SOFRALIK ÜZÜM ÜRET M NDE YAfiANAN SORUNLAR ve SULTAN ÇEK RDEKS Z ÜZÜM ÇEfi D NDE KAL TEY ARTTIRMAYA YÖNEL K UYGULAMALAR

Transkript

1 21. OTURUM BA CILIK SOFRALIK ÜZÜM ÜRET M NDE YAfiANAN SORUNLAR ve SULTAN ÇEK RDEKS Z ÜZÜM ÇEfi D NDE KAL TEY ARTTIRMAYA YÖNEL K UYGULAMALAR Dr. Fadime ATEfi, Selçuk KARABAT Manisa Ba c l k Araflt rma Enstitüsü ÖZET Bu çal flmada sofral k üzüm üretimi ve pazarlamas konusunda Türkiye ve Buldan da yaflanan mevcut problemler ve olas çözüm yollar üzerinde durulmufltur. Sofral k üzümün kalitesini artt rmaya yönelik uygulamalar, 41 B Amerikan Asma anac üzerine afl l 2.0x3.0 m s ra üzeri s ra aras mesafede tesis edilen Sultani Çekirdeksiz üzüm çeflidinde gerçeklefltirilmifltir. Destek sistemi çift T fleklindedir. Parsellere kaliteli sofral k üzüm elde etmek için; GA 3, salk m seyreltme, uç kesme, yaprak alma v.b. ile kontrol uygulamas. Uygulamalar 2 y l süreyle yap lm flt r. Uygulamamalar n yafl üzüm verimi, salk m ve tane özellikleri üzerine etkileri belirlenmifltir. Sonuç olarak Sultani Çekirdeksiz üzüm çeflidi için ihracata yönelik kaliteli sofral k üzüm uygulama modeli ortaya konulmufltur. Anahtar Kelimeler: Sultani Çekirdeksiz, üretim, pazarlama, sofral k üzüm, GA 3, yaprak alma, salk m ve çilkim ç karma G R fi Ülkemiz ekolojisinin ba c l k aç s ndan ne derece uygun oldu u hemen hemen tüm bölgelerde üzüm yetifltirilmesi ve üzüm çeflitlerindeki zenginlik ile aç k olarak görülmektedir. Bölgelere göre de iflen üzüm üretimi ve üzüm çeflit zenginli i nedeni ile üzümlerin de erlendirilmesi ekonomik ve sosyal yap ya ba l olarak de iflmektedir. Ege bölgesinde sofral k amaçl olarak üretilen Sultani Çekirdeksiz üzümler Manisa n n Salihli, Alaflehir, Sar göl ve Denizli nin Çal ve Buldan ilçelerinde yo unluk göstermektedir. 967

2 2003 y l nda 96 bin ton, 2004 y l nda 145 bin ton Sultani Çekirdeksiz üzüm baflta Rusya Federasyonu ve AB ülkelerine ihraç edilmifltir. Sofral k üzümün, yetifltiricilik ve pazarlama sistemine iliflkin bir çok problemi mevcuttur ve bunlar çözüm beklemektedir. Ege Bölgesi sofral k üzüm yetifltiricili inde; verim ve kalitenin oluflturulmas ile ilgili bir çok sorun bulunmaktad r. Sofral k üzüm yetifltiricili inde; yaprak alma, salk m ve tane seyreltme ile bitki büyüme düzenleyici uygulamalar n n tane irili i, salk m s kl, fleker/asit oran ile vegetatif geliflme üzerinde farkl etkiler yapt belirlenmifltir (Fazinic, 1963; Ilg n ve K smal, 1998). Ba c l kta GA 3 uygulamalar n n salk m iskeletini uzatma, tane seyreltme ve tane irili ini artt rma gibi etkileri sonucu sofral k üzüm kalitesini artt rd yap lan çal flmalarda belirlenmifltir (Onaran, 1964; Myrianthousis ve ark., 1973; Çal flkan ve ark., 1975; Çelik, 1984; Biscay ve Bard, 2001; Williams ve Ayars, 2005). Çekirdeksiz üzümlerde bilezik alma, birinci büyüme döneminde yani meyve tutumunda yap l rsa tane irili ini artt rmaktad r. Çiçeklerin %80 i açt nda GA 3 uygulan rsa seyreltme ve tane irileflmesi birlikte gerçekleflmektedir. Sofral k üzüm elde etmek için ppm dozunda iki kez GA 3 uygulamas n önermekte ve GA 3 kuru üzümde de 100 tane a rl n artt rmaktad r (K smal, 1979 a; 1979 b). Melezleme çal flmalar ile elde edilen yeni çekirdeksiz üzüm çeflitleri ile geleneksel çeflitlerde (Sultani Çekirdeksiz, Yuvarlak Çekirdeksiz, Pembe Çekirdeksiz) GA 3 uygulamalar ; doz ve çeflide göre tane iriliklerini % oran nda artt rm flt r. Salk m a rl klar da tane a rl k art s na paralel flekilde artarak g a ç km flt r. GA 3 uygulamalar çeflitlerin hemen tümünde olgunlaflmada 1-2 haftal k gecikmeye yol açm flt r (Samanc, 1998). Olgunlaflma s ras nda salk m bölgesinde yap lan yaprak alma ile daha fazla fl k görme ve s nma sonucu tanelerde asiditenin azald, daha fazla asimilat ve antosiyanin birikerek tatlanma ve renklenmenin artt, ayr ca üzümlerin daha iyi havalanmas ve orant l nemin azalmas nedeni ile Botrytis ssp. (kurfluni küf) zarar n n azalmas gibi önemli yararlar sa land saptanm flt r (Carbonneau ve ark., 1977). Uslu (1981), Müflküle üzüm çeflidinde %25 düzeyindeki yaprak alma uygulamas n n kontrol ve %50 yaprak alma uygulamas na göre salk m a rl, 100 tane a rl ve asma bafl na verimi artt rd n, toplam asit miktar n azaltt n saptam flt r. Ayr ca 1 g meyveye 5-7 cm 2 lik yaprak alan n n yeterli oldu unu bu de erin %25 düzeyindeki yaprak alma uygulamas na isabet etti ini tespit etmifltir. Yuvarlak Çekirdeksiz üzüm çeflidinde tane tutumu döneminde farkl oranlarda yaprak alman n asman n geliflme ve üzüm verimi üzerine etkileri araflt r lm flt r. Kontrole göre %20 oran nda yaprak alma uygulamas farkl etki yapmamas na karfl n, yaprak alma oran art fl - na paralel olarak (%40 ve %60 yaprak alma uygulamalar n n) omca bafl na üzüm verimini azaltt n ; bunun salk m a rl n n, salk mda tane say s n n ve 100 tane a rl n n azalma- 968

3 s ndan kaynakland n ; omca bafl na salk m say s n n, salk m eni ve boyunun bu uygulamalardan etkilenmedi ini saptam fllard r (Kader, 1990). Thompson Seedless üzüm çeflidindeki, tane tutmaya yak n dönemlerde yap lan tane seyreltme ifllemi tane a rl ve tane boyunu maksimum düzeyde artt r rken, meyve içeri ini de ifltirmemifltir (Weaver ve Pool, 1972). Reliance üzüm çeflidi ile Perlette ve Beauty Seedless üzüm çeflitlerinde salk m seyreltme ile meyve verimi önemli derecede azal rken iyi kaliteli üzümler (a rl k, SÇKM ve en düflük asitlik ve renk olarak) elde edilmifltir (Gao ve Cahoon, 1998; Singh, 1996). Çoban (2001), Yuvarlak Çekirdeksiz üzüm çeflidinde ince koruk döneminde salk m ucu kesilmesi, bayraktan bilezik al nmas ve her ikisinin birlikte olmas fleklinde farkl uygulamalar yapm flt r. Kontrol ile k yasland nda tüm uygulamalarda 5-7 günlük bir erkencilik sa lanm flt r. En fazla tane a rl, tane hacmi ve tanenin saptan ayr lma kuvveti de erleri ince koruk döneminde uygulanan bilezik alma + salk m ucu kesimi kombinasyonundan elde edilmifltir. Amasya ve Cardinal üzüm çeflitlerinde tam çiçeklenme döneminden bir hafta önce %0, %30, %60 oranlar nda uygulanan somak seyreltmeleri; omca bafl na yafl üzüm verimi ve asit miktar n azalt rken, SÇKM/Asit oran de erini artt rm flt r. Cardinal üzüm çeflidindeki somak seyreltmelerinin; salk m boyunu, 100 tane a rl n, SÇKM yi artt rd n ve tane renginde iyileflmeler meydana getirdi ini tespit etmifllerdir (Dardeniz ve K smal, 2002). Perlette üzüm çeflidinde tane tutma döneminde; tane seyreltme (salk m n ucundan 1/3 lük k sm n kesilmesi) ve salk m seyreltme (kontrol olarak omca bafl na 80 adet salk m, di erleri ise 60 adet ve 40 adet) ile gövdeden bilezik alma uygulamas yap lm flt r. Omca bafl na 40 salk m b rak larak yap lan uygulama ürün miktar n azaltmas na ra men meyve kalitesinin artmas nda en etkili sonucu vermifltir (Kumar ve ark., 2000). Ege Bölgesinde genel olarak çekirdeksiz kuru üzüm yetifltiricili i yap lmaktad r. Son zamanlarda çekirdeksiz kuru üzüm üretimindeki art fllar nedeni ile alternatif de erlendirme flekillerinden biri olan sofral k üzüm yetifltiricili ine yo un bir yönelme görülmektedir. Ancak sofral k üzüm üretimi konusunda özellikle d fl pazar ihtiyac na cevap verecek kalitede üretimin gerçekleflmedi i, bu özelliklere sahip ihracat miktarlar ndaki rakamsal de erlerin düflüklü ü ile görülmektedir. Bu çal flmada da Türkiye ve Ege Bölgesiyle birlikte Buldan özelinde sofral k üzüm yetifltiricili inin sorunlar na de inilip, kaliteli sofral k üzüm üretiminin gerçeklefltirilmesine yönelik yap lmas gereken kültürel ifllemler bir model dahilinde araflt r lm flt r. MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Çal flman n materyalini Manisa Ba c l k Araflt rma Enstitüsü ndeki Sultani Çekirdeksiz çeflidine ait ba, 2000 y l nda, 41 B üzerine afl l ve 2.0x3.0 m s ra üzeri ve s ra aras mesa- 969

4 fe ile kurulmufltur. Sultani Çekirdeksiz çeflidinde asmalar 12 gözlü 6 bayrak olacak flekilde budanm flt r. Ba n destek sistemi çift T ve sulama flekli damla sulamad r. Sultani Çekirdeksiz orta mevsimde olgunlaflan bir çeflittir. Geliflmesi kuvvetli; salk mlar konik fleklinde, kanatl, normal s kl kta; taneleri oval flekilli, küçük taneli tane kabu u normal kal nl kta, kurutmal k bir çeflit olmas na ra men baz kültürel ifllemlerle sofral k olarak tüketilme olanaklar sa lanmaktad r (Duru ve Gelegen, 1975). Yöntem Çal flmada ikincil verilerden yararlanarak sofral k üzüm üretiminin sorunlar ve bunlara yönelik çözüm önerileri gelifltirilmifltir. Kalite artt r c ifllemlerle ilgili bölümde Sultani Çekirdeksiz üzüm çeflit ve tiplerinde farkl GA 3 uygulamas, yaprak alma, tane seyreltme ifllemleri ile yaprak gübresi ve deniz yosunu uygulanm flt r. Yap lan Uygulama; 1. Somaklar 5-10 cm iken 20 ppm GA 3 e band rma ve somaklar cm iken 20 ppm püskürtme fleklinde 2 defa salk mlara GA 3 uygulanm fl, 2. Tam çiçeklenme döneminde 1 defa salk mlara 20 ppm GA 3 püskürtülmüfl, 3. Taneler saçma tanesi irili ine (4-5 mm) ulaflt nda birer hafta ara ile 2 kez 40 ppm GA 3 salk mlara püskürtülmüfl, 4. Salk mlar seyreltme, salk m n 1/3 lük k sm n kesme, çilkim ç karma ve yaprak alma (%25 oran nda) ifllemleri yap lm flt r. 5. Koruk döneminde 21 gün ara ile üç defa s v yaprak gübresi (suda çözünür olarak %5 P 2 O 5, %3 N, %11 K 2 O, %0.02 Fe ve 0.02 Mn) ile birlikte deniz yosunu uygulamalar yap lm flt r. Kontrol uygulamas nda (II. Uygulama) ise sofral k üretime yönelik uygulamalar n hiçbiri yap lmam flt r. Elde edilen üzüm tart larak verim (kg/omca); salk m a rl (g); salk mdaki tane say s (adet/salk m); Amerine ve Cruise (1960) metoduna göre toplanan tanelerde; 100 tane a rl (g) tart larak; fleker miktar (suda çözünebilir kuru madde, %) refraktometre ile; titre edilebilir asit miktar (g/l) cinsinden; tane eni ve tane boyu (mm) kumpasla ölçülmüfltür. Sultani Çekirdeksiz ile Sultani Çekirdeksiz tiplerinde oluflturulan jüri taraf ndan tad m puanlar da belirlenmifltir. Salk m n genel görünüflü ve gösterifllili i (0-5 puan); tane renginin, fleklinin ve boyutlar n n eflitlik durumlar (0-5 puan); tad ve aromas (0-5 puan); kabuk kal nl, et özellikleri ve çekirdeklerinin boyutlar (0-5 puan) olacak flekilde toplam 20 puan üzerinden de erlendirilmifltir. 970

5 Çal flma sonucunda elde edilen bütün veriler tesadüf bloklar deneme deseninde JUMP versiyonlu istatistik program nda varyans analizine tabi tutulmufl, varyasyon kaynaklar n n ortalamalar LSD çoklu karfl laflt rma testi ile %5 hata s n rlar içinde karfl laflt r lm fllard r. BULGULAR VE TARTIfiMA Sofral k üzüm üretiminde en önemli sorunlardan birisi, üretim plans zl d r. Bununda en iyi göstergesi pazarda çok k sa dönem içerisinde bir y lman n olmas d r. Bunun önlenmesi için de iflik çeflitlerle ve iklim olarak ayn çeflitleri de iflik zamanlarda yetifltirebilecek yöreleri tercih etmek gerekmektedir. Örne in Buldan ilçesi Çekirdeksiz üzüm üretimi için Ege Bölgesinde erkenci üretim yap labilecek bir yöremizdir. Bu avantaj n kullan lmas hem üreticilere fiyat aç s ndan bir art getirece i gibi hem de pazarda daha uzun süre üzüm bulunmas sa lanm fl olacakt r. Ancak son y llarda Buldan ilçesi bu özelli ini kaybetme noktas na gelmifltir. Bunun da as l sebebi yo un olarak girdi kullan m ve afl r sulamad r. Bu konuda tar m teflkilat na ve üretici organizasyonlar na büyük görevler düflmektedir. Bunun yan s ra ikinci bir sorun da, son y llarda gündemde olan yi Tar m Uygulamalar n n hayata geçirilmesindeki güçlüklerdir. Özellikle AB pazar Eurepgap sertifikas na sahip üzümleri tercih eder duruma gelmifltir. Burada tarladan sofraya izlenebilirli in sa lanmas ana esast r. Üreticinin yapm fl oldu u bütün uygulamalar ve kulland kimyasallar kay t alt na al nmakta ve g da güvenli ini bozan veya uluslar aras kabul gören limitlerin üzerindeki kal nt miktar na sahip ürünler tespit edilebilmektedir. Önümüzdeki süreçte bu konu daha s kça karfl m za ç kacak ve bu konuda ciddi önlemler almam z gerekecektir. Sofral k üzüm üretiminde önemli bir sorun da al c lara olan güvensizliktir. Üreticiler geçmifl tecrübelerine dayal olarak ürünlerini pazarlarken bir çok tereddüdü birlikte yaflamaktad r. Üretici al c ya teslim etmifl oldu u üzümünün karfl l n alamama endiflesini her zaman tafl maktad r. Olmas gereken pazar n isteklerine ba l olarak ihracatç firma ile üreticilerin iflbirli inin artarak kaliteli sofral k üzüm üretiminin gerçeklefltirilmesidir. Ancak bu durumda yaflanan bir çok problem birlikte afl labilir. Üreticilerin pazarlamaya yönelik problemlerinin oluflmas nda en önemli nedenlerden birisi de örgütlü bir yap içerisinde bulunmamalar d r. Üreticiler bireysel olarak hareket edip, birlikte bir pazarlama sistemi içerisinde yer alma gayreti içerisinde de illerdir. Üretici birlikleri yasas n n ç kmas ndan sonra bu durumda bir de iflme olur beklentisine ra men henüz bu yönde olumlu bir geliflme gözlenmemektedir. Bu durum Buldan ilçesi ile birlikte tüm bölgenin sorunu durumundad r. D fl pazara yönelik olarak yap lan sofral k üzüm üretiminde kalite de en önemli problemlerden biri olarak ortada durmaktad r. Bunun tesisine yönelik bir çok araflt rma çal flmas yap lm flt r. Bu araflt rmada da kaliteli sofral k üzüm eldesine yönelik yap lmas gereken kültürel uygulamalardan baz lar deneme kapsam nda ele al nm fl ve sonuçlar afla da sunulmufltur. 971

6 Elde Edilen Bulgular GA 3, salk m seyreltme, salk m ucunu kesme, çilkim ç karma, yaprak alma ile s v yaprak gübresi ve deniz yosunu uygulamalar n n yap ld I. Uygulama sonucunda elde edilen veriler Çizelge 1, 2 ve 3 de verilmifltir. Yap lan uygulamalar SÇKM, titre edilebilir asit, olgunluk indisi de erleri ile tad m puanlar n istatistiksel olarak önemli düzeyde etkilemifltir. Sofral k üzümlerde fleker miktar hasat olgunlu unun belirlenmesinde önemli bir kriterdir. En fazla SÇKM de eri kontrol uygulamas ndan (%20.8), en düflük fleker içeri i ise I. uygulamadan (%18.0) elde edilmifltir. Titre edilebilir asit içeri i en fazla I. Uygulamada (5.35 g/l) elde edilirken, en düflük asit miktar Kontrolden (4.86g/l) al nm flt r. En yüksek olgunluk indisi de eri 43 ile Kontrol uygulamas nda olup, en düflük olgunluk indisi de eri I. Uygulamadad r (34). Yap lan uygulamalar n olgunluk indisi de erini artt rd belirlenmifltir. En yüksek tad m puan I. uygulamada (18.79) elde edilirken, Kontrol uygulamas nda (14.00) daha düflük tad m puan n n oldu u belirlenmifltir (Çizelge 1). Çizelge 1. Sultani Çekirdeksiz Üzüm Çeflidindeki Uygulamalar n Kalite De erleri Üzerine Etkisi SÇKM (%) Titre Edi. Asit (g/l) Olgunluk ndisi Tad m Puan I. UYGULAMA 18.0 b 5.35 a 34 b a KONTROL 20.8 a 4.86 b 43 a b LSD 0.65 ** ** ** ** **: %5düzeyinde önemli ki y l n ortalama verilerinin istatistik de erlendirmeleri sonucunda, yap lan uygulamalar n tane eni, tane boyu, tane a rl, tane say s de erlerini önemli düzeyde etkiledi i saptanm flt r. Çizelge 2 incelendi inde en fazla tane eni I. Uygulamadan (19.28 mm), en düflük tane eni ise Kontrolden elde edilmifltir (9.30 mm). En uzun taneler I. Uygulamadan (29.62 mm), en küçük taneler ise Kontrolden elde edilmifltir (12.63 mm). Yap lan uygulamalar hem tane enini hem de tane boyunu %100 ün üzerinde artt rm flt r (Çizelge 2). En iri taneler I. Uygulamadan (6.13 g) elde edilirken, en küçük taneler kontrolden (2.01 g) al nm flt r. Tane irili i art fl na GA 3 uygulamas n n, tane ve salk m seyreltme uygulamalar n n olumlu etkisi aç kt r.tane irili inde %200 ün üzerinde art fllar n oldu u görülmektedir (Çizelge 2). Salk mdaki tane say s n n en fazla Kontrolde (250.3 adet), en az I. uygulamada (153.3 adet) oldu u belirlenmifltir. Tane say s n n azalmas nda tane seyreltme uygulamas n n etkisi aç kt r (Çizelge 2). Çizelge 2 i incelendi inde tam çiçeklenme döneminde GA 3 uygulamas tane say s n azalt c etkisi benzer çal flmalarla paralellik göstermektedir (K smal, 1979a; 1979b; Onaran, 1964; Myrianthousis ve ark., 1973; Çal flkan ve ark., 1975; Çelik, 1984). 972

7 Çizelge 2. Sultani Çekirdeksiz Üzüm Çeflidinde I. Uygulamalar n Tane ve Salk m Özelliklerine Üzerine Etkisi Tane Eni Tane Boyu Tane Salk m. (mm) (mm) A r. (g) Tane Say s I. UYGULAMA a a 6.13 a b KONTROL 9.30 b b 2.01 ab a LSD ** ** ** ** **: %5düzeyinde önemli Bu çal flmada I. Uygulamalarda elde edilen bulgularla; di er araflt r c lar n (GA 3, salk m seyreltme, salk m ucunu kesme, çilkim ç karma, yaprak alma uygulamalar ) çal flmalar ile benzerlik göstermektedir (Onaran, 1964; Myrianthousis ve ark., 1973; Çal flkan ve ark., 1975; Çelik, 1984; Biscay ve Bard, 2001; Williams ve Ayars, 2005; K smal, 1979a; 1979b). hracata yönelik Sultani Çekirdeksiz üzüm çeflidinde I. Uygulama sonucu elde edilen de- erler incelendi inde (Çizelge 3), istenen sofral k üzüm kriterleri aç s ndan (Anonymous, 2005) d fl Pazara uygunluk göstermesi yönünden bir üretim modeli oluflturmaktad r Çizelge 3. hracata Uygun Sofral k Sultani Çekirdeksiz Üzüm Çeflidinde stenen Kriterler ile Uygulamada Elde Edilen De erlerin Karfl laflt r lmas STENEN DE ERLER I. UYGULAMA DE ERLE R SÇKM SALKIM A IRLI I (g) TANE ÇAPI (mm) ,77 TANE BOYU (mm) TANE A IRLI I (g) 4-6 5,42 SALKIMDAK TANE SAYISI Sonuç olarak; Sultani Çekirdeksiz çeflidinde sofral k üzüm kalitesini artt rmak için; Somaklar 5-10 cm ve cm oldu u dönemde 20 fler ppm lik iki GA 3 uygulamas, Çiçeklenme dönemindeki (%50-80) 20 ppm lik tek GA 3 uygulamas, Taneler saçma tanesi irili ine (4-5 mm) ulaflt nda 2 kez 40 ppm GA 3 uygulamas, Tane tutumundan sonra salk m n ucunu kesme ve çilkim ç karma ifllemi ile koruk döneminde 21 gün ara ile potasyum içerikli yaprak gübresi uygulanmas önerilmektedir. 973

8 KAYNAKLAR Amerine, M. N. and Cruess, M. V., The Technology of Wine Making. the Avi Publishing comp., Inc., Westport, Connecticut, USA, 709pp. Anonymous, Biscay, P. ve Badr, A., Effect of Pruning Time of Application of Gibberellic Acid and Girdling on Yield, Berry Size and Fruit Composition of Melisa Table Grapevine. ASEV 52nd Annual Meeting, San Diego, California. Carbonneau, A., Lecla r, Ph., Dumart n, P., Cordeau, J. et Roussel, C., Etude de 1 influence Chez La Vigne Partie Vegatatif / Partie Productrice Sur la Production et la Qualité des Raisins. Conaissance de la Vigni et du Vin. No. 2. Çal flkan, A. ve lhan., Gibberellik Asidin Çekirdeksiz Üzüm Asmalar nda 1974 Y l Uygulama Raporu, Ba c l k Araflt rma Enstitüsü, Manisa. Çelik, S., Çekirdeksiz Üzüm Çeflitlerinde Bilezik Alma ve Gibberellik Asit (Hormon) Uygulamas. Ba c l k Araflt rma Müdürlü ü. Yay n No: 28. Manisa Çoban, H., Sofral k Üzüm Kalitesini Artt r c Baz Kültürel Uygulamalar n Etkileri Üzerine Araflt rmalar. Anadolu, J. of Agr. 11 (2): Dardeniz, A. ve K smal,., Amasya ve Cardinal Üzüm Çeflitlerinde Farkl Ürün Yüklerinin Üzüm ve Çubuk Verimi le Kalitesine Etkileri Üzerine Araflt rmalar. Ege Üniv. Zirat Fakültesi Dergisi, 2002, 39(1): Duru, R, Gelegen, K., Standart Üzüm Çeflitleri. G da-tar m ve Hayvanc l k Bakanl Ziraat flleri Genel Müd. Yay nlar ; D-163, Ankara. Fazinic, N., 1963.Einffluss Verringerter Blattflachen auf der Ertrag und Qualitat der Trauben. Savremena. Poljopr ur. (Novisad). 11: Gao, Y. and Cahoon, G.A., Cluster Thinning Effects on Fruit Weight, Juice Quality and Fruit Skin Characteristics in Reliance grapes. Research-Cicular-Ohio-Agricultural-Research and Development-Center. No: 299; ref. Ilg n, C. ve K smal,., Yuvarlak Çekirdeksiz Üzüm Çeflidinde Farkl Ürün Yükünün Verim ve Kalitesi le Vegetatif Geliflmeye Etkileri Üzerine Araflt rmalar. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araflt rma Enstitüsü. 4. Ba c l k Sempozyumu. S: Yalova. Kader, S., Yuvarlak Çekirdeksiz Üzüm Çeflidinde Yaprak-Üzüm liflkileri Üzerinde Araflt rma (Bas lmam fl Doktora Tezi). K smal,., 1979 a. Çekirdeksiz Üzüm Çeflitlerinde Meyve Kalitesini Artt rmak Amac yla Gibberellik Asit Uygulamalar. Bitki, 6(1): K smal,., 1979 b. Üzümlerde Meyve Kalitesini Artt r c Teknik Önlemler. Ege Üniv. Ziraat Fakültesi Dergisi, 16 (3): Kumar, P., Sharma, S., Singh, K. and Bhardwaj, R., Effect of Cultural Practices on Water Berry Development in Perlette Grapes (V. vinifera L.). 974

9 Myrianthousis, T. S. ve Hadjigiorgis, K. P., Flower Thinning and Berry Enlargement of Sultanina by Gibberellin Spray. Cyprus Agric. Res. Inst. Tech. Bull. 13 Onaran, H. M., Gibberellik Asit Bitki Hormonunun Çekirdeksiz Üzüm Asmalar Üzerindeki Tesirleri. Bornova Zeytincilik Enstitüsü. zmir. Samanc, H., Baz Çekirdeksiz Çeflitlerde Gibberellik Asit (GA 3 ) Uygulamalar - n n Salk m Ve Tane Özelliklerine Etkisi. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araflt rma Enstitüsü. 4. Ba c l k Sempozyumu. S: Yalova. Singh, S., Ripening and Quality of Grape (Vitis vinifera L.) as Affected by Cluster thinnig. Horticultural Abst.Vol. 66, No: 1 Uslu,., Müflküle Üzüm Çeflidinde Yaprak Alma Uygulamalar n n Verim ve Kaliteye Etkisi Üzerinde Araflt rmalar. Yalova Bahçe Kültürleri Araflt rma ve E itim Dergisi 10(2): Yalova. Weaver, R. J. and Pool R. M., Effect of time of thinning on berry size of Girdled, Gibberellin Treated Thompson Seedless Grape. Vitis 12: Williams, L. E. ve Ayars, J. E., Water use of Thompson Seedless Grapevines as Effected by the Application of Gibberellic Acid (GA 3 ) and Trunk Girdling-Practices to Increase Berry Size. Agricultural and Forest Meteorology. Volume 129, Issues 1-2, Pages

10

11 BULDAN YÖRES NE UYGUN SOFRALIK ÜZÜM ÇEfi TLER Dr. Cemal ILGIN Manisa Ba c l k Araflt rma Enstitüsü ÖZET Denizli ili Buldan ilçesinde Enstitümüz taraf ndan yap lan araflt rmada elde edilen iklimsel bulgular flöyle özetlenebilir. Yörenin iklim koflullar, s cak ve kurak olarak tan mlanabilir. Y llar aras ndaki farkl l k, vejetasyona elveriflli s cakl k düzeyinin bafllang ç tarihinde ön plana ç kmaktad r. Vejetasyon en erken Mart ortas ile en geç Nisan ay bafl nda bafllam flt r. Vejetasyona elveriflli süre öncelikle bafllang ç tarihine ba ml olarak 238 gün ile 272 gün aras nda de iflmektedir. Vejetasyon döneminin ortalama s cakl k de eri ise 20.6 C ile 22.4 C aras nda farkl l k göstermifltir. Grafik y l iklim grafi i 977

12 Grafik y l iklim grafi i Grafik y l iklim grafi i Araflt rma sonucunda; Cadinal Royal Yalova Misketi Hamburg Misketi Alphonse Lavallee Verim, kalite ve tad m de erleri yönünden yöreye en uygun çeflitler olarak belirlenmifltir. 978

13 YÖREYE UYGUN SOFRALIK ÜZÜM ÇEfi TLER TRAKYA LKEREN Alphonse LavalléeX Perlette melezidir. Salk mlar konik ve iri ( g), Taneleri yuvarlak, iri (6-7g), Koyu k rm z renkli, çekirdekli (2-4), Omcalar n geliflmesi ve verimi iyi, Kar fl k veya uzun budan r, Temmuz onundan itibaren hasat edilir, Erkenci yörelerde Cardinal den gün önce olgunlafl r. Türkiye nin en erkenci çeflididir. Olgulaflan üzümler asma üzerinde uzun süre dayan r, CARD NAL K rm z -mor renkli, Taneler yuvarlak, çok iri (7-9 g), 2-3 çekirdekli Seyrek salk ml, g çok iri, Erken olgunlafl r, K sa budan r. Cardinal çeflidi erkenci, tad m de eri yüksek, bol do- ufl yapan sürgün ve salk m seyreltme isteyen, tanelere alaca düflmesinden itibaren çatlama e iliminden dolay sulamaya dikkat edilmesi gereken kaliteli bir çeflittir. 979

14 SUPERIOR SEEDLESS (SUGRAONE) Salk mlar s k ve çok s k yap da, uzun, g a rl nda; Yeflil-sar renkli, iri taneli(5g), çekirdeksiz; Verimi orta; Temmuz sonlar nda olgunlaflan, erkenci bir çeflittir. Hormon uygulama yapmadan iri tane yapan, kal n kabuklu, verimi de iflken, çekirdeksiz kaliteli sofral k bir çeflittir. SULTAN ÇEK RDEKS Z S 6 Aç k sar renkli Salk mlar gevflek veya normal s kl kta, ( g), Taneler uzu oval, Sultani Çekirdeksize göre salk m yap - s daha uzun, Orta mevsimde olgunlafl r. Bölgemizden seçilen sofral a uygun, normal Sultani Çekirdeksizden 1 hafta 10 gün erken olgunlaflan, tad m de eri yüksek, verimli, küdürdek, ince kabuklu sofral k bir çeflittir. 980

15 FLAME SEEDLES (HunisaxEmperor)XNocera melezidir. Tane irili i: 3,5-4 g çekirdeksiz, K rm z, yuvarlak, özel aromal Salk mlar konik, 400g a rl nda, s k, Kar fl k budan r, Erken olgunlafl r. Sultani Çekirdeksizden önce olgunlaflan, verimli, yola dayan kl sofral k bir çeflittir. BARIfi ÇEK RDEKS Z 981

16 Cardinalx Beauty Seedless melezidir. Salk mlar gevflek veya normal s kl kta, ( g), Taneler bas k yumurta (4-4.5g), Yeflil sar renkli, iz halinde çekirdekli, Verimi orta, Orta veya uzun budan r, A ustosun ilk yar s nda olgunlaflmaktad r. SAMANCI ÇEK RDEKS Z (29/2) Beyaz fiam X Perlette melezidir. Salk mlar gevflek veya normal s kl kta, ( g), Taneler bas k yumurta(3-3.5g), Yeflil sar renkli, çekirdeksiz, Verimi iyi, A ustosun ortas nda olgunlaflmaktad r. Hormon uygulamadan 3 3,5 g dane irili i yapmaktad r. Verim potansiyeli yüksek, uzun budanan hem sofral k tüketilebilen hemde kurutulabilen bir çeflittir. FANTASY SEEDLES (ÜM T VAR) Mavi - Siyah renkli, Taneler uzun oval, 4-5 g, Seyrek salk ml, a rl g, Meyve eti renkli, Orta mevsimde olgunlafl r. 982

17 BULDAN ve ÇEVRES NDEK ÜZÜM ÜRET C S N N PAZARLAMA SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNER LER Ö r. Gör. Ömer Kürflad TÜFEKC *, Ö r. Gör. Nezihe TÜFEKC ** *Süleyman Demirel Üniversitesi E irdir Meslek Yüksekokulu ktufekci@sdu.edu.tr **Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi A lasun Meslek Yüksekokulu nucar@sdu.edu.tr ÖZET Üzüm; iklim ve toprak istekleri yönünden çok seçici olmay fl, çok y ll k olmas ve ço- alma yöntemlerinin kolay olmas gibi etkenlerin de etkisiyle dünyada en yayg n kültür bitkilerinden biri haline gelmifltir. Ba c l k için en elveriflli iklim kufla üzerinde bulunan Ülkemiz, y llard r süre gelen al flkanl klar n bir ba c l k kültürü haline dönüfltürmüfltür. Bununla birlikte ba lar n toplam alan toplam tar m alan içerisinde önemli bir pay elde etmesinden dolay da ekonomik öneme ve güce sahiptir. Ancak bu ekonomik gücün pazarlanmas ço u zaman çiftçinin kendi imkanlar n kullanmas ndan öteye de gitmemifltir. Pazarlama stratejilerinden uzak olan yaklafl mlar da ayn flekilde çiftçinin zarar n her y l art rmaktad r. Ülkemizde tar msal ürünlerin pazarlama sistemi üründen ürüne farkl l k göstermektedir. Türkiye de tar msal yap daki bozukluklar, tar msal ürünlerin pazarlama organizasyonuna da yans makta ve genellikle çok say da arac n n yer ald uzun pazarlama kanallar ile pazarlama hizmetlerinin yetersiz yerine getirildi i, yüksek pazarlama marjlar n n görüldü ü bir pazarlama sistemi ortaya ç kmaktad r. Ayr ca standardizasyon, ambalajlama, etiketleme, kalite yönetim sistemleri ve HACCP gibi konularda bilgi yetersizli i, yasal altyap ve uygulamalardan kaynaklanan önemli sorunlar bulunmaktad r. Türkiye ba c l n n gelifltirilmesi her fleyden önce elde edilen ürünün taze yada ifllenmifl olarak iç ve d fl pazarlarda de erlendirilmesine ba l d r. Bu nedenle üretim hedefleri iç ve d fl pazarlarda rekabet edecek flekilde belirlenmelidir. 983

18 1. ÜZÜM ÜRET C S N N PAZARLAMADA SORUN ALANLARI Türkiye ba c l n n gelifltirilmesi her fleyden önce elde edilen ürünün taze yada ifllenmifl olarak iç ve d fl pazarlarda de erlendirilmesine ba l d r. Bu nedenle üretim hedefleri iç ve d fl pazarlarda rekabet edecek flekilde belirlenmelidir. Ülkemizde üretilen üzümlerin yaklafl k %30 u sofral k, %37 si kurutmal k, %30 u pekmez, pestil, sucuk, fl ra ve %3 de flarapl k olarak de erlendirilmektedir Arac Say s n n Fazlal Sofral k üzüm pazarlamas çok say da al c ve sat c n n oldu u ve ürünün tüketiciye ulafl ncaya kadar çok say da el de ifltirdi i bir pazarlama yap s bulunmaktad r. Bu durum önemli bir sorun olarak karfl m za ç kmaktad r. Çünkü arac n n fazla olmas hem ürünün niteli i bak m ndan hem de üreticinin karl l aç s ndan sürekli bir azalma yaflanmas na gibi bir sorunu beraberinde getirmektedir. Çekirdeksiz kuru üzüm pazarlama kanal içerisinde ise en büyük pay tüccar al mlar d r. Bu al mlar TAR fi üzüm al mlar izlemektedir. Üzüm kalitesinin düfltü ü y llarda TE- KEL de önemli ölçüde kuru üzüm al m yapm flt r. Çekirdeksiz kuru üzüm borsada ifllem gören bir üründür. Borsa sat fllar n daha çok tüccar al m sat mlar belirlemektedir. fiarapl k üzümlerde TEKEL in pazar pay %50 dir. Birkaç büyük flarap iflletmesiyle birlikte al c lar n pay %80-90 a ç kmaktad r Destekleme Politikas Bilindi i gibi destekleme politikas günümüzde yeni bir flekil alm flt r. Bu durum sonucunda da devlet taraf ndan sektöre özel bir destekleme politikas bulunmamaktad r. Daha önceleri TEKEL ve TAR fi taraf ndan yap lan destekleme al mlar günümüzde sadece bu kurulufllar n kendi müesseslerinin ihtiyaçlar n karfl layacak kadar yap lmakta ve fiyat kurulufllar n kendi imkanlar ile belirlenmektedir Üretim Maliyetleri Üretim maliyetleri üzüm üreticisini, ürününü pazarlamada zor durumda b rakmaktad r. Üretim maliyetlerinin fazla olmas üreticinin pazarlamaya bir çok haz rlamas n mümkün k lmamaktad r. Üretim maliyetlerinin düflürülmesi amac yla, üreticinin ucuz girdi temin edebilmesi için gerekli tedbirler al nmal d r. Özellikle zirai ilaçlar üretim maliyetlerinin artmas nda önemli bir etkendir. Bu ba lamda çiftçilerimizin üretimlerini devam ettirebilmeleri bak m ndan ucuz kredi sa lanmal d r Standardizasyon Günümüzde küreselleflme sürecinde dünya ticaretindeki yeniden yap lanman n h z kazanmas yla standardizasyon önemini daha da artt rm flt r. Standardizasyonun hem üretici hem de tüketici aç s ndan birçok yarar bulunmaktad r. Buna ra men, standartlar n uygulanmas ile ilgili çeflitli sorunlar yaflanabilmektedir. Bu durum, üreticilerin yeterli bilgiye sahip 984

19 olmamas ndan, isteksiz olmas ndan, sat fl anlay fl n n hatal (üretilen ürünün nas l olsa sat - l r anlay fl ) olmas ndan kaynaklanabilmektedir. Ayr ca TSE (Türk Standartlar Enstitüsü) taraf ndan haz rlanan kimi standartlar n iste e ba l oluflu da -örne in iç pazarda yafl meyve ve sebzede oldu u gibi- standartlar n uygulamaya yans mas n engellemektedir. Ülkemizde standart haz rlanmas nda görevli olan Türk Standart Enstitüsü taraf ndan tar m ve g - da ürünleri ile ilgili ürün, ambalaj, etiketleme, numune alma ve deney yöntemleri konusunda çok say da standart oluflturulmufltur. Ayr ca d fl ticarette de zorunlu standart uygulamas olan ürünler bulunmaktad r Kalite Kontrolü Ürünün tüketicinin beklentilerini tatmin etme yetene inin bir ölçüsü olarak tan mlanan kalite, firmalar n iç ve d fl pazarda varl klar n sürdürmesi, rekabet edebilmesi, pazar paylar n art rabilmesi için önemli iken; kalite kontrolü de öncelikle dikkat edilmesi gereken konular n bafl nda gelmektedir. Kalite kontrolü, en az düzeyde hasarl ürün elde etmek olarak düflünüldü ü gibi, üretim ifllemi süresince olumsuzluklar önleme, kontrol ifllemlerinin planlanmas ve izlenmesi fleklinde de de erlendirilmektedir. Geliflmifl teknoloji kullan m n n artmas ile kaliteli üretim zorunlu hale gelmifltir. Üretim ve sat fl sonras karfl lafl lan hatalar n bedeli, kalite maliyetidir. Yap lan çal flmalar, kaliteli üretim sonucunda maliyet avantaj n n sa land n ortaya ç karmaktad r. Ülkemizde tar m iflletmeleri ve g da firmalar nda geliflmifl ülkelerdeki boyutta ve etkin kalite kontrol sistemleri oluflturulamam flt r. Kaliteli g da için, firma içindeki kalite kontrolünün yan s ra, resmi kontroller ve laboratuarlar n da yeterli düzeyde olmas gerekmektedir. Firmalarda ileri teknoloji kullan m n n yetersizli i, ürünün niteli ini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu aç dan kalite kontrol çal flmalar ürün ve tüketici aç s ndan zorunluluktur Ambalajlama ve Etiketleme Ürünlerde koruma, tutundurma, fiyat ayarlama, depolama ve tafl ma gibi konularda katk sa layan ambalajlama, modern pazarlama anlay fl n n bir göstergesi ve arac olup, ürün ve tüketici sa l bilincinin artmas yla önem kazanmaktad r. Yasal düzenlemeler, firmalar n g da ambalajlamas konusundaki çal flmalar ve tüketici bilinçlenmesi sonucunda ambalaj kadar etiket bilgileri de önemini artt rm flt r. Etiketleme ile ürün ve üretici firma hakk nda bilgiler sunulmaktad r. Bu bilgiler; ürün ad, içeri i, firma ad, kalite belgesi varsa bunlar n neler oldu u gibi birçok unsuru içermektedir. Günümüzde tüketiciler etiket bilgilerini daha dikkatli bir flekilde izlemektedirler. Pazarda süreklilik sa lanmas nda esas, tüketici tatmini oldu una göre, firmalar n belirtilen konulara önem vermesi zorunludur HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Point) G dalar tafl ma, depolama ya da tüketim aflamas nda kullan m hatalar gibi birçok faktör nedeniyle zararl hale gelebilmektedir. G dalar zararl hale getiren faktörler; fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak s n fland r lmaktad r. G da güvenli inin sa lanmas ve sürdürül- 985

20 mesi konusundaki aray fllar uzmanlar, HACCP (Kritik Kontrol Noktalar Tehlike Analizi) sistemi ile buluflturmufltur. HACCP; hammadde temini, g da haz rlama, iflleme, üretim, ambalajlama, depolama ve nakliye gibi g da zincirinin her aflamas nda tehlike analizi yapmak; gerekli kritik kontrol noktalar n belirleme; herhangi bir problem oluflmadan önleme sistemini kurmay içeren g da güvenlik sistemidir. Böylece kay plar ve maliyeti azaltma, oto kontrol, müflteri talebini karfl lama, ticareti kolaylaflt rma ve yasalara uygunluk sa lanmaktad r ( Türkiye de 2003 y l nda HACCP-TS standard uygulamaya geçmifl olup, uluslar aras kabul görmüfl ilkelere de uygundur. Türkiye de kalite sistemini belgelendirme görevi; HACCP-TS Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktalar Yönetim Sistemleriyle ilgili belgelendirme ve e itim görevini sürdürmektedir. Etkin HACCP planlar n n gelifltirilmesi ve uygulanmas için iyi üretim uygulamas, iyi hijyen uygulamas ve iyi laboratuvar uygulamas ön koflul olup, bunlar da güvenli g da üretiminde temel çevresel ve iflletim ortam n sa lamaktad r ( 2. ÇÖZÜM ÖNER LER Kuru üzüm pazarlamas nda ve ihracat nda en büyük problem temizliktir. Ço unlukla yerde veya örtü üzerinde kurutulan üzümlerde ihracat esnas nda temizlik en büyük problem olmaktad r. Özellikle kalite sistemleri gere ince üzümlerin beton veya tel sergi üzerinde kurutulmas gerekmektedir. Ürünlerin muhafazas na ve nakliyesine yönelik alt yap gelifltirilmelidir. Ambalajlamada özellikle en büyük pazar m z olan AB standartlar na uyum göstermek için çal flmalar yap lmal d r. Sofral k üzümün yurt içi pazarlamas 552 say l Hal Kanunu göre yap lmaktad r, bu kanun esaslar na göre üreticinin ürününü kendi pazarlama olanaklar s n rland r lm flt r. Üreticilerin de kendi ürünlerini pazarlama olanaklar gelifltirilmelidir. Sofral k üzümde ihracat döneminin geniflletilmesine, çeflit ve pazar say s n n art r lmas na çal fl lmal ve bunlar için ihracata teflvik verilmelidir. Ürün pazarlamas nda ve serbest piyasada oluflan fiyata en olumsuz etki kaçak yollarla özellikle ran dan gelen üzümler sebep olmaktad r. Kaçak girifllerin önlenmesi için kontroller daha s k yap larak, kaçak ürün girifli engellenmelidir. Üreticilerin pazarl k güçlerini art rabilmeleri bak m ndan örgütlenmeleri gerekmektedir. Üzümde alternatif de erlendirme flekillerinin gelifltirilmesi gerekmektedir. Dünya genelinde var olan flarap aç dikkate al nd nda flarapl k üzüm yetifltiricili ine gereken önem verilmeli ve flarap üretimi teflvik edilerek, flarap ihracat art r lmal d r. Üzüm suyu ihracat hayata geçirilmelidir. flletmelerin modernizasyonu sa lanmal, üzüm suyu ve sirke tesisleri kurmak suretiyle üzümler de erlendirilmelidir. 986

21 Yafl üzüm ve kuru üzüm fiyatlar ayn anda aç klanmal d r. Üzümün de er fiyattan sat lmas sa lanmal d r. hracat n art r lmas için d fl istekleri yönünde üretim yap lmas sa lanmal, yafl üzüm ihracat teflvik edilmelidir. Ürünün serbest piyasada fiyat n n oluflabilmesi için çok fazla al c ve sat c n n bir arada bulunmas gereklidir. Bunun için ürün ihtisas borsalar oluflturulmal ya da mevcut borsalara ifllerlik kazand r lmal, ticaret borsalar tescil kurumu olmaktan ç kar lmal d r. Tar m Sigortas Kanunu nun ifllerli i art r lmal d r. ç ve d fl tüketimi art rmak için f nd kta oldu u gibi Üzüm Tan t m Fonu kurulmal ve ziraat odalar etkin bir rol almal d r. Özellefltirme çal flmalar nda üreticilerin menfaati göz önüne al nmal d r. TAR fi in piyasada daha etkin olabilmesi için devlet taraf ndan desteklenmelidir. KAYNAKÇA m.gen.tr

22

23 YEN CEKENT KASABASINDA BA CILIK Mehmet AYTEK N Ziraat Teknikeri G R fi Buldan n do usuna düflen Yenicekent; Narl dere köyü ve kendi ad n tafl yan Yenice hamam yollar üzerinde, Buldan çay ile Narl dere çay n n aras nda kalan genifl bir alanakurulmufltur. Do usundan Menderes nehri geçer.güneydo usunda Mahmutlu, güney bat s nda Bölmekaya, bat s nda O uz kuzeyinde Narl dere Köyleri ile s n rl d r. Genifl bir yerleflim alan na sahip olan Yenicekent ; isimleri Kurtulufl, stiklal, Cumhuriyet ve Narl dere olmak üzere 4 mahalleden oluflmufltur. Bugün e yaklaflan nüfusu ile Yenicekent,dünyaca ünlü üzüm,tarihi de erleri,festivalleriyle ve kültürel yap s yla sadece Buldan yöresinde de il tüm Denizli ve Ege Bölgesinde ismi çok s k duyulan Ege Bölgesinde en gözde kasabas d r.. Rak m 182 metredir. Kasabam zda ba c l k çok eski tarihlere dayanmaktad r.yörede öncelikle yer ba (goble) sistemde ba c l k yap lmaya bafllanm flt r.edinilen bilgilere göre kasabam zda 1940 l y llarda ekonomik anlamda ba c l k yayg nlaflmaya bafllam fl ilk önceleri afl kara ve çekirdeksiz üretimi yap lm flt r y l nda Denizli tar m il müdürlü ü kasabam z s n rlar içinde bir erken uyar sistemi kurmufl ve bu tarihten itibaren 1985 y llar nda yüksek sistem (telli goble)sistemine geçilmifltir.bu sistemde hastal klarla mücadele ve uygulana ifllemlerde daha rahat oldu u görülmüfl ve Telli terbiye sistemi yayg nlaflm flt r. YÖREDEK ÜZÜM ÇEfi TLER Yörede %70 oran nda hakim çeflit; Yuvarlak Çekirdeksizdir. Üretimin geriye kalan çeflidini ise Sultani Çekirdeksiz üzüm çeflidi oluflturmaktad r. Yörenin birçok kesiminde sofral k olarak Razak (hatun parma ) ve az miktarda afl kara(küçük siyah),alphonse,red globe üretimi yap lmakta.son zamanlarda ise yüksek ve susuz bölgelerde flarapl k üzüm üretimine bafllanm flt r. 989

24 YUVARLAK ÇEK RDEKS Z Üretimin büyük ço unlu unu oluflturmakta.tane rengi beyaz,yuvarlak flekli, küçük taneli, ince kabuklu ve tatl d r. Uzun silindirik flekilli, s k ve iri salk m yap s na sahiptir. Orta mevsim olgunlafl r ve kar fl k budan r. SULTAN ÇEK RDEKS Z Tane rengi beyaz, uzun oval flekli, orta taneli, ince kabuklu ve tatl d r. Uzun silindirik flekilli, s k ve iri salk m yap s na sahiptir. Orta mevsim olgunlafl r ve kar fl k budan r. RED GLOBE Dünya marketlerinde bilinen ve tercih edilen bir çeflittir. ri yuvarlak ve flarap k rm z s renge sahip daneleriyle güzel bir albeniye sahiptir. Dane irili i 22 28mm dir ALPHONSE Salk m konik, dolgun ( gr)iri tane,tane rengi siyahmor, yuvarlak küre fleklinde iri (7-9gr) 3-4 çekirdekli kabuk kal n tatl d r. Orta mevsimde olgunlafl r.yola dayan kl d r.k sa budan r. 990

25 RAZAK (HATUN PARMA I) Tane rengi beyaz, bas k uzun flekilli, orta irilikte, 1-2 çekirdeklidir. Kabu u ince ve tatl d r. Kanatl, dall, konik flekilli ve orta irilikte bir salk m yap s na sahiptir.genellikle çardak sisteminde üretim yap lmaktad r. BA TES S VE TERB YE fiek LLER TES S TEKN S ra aras :3-3,10-3,20 m S ra üstü:1,80-2-2,10 m TERB YE fiek LLER Goble Telli terbiye(çekirdeksiz) Çardak sistemi(razaki) GOBLETERB YE Tesisi kolay ve ucuzdur. Omcalar cm aras nda de iflen yükseklikte taçland r l rlar. Gövde üzerinde 3-5 kol ve her kolun ucunda çeflide ve yörelere göre 2-4 göz üzerinden k sa budanan budama çubuklar bulunur. 991

26 TELL TERB YE S STEMLER AVUSTURALYA TERB YE fiekl (TELL GOBLE ) Ege Bölgesi nde yetifltirilen çekirdeksiz üzüm çeflitlerine uygun bir sistemdir. Yerden takriben 1,20 m yükseklikten ve birbirinden 60 cm aral kla paralel geçen iki çubuk yat rma teli (3 mm) olan bir terbiye fleklidir. ÇARDAK TERB YE S STEM Genellikle razaki çeflidinde kullan lmaktad r.s ra aras 3m s ra üstü 2mfleklinde uygulanmaktad r.direkler 3m yükseklikte beton veya profil borudan yap lmaktad r.ürün verimi yüksektir BUDAMA Budama, k fl budamas ve yeflil budama olmak üzere ikiye ayr l r. K fl Budamas Kasabam zda k fl budamas sonbaharda yaprak dökümünden ertesi ilkbaharda gözler uyan ncaya kadar yap l K sa Budama Kar fl k budama YEfi L BUDAMA Filiz (Obur) Alma Omca üzerinde lüzumsuz buldu umuz yeflil, verimsiz filizlerin kopar lmas ifllemidir. Uç Alma Geliflme döneminde sürgün ucunun belirli bir k sm n n kopar lmas ifllemidir.rüzgarl yerlerde sürgünlerin k r lmas n önlemek, h zl geliflmeyi frenlemek, tane tutumunu artt rmak amac yla yap l r. Yaprak Alma Günefllenmenin yeterli olmad, s k dikildi i ve h zl geliflti i için ba lar n havalanmas n n ve hastal k kontrolünün zor oldu u zamanda salk mlar n etraf ndaki veya omcalar n iç k s mlar ndaki baz olgun yapraklar n kopar lmas d r. 992

27 KL M YAPISI Mikro klima iklim yap s na sahiptir. Bu nedenle üzümler erken oluflmaktad r. Normal flartlarda her y l 15 temmuz dan itibaren kesimlere bafllanmaktad r. TOPRAK YAPISI Düz ve sulanabilir arazi yap s na sahiptir.toprak yap s ise baz bölgelerde kumlu-t nl,baz bölgelerde ise killi-kumlu dur.toprak yap s ba c l k için tamam ile uygundur. TOPRAK fileme Ba topraklar n ifllememizdeki amaç, yabanc otlar n yok edilmesi ve ba topra n n iyi bir flekilde havalanmas n n sa lanmas d r. Yabanc otlar asma için gerekli olan topraktaki besin maddelerini ve suyu sömürdü ü gibi baz zararl lar n da konukçular d r. Ayn zamanda ba içinde nisbi rutubeti yükselterek mantari hastal klar n ba larda etkili olmas na neden olur. Ba bozumundan sonra ba larda cm derinli inde bir sonbahar toprak ifllemesi yap lmal d r. Bu iflleme ile hasatta çi nenen topra n kabart larak k fl ya fllar ndan azami faydan n sa lanmas na çal fl l r. lkbahardaki toprak ifllemesindeki amaç ise yabani otlar n yok edilmesi ve topra n kabart lmas d r. GÜBRELEME Asman n topraktan kald rd bitki besin maddelerini tekrar topra a verme e gübreleme demekteyiz. Bütün canl larda oldu u gibi asma da yaflam n sürdürmesi, geliflmesi ve mahsul vermesi için gerekli olan g da maddelerini ham olarak su ile birlikte topraktan al r. Y llar geçtikçe toprakta mevcut olan maddeler gittikçe azalaca ndan yerine yenileri ilave edilmezse geliflme yavafllar ve mahsul de düfler. flte bu sebepten ba larda iyi geliflmeyi sa lamak ve yeterli mahsul alabilmek için topraktan kald r lan g da maddelerini yeniden topra a ilave etmek gereklidir. Gübrenin Verilme Zaman Ba lara verilecek ah r gübresi sonbaharda verilmeli ve toprak derince sürülmelidir. Potasl ve fosforlu gübreler ise yine sonbaharda derine ve s ra aras na verilmelidir. Azotlu gübrelemede ise; verilecek gübre miktar en az 2-3 defada vermeliyiz. Gözler uyanmadan önce bir k sm, ben düflme dönemine kadar ise kalan k sm verilmelidir. Geç zamanlarda verilecek azotlu gübreler büyümeyi h zland raca ndan sürgünlerin piflkinleflmesini önler ve k fl n ba lar n so uklardan zarar görmesine neden olur. BA LARDA SULAMA Ba larda sulama ço unlukla kar k yöntemiyle yap lmaktad r.son y llarda sulama sular - n n yetersizli i nedeniyle baz bölgelerde damlama sulama sitemine geçilmifltir.bu genellikle yer alt suyu kullan lan ba larda görülmektedir. 993

28 Normal yap daki bir dekar ba n topra n n 60 cm derinlikte sulanmas için takriben 100 ton suya ihtiyaç bulunmaktad r. KARIKLA SULAMA DAMLAMA SULAMA Kasabam zda yayg n olarak kullan lan yöntemdir. Son y llarda (2002 den itibaren) kasabam zda yayg n olarak bu sulama sistemine geçifl yaflanmaktad r.buna sebep ise su kaynaklar n n azalmas özellikle yer alt kaynaklar n n kullan ld ba larda yayg nlaflm flt r. DAMLAMA SULAMA S STEM N N YAYGINLAfiMA NEDENLER Su kaynaklar n n yetersizli i fl gücü maliyetinin artmas Sulaman n fazla zaman almas Kalite ve verim art fl SU KAYNAKLARI BÜYÜK MENDERES NEHR 994

29 HASTALIK VE ZARARLILAR ZARARLILAR Ba thripsi Ba gözkurdu Ba maymuncu u Ba uyuzu Haziran böce i Salk m güvesi Floksera Ba uyuzu Unlu bit HASTALIKLAR Ölü kol Külleme Kurflini küf Mildiyö Kav MÜCADELE Hastal k ve zararl lar ile kimyasal ve kültürel mücadele yap lmaktad r. Kasabam zda salk m güvesi ve mildiyö için bir erken uyar sistemi mevcut olup gerek ilçe tar m müdürlü ü yetkilileri gerekse kasabam z ziraat teknisyeni taraf ndan kontrolleri yap lmaktad r. Çiftçilerimiz ilaçlamalar n buna göre yapmaktad r. ÜZÜMLER N HASATI Üzümlerin hasad olum durumuna göre yap lmal d r. Üzümlerde olgunluk; tane ve sap rengine bakarak, tadarak belirlenebilece i gibi en iyisi fl rada suda eriyebilir maddeler(%) ve asitlik ölçülerek saptanmal d r. Kasabam zda üzüm hasad na temmuz ay n n 2.haftas ndan sonra bafllanmakta ekim-kas m aylar n n sonuna kadar devam etmektedir. GOBLE S STEMDE HASAD TELL TERB YE S STEMDE HASAT 995

30 fiaraplik ÜZÜMLERDE HASAD ÜZÜMLER N MUHAFAZASI VE DE ERLEND R LMES Muhafaza edilecek sofral k üzümler de tam yeme olumuna geldiklerinde hasat edilmelidirler. Üzümler 1 ve +1C ler aras nda muhafaza edilebilirler. 1C nin alt ndaki s cakl klarda üzümler donabilece i için dikkatli olunmal d r. Tanelerden meydana gelebilecek su kayb n en aza indirmek için ortam n nispi nem oran %95 e kadar ç kar labilir. ÜZÜMLER N SO UK HAVA DEPOLARINA KONMASI fiaraplik ÜZÜMLERDE HASAD ÜZÜMLER N ÖRTÜ ALTINDA MUHAFAZASI 996

31 ÜZÜMLER N KURUTULMASI Üzümü de erlendirme yöntemlerinden birisi de kurutularak saklanmas d r. Ülkemizde bu amaçla genifl ölçüde ve ticari anlamda çekirdeksiz ve çekirdekli kurutmal k üzüm yetifltiricili i yap lmaktad r. Kurutulan üzümler çerezlik olarak ve sanayide kullan lmaktad r. Kurutulan üzümler genel olarak tarifl e ve tüccarlara verilmektedir KURUTMALIK ÜZÜMLERDE BANDIRMA filem Band rma s v s olarak potasa denilen potasyum karbonat ile buna zeytinya ilave edilmifl flekli bazen de küllü su-zeytinya kar fl m kullan lmaktad r. Band rma ifllemine tabi tutulan üzümler toprak, ka t, beton veya tel sergi yerlerinde kurutulmaktad r. BANDIRMA filem SERG YER NDE ÜZÜMLER N KURUTULMASI PEKMEZ YAPIMI EV KOfiULLARINDA ÜRET M Pekmezlik üzümler çeflitli flekillerde s k l r ve fl ras elde edilir. Bu fl ra üzerinde ekflili i giderme ifllemi uygulan r. Ekflili i giderme ve durultma genel olarak %50-90 kireç içeren pekmez topra kullan larak yap lmaktad r. fi raya pekmez topra n n kat lmas n n nedeni, fl ray durultmak, süzmeyi kolaylaflt rmak ve fl ra ekflili ini azaltmakt r. Kestirme ifllemi; presten al nan fl ra C de dakika kaynat l p, pekmez PEKMEZ N KIVAMA GELD AN topra ilave edilerek yap lmaktad r. fi raya kat lacak toprak miktar 100 kg üzüm fl ras na 1-5 kg aras nda de iflmektedir. Kestirilen fl ra dinlendirme kaplar nda en az 4-5 saat durulmas için bekletilir. Bu süre sonunda kab n dibinde tortu oluflur. fi ran n berrak k sm sifon yap larak al n r. Berrak fl ra hemen kaynatma kazanlar na boflalt l r. 997

32 PAZARLAMA VE TANITIM Yöre üzümleri yurt d fl nda; baflta Almanya, ngiltere, Avusturya ve di er Avrupa ülkelerine, Suudi Arabistan, Kuveyt ve Rusya ya ihracat yap lmakta.yurt içinde de tüketilmektedir. BUGÜNE KADAR DÜZENLENEN FEST VALLER Temmuz 1991 :1 inci Üzüm Festivali Temmuz 1992 :2 inci Üzüm Festivali 25 Temmuz 1993 :3 inci Üzüm Festivali 24 Temmuz 1994 :4 inci Üzüm Festivali 23 Temmuz 1995 :5 inci Üzüm Festivali 21 Temmuz 1996 :6 inci Üzüm Festivali 26 Temmuz 1998 :7 inci Üzüm Festivali 27 Temmuz 2001 :8 inci Üzüm Festivali 28 Temmuz 2002 :9 inci Üzüm Festivali Temmuz 2003 :10 inci Üzüm Festivali 25 Temmuz 2004 :11 inci Üzüm festivali Temmuz 2005 :12 inci Üzüm festivali Temmuz 2006 :13 üncü Üzüm festivali 998

33 ÜZÜMÜN B LEfi M ve NSAN SA LI I ÜZER NE ETK LER Prof. Dr. Turgut CABARO LU, Arafl. Gör. Murat YILMAZTEK N Çukurova Üniversitesi G da Mühendisli i Bölümü ÖZET Ülkemizde en çok tüketilen meyve olan üzüm, ekonomik aç dan oldu u kadar beslenme ve sa l k aç s ndan da son derece önemli bir g dam zd r. Üzüm ve üzümden elde edilen g - dalar zengin bileflimleriyle sa l kl ve dengeli beslenmeye (özellikle büyüme ça ndaki çocuk ve gençler için) katk sa larlar. Son y llarda analiz tekniklerindeki geliflmelere paralel olarak üzüm ve üzümden elde edilen ürünlerin bilefliminde sa l k aç s ndan çok yararl ve baz rahats zl klar engelleyebilen yeni maddeler keflfedilmifltir. Bunlardan en önemlisi de güçlü bir antioksidan olan fenol bileflikleridir (özellikle siyah üzüm kabu unda ve çekirdeklerde). Gerek yap lan bilimsel çal flmalarda gerekse yaz l ve görsel bas nda bu bilefliklerin kalp-damar rahats zl klar n önledi i, kötü kolesterolü düflürdü ü ve hatta fiziksel ve zihinsel yafllanmay geciktirdi i yönündeki yay nlar ön plana ç kmaktad r. Bu derlemede üzümün bilefliminde bulunan bafll ca maddeler (su, flekerler, organik asitler, fenol bileflikleri, pektik maddeler, aroma maddeleri, azotlu maddeler, enzimler, vitaminler ve mineraller) ile üzümün beslenme ve sa l k üzerine olumlu etkileri ve faydalar üzerinde durulmufltur. 1. ÜZÜMÜN B LEfi M Üzüm botanikte cins ad Vitis olan ve asma olarak adland r lan bitkinin meyvesidir (Canbafl, 2003). Meyve üretiminde kullan lan türler içerisinde dünyada en çok üzüm çeflidi içeren tür Vitis vinifera L. ssp. sativa D.C. d r. Bu tür içerisinde tespit edilen çeflit say s nin üzerinde olup dünyadaki üretimin % 90 n ndan fazlas n oluflturmaktad r (A ao lu, 1999). Tarihçesi M.Ö y llar na kadar dayan r. Anavatan Anadolu yu da içine alan Küçük Asya denilen, Kafkasya y da kapsayan bölgedir. Anavatan Anadolu olan çeflitler 1200 ün üzerindedir. 999

34 Üzümün insan beslenmesindeki rolü çok eskiden beri bilinmektedir. Üzüm de erlendirme flekillerinin farkl oluflu kuflkusuz üzümden üretilen ürünlerin besin de erlerinin de farkl olmas na neden olmaktad r. Bu nedenle temel olarak üzümün bilefliminin ele al nmas üzümün insan sa l üzerine olan etkilerini incelemek bak m ndan faydal olacakt r. Üzüm, yüksek fleker içeri inden dolay, kalori de eri yüksek bir besin maddesidir. Ayr - ca, mineral maddelerden kalsiyum, potasyum, sodyum ve demir yönünden zengin oldu u gibi, baz vitaminler (A, B1, B2, Niasin ve C vitaminleri) yönünden de önemli bir kaynak olarak kabul edilmektedir (Çelik ve ark., 1998). Üzümün bileflimi üzerine baflta üzüm çeflidi olmak üzere toprak ve iklim koflullar, uygulanan teknik ve kültürel ifllemler ile özellikle olgunluk derecesi vb. faktörler etkilidir (Yavafl ve Fidan, 1986). Genel olarak üzümlerin bilefliminde su, flekerler, organik asitler, fenol bileflikleri, pektik maddeler, aroma maddeleri, azotlu maddeler, enzimler, vitaminler ve mineraller bulunur (Canbafl, 2003; Jackson, 2003) Su Üzüm fl ras ndaki su miktar çeflide ba l olmakla birlikte genel olarak % aras nda de iflir. Kurumaya yüz tutmufl çok olgun üzümlerde suyun % 50 ye kadar düfltü ü görülür (Yavafl ve Fidan, 1986) fiekerler Vitis vinifera çeflitlerinde bulunan flekerler, bafll ca glukoz ve fruktoz olup, toplam karbonhidrat miktar n n genel olarak % 99 unu, normal olgunluktaki üzüm fl ralar n n ise % ini oluflturmaktad r (Yavafl ve Fidan, 1986). Glukoz ve fruktoz fotosentez sonucu ya do rudan do ruya sakkarozdan veya dolayl olarak niflastadan oluflur (Canbafl, 2003). Glukozun fruktoza oran, olgunluk bafllang c ndan olgunluk an na kadar geçen süre içerisinde önemli ölçüde de iflir. Tanelerin erken olgunlaflma aflamas nda glukoz üstün durumdayken olgunluk aflamas nda glukoz ve fruktoz miktarlar birbirine eflit olur. Fazla olgunlaflm fl üzümlerde ise fruktoz miktar fazlad r (Yavafl ve Fidan, 1986; Soleas ve ark., 1997). Üzümlerde ayr ca miktar olarak düflük olmakla beraber rafinoz, melibioz, maltoz, galaktoz, arabinoz ve ksiloz bulunur (Jackson, 2003). Bunlar renk maddeleri, tanenler, pektik maddeler ve aroma maddelerinin bileflimlerinde ba l olarak bulunabilirler (Canbafl, 2003) Organik asitler Üzümlerde bafll ca iki asit bulunmakta olup, bunlar toplam asitlerin % n oluflturan tartarik asit ve malik asittir (Yavafl ve Fidan, 1986; Canbafl, 2003). Olgunlaflma periyodu s ras nda üzümlerdeki tartarik asit miktar genellikle de iflmez. Ancak, malik asit miktar nda düflüfller meydana gelir (Jackson, 2003). Üzümlerde üçüncü s ray sitrik asit al rken, olgun üzümlerde bu asidin miktar % aras nda de iflir. Olgun meyvelerin kabu a yak n k sm nda titre edilen asitler en düflük düzeyde, etli k sm n orta kesimlerinde daha fazla ve çekirde in çevresinde ise yüksek miktarda bulunmaktad r (Yavafl ve Fidan, 1986). 1000