bir belge Yerel Yönetim Metinleri (XIII) Mehmet Şeyitdanlıoğlu Tanzimat Fermanı (3 Kasım 1839), Osmanlı İmparatorluğu'nda yeni ve köklü bir

Transkript

1 bir belge Yerel Yönetim Metinleri (XIII) Şehremaneti Çavuşları Hakkında Nizimnime Mehmet Şeyitdanlıoğlu Tanzimat Fermanı (3 Kasım 1839), Osmanlı İmparatorluğu'nda yeni ve köklü bir kanunlaştırma, yasa ve yönetmeliklerle. düzenleme döneminin başlangıcını işaret eder. Devletin işleyişi ve bu işleyişi sağlayacak mekanizma da kuşkusuz yeni bir kurumlaşma ve yapılanma gerektirmiştir. Yönetim örgütü bu amaçla tepeden tırnağa modem ve yeni bir yapıya kavuşturulmuştur. i Bütün bu değişim yerel yönetimler alanında da gerçekleştirilmiş ve değişen çağın gereklerine uygun bir belediye örgütü oluşturulmuştur. 2 Öte yandan, özellikle yerel yönetimlerin oluşturulması, modern Osmanlı kentinin yönetimini yürütecek yeni bir bürokrasi ve memur sınıfının doğmasına yol açmıştır. Belediye hizmetlerinin görülebitmesi ve kolluk görevlerinin yerine getirilebitmesi amacıyla 1862 yılında Belediye Çavuşluğu görevi ihdas edilmiştir. 3 Daha sonra belediye kolluk hizmetlerini yürüten bu görevli grubu, yeni baştan örgütlenmek suretiyle, daha fonksiyonel bir yapıya kavuşturulmak düşüncesi çerçevesinde yeniden ele alınmıştır. Bu sayımızda bu çerçevede kaleme alınmış bulunan, 6 Ağustos 1872 (Selh-i Cemaziye'levvel 1289) tarihli Şehremaneti Çavuşları Hakkında Nizamname ile 27 Temmuz ı 872 (9 Yrd. Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi Tarih BölOmO Öğretim Üyesi. i Tanzimat Döneminde yeniden yapılanma için bkz. Mehmet Seyitdanlıoğlu. Tanzimat Devrinde Maclis.i Valil , Ankara, Bu konuda ayrıntılı bilgi için Çaldaş Yerel Yönetimler Dergisi'nde yayınlamakta olduğumuz Yerel Yönetim Metinleri serisine bakınız. Ayrıca genel bilgi için bkz. İlber Ortayı!. Tanzimattan Sonra Mahalli İdareler , Ankara, 1974: Musa Çadırcı, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları. Ankura, 1991; P. Dumont - F. Georgeon, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri. istanbul, ı Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Mehmet Seyitdanlıoğlu, "Yerel Yönetim Metinleri Xi: Devi'i'ir-i Belediye Çavuşlarının Veza'ifine Da'ir T'ulimal", Çaldaş Yerel Yönetimler Dergisi. Ci lt 6, Sayı 4, Ekim, s Çağdaş Yerel Yönelimler, Cilt 7 Sayı 2 Nisan /998, s. /33-/37.

2 134 Çağdaş Yerel Yönetimler, 7 (2) Nisan 1998 Cemaziye'l-evvel 1289) tarihinde, yeni oluşturulan belediye kolluk görevlilerinin görev ve sorumluluklarını belirleyen talimatname'yi yayımlıyoruz. 4 Şehremaneti Çavuşları Hakkında Nizamname Birinci Madde: Şehremaneti hidematında on nefer komiser ile yüz nefer çavuş bulunub işbu çavuşların beher on neferi bir komiser kumandasında tutularak bir komiser ve on çavuş bir takım i'tibar olunacakdır. ikinci Madde: Bab-ı AWden istizan olundukca (soruldukça) işbu komiser ve çavuşlann mikdarı tezyid olunacakdır (artırılacaktır). Üçüncü Madde: Bu sınıfa kayd olunacak olanlar okuyub yazmağa aşina ve illetden salim ve tamü'laza (organlan eksiksiz) olacak ve askerden mahreç olanların selamet-i ahvalin.i yedierindeki (ellerindeki) tezkereler müş'ar olmağla askerden mahreç plmayanların bir güne cünha (suç) ve cinayetle m'ayub (ayıplı, kusurlu) ve müttehim (suçlanmış) olmadığını havi mevsuk (belgeli, sağlam) bir mahaııden yeddinde bir şehadetname bulunacakdır evsafca müsavi olduğu halde silk-i askeriyyeden mahreç (askerlik mesleğinden çıkışlı) diğerlerine tercih kılınacakdır. Dördüncü Madde: Bir komiserlik münhal oldukda açıkdan komiser kabulu ca'iz olmayub mevcud olan çavuşlann içinde bi'l-imtihan okuyub yazmakda ve t'alimat ve nizamname ahkamına (hükümlerine) vukufda en ziyade ehliyetlisi intihab olunur (seçilir) ve ehliyetde müsavı bulunanlardan kıdem ve hüsn-i süluk (iyi yol) sahibi olan tercih kılınur ve intihab mazbatası yapılarak ve ziri (altı) imtihan ve intihabda mevcud bulunan komiserler ile muhasebe mümeyyizi tarafından ternhir kılınarak (mühürlenerek) Şehremaneti Meclisi'ne havale ile oradan b'ade't-tasdik (onaylandıktan sonra) canib-i emanetden yeddine (eline) buyuruldu verilerek nasb olunur. Beşinci Madde: Çavuşlardan birinin her ne dürlü olur ise olsun cünha ve kabahati olur ve hidmetine devam etmez ise mensub olduğu takımın komiseri tarafından keyfiyyet bajurnal canib-i emanete beyan olunacak ve olunmadığı halde komiser mes'fil tutulacakdır ve komiser ve çavuşlann ira-yı vazifede kusur ve tekasül1eri vuku'1 meclisce tebeyyün eylediği halde tekdir ve İCabına göre hidmetlerinden ihrac kılınacaklar ve haklarında kanunen ceza t'ayini lazım gelenlerin muhakemeleri müteallik (ilgili) olduğu mahakirnde (mahkemelerde) icra olunacakdır. Altıncı Madde: Şehremaneti da'iresi kapusunda saatde bir kerre değişrnek üzere külliyevm ahşama kaclar (bütün gün akşama kadar) bir çavuş nöbet bekleyecek ve etrafa me'mur olanlardan ma'adası her gece da'irede ka'in koğuşda beytutet (geceleme) edüb icabında zabitinden ruhsat alarak me'zunen (izinli olarak) yatıya gidebilecekdir. 4 Nizamname ve talimatnamenin orijinal metinleri için bkz. Dôsıur. Birinci Tertib. Cild-i SilIis, Dersaadet, ıl)tj3, s ve Ayrıca, niziimmime ve falimiit birlikte yayımlanmış olmasına ve birbirlerini. tamamlayıcı nitelikte olmalarına rağmen, her iki metnin altlarında bulunan tarihler birbirini tutmamakta ve Talimat 9 C.evvel 1288, yani 27 Temmuz i 271 tarihinde yayımlanmış gibi gözükmektedir. i 288 tarihi yanlışlıkla bu şekilde yayımlanmış olmalıdır.

3 . Bir Belge ı 35 Yedinci Madde: Gerek bir iş içün olsun ve gerek olmasun çavuşlar yolda gider iken şayan-ı t'azim (saygı gösterilmesi gereken) me'murlara rast geldikde durmayub askeri usulünce bir temenna iderek geçecekdir ve ikisi üçü durmayub ayru ayru gezecek ve hiç kimseye bed (kötü) lisan kullanmayub herkese nezaket ile muamele ve terbiyeli hareket edeceklerdir. Sekizinci Madde: Çavuşların sırtları yukarudan aşağı iliklenmiş ve kt;mal-i nezmet ve intizam üzere bulunacak ve zokaklarda gezerken çubuk ve sigara içmek ve ellerinde şemsiye ve baston taşımak ve ahbabı ve yabancı her kim olur ise olsun zokakda münasebetsiz ihtilat ve ülfet etmek ve ifa-yı me'muriyyet.esnasında esnaf ve dükkancı ile dahi. sadedden haric uzunca lakırdı etmek ve meyhane ve kahvehane ve gazinoda oturmak külliyyen memnu'dur (yasaktır). Fakat dinlenmek ve kahve içmek içün ehl-i ırz adamların gidebileceği kahvenin içerüsünde oturabitürler. Dokuzuncu Madde: Etrafa me'mur olanların esamisi (isimleri) defter-i mahsusunda mukayyıd ve m'alum olduğundan külli-yevm saat on bir buçukda yoklama icrasıyla. çavuşların ahvali teftiş ve taharri ve dinib-i meanetden verilecek evam İr-İ yevrriiyye (günlük emirler) işbu yoklamada divan tertibiyle cümlesine tefhim olunub (açıklanarak) evamir-i vakıa defter-i mahsusuna geçirilür. Onuncu Madde: Çavuşların mevcudu ve hasta veyahud me'muriyyetde bulunanları ve sa'ir her d"ürlü vuku'atda külli-yevm ba-jumal her takımın komiseri canibinden taraf-ı emanete blidirilür. Onbirinci Madde: Hidmetini terk etmek isteyenler memhur istifname takdimiyle resmen istihsal-i ruhsat etmeğe mecburdurlar. R selh-i Cemaziye' I-evvel sene ı 289 ve ii 24 Temmuz sene 1288 Şehremanet-i Behiyyesinde Müstahdem Komiser ve Ser~ çavuşlar ile Çavuşların Mükellef Oldukları Vazife-i Me'môriyyetleriyle Sôret-İ Harekatlarını Mübeyyen T'alimatdır Birinci Bend: Komiser efendiler beher hafta pazar günleri ser-komiser odasında ictima' ederek maiyyetlerinde bulunan ser-çavuşlar ile çavuşların bir hafta zarfında gerek umur-ı me'murelerince ve gerek hususat-ı sa'irece her ne güne vukuat olur ise jurnal olunarak hey'et-i umumiyyeye İrae (göstererek) ilc icabatı o gün icra olunacakdır. İkinci Bend: B'azı irade zımnında çavuşların ser-çavuşlara ve ser-çavuşların dahi komiserlere müracaatı icab etdikce edibane resmen temenna idüb oturmaksızın ayakta durduğu halde her ne ise inidesini beyan edecekdir ve bila-ruhsat oturur ise hilaf-ı nizam hareket etmiş olacağı cihetle ba-jumal bildirilerek icabına bakılacakdır. Üçüncü Bend: Ser-çavuşlar ile çavuşlar me'mur olduğu mahallerde edibane gezmeleri lazım gelerek mesela setresinin önü açık olmak ve sokakda sigara içmek ve me'muriyyeti iktiza etdirmedikce asla kimse ile lakırdı etmek ve gülmek ve kimseye

4 136 Çağdaş Yerel Yönetimler. 7 (2) Nisan /998 şaka ve latife etmek gibi harekat-ı memn'uiyyede bulunmayacak ve nokta olarak ikame olunan yerlerde sebat iderek oradan mürur ve ubur eden (gelip gc~en) ü1l1erfi-yl askeriyye ve zabtiyye zabitanına (subaylarına) selama durub rifiyete dikkat edecek ve me'mur olduğu yerde durmayub kahve ve sa'ir dükkana girüb oturduğu ve beyan olunan ahvalin hilafında bulunduğunu görüldüğü halde ba-jurnal bildirilecekdir. Dördüncü Bend: Komiser veyahud ser-çavuş kola çıkdığı halde maiyyetine olacak çavuşlar sırasıyla ve çift kol tertibi üzere birbiri ardınca ve zabitinin arkası sıra giderek hatve (bir adım) tecavüz etmeyecekdir. Beşinci Bend: Ser-çevuş ve çavuşlar bir ifadesi olmadığı halde komiser odasına girüb oturmayacakdır ve öyle işsiz gelüb de ikamet edenler olur ise tekdır olunacakdır. Altıncı Bend: Komiser efendilerin maiyyetinde bulunan ser-çavuş ve çavuşlardan birinin hilaf-ı usul bir güne hal ve hareketi vuku' bulub da k01l1iser dinibinllen ketm ve ihfa (gizlenirse) ol halde komiser efendiler mes'ul tutulacakdır. Yedinci Bem!: Füruhtu memnu' (satılması yasak) olub me'murları vasıtasıyla getürülen müteaffün (kokan) ve bozuk her nev'i erzak-ı vesa'ireden itla1' olunacaklardaı~ ma'ada usulen müsadere olunacak (el konulacak) şeyleri hin-i vezninde (tartılırken) mahall-i aherden tantarcı celbine lüzum kalmamak üzere da'irede bir kantar bulundurulacakdır. Sekizinci Bend: Şehrin mevfilu-i m'alumesinde nezaret etmek üzere müretteb olan komiser efendiler ile ser-çavuş ve çavuşların umur-ı me'murelerini layıkıyla rü'yet ve küll-i yevm devam ilc da'iresi dahilinde deveran idüb etmediklerini teftiş ve tahkık zımnında ser-komiser tarafından hafı ve celi (gizli ve açık) medd-i inzfira (gözlemek) dikkat olunacak ve bunların arada merkez-i devamları değişdirilecekdir ve her ahşam komiserlerden biri müretteb olan ser-çavuş ve çavuşlar ile beraber Şehremaneti da'iresinde münavebeten (sırayla) nöbetçi olarak bulunacakdır. Dokuzuncu Bem!: Şehremaneti Da'iresi kapusunda saatde bir değişrnek üzere bir nefer çavuş ikamesi iç ün nöbet kulübesi vaz'ı (konulması) ve pir de mevcud ve müstahdem olan çavuşlardan vefat veyahud terk-i hidınet iden ve hasbe ')-idib ihrfic olunanların elbise ve esliha ve sa'irelerinin hıfzı zıınnında ittihaz olunacak depo serkomiser idaresinde bulundurulacak ve bunun ayruca muntazam bir defteri olacakdır. Onuncu Bem!: Gerek şehreminieri taraflarınrl<ın ve gerek meclisden bir karar ve mazbata ilzerine çıkacak emr ve tenbihat her ne ise ser-komiser odasında ahşam yoklamasından sonra ictima' olunacak cümlesi huzurunda divan tertibiyle tebliğ olunacakdır. Onbirinci Beml: Beher ahşam saat on birde ser-komiser odasmda toplanılarak çünki nöbetde ve me'muriyyetde bulunanların esamisi m'alum ve mukayyıd olacağından anlardan başka da' ircde bulunanlar yoklama edilüb saat on birde orada bulunmayan olduğu halde eğerçi bir hidmete gitmeyerek ve keyifsiz olmayarak kayıtsızlık ile hanesine savuşmuş olanlar olduğu tebeyyün ettirildikde ertesi günü behemahal ba-jurnal meclise bildirilecekdir.

5 Bir Belge 137 Onikiilc; Heml: Şehremaneti me'morjarı halkın namusuna dokunaca:k muameleden tebcrra ctmck içün (uzak dunnak için) pek ziyade hiddetle söylenilecek lakırdıları kem.ll-i mulayemetle (yumuşaklıkla) irade eylemek ve da'ima hakkaniyyeti iltizam edüb garuz ve ncfsaniyyeti bertaraf-birle kendülerine müracaat edilecek katfe-i esnafı her kangı mczhenden olur ise olsun mutesaviyyen (eşit olarak) tahif etmeleri a'zim veza'ifleri (önemli görevleri) olduğunu bilmelidirler. A 9 Cemaziye'l-evvel sene 1288? (1289)