Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 45, Mayıs 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal lar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 45, Mayıs 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Prof. Dr. Mustafa TAŞLIYAN Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, IIBF İşletme Bölümü mustafatasliyan@hotmail.com Yrd. Doç. Dr. Bengü HIRLAK Kilis 7 Aralik Üniversitesi, IIBF İşletme Bölümü benguhirlak@hotmail.com.tr Bilge GÜLER Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, SBE İşletme Anabilim Dalı, Doktora Öğrencisi bilgeeguler@gmail.com İŞKOLİKLİK VE ÖRGÜTSEL VATANDAŞLIK DAVRANIŞI ARASINDAKİ İLİŞKİ: AKADEMİSYENLER ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Öz Bu araştırmada, akademisyenlerin işkoliklik eğilimleri ile örgütsel vatandaşlık davranışı düzeyleri arasındaki ilişkinin yönünün ve düzeyinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca bu araştırmada, işkolikliğin örgütsel vatandaşlık davranışı üzerinde etkisinin olup olmadığı, işkoliklik ve örgütsel vatandaşlık davranışının bireylerin sahip olduğu bazı demografik özelliklere göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği de incelenmiştir. Bu amaçla Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi nde görev yapmakta olan 114 akademisyene anket uygulanmıştır. Anketler sonucu elde edilen veriler, uygun istatistiksel yöntemler yardımıyla çeşitli analizlere tabi tutulmuştur. Elde edilen sonuçlara göre; işkolikliğin tüm alt boyutları (işten zevk alma ve işe güdülenme) ile örgütsel vatandaşlık davranışının bazı alt boyutları (özgecilik ve nezaket) arasında, işkolikliğin alt boyutu (işten zevk alma) ile örgütsel vatandaşlık davranışının alt boyutu (sportmenlik) arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: İşkoliklik, Örgütsel Vatandaşlık Davranışı, Akademisyenler

2 THE RELATIONSHIP BETWEEN WORKAHOLISM AND ORGANIZATIONAL CITIZENSHIP BEHAVIOR: A RESEARCH ON ACADEMICIANS Abstract In this research, it was aimed to determine the direction and level of the relationship between workaholism tendencies of academicians and level of organizational citizenship behavior. In this research, it was also examined whether or not workaholism impacts on organizational citizenship behavior, workaholism and organizational citizenship behaviors differed significantly according to some demographic characteristics of individuals. For this purpose, a questionnaire was applied to 114 academicians working at Kahramanmaras Sutcu Imam University. The data obtained from the survey results were subjected to various analyzes using appropriate statistical methods. According to the results obtained; there is a significant positive correlation between all sub-dimensions of workaholism (work enjoyment and feeling driven) and some sub-dimensions of organizational citizenship behavior (altruism and courtesy), between the sub-dimension of workaholism (work enjoyment) and the sub-dimension of organizational citizenship behavior (sportmanship). Keywords: Workaholism, Organizational Citizenship Behavior, Academicians GİRİŞ İnsanlar günlük hayatlarının çoğunluğunu iş yerinde geçirmekte, dolayısıyla da iş hayatı insanların yaşamlarında oldukça büyük bir önem arz etmektedir. İnsanlar, yaptıkları işi sevmezlerse, kendilerini yaptıkları işle özdeşleştirmezlerse, kendilerini yetersiz görürlerse bu tip problemler motivasyonu ve verimliliği düşürebilmekte, yapılan işten zevk alamaz hale getirebilmekte, mutsuz ve başarısız olmaya, işten ayrılmaya sebep olabilmektedir. Ancak insanların yaptığı işten haz alması, çalışırken kendini mutlu hissetmesi, işle kendisini bütünleştirmesi, hem çalışma hem de sosyal hayatta başarılı olmalarına yardımcı olabilmektedir (Özata, Bebe, Oflaz, Durukan, 2016, s. 35). Özellikle organizasyonda yer alan kimi çalışanlar, organizasyonun kendilerinden beklediğinden daha fazlasını yapmaya çalışmaktadırlar. Böyle çalışanlar; öğlen aralarını kısa tutmayı veya geçiştirmeyi tercih edebilmekte, haftanın hemen hemen her günü geç saatlere kadar iş yerinde kalabilmektedir. Bu çalışanlar, iş yerinde işkolik olarak görülmekte ve değerlendirilmektedir (Morgan, 1998, s. 362; Akt. Akın ve Oğuz, 2010, s. 312). İşkolik olan çalışanlar, örgütsel faaliyetlere gönüllü olarak daha uzun saatler ayırabilirler (Snir ve Harpaz, 2004; Akt. Golzari, Montazeri, Paktinant, 2013, s. 25). Bu durum, işkolik çalışanların işlerini daha fazla sevebildikleri ve mutlulukla çalıştıkları anlamına gelebilmektedir. Bu da çalışanların daha fazla örgütlerine karşı bağlılık duygularının gelişmesini ve örgütsel vatandaşlık davranışları sergilemesini sağlayabilmektedir. Örgütsel vatandaşlık davranışı ve işkoliklik arasındaki bu bağlantı noktasından hareketle, bu araştırmada akademisyenlerin işkoliklik eğilimleri ile örgütsel vatandaşlık davranışı düzeyleri arasında herhangi bir ilişki olup olmadığı araştırılmıştır. Ayrıca araştırmada bu ilişki incelendikten sonra, çalışanların işkoliklik eğilimlerinin örgütsel vatandaşlık davranışına etkileri irdelene-

3 rek, bazı demografik değişkenler açısından işkoliklik ve örgütsel vatandaşlık davranışı düzeyinin anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği tespit edilmiştir İşkoliklik Literatürde işkoliklik kavramı ile ilgili çeşitli tanımlamalar yer almakla birlikte, genel anlamda işkolikliğin uzun çalışma saatlerinden ve işe aşırı ilgiden, bağlılıktan kaynaklandığı söylenebilir. Bu durum da genel olarak iki farklı bakış açısından kaynaklanan iki farklı görüşü doğurmaktadır. İşkolikliğe örgüt açısından bakıldığında faydalı olarak, birey ve sosyal çevresi açısından bakıldığında ise zararlı olarak değerlendirilmektedir (Kutanis ve Çakal, 2015, s. 21). İşkoliklik kavramı ilk defa Oates (1971) tarafından ortaya atılmıştır. Temel olarak işkoliklik kontrol edilemeyen veya zorunluluk olarak hissedilen sürekli çalışma isteği olarak tanımlamaktadır (Oates, 1971, s. 11; Akt. Schaufeli, Taris, Bakker, 2008, s. 175). Bu tanım doğrultusunda işkoliklik aşırı çalışma ve zorlayıcı çalışma olmak üzere iki özelliğiyle tanımlanabilmektedir (McMillan, O Driscoll, Burke, 2003; Akt. Schaufeli vd. 2008, s. 175). Bir başka deyişle işkoliklik, çalışanın işine aşırı bir şekilde bağlanması, çalışmayı takıntı haline getirmesi ve çalışmayı zorunluluk olarak algılamasıdır (Schaufeli, Shimazu, Taris, 2009, s. 322). İşkolik çalışanlar, örgütsel veya ekonomik standartları karşılamak için meslektaşlarından daha çok çalışırlar. Sürekli bir şekilde işlerini düşünürler ve çok çalışmak için güçlü, kontrol edilemeyen içsel güdülere sahiptirler (McMillan ve O Driscoll, 2006; Scott, Moore, Miceli, 1997; Akt. Beek, Hu, Schaufeli, Taris, Schreurs, 2012, s. 31). İşkolik bir insanın özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilmektedir ( Eve iş götürürler ve hafta sonlarında, tatillerde çalışırlar. Sevdikleri ve konuştukları tek etkinlik işleridir. İşkolikler, haftada 40 saatten fazla çalışırlar. İş, onları hayatlarındaki her şeyden daha fazla mutlu eder. Tutum ve davranışları, uykuya ve eğlenceye ayrılan zamanın büyük bir israf olduğunu ifade eder. Boş zamanlar da bile kendilerini, zihinlerinde sık sık işle ilgili problemleri çözmeye çalışırken bulurlar. Genellikle işkolikler iş çıktıları için tam sorumluluk alırlar. Aileleri ve arkadaşları onu zamanında beklemekten vazgeçerler. İşyerinde çoğu işkolik enerjik ve rekabetçi olabilirken, evde uyuşuk ve bunaltıcı olabilmektedir. Genellikle ekstra iş üstlenirler. Çünkü aksi halde işin yapılmayacağından endişe duyarlar. İş dışında başka öncelikleri olan insanlara tahammül edemezler. Çoğu işkolik sıkı çalışmazsa işini kaybedeceğinden ya da başarısız olacağından korkar. Genellikle işler çok iyi gittiği zaman bile endişe duyarlar. İnsanlar başka şeyler yapmak için çalışmalarını bırakmalarını istediğinde rahatsız olurlar. Uzun saat çalışmalarının, aile ya da diğer ilişkilerine zarar vermesi umurlarında olmaz. Araba kullanırken, dinlenirken ya da başkaları ile konuşurken dahi her zaman işle ilgili durumları düşünürler. 53

4 Bazı işkolikler yemek yerken bile çalışma ya da bir şeyler okuma eğilimindedirler. Spence ve Robbins (1992) tarafından işkoliklik olgusu; çalışma ilgisi-iş bağımlılığı (work involvement), çalışma yönelimi-işe güdülenme (work driven) ve çalışma zevki-işten zevk alma (work enjoyment) olmak üzere üç boyutta ele alınmıştır. Bireylerin karakteristik olarak gönülden kendi kendilerini işe adamaları, işle ilgilenmeleri ve çalışma saatlerinde zamanı üretken kullanmayı tercih etmeleri çalışma ilgisini; bireylerin kendilerini çalışmaya mecbur hissetmeleri ve bir süreliğine işten uzaklaşmış olsalar bile sürekli işlerini düşünmeleri çalışma yönelimini; bireylerin çoğu zaman yaptığı işten zevk almaları çalışma zevkini ifade etmektedir (Spence ve Robbins, 1992, s ) Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Çalışma yaşamı biçimsel yapıların dışında biçimsel olmayan yapıları da barındıran bir konjonktüre sahiptir. Bunun en önemli nedeni de örgütleri oluşturan en önemli unsurun insan olmasından kaynaklanmaktadır. İnsan unsuru, işletmenin geleceğini ve eylemlerini belirlemedeki en önemli unsur olarak ortaya çıkmaktadır. Bireylerin kendini işe ve örgüte adapte etmesi ve aitlik hissetmesi, süreçlerin hızlanmasında, verimliliğin artmasında, problemlerin giderilmesinde ekstra girdiler sağlamaktadır. Örgütsel vatandaşlık davranışı, Organ (1988) tarafından, bireyin isteğine bağlı olan yani iş tanımının bir parçası olarak uygulanamayan bireysel çalışan davranışı olarak tanımlanmıştır. Bu tanım, çalışanların örgütsel vatandaşlık davranışı sergilememeleri nedeniyle cezalandırılamayacaklarını göstermektedir. Çünkü bu davranışlar resmi olarak iş tanımlarının bir parçası değildir (Raub, 2008, s. 180). Yine Gürbüz (2006, s. 50) örgütsel vatandaşlık davranışı ile ilgili yapılan tanımlamalardan yola çıkarak, örgütsel vatandaşlık davranışının bireylerin gönüllüğüne dayandığını, kişisel seçimleri sonucunda ortaya çıktığını, bireylerin bu davranışlarda bulunmadığında herhangi bir ceza almadığını ve zorunluluk olmadığını ifade etmiştir. 54 Alan yazında örgütsel vatandaşlık davranışı konusunda yapılan araştırmalarda, araştırmacıların (Podsakoff, Mackenzie, Moorman, Fetter, 1990; Podsakoff ve Mackenzie, 1994; İşbaşı Özen, 2000; Basım ve Şeşen, 2006; Sökmen ve Boylu, 2011) ölçek olarak daha çok Organ ın ortaya koyduğu beş boyutu kullandıkları görülmektedir. Bu boyutlar; özgecilik, nezaket, vicdanlılık, sivil erdem ve centilmenlik (sportmenlik) olarak belirlenmiştir. Özgecilik; iş yerinde yüz yüze etkileşim gösteren bireylere (amir, iş arkadaşı veya müşteri) yardım etmeye yönelik (Barksdale ve Werner, 2001, s. 146) gönüllü davranışlardır. Örneğin, gönüllü olarak daha az yetenekli ve yeni işe giren, iş yükü fazla olan veya işe gelmeyen çalışma arkadaşlarına yardımcı olmak gibi davranışlardır (Organ, 1988; Akt. Yoon ve Suh, 2003, s. 598). Nezaket, organizasyon içerisinde yapılan işbölümünden dolayı birbirlerine karşılıklı olarak bağlı olan bireyler arasındaki olumlu iletişimdir (Özdevecioğlu, 2003, s. 121). Diğer bir ifade ile nezaket, işletmenin ortak amaçları doğrultusunda çalışan bireylerin, eyleme geçmeden önce işletmede çalışan diğer bireyleri bilgilendirmeleri ve gelişmelerden onları haberdar etmeleri şeklindeki davranışlarıdır (Deniz ve Demirci, 2015, s. 41). Vicdanlılık; çalışanların gereken minimum seviyenin çok üzerinde örneğin; uzun süreli çalışmak, gönüllü olarak verilen görevlerin yanı sıra ekstra işler yapmak, örgütün kurallarına uymak ve hiçbir zaman çalışma saatlerini boşa harcamamak gibi isteğe bağlı olarak sergiledikleri davranışlardır (Organ, 1988, s. 11; Akt. Yoon ve Suh, 2003, s. 598). Sivil erdem; organizasyonun yaşamına sorumlu bir şekilde katılmaktır. Örneğin, gerekli olmayan ancak organizasyona yardımcı olacak değişimlere ayak uydurma, süreçlerin nasıl geliştirilebileceği ile

5 ilgili olarak önerilerde bulunmak adına inisiyatif alma gibi davranışlardır (Gonzalez ve Garazo, 2006, s. 473). Sportmenlik (centilmenlik); çalışanların şikâyet etmemeleri, küçük sorunları büyütmemeleri ile ilgili davranışlarından oluşur (Organ, 1988, s. 11; Akt. Yoon ve Suh, 2003, s. 598). Kişinin organizasyon içerisindeki diğer bireylerle arasında gerginlik yaratabilecek her çeşit olumsuzluğu hoş görmesi anlamına gelmektedir (Özdevecioğlu, 2003, s. 121). Çalışanların örgütsel vatandaşlık davranışları sergilemeleri, örgütlerin başarılı olmalarında önemli bir katkı sağlayabilmektedir. Örneğin; Podsakoff ve MacKenzie (1997, s ) örgütsel vatandaşlık davranışının örgütsel başarı üzerindeki en önemli etkilerinden bazılarını şu şekilde özetlemektedir: Çalışanların ve örgütün verimliliği artar, Kaynakların daha üretken amaçlar için dağıtılmasını sağlayabilir, En iyi çalışanları örgüte çekerek ve örgütte kalmalarını sağlayarak, örgütün kabiliyetini güçlendirir, Örgüt performansında sürdürülebilirlik artar, Hem grup içi hem de gruplar arasındaki faaliyetleri koordine etmeye yardımcı olur, Örgütün çevresel değişimlere daha etkin adapte olmasını sağlar. Ayrıca örgütlerde örgütsel vatandaşlık davranışının ortaya çıkmasını sağlayan etmenler ampirik araştırmalara dayalı olarak, çalışanların özellikleri (çalışanların tutumları, ruhsal durumları, rol algıları, kabiliyetleri ve bireysel farklılıklar), işin özellikleri (görev tanımı, geri bildirim, tatmin edici iş), örgütsel özellikler (örgütsel esneklik, biçimselleştirme, algılanan örgütsel destek vs.) ve liderlik davranışları (grup hedeflerinin kabulünü teşvik etmek, yüksek performans beklentileri, dönüşümcü liderlik vs.) olmak üzere dört kategoride incelenmektedir (Podsakoff, Mackenzie, Paine, Bachrach, 2000, s ): 55 Örgütsel vatandaşlık davranışını ortaya çıkaran kişisel ve örgütsel faktörlere dikkat edildiğinde; işkoliklik eğiliminde olmanın da bunlardan birisi olabileceği söylenebilir. Özellikle eğitim sektöründe faaliyet gösteren akademisyenler, gönüllü olarak mesleki aktivitelerine daha çok zaman ayırabilmektedirler. Bu da akademisyenleri sıkı bir çalışmaya yönlendiren işkoliklik eğiliminde olmalarına sebep olabilmekte ve örgütsel vatandaşlık davranışları sergilemeleri ile sonuçlanabilmektedir. Literatürde işkoliklik ile örgütsel vatandaşlık davranışı arasında ilişki olduğunun tespit edildiği araştırmalar yer almaktadır (Rakhshanimehr ve Jenaabadi, 2005; Khaef Elahi, Nargesian, Babashahi, 2012; Golzari vd. 2013). Örneğin Rakhshanimehr ve Jenaabadi (2015, s. 1469) 300 öğretmen üzerinde yaptıkları araştırma sonucunda; öğretmenlerin işkoliklik ve örgütsel vatandaşlık davranışları ile ilgili ortalama puanlarının oldukça yüksek olduğunu, işkolikliğin boyutları ile örgütsel vatandaşlık davranışı arasında anlamlı ve pozitif yönde bir ilişkinin olduğunu, işkolikliğin boyutlarının örgütsel vatandaşlık davranışını olumlu yönde etkilediğini tespit etmişlerdir. İşkolik bir kişi, çalışma yaşamında büyük bir başarı elde edebilmekte ve hayatındaki en önemli konu da işi olmaktadır. Dolayısıyla yapılan bu araştırmanın da, akademisyenlerin işkolikliğinin örgütsel vatandaşlık davranışları üzerindeki rolü ile ilgili değerli bir ampirik kanıt sağladığı söylenebilmektedir.

6 2. YÖNTEM Bu bölümde araştırmanın amacı, önemi, kapsamı, veri toplama aracı ve araştırmanın hipotezleri açıklanmıştır nın Amacı ve Önemi Doğası gereği akademisyenlik mesleği çok fazla çalışmayı gerektirdiğinden, akademik personellerin çok fazla işkoliklik eğiliminde olmaları doğal karşılanmaktadır. Literatürde de bahsedildiği üzere işkoliklik kısa vadede hem bireyler için hem çalışılan kurum için faydalı gibi gözükse de işkolikliğin uzun vadede faydalı olup olmayacağına dair tartışmalar söz konusudur. Hem toplum hem öğrenciler için muazzam bir öneme sahip olan akademisyenlerin, öğrencilere ve topluma katkı sağlayabilmesi açısından işkolikliğin olumsuz etkilerinden kaçınarak bunu işten zevk alma boyutunda gerçekleştirmeleri, sergileyecekleri örgütsel vatandaşlık davranışlarına da olumlu yansıyabilir. konusunun öneminden hareket edilerek yapılan bu araştırma ile akademisyenlerin işkoliklik eğilimleri ve örgütsel vatandaşlık davranışları arasında ilişki olup olmadığının tespit edilmiştir. Ayrıca bu araştırmada işkolikliğin örgütsel vatandaşlık üzerinde etkisinin olup olmadığını ve işkoliklik ile örgütsel vatandaşlık davranışı düzeylerinin bazı demografik değişkenler açısından anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini de incelenmiştir nın Kapsamı (Evren ve Örneklem) nın evrenini Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesinin İktisadi ve İdari Bilimler, Ziraat, Mühendislik ve Mimarlık Fakültelerinde görev yapmakta olan akademisyenler oluşturmaktadır yılı verilerine göre; Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesinin İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesinde 77, Ziraat Fakültesinde 81, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesinde ise 76 akademik personel görev yapmaktadır. nın evrenine ulaşmadaki enerji, maliyet ve zaman sıkıntılarından dolayı bu evren için örneklem alınmıştır (Karasar, 2005, s. 127; Ural ve Kılıç, 2013, s. 35). grubunu tesadüfü örneklem yoluyla seçilen ve ulaşılabilen 114 akademisyen oluşturmaktadır Veri Toplama Aracı nın veri toplama aracı olarak anket yöntemi kullanılmıştır. da kullanılan anket üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; akademisyenlerin demografik özellikleri ile ilgili sorular, ikinci bölümde; akademisyenlerin işkoliklik eğilimlerini ölçmeye yönelik ifadeler, üçüncü bölümde ise, akademisyenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı düzeylerini belirlemeye ilişkin ifadeler yer almaktadır. Veri toplama aracı olarak kullanılan anket formunda iki değişkeni ölçmek için literatürde yaygın olarak kullanılan ve güvenilirlikleri test edilmiş ölçekler kullanılmıştır. da kullanılan ölçeklerin tamamında 5 li Likert tipi dereceleme kullanılmıştır. Bu dereceleme kesinlikle katılmıyorum (5), katılmıyorum (4), kararsızım (3), katılıyorum ve (2) kesinlikle katılıyorum (1) şeklinde yapılmıştır. 56 Akademisyenlerin işkoliklik eğilimlerini belirlemek için Spence ve Robbins in (1992) Work- BAT ölçeğinden yararlanılarak geliştirilen Ersoy-Kart (2005) tarafından Türkçeye uyarlanan bir ölçek kullanılmıştır. Ayrıca bu ölçek Türkiye de bazı araştırmacıların da örneğin, Akın ve Oğuz, (2010), Bardakçı ve Baloğlu, (2012), Kutanis ve Çakal, (2015) ve Arslantaş, Soybaş, Yalçınsoy (2016) çalışmalarında kullanılmıştır. Spence ve Robbins (1992) tarafından geliştirilen işkoliklik ölçeği; iş bağımlılığı, işe güdülenme ve işten zevk alma olmak üzere üç alt

7 boyuttan oluşmaktadır (Akın ve Oğuz, 2010, s ). Orijinal ölçeğin Ersoy-Kart (2005) tarafından yapılan uyarlama çalışmaları ise sağlık, mühendislik, sosyal bilimler gibi farklı alanlarda çalışmakta olan 175 kişi (99 kadın/76 erkek, yaş ortalaması: 36) üzerinde gerçekleştirilmiştir. Yapılan analizler sonucunda; ölçeğin orijinalinden farklı olarak iki boyutlu bir yapı gösterdiği görülmüştür. İşten zevk alma (Work Enjoyment -WE) olarak adlandırılan ilk boyutta 9, işe güdülenme (Feeling Driven -FD) olarak adlandırılan ikinci boyutta ise 11 madde tanımlanmıştır (Akt. Akın ve Oğuz, 2010, s ; Bardakçı ve Baloğlu, 2012, s. 50). İş bağımlılığı-çalışmaya bağlılık (Work Involvement -WI) boyutunun güvenilirliğinin ve geçerliliğinin daha önce yapılan çalışmalarda yetersiz (McMillan, Brady, O Driscoll, Marsh, 2001, s ) olması nedeniyle çalışma kapsamına alınmamıştır. Böylece orijinalinde 25 madde olan ölçek, bu çalışma ile 20 madde olarak Türkçeye uyarlanmıştır. Ölçeğin iki maddesi ters puanlanmaktadır. Ölçekten en az 20 en çok 100 puan alınmaktadır. Türkçe form iki boyutta işkolikliğe ilişkin toplam varyansın %29.60 ını açıklayabilmektedir. Geliştirme çalışmalarında ölçeğin geneli için Cronbach Alfa iç tutarlılık katsayısının α = 0.83 olduğu tespit edilmiştir (Kart, 2005; Akt. Akın ve Oğuz, 2010, s ; Bardakçı ve Baloğlu, 2012, s. 50). Yapılan bu araştırmada ise; işten zevk alma boyutunda hiç hoşlanmasam bile sanki birileri beni çok çalışmak için zorluyor ifadesi güvenilirliği düşürdüğü için çıkarılmıştır ve yapılan analizlere dâhil edilmemiştir. Akademisyenlerin örgütsel vatandaşlık davranış düzeylerini belirlemek için ise Podsakoff vd. (1990) tarafından geliştirilen ölçek kullanılmıştır. Bu ölçek 24 ifade ve 5 alt boyuttan oluşmaktadır. Bu boyutlar; özgecilik, nezaket, sivil erdem, vicdanlılık ve sportmenliktir. Örgütsel vatandaşlık davranışı değişkenini ölçmek için kullanılan bu ölçekte; örgütsel vatandaşlık davranışı boyutları olan özgecilik ile ilgili 5, nezaket ile ilgili 5, sivil erdem (örgütsel katılım, yurttaşlık erdemi) ile ilgili 4, vicdanlılık ile ilgili 5, sportmenlik (centilmenlik) ile ilgili 5 olmak üzere toplam 24 ifade kullanılmıştır. Ölçeğin dört maddesi ters puanlanmaktadır. Yapılan bu araştırmada; nezaket boyutunda iş arkadaşlarım için problem yaratmaktan sakınırım, sportmenlik boyutunda önemsiz sorunlar için şikâyet ederek vaktimi boşa harcamam ifadesi güvenilirliği düşürdüğü için çıkarılmış olup, yapılan analizlerde değerlendirmeye alınmamıştır. Podsakoff vd. (1990); tarafından geliştirilen bu ölçek Türkiye de daha önceki çalışmalarda kullanılmış ve çevirisi yapılmış bir ölçektir (İşbaşı Özen, 2000; Köse, Kartal, Kayalı, 2003; Aslan, 2008; Polat ve Ceep, 2008; İçerli ve Yıldırım, 2012). 57 Anket uygulaması sonucu elde edilen veriler, SPSS programı kullanılarak; korelasyon, regresyon, T-testi ve ANOVA analizlerine tabi tutulmuştur Hipotezleri Çalışanların işkoliklik eğilimlerinin sergileyecekleri örgütsel vatandaşlık davranışlarını arttıracağı düşünülmektedir. Bu araştırmanın amacı doğrultusunda oluşturulan temel hipotezler aşağıdaki gibi sıralanmaktadır. H 1: İşten zevk alma (işkoliklik boyutu) örgütsel vatandaşlık davranışı boyutlarını olumlu yönde etkilemektedir. H 1a: İşten zevk alma (işkoliklik boyutu) özgeciliği (ÖVD boyutu) olumlu yönde etkilemektedir. H 1b: İşten zevk alma (işkoliklik boyutu) nezaketi (ÖVD boyutu) olumlu yönde etkilemektedir. H 1c: İşten zevk alma (işkoliklik boyutu) vicdanlılığı (ÖVD boyutu) olumlu yönde etkilemektedir.

8 H 1d: İşten zevk alma (işkoliklik boyutu) sivil erdemi (ÖVD boyutu) olumlu yönde etkilemektedir. H 1e: İşten zevk alma (işkoliklik boyutu) sportmenliği (ÖVD boyutu) olumlu yönde etkilemektedir. H 2: İşe güdülenme (işkoliklik boyutu) örgütsel vatandaşlık davranışı boyutlarını olumlu yönde etkilemektedir. H 2a: İşe güdülenme (işkoliklik boyutu) özgeciliği (ÖVD boyutu) olumlu yönde etkilemektedir. H 2b: İşe güdülenme (işkoliklik boyutu) nezaketi (ÖVD boyutu) olumlu yönde etkilemektedir. H 2c: İşe güdülenme (işkoliklik boyutu) vicdanlılığı (ÖVD boyutu) olumlu yönde etkilemektedir. H 2d: İşe güdülenme (işkoliklik boyutu) sivil erdemi (ÖVD boyutu) olumlu yönde etkilemektedir. H 2e: İşe güdülenme (işkoliklik boyutu) sportmenliği (ÖVD boyutu) olumlu yönde etkilemektedir. 3. BULGULAR Bu bölümde alan araştırmasından elde edilen verilerin istatistiksel analizi yapılmış olup, analiz sonuçlarına göre bulguların yorumu yapılmıştır nın Güvenilirliği da kullanılan anket formunda yer alan ölçeklerin her biri için güvenilirlik analizi yapılmıştır. kapsamına alınan değişkenlerin boyutları ile birlikte yapılan güvenilirlik analizine ilişkin sonuçlar Tablo 1 de yer almaktadır. Tablo 1: Değişkenlerine İlişkin Güvenilirlik Değerleri Kullanılan Ölçekler (Scales) İfade Sayısı (N of Cronbach's Alpha Katsayıları İtems) (α) İşten Zevk Alma 8 0,722 İşe Güdülenme 11 0,772 Özgecilik 5 0,884 Nezaket 4 0,738 Sivil Erdem 4 0,763 Vicdanlılık 5 0,854 Sportmenlik 4 0,740 Literatüre göre alfa değeri 0,70 veya üzerinde bir değere sahip ise, ölçek güvenilir olarak kabul edilmektedir (Nunally, 1978; Akt. Gürbüz ve Şahin, 2014, s. 305). da kullanılan tüm ölçekler kabul edilebilir alfa değeri düzeyi olarak tanımlanan 0,70 üzerinde bir değere sahip olup, araştırma kapsamına alınan söz konusu bu değişkenlerin güvenilir bir şekilde ölçümlendiği söylenilebilir (Tablo 1) ya Katılan Akademisyenlerin Demografik Özellikleri ya katılan akademisyenlerin demografik özelliklerinin belirlenebilmesi için aşağıda yer alan tanımlayıcı istatistiklere yer verilmiştir. Elde edilen sonuçlar Tablo 2 deki gibidir. 58

9 Tablo 2: Akademisyenlerin Demografik Özellikleri ile İlgili Tanımlayıcı İstatistikler Demografik Katılımcı Yüzde Katılımcı Yüzde Demografik Özellikler Özellikler Sayısı (N) (%) Sayısı (N) (%) Cinsiyet Medeni Durum Kadın 40 35,1 Evli 88 77,2 Erkek 74 64,9 Bekâr 26 22,8 Toplam Toplam Yaş Görev Yapılan Fakülte ,1 İİBF 37 32, ,9 Mühendislik-Mimarlık 32 28, , ,6 Ziraat 45 39,5 50 yaş ve üzeri 16 15,2 Toplam Toplam Kurumda Çalışma Süresi İdari Görevin Olması 1-5 yıl 49 44,1 Evet 26 22, yıl 15 13,6 11 yıl ve üzeri 47 42,3 Hayır 88 77,2 Toplam Toplam Haftalık Ders Yükü Unvan 2-10 saat 15 13,5 Görevlisi 32 28, saat 13 11,7 Yardımcı Doçent Doktor 48 43, saat 13 11,7 Doçent Doktor 14 12, saat 16 14,5 23 saat ve üzeri 25 22,5 Profesör Doktor 17 15,3 Ders yüküm yok 29 26,1 Toplam Toplam Ders Yükü ve Danışmanlık Dışında Diğer Görevlerin Bulunma Durumu Başka Bir Üniversitede Çalışma Durumu ,6 Hayır 87 76,3 3 ve üzeri 14 12,3 Evet 27 23,7 Yok 64 56,1 Toplam Toplam Not: Katılımcılardan bazıları demografik soruları yanıtlamadıklarından, katılımcı sayıları toplam katılımcı sayısından (NTOPLAM=114) düşük çıkmaktadır. Yapılan frekans analizi sonucu elde edilen verilere göre; katılımcıların %64,9 unun erkek, %77,2 sinin evli olduğu ve %27,6 sının yaş aralığında yer aldığı söylenebilmektedir. Katılımcıların %43,2 si yardımcı doçent doktor olup, %39,5 i ziraat fakültesinde çalışmaktadır. ya katılan akademisyenlerin %77,2 sinin idari görevi olmayıp, %76,3 ü daha önce başka bir üniversitede çalışmamıştır. Yine araştırmaya katılan akademisyenlerin %44,1 inin 1-5 yıldır, %42,3 ünün 11 yıl ve daha fazla süredir aynı üniversitede çalışmakta olduğu ve %56,1 inin ders yükü, danışmanlık veya idari görev dışında başka görevlerinin bulunmadığı tespit edilmiştir. Katılımcıların haftalık ders yükü dağılımları incelendiğinde ise; %26,1 inin 59

10 ders yükünün olmadığı, %22,5 inin ise 23 saat ve üzeri haftalık ders yükünün olduğu söylenebilmektedir (Tablo 2) İşkoliklik Eğilimi ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı İlişkisi nın temel amacı olan akademisyenlerin işkoliklik eğilimleri ile örgütsel vatandaşlık davranışı düzeyleri arasındaki ilişkiyi incelemek için öncelikle korelasyon analizi yapılmış, daha sonra ise çoklu regresyon analizleriyle bağımsız değişkenlerin bağımlı değişken üzerindeki etkileri açığa çıkartılmıştır. Yapılan korelasyon analizi sonucunda elde edilen bulgular Tablo 3 te yer almaktadır. Tablo 3: Değişkenlere Ait Ortalama, Standart Sapma ve Korelasyon Katsayıları (N=114) Değişkenler Ort. S.S. 1 2 İşe Güdülenme (İşkoliklik Boyutu) 3,6794, ,430** İşten Zevk Alma (İşkoliklik Boyutu) 3,3827,55087,430** 1 Özgecilik (ÖVD Boyutu) 3,9649,79434,406**,204* Nezaket (ÖVD Boyutu) 3,9759,69684,313**,207* Vicdanlılık (ÖVD Boyutu) 3,7474,85850,128 -,092 Sivil Erdem (ÖVD Boyutu) 3,3311,85477,179,007 Sportmenlik (ÖVD Boyutu) 3,0439,47131,105,255** *r (korelasyon katsayısı) p<0,05 düzeyinde anlamlı korelasyon ** r (korelasyon katsayısı) p<0,01 düzeyinde anlamlı korelasyon Tablo 3 te yapılan korelasyon analizi sonuçlarına göre; İşkoliklik eğilimi alt boyutlarından işten zevk alma ile örgütsel vatandaşlık davranışı alt boyutlarından özgecilik (r=204, p<0,05), nezaket (r=207, p<0,05) ve sportmenlik (r=255, p<0,01) arasında pozitif yönde çok zayıf düzeyde anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Fakat örgütsel vatandaşlık davranışının diğer boyutları olan sivil erdem ve vicdanlılık ile işten zevk alma arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişkinin olmadığı tespit edilmiştir. İşkoliklik eğilimi alt boyutlarından işe güdülenme ile örgütsel vatandaşlık davranışı alt boyutlarından özgecilik (r=406, p<0,01) arasında orta düzeyde, nezaket (r=313, p<0,01) arasında ise pozitif yönde zayıf düzeyde anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Fakat işe güdülenme ile sivil erdem, vicdanlılık ve sportmenlik arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişkinin olmadığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda korelasyon analizi sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda; akademisyenlerin işten zevk alma ve işe güdülenme düzeyleri arttıkça, özgecilik ve nezaket davranışlarının arttığı ve yine işten zevk alma düzeyleri arttıkça sportmenlik davranışlarının arttığı söylenebilmektedir Akademisyenlerin İşkoliklik Eğilimlerinin Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Düzeyleri Üzerine Etkileri Bu bölümde akademisyenlerin işkoliklik eğilimlerinin örgütsel vatandaşlık davranışı düzeylerini etkileyip etkilemediğine ilişkin çoklu regresyon analizi bulgularına yer verilmiştir. Tablo 4: İşkoliklik Boyutlarının Özgecilik Üzerine Etkisi (Çoklu Regresyon Analizi) Bağımsız Değişkenler Bağımlı Değişken Düz. R 2 β P F p İşten Zevk Alma,037,704 Özgecilik,150 11,009,000 İşe Güdülenme,390,000 Regresyon analizi sonucunda R 2 (belirlilik katsayısı) değeri elde edilir. Bu elde edilen değer; bağımlı değişkendeki değişmenin yüzde kaçının bağımsız değişken tarafından açıklandığını 60

11 gösterir (Küçüksille, 2014, s. 203). Elde edilen F değeri ise, gözlemlenen değerlerin, regresyon modeline ne kadar uyum sağladığı hakkında bilgi verir (Gürbüz ve Şahin, 2014, s ). F istatistiği ve anlamlılık düzeyine bakıldığında p<0,05 ise, modelin bütünü ile istatistiksel olarak anlamlı olduğu sonucuna ulaşılır. Standardize katsayısı (Beta) ise, çoklu regresyon analizinde, bağımlı değişkeni açıklamada anlamlı katkıları olan bağımsız değişkenlerin önem sırasını gösterir. En yüksek beta değerine sahip olan değişken, göreli olarak en önemli bağımsız değişkendir (Gürbüz ve Şahin, 2014, s. 269: Küçüksille, 2014, s. 269). Tablo 4 te yapılan çoklu regresyon analizi sonucu elde edilen bulgulara göre; bağımsız değişken olan işkoliklik boyutlarının, araştırmanın bağımlı değişkeni olan özgecilik (ÖVD boyutu) düzeyini olumlu yönde etkilediği (F= 11,009; p<0,001) sonucuna ulaşılmıştır. İşkoliklik boyutları özgecilik düzeyinin %15 ini açıklamaktadır (düzeltilmiş R² = 0,150). Ancak işkoliklik boyutlarından sadece işe güdülenme, özgecilik ile anlamlı ilişkiye sahip olan ve özgecilik üzerinde pozitif yönde etkisi (β= 0,390) olan bir boyuttur (p<0,05). Tablo 5: İşkoliklik Boyutlarının Nezaket Üzerine Etkisi (Çoklu Regresyon Analizi) Bağımsız Değişkenler Bağımlı Değişken Düz. R 2 β P F p İşten Zevk Alma,088,379 Nezaket,088 6,474,002 İşe Güdülenme,275,007 Tablo 5 te yapılan çoklu regresyon analizi sonucu elde edilen bulgulara göre; bağımsız değişken olan işkoliklik boyutlarının, araştırmanın bağımlı değişkeni olan nezaket (ÖVD boyutu) düzeyini olumlu yönde etkilediği (F= 6,474; p<0,001) sonucuna ulaşılmıştır. İşkoliklik boyutları nezaket düzeyinin %8,8 ini açıklamaktadır (düzeltilmiş R² = 0,088). Ancak işkoliklik boyutlarından sadece işe güdülenme, nezaket ile anlamlı ilişkiye sahip olan ve nezaket üzerinde pozitif yönde etkisi (β= 0,275) olan bir boyuttur (p<0,05). İşkolikliğin alt boyutu olan işe güdülenmenin sadece özgecilik ve nezaketi etkilediği, diğer örgütsel vatandaşlık davranışları alt boyutları olan vicdanlılık, sivil erdem ve sportmenliği ise istatistiksel açıdan anlamlı bir şekilde etkilemediği belirlenmiştir. Bu bulgular H 2a ve H 2b hipotezlerini desteklerken, H 2c, H 2d ve H 2e hipotezlerini desteklememektedir. Tablo 6: İşkoliklik Boyutlarının Sportmenlik Üzerine Etkisi (Çoklu Regresyon Analizi) Bağımsız Değişkenler Bağımlı Değişken Düz. R 2 β P F p İşten Zevk Alma,258,013 Sportmenlik,048 3,868,024 İşe Güdülenme -,006,957 Tablo 6 da yapılan çoklu regresyon analizi sonucu elde edilen bulgulara göre; bağımsız değişken olan işkoliklik boyutlarının, araştırmanın bağımlı değişkeni olan sportmenlik (ÖVD boyutu) düzeyini olumlu yönde etkilediği (F= 3,868; p<0,001) sonucuna ulaşılmıştır. İşkoliklik boyutları sportmenlik düzeyinin %4,8 ini açıklamaktadır (düzeltilmiş R² = 0,048). Ancak işkoliklik boyutlarından sadece işten zevk alma, sportmenlik ile anlamlı ilişkiye sahip olan ve sportmenlik üzerinde pozitif yönde etkisi (β= 0,258) olan bir boyuttur (p<0,05). İşkolikliğin alt boyutu olan işten zevk almanın sadece sportmenliği etkilediği, diğer örgütsel vatandaşlık davranışları alt boyutları olan özgecilik, nezaket, vicdanlılık ve sivil erdemi ise istatistiksel açıdan anlamlı bir şekilde etkilemediği belirlenmiştir. Bu bulgular sonucunda, H 1e hipotezi desteklenirken, H 1a, H 1b, H 1c ve H 1d hipotezleri reddedilmektedir. 61

12 3.5. İşkoliklik Eğilimi ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışının Bazı Demografik Değişkenler Açısından İncelenmesi ya katılan akademisyenlerin demografik özelliklerine (medeni durum) göre işkoliklik ve örgütsel vatandaşlık davranışı düzeylerine ilişkin görüşleri arasında anlamlı bir farklılık olup olmadığını belirlemek amacıyla Bağımsız İki Örnek T-Testi (iki grup) analizi yapılmıştır. Yine araştırmaya katılan akademisyenlerin demografik özelliklerine (yaş, haftalık ders yükü, çalışılan fakülte, ders yükü ve danışmanlık dışında diğer görevlerin bulunma durumu) göre işkoliklik ve örgütsel vatandaşlık davranışı düzeylerine ilişkin görüşleri arasında anlamlı bir farklılık olup olmadığını belirlemek amacıyla da Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) (ikiden fazla grup) yapılmıştır. Bu bölümde sadece anlamlı farklılık gösteren değişkenler ile ilgili bulgulara yer verilmiştir. Tablo 7: Akademisyenlerin Medeni Durumları Açısından Nezaket (ÖVD Boyutu) Düzeyleri Farklılaşması (Bağımsız İki Örnek T-Testi Analizi) Değişken Medeni Durum Sayı Ortalama Standart Sapma T p Evli 88 3,91,72150 Nezaket -1,988,049 Bekâr 26 4,21,55539 Tablo 7 de yapılan T-testi analiz sonucu incelendiğinde; örgütsel vatandaşlık davranışı boyutu olan nezaket davranışı ile akademisyenlerin medeni durumları arasında anlamlı bir farklılığın olduğu tespit edilmiştir (p<0,005). Evli ve bekârların nezaket davranışı ortalamalarına bakıldığında bekâr akademisyenlerin (4,21) evli olanlara göre (3,91) nezaket ortalamalarının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Tablo 8: Yaş Açısından Nezaket (ÖVD Boyutu) Düzeyleri Farklılaşması (ANOVA Analizi) Değişken Yaş Sayı Ortalama Standart Sapma F p ,38, ,13,39229 Nezaket ,68, ,74, ,965, yaş ve üzeri 16 3,92,92520 Yaş ile örgütsel vatandaşlık davranışı boyutu olan nezaket davranışı arasında anlamlı farklılığın olup olmadığını tespit etmek amacı ile ANOVA analizi yapılmıştır. ya katılan akademisyenlerin yaşları ile nezaket davranışları arasında anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir (F= 3,965; p<0,005) (Tablo 8). Bu araştırma değişkeni için anlamlı farklılıkların hangi ikili gruplardan kaynaklandığını tespit etmek için Tukey-HSD testi yapılmıştır (Tablo 9). Bu test sonucunda elde edilen bulgulara göre; Tablo 9: Post Hoc Test (Tukey HSD) Değişken Yaş Yaş Ortalama Farkı p ,70511,014 Nezaket ,64020,011 62

13 Anlamlı farklılık; ile 36-42, ile yaş grupları arasından kaynaklanmaktadır. Bu yaş gruplarının ortalamaları incelendiğinde, yaşları arasında olan akademik personelin nezaket davranışlarının diğer yaş gruplarına oranla daha fazla olduğu söylenebilir (Tablo 9) yaş grubu arasındaki genç akademisyenlerin diğer yaş grubundaki akademisyenlere oranla daha fazla nezaket davranışı göstermeleri, bulundukları statüye bağlanabilir. Bu yaş gurubunu araştırma görevlileri çalışanları oluşturmaktadır. Dolayısıyla bu çalışanların bulundukları konum itibariyle kendinden daha kıdemli olan akademisyenlere nezaket göstermeye özen gösterebilecekleri söylenebilir. Tablo 10: Haftalık Ders Yükü Açısından Özgecilik ve Nezaket (ÖVD Boyutu) Düzeyleri Farklılaşması (ANOVA Analizi) Değişkenler Haftalık Ders Yükü Sayı Ortalama Standart Sapma 2-10 saat 15 4,23, saat 13 4,48,79389 Özgecilik saat 13 3,88, saat 16 3,69, saat ve üzeri 25 4,23,66000 Ders yükü yok 29 4,11, saat 15 4,25, saat 13 3,35,68874 Nezaket saat 13 3,88, saat 16 3,89, saat ve üzeri 25 4,03,51119 Ders yükü yok 29 4,26,48863 Akademisyenlerin haftalık ders yükleri ile örgütsel vatandaşlık davranışı boyutu olan özgecilik ve nezaket davranışı arasında anlamlı farklılığın olup olmadığını tespit etmek amacı ile ANO- VA analizi yapılmıştır. ya katılan akademisyenlerin haftalık ders yükleri ile özgecilik ve nezaket davranışları arasında anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir (p<0,005) (Tablo 10). Bu araştırma değişkeni için anlamlı farklılıkların hangi ikili gruplardan kaynaklandığını tespit etmek için Tukey-HSD testi yapılmıştır (Tablo 11). Bu test sonucunda elde edilen bulgulara göre; Tablo 11: Post Hoc Test (Tukey HSD) Anlamlı farklılık; ders yükü 2-10 ile saat, ile 23 saat ve üzeri, saat ile ders yükü olmayan gruplar arasından kaynaklanmaktadır. Bu grupların ortalamaları incelendiğinde, ders yükü 23 saat ve üzeri olan akademisyenlerin özgecilik davranışının olan akademisyenlere göre daha fazla olduğu, ders yükü olmayan ile ders yükü 2-10 saat aralığında olan aka- F p 3,060,013 5,147,000 Değişkenler Haftalık Ders Yükü Haftalık Ders Yükü Ortalama Farkı p Özgecilik saat 23 saat ve üzeri -,75508,029 Nezaket 2-10 saat saat saat saat 23 saat ve üzeri Ders yükü yok, , ,91247,001,011,000 63

14 demisyenlerin nezaket davranışlarının diğer gruplara oranla daha fazla olduğu söylenebilir (Tablo 11). Tablo 12: Haftalık Ders Yükü Açısından İşe Güdülenme (İşkoliklik Boyutu) Düzeyleri Farklılaşması (ANOVA Analizi) Değişken Haftalık Ders Yükü Sayı Ortalama Standart Sapma 2-10 saat 15 4,02, saat 13 3,62,41353 İşe Güdülenme saat 13 3,34, saat 16 3,68, saat ve üzeri 25 3,80,64710 Ders yükü yok 29 3,73,41589 Akademisyenlerin haftalık ders yükleri ile işkoliklik boyutu olan işe güdülenme arasında anlamlı farklılığın olup olmadığını tespit etmek amacı ile ANOVA analizi yapılmıştır. ya katılan akademisyenlerin haftalık ders yükleri ile işe güdülenme düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir (F= 2.968; p<0,005) (Tablo 12). Bu araştırma değişkeni için anlamlı farklılıkların hangi ikili gruplardan kaynaklandığını tespit etmek için Tukey-HSD testi yapılmıştır (Tablo 13). Bu test sonucunda elde edilen bulgulara göre; Tablo 13: Post Hoc Test (Tukey HSD) Anlamlı farklılığın; ders yükü 2-10 ve saat arasında olan akademisyenlerden kaynaklandığı belirlenmiştir. Ders yükü 2-10 saat arasında olan akademisyenlerin (4,02), (3,34) saat arasında olanlara göre işe güdülenme eğilimlerinin daha yüksek olduğu söylenebilmektedir (Tablo 13). Tablo 14: Akademisyenlerin Çalıştıkları Fakülte Açısından Nezaket (ÖVD Boyutu) Düzeyi Farklılaşması (ANOVA Analizi) Akademisyenlerin çalıştığı fakülteler ile örgütsel vatandaşlık davranışı boyutu olan nezaket davranışı arasında anlamlı farklılığın olup olmadığını tespit etmek amacı ile ANOVA analizi yapılmıştır. ya katılan akademisyenlerin çalıştığı fakülteler ile örgütsel vatandaşlık davranışı boyutu olan nezaket davranışı arasında anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir (F= 4,068; p<0,005) (Tablo 14). F p 2,968,015 Değişken Ders Yükü Ders Yükü Ortalama Farkı p İşe Güdülenme 2-10 saat saat,678858,005 Bu durumun sebebinin, ders yükü az olan akademisyenlerin bilimsel çalışmalara daha fazla zaman ayırabilmeleri sebebi ile işe güdülenme düzeylerinin artmasından kaynaklandığı düşünülebilir. Değişken Fakülte Sayı Ortalama Standart Sapma F p İİBF 37 3,08,45546 Nezaket Mühendislik- Mimarlık 32 2,89, ,068,020 Ziraat 45 3,13,

15 Bu araştırma değişkeni için anlamlı farklılıkların hangi ikili gruplardan kaynaklandığını tespit etmek için Tukey-HSD testi yapılmıştır (Tablo 15). Bu test sonucunda elde edilen bulgulara göre; Tablo 15: Post Hoc Test (Tukey HSD) Değişken Fakülte Fakülte Ortalama Farkı p Nezaket Mühendislik-Mimarlık Ziraat -,43108,019 Anlamlı farklılığın; ziraat fakültesinde çalışan akademisyenlerle mühendislik-mimarlık fakültesinde çalışan akademisyenlerden kaynaklandığı belirlenmiştir. Ziraat fakültesinde çalışan akademisyenlerin mühendislik-mimarlık fakültesinde çalışan akademisyenlere oranla nezaket davranışlarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (Tablo 15). Tablo 16: Ders Yükü ve Danışmanlık Dışında Diğer Görevlerin Bulunma Durumu Açısından İşe Güdülenme (İşkoliklik Boyutu) Düzeyi Farklılaşması (ANOVA Analizi) Değişken İşe Güdülenme * Diğer görevler: Ders yükü, danışmanlık ve idari görev dışında kalanlar Akademisyenlerin ders yükü ve danışmanlık dışında diğer görevlerin bulunma durumu ile işkoliklik boyutu olan işe güdülenme düzeyi arasında anlamlı farklılığın olup olmadığını tespit etmek amacı ile ANOVA analizi yapılmıştır. ya katılan akademisyenlerin ders yükü ve danışmanlık dışında diğer görevlerin bulunma durumu ile işkoliklik boyutu olan işe güdülenme düzeyi arasında anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir (F= 3,767; p<0,005) (Tablo 16). Bu araştırma değişkeni için anlamlı farklılıkların hangi ikili gruplardan kaynaklandığını tespit etmek için Tukey-HSD testi yapılmıştır (Tablo 17). Bu test sonucunda elde edilen bulgulara göre; Tablo 17: Post Hoc Test (Tukey HSD) Değişken İşe Güdülenme * Diğer görevler: Ders yükü, danışmanlık ve idari görev dışında kalanlar Anlamlı farklılığın; 1-2 ile 3 ve üzeri; 3 ve üzeri ile diğer görevleri olmayan akademisyenlerin ortalamaları arasındaki farklılıktan kaynaklandığı tespit edilmiştir. Diğer görevleri olmayan veya diğer görevlerinin sayısı az olan akademisyenlerin, bu görevlere sahip olanlara oranla işe güdülenme eğilimlerinin daha fazla oldukları tespit edilmiştir (Tablo 17). SONUÇ VE ÖNERİLER *Diğer Görevlerin Standart Sayı Ortalama Sayısı Sapma ,74, ve üzeri 14 3,30,55862 Yok 64 3,68,58018 *Diğer Görevlerin Sayısı ve üzeri *Diğer Görevlerin Sayısı 3 ve üzeri Yok Akademisyenlerin işkoliklik eğilimi ile örgütsel vatandaşlık davranışı düzeyleri arasındaki ilişkiyi tespit etmek amacıyla yapılan bu araştırmada; Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi nin İktisadi ve İdari Bilimler, Ziraat, Mühendislik ve Mimarlık Fakültelerinde görev yapmakta olan 114 akademisyene uygulanan anket tekniği ile veriler toplanmıştır. İki araştırma değiş- F Ortalama Farkı, ,43141 p 3,767,026 p 036,026 65

16 keni (işkoliklik ve örgütsel vatandaşlık davranışı) arasındaki ilişkiler tespit edilip, akademisyenlerin işkoliklik eğilimlerinin örgütsel vatandaşlık davranışı düzeyleri üzerine olan etkileri araştırılmıştır. Bunun yanı sıra araştırmanın temel değişkenleri olan işkoliklik eğilimi ve örgütsel vatandaşlık davranışının bazı demografik değişkenlere göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediği incelenmiştir. Akademisyenlere uygulanan anket sonucu elde edilen verilerin analiz edilmesi ile bazı bulgulara ulaşılmıştır ve bu bulgular değerlendirilmiştir. da yapılan frekans analizi sonucu elde edilen verilere göre; katılımcıların %64,9 unun erkek, %77,2 sinin evli olduğu ve %27,6 sının yaş aralığında yer aldığı belirlenmiştir. Katılımcıların %43,2 si yardımcı doçent doktor olup, %39,5 i ziraat fakültesinde çalışmaktadır. ya katılan akademisyenlerin %77,2 sinin idari görevi olmayıp, %76,3 ü daha önce başka bir üniversitede çalışmamıştır. Yine araştırmaya katılan akademisyenlerin %44,1 inin 1-5 yıldır, %42,3 ünün 11 yıl ve daha fazla süredir aynı üniversitede çalışmakta olduğu ve %56,1 inin ders yükü, danışmanlık veya idari görev dışında başka görevlerinin bulunmadığı tespit edilmiştir. Katılımcıların haftalık ders yükü dağılımları incelendiğinde ise; %26,1 inin ders yükünün olmadığı, %22,5 inin ise 23 saat ve üzeri haftalık ders yükünün olduğu söylenebilmektedir. da yapılan korelasyon analizi sonucu elde edilen verilere göre; işkolikliğin işten zevk alma boyutu ile örgütsel vatandaşlık davranışının özgecilik, nezaket ve sportmenlik boyutları arasında pozitif yönde çok zayıf düzeyde; işe güdülenme boyutu ile de özgecilik ve nezaket arasında ise pozitif yönde zayıf düzeyde anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Fakat örgütsel vatandaşlık davranışının vicdanlılık ve sivil erdem boyutları ile işkolikliğin tüm boyutları arasında ve örgütsel vatandaşlık davranışının sportmenlik boyutu ile işe güdülenme arasında anlamlı bir ilişkinin olmadığı belirlenmiştir. Bu bağlamda korelasyon analizi sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda; akademisyenlerin işten zevk alma ve işe güdülenme düzeyleri arttıkça, özgecilik ve nezaket davranışlarının arttığı ve yine işten zevk alma düzeyleri arttıkça sportmenlik davranışlarının arttığı söylenebilmektedir. Korelasyon analizi sonucunda elde edilen bu bulguların literatürde yer alan araştırmaların (Rakhshanimehr ve Jenaabadi, 2005; Khaef Elahi vd. 2012; Golzari vd. 2013) sonuçları ile de tutarlı olduğu söylenebilmektedir. 66 Bu bulgulardan da hareket ederek; akademisyenlik mesleği ile bütünleşip, işini severek yapan bireyler için işkolikliğin olumsuz bir durumu ifade etmediği söylenebilir. Akademisyenlerin işlerini eğlence olarak görüp dışsal bir baskı hissetmeden içsel bir dürtüyle çalışmaları, işlerini yaparken zaman kavramını unutup o anki içsel zevki tatmaları, vakitlerini değerli şeyler için kullanmaları gibi işkoliklik davranışlarının onların örgütsel vatandaşlık davranışlarına da yansıyabileceği söylenebilmektedir. Bu tür işkoliklik davranışını sergileyen bireylerin, iş arkadaşları veya meslektaşlarıyla yardımseverliğe dayalı bir ilişki kurup, davranışlarının diğer çalışanlar açısından nasıl sonuçlanacağını dikkate alıp sorun yaratmaktan kaçınarak örgüt içinde pozitif bir iklimin oluşmasına katkı sağlayacağı söylenebilir. Çünkü dikkat edilirse örgütsel vatandaşlık davranışı alt boyutlarından özgecilik, nezaket ve sportmenlik boyutları böyle bir davranışı gerektirmektedir. Akademisyenlerin işkoliklik eğilimlerinin örgütsel vatandaşlık davranışına etkilerini tespit etmek amacıyla yapılan çoklu regresyon analizi sonuçlarına göre ise; işkolikliğin alt boyutlarından işe güdülenmenin nezaketi ve özgeciliği (ÖVD boyutları); işten zevk almanın ise sportmenliği (ÖVD boyutu) olumlu etkilediği tespit edilmiştir. Bu bulgulardan hareketle; işe güdülenme davranışları arasında yer alan, bireyin sürekli işiyle meşgul olması, işini yaparken zaman kav-

17 ramını unutması gibi davranışlar akademisyenlerin diğer meslektaşlarına yardım etme konusunda istekli olmalarını ve onların haklarını gözetmelerini etkilediği söylenebilir. İşinden büyük zevk duyan ve işini severek yapan akademisyenlerin ise genellikle olumlu durumlara odaklanarak, kurum içinde çıkabilecek olası sorunları büyütme eğilimleri göstermedikleri söylenebilir. nın temel değişkenleri olan işkoliklik ve örgütsel vatandaşlık davranışının bazı demografik özelliklere göre farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek amacıyla T-testi ve ANOVA analizleri yapılmıştır. Yapılan bu analizlerin sonucunda; haftalık ders yükü 23 saat ve üzeri olan akademisyenlerin özgecilik davranışının olan akademisyenlere göre daha fazla olduğu, ders yükü olmayan ile ders yükü 2-10 saat aralığında olan akademisyenlerin nezaket davranışlarının diğer gruplara oranla daha fazla olduğu; bekâr, yaş aralığında yer alan genç çalışanlar ile ziraat fakültesinde görev yapanların örgütsel vatandaşlık davranışının alt boyutlarından olan nezaket davranışı düzeylerinin daha yüksek olduğu görülmüştür. Yine ders yükü 2-10 saat arasında olan akademisyenlerin, saat arasında olanlara göre işe güdülenme eğilimlerinin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Haftalık ders yükü ve diğer görevleri az olan çalışanın işkoliklik eğiliminin daha yüksek olmasının nedeni; akademisyenlerin çok fazla ders yükü ile ya da bürokratik işlerle boğulmayıp bilimsel çalışmalarına daha fazla zaman ayırması sonucu işine duyduğu zevkin artmasından kaynaklandığı düşünülebilir. Sonuç olarak; iş yoğunluğu fazla olan, çalıştığı kurum, öğrenciler, ülke ve tüm toplum açısından büyük sorumluluklara sahip olan, bu sorumluluklarından dolayı da gerek gönüllük esasına dayanarak gerekse zorunlu olarak işkoliklik gösterme eğiliminde olabileceği düşünülen akademik personelin örneklem olarak seçilmesi bu araştırmanın önemli noktalarından birini oluşturmaktadır. Akademisyenlerin üretken ve verimli olmaları hem çalıştığı kurumu hem de tüm toplumu ilgilendiren bir nitelik taşımaktadır. Bu yüzden onların işkoliklik eğilimlerini, işin kalitesini arttıracak doğru yönlerde kullanabilmeleri büyük bir önem arz etmektedir. Bunun yanı sıra akademisyenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı sergilemeleri de yaptıkları işin kalitesine yansıyacak ve bu durum başta eğitimin kalitesini arttırmakla birlikte, bilime de önemli katkılarda bulunacaktır. 67 Gelecekte yapılacak olan araştırmalarda; bu araştırma değişkenlerinin farklı illerde, farklı sektörlerde ve farklı büyüklükteki işletmelerde değişik bulgulara yol açıp açmayacağı test edilebilir. Bu durumun; araştırma bulgularının ve sonuçlarının genellemesinin yapılabilmesi açısından yarar sağlayacağı düşünülmektedir. KAYNAKLAR Akın, Uğur; Oğuz, Ebru. (2010), Öğretmenlerin İşkoliklik ve Tükenmişlik Düzeylerinin İlişkisi ve Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, C. 16, S. 3, s Arslantaş, Müzeyyen; Soybaş, İrem; Yalçınsoy, Ayhan. (2016), İşkoliklik ile Tükenmişlik Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Avukatlar Üzerine Bir, International Journal of Innovative Strategical Social Research, C. 1, S. 1, s Aslan, Şebnem. (2008), Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ile Örgütsel Bağlılık ve Mesleğe Bağlılık Arasındaki İlişkilerin Araştırılması, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, C.15, S. 2, s

18 Bardakçı, Salih; Baloğlu, Mustafa. (2012), İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumlarında Görev Yapan Okul Yöneticilerinin İşkoliklik Eğilimleri, Eğitim ve Bilim, C. 37, S. 164, s Barksdale, Kevin; Werner, Jon. M. (2001), Managerial Ratings of in Role Behaviors, Organizational Citizenship Behaviors, and Overall Performance: Testing Different Models of Their Relationship, Journal of Business Research, V. 51, N. 2, pp Basım, H. Nejat; Şeşen, Harun. (2006), Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Ölçeği Uyarlama ve Karşılaştırma Çalışması, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 61, S. 4, s Beek, I. Van; Hu, Qiao; Schaufeli, Wilmar; Taris, Toon. W; Schreurs, Bert. H. (2012), For Fun, Love, or Money: What Drives Workaholic, Engaged, and Burned-Out Employees at Work?, Applied Psychology: An International Review, V. 61, N. 1, pp Deniz, Mehmet; Demirci, Davut. (2015). Örgütsel Adalet Algısıyla Örgütsel Vatandaşlık Arasındaki İlişkileri Belirlemeye Yönelik Görgül Bir, Asos Journal (The Journal of Academic Social Science), S. 12, s Ersoy-Kart, Müge. (2005), Reliability and Validity of the Workaholism Battery (Work-Bat): Turkish Form, Social Behavior & Personality, V. 33, N. 6, pp Golzari, A. Ali; Montazeri, Mohammad; Paktinat, Eghbal. (2013), Relationship between Work holism and Organizational Citizenship Behavior among Schools Employees in Sirjan- Iran, Journal of American Science, V. 9, N. 2, pp Gonzalez, J. Varela; Garazo, T. Garcia. (2006), Structural Relationships between Organizational Service Orientation, Contact Employee Job Satisfaction and Citizenship Behavior, International Journal of Service Industry Management, V. 17, N. 1, pp Gürbüz, Sait. (2006), Örgütsel Vatandaşlık Davranışı ile Duygusal Bağlılık Arasındaki İlişkilerin Belirlenmesine Yönelik Bir, Ekonomik ve Sosyal lar Dergisi, C. 3/2, S. 1, s Gürbüz, Sait; Şahin, Faruk. (2014), Sosyal Bilimlerde Yöntemleri Felsefe-Yöntem- Analiz, Seçkin Yayıncılık, Ankara. İçerli, Leyla; Yıldırım, M. Halit. (2012), Örgütsel Sinizm ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişki: Sağlık Sektöründe Bir, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, C. 4, S. 1, s İşbaşı Özen, Janset. (2000), Çalışanların Yöneticilerine Duydukları Güvenin Ve Örgütsel Adalete İlişkin Algılamalarının Örgütsel Vatandaşlık Davranışının Oluşumundaki Rolü: Bir Turizm Örgütünde Uygulama, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya. Karasar, Niyazi. (2005), Bilimsel Yöntemi (Kavramlar İlkeler Teknikler), Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. Khaef Elahi, A. Ali; Nargesian, Abbas; Babashahi, Jabbar. (2012), Investigating the Relationship between Workaholism and Organizational Citizenship Behavior (Case of: Nurses in Tehran City), Transformational Management Journal, V. 4, N. 7, pp