyan yasasında karşımıza çıkar. Buna göre asistif teknoloji(at): engelli bireylerin işlevsel kapasitelerini iyileştiren, koruyan ve artıran, hazır olarak piyada satılan veya ihtiyaca göre tasarlanmış ya da uyarlanarak üzerinde gerekli değişiklikler yapılmış her türlü ekipman, alet veya ürün olarak tanımlanır. AT kullanım amaçları Günlük yaşam aktivitelerini tek başına yapabilmek Görme, işitme, konuşma, hareket etme, yetileri olmayan kişilerin bu işlevleri alternatif yollarla yapabilmesini sağlamak

2 Büyüme ve gelişme sürecini desteklemek Öğrenme işlevini kolaylaştırmak Yaşlılık döneminde güvenlik ve kolaylık sunmak Temel olarak asistif teknoloji kullanım amacını engeli olan bireylerin bağımsız bir yaşam sürmesini sağlamak veya kolaylaştırmak olarak özetleyebiliriz. AT türleri Asistif teknoloji ürünleri teknoloji gerektirmeyen ürünler, düşük teknoloji gerektiren ürünler ve yüksek teknoloji gerektiren ürünler olarak sınıflandırılır. Sapı kalınlaştırılmış çatal ve bıçaklar, uzanma gereçleri, çorap giymeyi kolaylaştıran gereç, üçgen yastık gibi ürünler teknoloji gerektirmeyen AT ürünlerine örnek verilebilir. Tekerlekli sandalyeler, walker, kısa bacak cihazı, işitme cihazları düşük teknoloji ürünleridir. Yüksek teknoloji ürüne örnekler ise çevre kontrol sistemleri, üst ektremite ve alt ekstremite kullanımını kolaylaştıran robotik sistemler, lokomat olabilir. Kişinin yeti yitimi özelliğine göre farklı işlevleri kolaylaştırmak amacıyla değişik türde AT ürünleri geliştirilmiştir. A. Mobilite Destekleri a. Yürüme yardımcıları Baston, koltuk değneği, kanadyen ve walker bu grupta yer alır. Kullanım amaçları vücut ağırlığını desteklemek ve dengeyi sağlamaktır. Yürüme yardımcısı seçerken kişinin yürüme fonksiyonu, ağırlık azaltılması gereken durumlar, dengesi ve üst ekstremitelerin durumu göz önüne alınır. i. Baston Baston kullanımı destek alanını genişletir ve dengeli bir yürüyüş sağlar. Bilinen en eski yürüme yardımcısıdır. Standart baston denge sağlamak amacıyla kullanılır. Sert ahşaptan yapılan standart baston ucuz ve kullanışlıdır. Alüminyumdan yapılan standart baston biraz daha pahalı olmakla beraber boyu ayarlanabildiği için tercih edilir. Bastonun yerle temas eden ucunda kaymayı önlemek için 3-4 cm genişliğinde plastik bir kapak olmalıdır. Standart baston vestibüler disfonksiyonda ve duysal atakside tercih edilir; görme engelli kişilerin kullandıkları beyaz baston da bu gruba dahildir. Vücut ağırlığının da bir miktar desteklenmesi gereken durumlarda kanca şeklinde baston tercih edilmelidir. Yürümenin ağrılı olduğu, hafif-orta derecede antaljik yürüyüşlerde, kalça ve diz osteoartritinde önerilir. Bastonların elle tutulan kısmına göre farklı tipleri vardır. C şeklinde veya ele daha iyi uyum sağlayan tipleri bulunur. Denge sorunu fazla olan hastalarda tabanında 3 ayak bulunan tripod veya 4 ayak bulunan tetrapod bastonlar önerilir. Baston sağlam taraftaki elle tutulur,

3 hasta bacakla birlikte öne atılır. Merdiven çıkarken önce sağlam bacak, inerken baston ve hasta bacak ileri doğru atılır. Bastonun uzunluğu büyük trokanterin üst kenarı ile ayakkabı topuğunun alt kenarı arasındaki mesafeye eşit olmalıdır. ii. Koltuk değneği ve kanadyen Koltuk değnekleri destek alanını genişletir ve lateral stabilite sağlar. Bastondan farklı olarak tüm vücut ağırlığını taşımak için de kullanılabilir. Aksiller koltuk değnekleri genellikle geçici ambulasyon desteği sağlamak amacıyla kullanılır. Çift koltuk değneğiyle vücut ağırlığının % 80 i desteklenebilir. Kanadyen tipi koltuk değnekleri elleri serbest bırakması ve kullanım kolaylığı açısından aksiler koltuk değneğine tercih edilir. Tek kanadyen kullanımı ile vücut ağırlığının %25 i desteklenirken, çift kanadyenle % destek sağlanabilir. Kanadyen kullanımı için üst ekstremite gücü ve becerisi iyi olmalıdır. iii. Walker Birçok yürüme yardımcısı arasında walker en çok stabiliteyi sağlayan yürüme yardımcısıdır. Belirgin güç, koordinasyon ve denge kaybı olanlarda kullanılır. Bağımsız yürüyemeyen ve ayakta duramayan hastada destek yüzeyi sağlar. Farklı tipleri değişik ihtiyaçlar için kullanılabilir. Standart walker dışında, tekerlekli, kayıcı, önkol destekli, ters walkerlar mevcuttur. Çok uzun süre walker ile yürüme, yürüyüş postürünü bozabileceği için tavsiye edilmez. Walker ile yürüyen hastaların yürüyüşü yavaş ve hantaldır. Bu nedenle ev dışında yürümeye çok elverişli değildir. Merdiven inip çıkmak da oldukça zordur. Merdiven inip çıkmak için ayrı walker tipleri vardır. Üst ekstremitesinde yeterli kas gücü olmayan hastalar için eklemli veya ön tarafında tekerlekli olan tipi tercih edilir. Ekstansiyon postürü kolaylaştırılmak istenen istenen hastalarda (örneğin serebral palsi) ters walker önerilir. b. Tekerlekli sandalyeler (TS) Tekerlekli sandalye(ts) alt ekstremitelerinde hareket işlevi bulunmayan kişiler için bağımsız mobilizasyon sağlayan bir araçtır. Bu nedenle tekerlekli sandalye kullanıcıları için tekerlekli sandalye bağımlısı denilmesi gerek kavramsal gerekse de engelli etiği açısından uygun değildir. Tekerlekli sandalyeyi yürüyemeyen bir kişinin ayakkabısı gibi düşünebiliriz. Nasıl yürüyen bir kişi ayakkabı alırken ayak ölçüsüne göre ve kendi zevkine uygun bir ayakkabı seçiyorsa, tekerlekli sandalye kullanıcısı da kendi beden ölçülerine, kullanım ihtiyaçlarına ve hatta kendi zevkine uygun bir sandalye seçmesi için yönlendirilmelidir.

4 Tekerlekli sandalye kişiye özel olarak reçete edilmelidir Tekerlekli sandalye reçetelemeden önce klinisyen tam bir tıbbi öykü almalı ve hastanın klinik durumunu değerlendirmelidir. Kuvvet, dayanıklılık, eklem hareket açıklığı, baş ve gövde kontrolü, postürel mat değerlendirmesi, cilt bütünlüğü, duyu, oturma dengesi, mevcut fonksiyonel durum ve rehabilitasyon hedefleri belirlenmelidir. Bir diğer önemli husus hastanın durumunun stabil mi yoksa değişken mi olduğudur. Progresif bir hastalığı olanlar için, klinik ve fonksiyonel durum değişikliklerine uyum sağlayabilecek esnek bir tekerlekli sandalye gerekir. Manuel (elle) kullanılabilen tekerlekli sandalyeler dışında akülü TS de kullanılmaktadır. Akülü TS de farklı kontrol sistemleri geliştirilmiştir: Kumanda kolu ile kontrol Hasta kumanda kolunu eliyle kullanarak tekerlekli sandalyeyi kontrol eder. Kumanda kolu hem direksiyon hem de gaz pedalı gibi iş görür. Sandalye, kolun eğildiği yöne doğru gider ve ne kadar güçlü itilirse o kadar hızlı ilerler. Baş kontrollü (ASL başlığı) Özel bir başlık ile hasta sürüş ve sandalye yönetimi ile ilgili komutları verebilir. Acil durum ya da yeniden başlatma düğmesi bulunur. Çene kontrollü Standart ya da mini bir kumanda kolu özel bir göğüs desteğine veya başlığa bağlanır. Çene kontrolü direkt olarak hastanın çenesinin altına pozisyonlanır. El kumandası gibi işlev görür. Pnömatik kontrolü (çekme ve üfleme) Hasta ağzıyla bir pipetteki hava akımı vasıtasıyla sandalyeyi kontrol eder. Sert üfleme ileri komutudur, yumuşak üfleme sağa, yumuşak çekiş sola, sert çekiş durdurma ve geri gitme komutudur. Yeniden başlat düğmesi ile sandalye ve çevresel birimlerle ilgili diğer komutlar da pipet ile verilebilir. Yeniden başlat düğmesi hasta pipetin kontrolünü kaybederse ya da acil durumlarda sandalyeyi durdurmak için kullanılabilir. Spinal kord yaralanmalı hastalarda motor seviyeye göre tekerlekli sandalye (TS) reçeteleme prensipleri Yüksek tetrapleji (C2-C4) Akülü TS, elektrikli yaslanma / dönme mekanizmalı Ventilatör bağımlı ise ventilatör tepsisi Kontrol sistemi: foksiyonel kapasiteye göre (ör: çek ve üfle, çene kontrollü, baş kontrollü) Yüksek sırt desteği, baş desteği, kalça desteği, gövde destekleri C5 tetrapleji Akülü TS, elektrikli yaslanma / dönme mekanizmalı Modifiye kumanda kolu, orta hatta yerleşimli kol gerekebilir Yüksek sırt desteği, baş desteği, kalça desteği, gövde destekleri

5 C6 tetrapleji - akülü (hastanın kuvveti ve çevre şartlarına göre akülü ya da manuel kullanabilir) Akülü TS Modifiye saplı kontrol çubuğu Yüksek sırt desteği ya da skapulanın alt köşesinin hemen altına kadar uzanan sırt desteği - eğer arkaya yaslanma - eğilme özelliği yoksa. C6 tetrapleji - manuel Manuel TS: ultra hafif, sert arkalı ayarlanabilir sandalye Ayarlanabilir aks pozisyonu Sırt desteği skapulanın alt köşesinin hemen altında olabilir Fren uzantıları C7-T1 tetrapleji Manuel TS: ultra hafif, sert arkalı Ayarlanabilir aks pozisyonu Sırt desteği skapulanın alt köşesinin hemen altında olabilir T2 parapleji ve altı Manuel TS: ultra hafif Ayarlanabilir aks pozisyonu Sırt desteği skapulanın alt köşesinin hemen altında ya da gövde desteği iyiyse daha aşağıda olabilir Pediatrik rehabilitasyonda mobilite cihazları Pediatrik populasyonda alt ektremitedeki parezik durumlarda(diparezik veya paraparezik çocuklarda) okul çağında bağımsız mobilite açısından motorize hareket önerilmektedir. Son yıllarda yapılan çalışmalarda, maksimum aerobik kapasitenin %50 sini aşan uzamış egzersizlerle çocukların aşırı derece yorulduğu gösterilmiştir. Ayrıca, aşırı enerji tüketerek, destekle yürüyen çocukların 20 li yaşlarda fizyolojik çöküntüye, 40 lı yaşlarda erken eklem hasarına uğradıkları gösterilmiştir. Bu nedenle özellikle okul çağına gelen çocuklarda, çocuğun mevcut hareketini arttırmak için motorlu ve/veya tekerlekli yürüme yardımcıları kullanımı önerilmektedir. Bunun özellikle eğitim yaşamına başlarken önemi; aşırı enerji tüketiminin akademik başarıyı düşürmesi ve dikkat dağınıklığı, görsel algı bozukluğu ve ince motor problemleri de olumsuz etkilemesidir aylık çocuklar güvenli biçimde akülü tekerlekli sandalye kullanabilir. Pediatrik popülasyonda tekerlekli sandalye dışında farklı türde bağımsız mobilizasyon sağlayan araçlar da kullanılır(scooter, hart walker, vb) c. Ortez ve Vücudu veya vücudun herhangi bir segmentini desteklemek, düzeltmek hareketini engellemek gibi amaçlarla yapılan cihazlara ortez adı verilir. Ortez kullanımının amaçları: Eklemleri desteklemek veya immobilizasyonu sağlamak (kırık, çıkık) Fonksiyonu ve hareket paternini düzeltmek / artırmak (kas zayıflığı/instabilite

6 Zorlanmaya bağlı lokal ağrı ve enflamasyonu azaltmak (akut tendon rüptürü) Ekleme binen yükü veya hareket kısıtlılığını azaltmak (artritli eklem) Deformiteyi önlemek(skolyoz, yanık) Ortezler kullanım yerlerine göre: üst ekstremite, alt ekstremite ve omurga ortezleri olarak sınıflandırılabilir. Vücut segmentini immobilize eden, harekete izin vermeyen stabilizasyon ve koruma amacıyla kullanılan ortezlere statik ortezler ; eklem fonksiyonlarını arttırma amacıyla kullanılan ortezlere ise dinamik ortezler adı verilir. Üst ekstremite ortezlerine örnekler: Statik el bileği-el-parmak ortezleri : el bileği, parmaklar ve başparmağı immobilize etmek amacıyla kullanılırlar. Genelde volar yüze uygulanır, ancak dorsal ya da çevresel olarak da uygulanabilir. Parmak uçlarından distal önkolun 2/3'üne kadar uzanır. El bileği nötralde ya da hafif ekstansiyonda, parmaklar intrinsik plus pozisyonunda (MKF'ler derece fleksiyonda, IF'ler tam ekstansiyonda, başparmak KMK palmar abduksiyonda, başparmak MKF/IF tam ekstansiyonda) olacak şekilde el pozisyonlanır. Bu pozisyonda MKF eklem ve IF kollateral ligamentler gergin tutulduğundan, eklem kapsülü kontraktürü olasılığı azdır. Ek olarak başparmağın fonksiyonel pozisyonda, üç nokta tutuşu için opozisyonda tutulmasını sağlar. El bileği-el ortezi (cock-up splinti) : önkolun distal 5-7 cm kısmından distal palmar çizginin 1 cm proksimaline kadar uzanır. El ve bileği fonksiyonel pozisyonda tutarken tam MKF fleksiyonuna izin verir. Akut artritte (RA), burkulmalarda, kontüzyonda, fleksör/ekstansör tendinitte, karpal tünel sendromunda, ekstansör tendon cerrahisi sonrası, bilek füzyonunda, cilt greftlemesinde, kontraktür önlenmesinde, ağrıyı azaltmada, spastisiteyi azaltmada, el ve bileğin ulnar/radial deviasyonunu önlemede kullanılır. El ve bileği istirahate alır. Bobath omuz splinti: hemiplejik kolun pozisyonlanması ve omuzun stabilizasyonu amacıyla kullanılan kol istirahat atelidir. Omuzu 45 derece fleksiyon ve 45 derece abduksiyonda tutar. El gövde üzerinde olmalıdır. Air-plain splinti: omuzun pre/postoperative girişimlerinde, brakial pleksusu hasarı sonrası cerrahi girişimlerde, omuz kontraktürünü engellemek amaçlı kullanılır. Alt ekstremite ortezleri: Kullanım amaçları: Ağrıyı ve yüklenmeyi azaltmak Hareket kontrolü sağlamak Deformite progresyonunu azaltmak

7 Yürüyemeyen hastaların transferlerine, hareket kabiliyetlerine yardımcı olmak Yürüyebilen hastaların güvenliğini artırmak En sık kullanılan alt ekstremite ortezleri: 1. AFO 2. KAFO 3. Diz ortezleri 4. HKAFO 5. Parapodyum 6. Resiprokal yürüme ortezi 7. Hibrid ortezler Ankle foot ortez(afo) tipleri: Mekanik (konvansiyonel) Plastik Solid AFO Posterior yaprak yay AFO Spiral AFO Hemispiral AFO Hemiposterior yaprak yay AFO Patellar tendon destekli AFO AFO kullanılma endikasyonları: Ayak bileğinde mediolateral instabilite Swing fazda ayak bileğinde pasif plantarfleksiyon Zayıf ayak bileği dorsifleksörleri nedeniyle topuk vuruşu sırasında düşük ayak Geç stans fazında zayıf push-off AFO kullanılabilmesi için diz ekstansör kas gücü en az 3/5 olmalıdır. Diz ortezleri Ciddi kuadriseps ve hamstring zayıflığı olan, dizin stabilizasyonun bozulduğu ve fleksör yönde spastisitenin hakim olduğu durumlarda kullanılır Genu varum- Genu valgum Genu rekurvatum Ligamantöz yetersizlik Dizde kontraktür Travma veya cerrahi girişimlerden sonra termoplastik materyalden yapılan ortezler dizi immobilize eder veya belirli bir açı içinde stabilizasyon sağlar. Knee ankle foot ortez(kafo) Diz 180º de kilitli, ayak bileği 90º de stoplu veya 5-10º dorsifleksiyona izin verecek şekilde yapılır Bazı durumlarda iskial destek ve pelvik kemer eklenir Yürüyüşün basma fazında dizde gerekli ekstansiyon sağlanamıyorsa dizlik ilave edilebilir Hip knee ankle foot ortez(hkafo)

8 Uzun yürüme ortezlerine kalça eklemi ve pelvik band veya bel kemeri eklenmesiyle oluşur. Günümüzde bu ortezin çocuklar dışında kullanımı önerilmez. Resiprokal yrüme ortezi(rgo) İki KAFO ya monte edilen kalça pelvis bölümü vardır. Spina bifidalı çocuklarda tam parapleji varsa 3-4 yaşında reçetelenerek, bağımısz mobilizasyon amaçlanır. Gövde ağırlığının kanedyenler üzerinde aktarılmasıyla bir kalçada fleksiyon sağlanır, kablo yardımı ile diğer kalçada ekstansiyon oluşturarak yürümeye olanak sağlar. B. Kendine bakım ve günlük yaşam aktivite destekleri C. Oturma ve pozisyonlama destekleri D. Çevre kontrol sistemleri E. Ev düzenlemeleri F. İş yeri düzenlemeleri G. Araç düzenlemeleri H. Görme yardımcıları- Ekran okuyucu,büyük ekran, büyük punto, dokunmatik klavye, İ. İşitme yardımcılar- Işitme cihazı, asistif dinleme cihazları, sesi arttıran telefonlar, FM sistemleri J. Öğrenme yardımcılar Düşük teknolojili ürünler, Bilgisayar destekli eğitim K. Konuşma yardımcıları L. Oyun, rekreasyon, boş zaman aktiviteleri Engellilik konusunda toplumsal algılar ve asistif teknolojinin engelli bireylerin yaşamındaki rolü Günümüzde engellilik yaşamda karşılaşabileceğimiz bir deneyim olarak ele alınmaktadır. Bugün için engelli bireylerin toplumsal yaşama tam ve etkin katılmalarının önündeki en büyük engelin toplumdaki diğer bireylerin olumsuz tutumları ve çevre koşullarının bireyin özel ihtiyaçlarına uygun biçimde düzenlenmemiş olması görüşü hakim olmuştur. Günümüzde ancak gelişmiş ülke ve toplumlarda benimsenmiş olan bu görüşün ortaya çıkması ve geçerlilik kazanması uzun yıllar almıştır. Engellilikle ilgili toplumsal algı ve tutumları açıklamak için kullanılan engellilik modellerine göre kişisel model (geleneksel veya bireysel model veya trajedi modeli olarak da isimlendirilir) engelli bireyi aciz, güçsüz bir kişi olarak tanımlar ve engelliye yardım edilmesini hedefler. Bu model yüzyıllar boyunca tüm dünyada ve toplumlarda engelli kişiyi etiketleyen, onu toplum dışında iten ve toplumdan soyutlayan, ayrımcılığa maruz bırakan zihniyeti temsil eder. Bu zihniyete sahip kişi ve toplumlar engelli kişilere yardım veya bağışta bulunarak kendi günahlarından arındıklarını düşünürler. Günümüzde halen birçok kişi ve toplumun birçok kesiminde bu zihniyetin izlerini görmek mümkündür. Dünyada tıp ve teknolojinin gelişmesiyle beraber engelli bireye bakış açısında da değişimler olmuştur. Sakatlıkların pekçok nedeninin çeşitli hastalıklar olduğu anlaşılmasıyla beraber engelli birey algısı tıbbi

9 model (uzman model olarak da isimlendirilir) üzerinden ele alınmaya başlar. Bu modele göre engeli olan kişi bir hasta dır. Topluma uyum sağlamada güçlük çekmesinin nedeni normalden farklı olan beden yapısı veya fonksiyonudur. Bu modele göre çözüm engelli bireyi topluma uydurmak onu normalleştirmektir. Tıbbi modeldeki engelli algısında engelli bireyin acı çektiği düşünülür. Dünyada 1960 lı yıllarda başlayan özgürlük hareketi, insan hakları kavramlarının gelişmesi sonrasında engellilik algısında da benzer gelişme yaşanmıştır yılında bir psikiyatrist olan George Engel in ortaya koyduğu biopsikososyal model yaklaşımı bireye bakış açısında önemli değişiklikler getirmiş, bireyi biyolojik, psikolojik ve sosyal bir varlık olarak ele almıştır yılında Dünya Sağlık Örgütünün ortaya koyduğu İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslar arası Sınıflaması engeli olan bireyin sosyal modele göre ele alınması için uygun çerçeveyi hazırlamıştır. Bu modele göre engelli kişi birey olarak tanımlanmakta ve asıl sorunun onu etiketleyen ve ayrımcılığa maruz bırakan toplum olduğuna vurgu yapılmaktadır. Buna göre çözüm bireyin kapasitesini arttırmak, toplumsal tutumları olumlu yönde geliştirmek ve çevre koşullarını eşitlemektir. Engeli olan bireyin farklı ve özel ihtiyaçları konusunda çevre koşullarının düzenlenmesi noktasında asistif teknoloji ürünlerinin kullanımı 21. Yüzyılın başlangıcıyla birlikte ciddi bir çığır açmıştır. Bilgisayarların insan yaşamında aktif olmaya başladığı andan itibaren hızla gelişen teknolojik gelişmeler, tüm engel gruplarının yaşama dahil olabilmelerini kolaylaştırmıştır. Evrensel Tasarım (Herkes için tasarım, Universal Design) 1980 yılında kendisi de engelli bir mimar olan Ronald Mace in ortaya koyduğu bir kavram olan evrensel tasarım engeli olan bireyi toplumdan soyutlamadan, tüm insanlar için ürünler tasarlamayı hedefler. Her türlü tasarım ürünü için geçerli olan bu kavram, herkesin kullanımına uygun, basit, anlaşılabilir bilgi içeren, eşitlikçi ve adil kullanılabilen, hatayı tolere edebilen, esnek kullanım kolaylığı olan, aynı zamanda estetik görünümden de ödün vermeyen ürünler tasarlamayı içerir. Evrensel tasarım ürünleri için en iyi örnek günümüzde yaygın olarak kullanılan akıllı telefonlardır. Görme, işitme, konuşma zorluğu olan kişilerin aynı cihazın farklı özelliklerini kullanarak eşit biçimde kullanabildiği bu aygıtlar yaşam için yüksek düzeyde bir kolaylık sağlamaktadır. Bir başka iyi örnek de sensörlü kapılardır. Bir insan yaklaştığında otomatik olarak açılan kapılardan tekerlekli sandalye kullanan bir kişi de, bir kör de, bebek arabasını iten bir kişi de rahatça geçebilir. Mimari açıdan evrensel tasarlanan bir yapıda farklı engel gruplarından herkes için özel düşünülmüş ve ihtiyaçlara uygun düzenlemeler bulunmalıdır. Sonuç Bilişim çağındaki hızlı gelişmeler ve insan bilgisayar etkileşiminin yaygınlaşması önümüzdeki yıllarda engelli bireylerin yaşamına belki bugün hayal bile edemeyeceğimiz kolaylıklar getirecektir. Bunun bazı örneklerini günümüzde de görmekteyiz. Örneğin ünlü fizikçi Stephan Hawking sadece

10 göz hareketlerini kullanarak, tekerlekli sandalyesine bağlı bilgisayarındaki özel sensörler sayesinde sesli iletişim kurabilmekte, sorulan sorulara yapay sesle yanıt verebilmektedir. Teknolojinin yaygınlaşması ile birlikte bu gelişmelerden daha fazla sayıda engelli bireyin yararlanması sağlanacaktır.