ARUZ ÖLÇÜSÜ Sebeb i hafif (hafif sebeb Sebeb i sakîl (ağır sebeb Veted i mecmu (birleşmiş veted Veted i mefrûk (ayrılmış veted):

Transkript

1 ARUZ ÖLÇÜSÜ Aruz ölçüsü, Arapça'nın ses dizgesine uygun olarak hecelerin uzun veya kısa, kapalı veya açık oluşuna dayanan bir nazım sistemidir. Arap edebiyatında doğmuş, dil yapısına ve edebî geleneğe göre değişikliklere uğrayarak başta Fars ve Türk edebiyatı olmak üzere İslâm medeniyetine giren diğer milletlerin edebiyatlarında da kullanılmıştır. Arapça manzumelerde ilk beytin birinci dizesinin son tefilesine de arûz denir. Ayrıca aruz kelimesinin sözlüklerde yön, cihet, taraf; Mekke, Medine ve etrafı; daracık dağ yolu; bulut; serkeş deve, çadırın orta direği ve karşılaştırmaya esas olan şey gibi anlamlara geldiği konuyla ilgili bilgi veren kaynaklarda tekrar edilmektedir. Arûzun sözlüklerdeki anlamlarıyla daha sonra kavram olarak kazandığı anlamlar arasında ilişkiler kurulmaktadır. Bu çerçevede en çok itibar edilen ve yaygınlık kazanan görüş şudur: Arûz, çadırın orta direğine verilen addır. Araplarda eskiden oturulan ev (beyt), çadırdır. Ev kapısının iki pervazına mısra, kapının eşiğine ise kâfiye denir. Arûz, pervazı (mısra), eşiği (kâfiye) olan evin (beyt) orta direğidir. Şiirde de arûz ölçüsü, kafiyeli iki mısraı ayakta tutan unsurdur. Arûz ölçüsü ilk defa İmâm Halil b. Ahmed tarafından nazımla ilgili diğer kavramlarla birlikte bir bütün halinde ele alınmış ve sistemleştirilmiştir. Dilbilgini ve müzikolog olan İmam Halil, yüksek sesle ve irticâlen (doğaçlama) yüksek sesle şiir okuma (inşâd) geleneğinin yaygın olduğu Arap toplumunda arûz ölçüsünü sistemleştirerek arûzu şiir biliminin temel dallarından biri haline getirmiştir. Arap dilinin ses ve imlâ özellikleri dikkate alınarak geliştirilen bu sistemde heceleri belirleyen harflerin harekeli (mütaharrik) ve harekesiz (sakin) oluşları önem taşımaktadır. Bu sistemde harekeli ve harekesiz harfler sebeb (ip) ve veted (kazık) diye isimlendirilen ses gruplarını meydana getirirler. Bunların da çeşitleri vardır. 1. Sebeb i hafif (hafif sebeb): Biri harekeli, İkincisi sakin iki harfin birleşmesidir. Örnek: min ( den), bin (oğul). Bir kapalı veya uzun hece sayılır. 2. Sebeb i sakîl (ağır sebeb): İki harekeli harfin birleşmesine denir. Örnek: biye (o kadın). İki açık veya kısa heceden oluşur. 3. Veted i mecmu (birleşmiş veted): İlk ikisi harekeli, sonuncusu sakin olan üç harften meydana gelir. Örnek: veled (çocuk). İlki açık, İkincisi kapalı iki hece sayılır. 4. Veted i mefrûk (ayrılmış veted): İlki harekeli, ikincisi sakin, üçüncüsü harekeli üç harfin birleşmesine denir. Örnek: kable (önce). Arûzla ilgili eserlerde ayrıntıları anlatılan bu kavramlar, çöl yaşayışından izler taşıyan ve çadırla ilgili çağrışımları barındıran sözcüklerdir. Bu sözcüklerden, yani sebeb ve vetedlerden başka dört harfin birleşmesinden hâsıl olan küçük (suğrâ) ve büyük (kübrâ) fasılalarla arûzda kullanılan sekiz tef'ile meydana gelir. Eskilerin efâ'il ve tefâ'il dedikleri temel sekiz tef'ile şunlardır: 1. fâ'ûlün (fe'ûlün). 2. fâ'ilün (fâ'ilât). 3. fâ'ilâtün. 4. mefâ'îlün. 5. müstef'ilün. 6. mef'ûlâtü. 7. müfâ'aletün mütefâ'ilün... 1

2 Bu temel sekiz tef'ile aynen ya da değişikliklere uğrayarak bahirleri meydana getirirler. Bir beytin tef'ilelere ayrılarak arûz kalıbının bulunmasına taktî denir. Arap şiirinde kuralları belirlenen arûz ölçüsü Fars şairleri tarafından benimsenmiş, Farsça'nın özellikleri dikkate alınarak uyarlanmıştır. Fars şairleri ve bilginleri Arap arûzunun sınırlarını zorlayarak yeni bahirler, vezinler icat etmişlerdir. Başlangıçta kullandıkları bazı vezinleri daha sonra terk etmişlerdir. Fars şairlerinin Arap edebiyatıyla karşılaştıkları zaman yaşadıkları tecrübeyi Türkler Fars edebiyatıyla karşı karşıya kaldıklarında tekrar etmek zorunda kalmışlardı. Fakat İran şairleri tarafından başlangıçta kullanıldığı halde daha sonraki dönemlerde terk edilen kalıpları Türk şairleri de kullanmamışlardır. İran edebiyatında 14. yüzyıldan sonra sık kullanıldığı tespit edilen vezinler Türk şairlerince de çok kullanılmıştır. Türk şairleri gerek tef'ile değişiklikleri gerekse kullanılan vezinler bakımından tam olarak 14. asırdan sonraki Fars arûzunu benimsemişlerdir. Arûz ölçüsünü alırken ilkin hece ölçüsüne yakın kalıpları kullanmayı tercih etmişlerdir. Çünkü Türkler İslâm medeniyeti dairesine girmeden önce dizelerdeki hece sayısına dayanan ölçü anlayışına sahiptiler. Bu ölçü fikri, şairlerin geleneksel yapı ve şekilleri arûza uyarlamalarında belirleyici olmuştur. Şiirinde kullanılan bütün kalıpları deneyen Edirneli Nazmî'nin tecrübesi bile Türk şairlerinin arayışlarını göstermesi bakımından önemlidir. Zaman zaman şairler Türkçe şiir söylemenin zorluklarından söz etseler de bunda sadece Türkçe'nin ses dizgesinden ötürü arûzu uygulamanın yarattığı sorunlar değil, belki ondan daha fazla tasavvufun sembolik dilini devşirmek konusunda karşılaşılan kaygılar etkili olmuştur. Yine arûzun Türkçe'ye tatbikinde bazı sorunlar ortaya çıkmış ve şairler bunları aşmak için vasl, imâle ve zihaf gibi yöntemleri denemişlerdir. 1. Vasl (ulama): Sonu sessiz harfle biten bir sözcüğü ardından gelen ve ^ harfle başlayan sözcüğe ulamak, bağlamak demektir. Gül âteş gülbün âteş gülşen âteş cûybâr âteş Şeyh Galib'in bu dizesinde gül âteş ( ) yerine gü lâteş (. ) gülbûn âteş ( ) yerine gülbünâ teş (. ) şeklindeki okuma biçimi şiirin vezne uymasını sağladığı gibi ahenk oluşmasına da katkıda bulunur. Ulama yapılması gereken yerde yapılmazsa kesinti (sekt) oluşur. Örnek: Kamu bîmârına cânân devâ yı derd eder ihsân Fuzûlî'ye ait bu dizede "eder ihsân" ibaresi "ede rihsân" şeklinde ulamalı okunmaya vezin zaruretinden dolayı elverişli olmadığı için sekt (kesinti) yapılmasına neden olmuştur. Yeri gelmişken belirtelim. Vezin zaruretinden dolayı mef'ûlü mefâ'ilün fe'ûlün veznindeki bir dizenin üçüncü ve dördüncü açık hecelerinin kapalı okunmasıyla sekt i melih söz konusu olur. Vezin şu şekle dönüşür: mef'ûlün fâ'ilün fe'ûlün. 2. İmâle (Uzatma): Kısa hecenin uzatılarak okunmasıdır. İki çeşit imâle vardır. a) İmâle i maksûr (kısa uzatma): Açık veya kısa sesli hecelerin uzun veya kapalı okunmasıdır. Türkçe kelimelerde yapılır. Gülüm şöyle gülüm böyle demekdir yâre mu'tâdım Seni ey gül sever cânım ki cânâna hitâbımsın Nedim'in mefâ'îlün mefâ'îlün mefâ'îlün mefâ'îlün vezniyle yazdığı bu beytinde şöyle, böyle, seni kelimelerinin açık/kısa olan ikinci heceleri uzatılarak okunduğu taktirde veznin tatbiki mümkün olur. 2

3 b) İmâle i memdûd (çok uzatma, medd): Arapça ve Farsça kelimelerde bir uzun/kapalı heceyi yahut sonu iki sessiz harfle veya hemze ile biten bir heceyi bir uzun/kapalı bir kısa/açık olmak üzere iki hece olarak okumak demektir. Fuzû ITninşu beytinde dost, bî rahm ve derd kelimeleri tek heceli oldukları halde bir kapalı/uzun bir açık/kısa olmak üzere iki heceli okunması gerekir. Dost bî pervâ felek bî rahm devran bî sükûn Derd çok hem derd yok felek kavî tâli' zebûn 3. Zihâf (Kısaltma): Uzun/kapalı hecenin kısa okunması demektir. Genellikle Arapça ve Farsça kelimeleri arûz ölçüsüne uydurmak için başvurulan bir yöntemdir. Şairlerin mahlaslarındaki nisbet "i"leri, sözgelimi Bâkî, Nefî kelimelerindi ikinci heceler uzun/kapalı oldukları halde genellikle kısa okunurlar. Kusur sayılır. Sâkî i bezmin alınmadı elinden câm ı mül Kopmadı şâh ı gül i ümmîdden bir dâne gül Şeyhülislâm Yahya'nın bu beytinin ilk dizesindeki sâkî kelimesi uzun/kapalı olduğu halde vezin zaruretinden dolayı açık/kısa okunmalıdır. Türk şairleri bu yöntemlerden de yararlanarak arûz kalıplarını şiirlerinde asırlarca kullanmışlardır. Divan şiirinde arûz ölçüsü, Arapça'nın ses dizgesine uygun olan ve temelde hecelerin uzun ve kısa oluşuna dayanan bir ritim meydana getirir. Böylece müzikteki gibi düzenli ses oluşumları elde edilerek söze müzik öğesi eklenmiş olur. Bilindiği gibi ritme hâkim olan bir üst yapı vardır. Bu metriktir. Bir şiirde dizeleri oluşturan sözcükleri hece sayıları, hece süreleri ve vurguları açısından inceleyerek dizenin ses yapısını aydınlatmaya çalışan alana metrik adı verilmektedir. Divan şiirinde veznin yanı sıra mısraların ritmik düzenlenmesine zemin hazırlayan ve onu teşvik eden bir başka unsur kafiyedir. Bu yüzden şiirde temel unsurun nağme veya derûnî âhenk olduğuna inanan Yahyâ Kemâl, Şiir muhakkak vezinle ve kafiyeyle gelir. Şiir musikînin hemşiresidir, âletsiz teganni edilmez" der. Divan şiirinde arûz ölçüsü başlıca ritim aracıdır. Nazımda uzun veya kısa, kapalı veya açık hecelerin ahenkli dizilerine dayanan arûz sisteminden önce Türk metriği 'accentual syllabique' sisteme, yani vurgulu hece sayısına dayalıydı. Türk dilinde vokaller Arapça'daki gibi uzun ve kısa olarak ayrılmadıklarından, umumiyetle hecelerin de uzunluk ve kısalığı, bir vokal hususiyeti olarak mevzubahis değildir. Buna rağmen sözlerin vurgulanarak söylenme şekilleri aynı zamanda uzun ve kısa heceler doğurmaktadır. Ancak, arûz ölçüsünde bu vurgulu hecelerin ses değerleri dikkate alınmaz. Arûzla ilgili olarak bilgi veren klasik kaynaklarda bu ölçüye kutsallık atfedilmektedir. Nevâyî'nin Mizânu'l evzân'ı başta olmak üzere arûzla ilgili teorik eserlerde Türkçe tezkire mukaddimelerinde ve divan dibacelerinde Kuran ı Kerim'deki bazı âyetlerin arûz ölçüsüne uygunluğu üzerinde durulmaktadır. Ali Şir Nevâyî şöyle der: "Amma bilki, arûz fenni nazm vezinlerinin terazisidir ve soylu fendir, çünkü nazm ilminin rütbesi pek yüce rütbedir. Öyle ki Hak subhânehu ve ta'âlânın Kelâm ı mecîd'inde (Kur'an'da) pek çok yerde nazm görülmektedir ki arûz kaideleri ile uygunluk göstermektedir". Ali Kemal Belviranlı, şiirde veznin sağladığı ahenkle evrendeki ezelî nizam arasında dolaylı bir ilişkiden bahsetmektedir. Âşık Çelebi de şiirdeki vezinler ve musikideki devirlerin doğuşuyla ilgili olarak şunları kaydeder ve dolaylı olarak şiir musiki ilişkisine değinir: "Ba'dehû 'uzama yı 'ulemâ vü huke mâ yı kudemâ... felek i dâirün etvârı ve kevkeb i sâ'irün edvârı evzân u elhân üzre olduğına 'ârif oldılar. 'İlm i evzân ı eş'ârı ve fenn i musiki vü edvarı terkîb itdiler ve kelimâtların vezn ü kâfiye ve esvâtların nagamât u nakarât üzre tertîb itdiler". Dolayısıyla divan şairlerinin arûz 3

4 veznini kullanmadaki ısrarları sadece estetik açıdan değil, etik açıdan da bir zorunluluk gibi görülmektedir. Aruzun musikîyle ilişkisi ise ayrı bir tartışma konusudur. Bu tartışmaların özellikle usûl ile vezin arasında bir ilişkinin olup olmadığı konusunda odaklandığı bilinmektedir. Her ne kadar Nevâyî, Mizânu'l evzân'ında bazı şekillerin belirli arûz kalıpları kullanılarak bestelendiğinden söz etmiş, ünlü müzikolog Maragalı Abdülkadir vezin usûl ilişkisinden bahsetmiş olsa da, bu konulardaki bilgisinden asla şüphe etmediğimiz H. Sâdeddin Arel, "Şiir vezinlerinin daireleriyle musikî dizisini veya düzümünü tasvir eden daireler arasında hiçbir münasebet yoktur" diyerek yeni tartışmalara zemin hazırlamıştır. Bu tartışmaların teferruatına girecek değiliz. Çünkü bu konuyla ilgili kapsamlı bir araştırma yapan Cinuçen Tanrıkorur, Türk musikîsinde usûl vezin ilişkisinin olduğunu örneklerden hareketle ortaya koymuştur. Arûz vezni ile musikî arasındaki bir başka ilişki öğretim ve intikâl sistemlerindeki müştereklikle ilgilidir. Bilindiği gibi arûz, musikîdeki nağmeler gibi duyuldukça, doğal olarak, zihne yerleşen ritimlerden oluşur ve zihinden geçen, ağızdan çıkan sözleri bu ritimlere uydurarak söyleme esasına dayanır. Arûz öğretiminde beyitleri ve mısraları takti ederek yüksek sesle okumak ve çok sayıda beyit ezberlemek diğer klasik sanatların öğretiminde esas olan meşk usûlünü hatırlatmaktadır. Başlangıçta sadece hat sanatıyla ilgili olarak ortaya çıkan meşk kavramı, zamanla diğer sanat dallarını da kapsayacak biçimde bir öğretim ve intikal sisteminin genel adı olarak kullanılmıştır. Musikîden mimarîye, minyatürden şiire kadar bütün klasik sanatların öğretiminde ve geniş kitlelere intikalinde usta çırak ilişkisine dayalı bir anlayış söz konusudur. Fütüvvetnâmelerde ve diğer klasik ahlâk kitaplarında önemi vurgulanan bu anlayışı Âşık Paşa, Garibnâme adlı eserindeki bir beytiyle çok iyi anlatmaktadır: Her ne sanat kim cihanda işlenür Anı halk üstâd elinden öğrenür Klasik Türk musikisinin öğretiminde ve halka intikalinde meşk sisteminin ne denli etkili olduğunu Cem Behar, bütün yönleriyle söz konusu makalesinde ortaya koymuştur. Mimarî alanında da usta çırak ilişkisinin hangi boyutlarda olduğunu göstermek için yeterli malzeme mevcuttur. Divan şiirine gelince, öncelikle arûz öğretiminde meşke dayalı bir tarafın olduğu bilinmektedir. Yoksa ümmî oldukları tezkire müelliflerince de belirtilen şairlerin divan tarzında şiir söylemelerini izah etmek zor olacaktır. Arûz öğretiminde geleneksel usûllerin yanı sıra alfabe değişikliğinin zorunlu kıldığı arayışlar da mevcuttur. Bu arayışlar jürisinde hece ölçüsüyle karşılaştırmalar yapılarak arûz öğretimi yoluna da gidilmektedir. Bu bilgiler doğrultusunda divan şiirinde aruzun nasıl kullanıldığını, şairlerce hangi kalıpların daha çok tercih edildiğini görebiliriz. Arap şiirinde kullanılan bahir ve kalıpların tamamının İran ve Türk şiirinde kullanılmadığını daha önce ifade etmiştik. Türk şiirinde %1 in üzerinde temsil edilebilen kalıp sayısı 11 dir. Divan şiirinde en çok kullanılan arûz kalıpları şunlardır: 1. Fâ'ilâtün /fâ'ilâtün /fâ'ilâtün / fâ'ilün Çîn i zülfün miske benzetdim hatâsın bilmedim Key perîşân söyledim bu yüz karasın bilmedim Ahmet Paşa 4

5 Güllü dîbâ giydin amma korkarım âzâr eder Nâzenînim sâye i hâr ı gül i dîbâ seni Nedîm 2. Fe'ilâtün (fâ'îlâtün) / fe'ilâtün / fe'ilâtün / fe'ilün (fâ'lün) Çıkalı göklere âhım şereri döne döne Yandı kandîl i sipihrin ciğeri döne döne Necâti Hani ol gül gülerek geldiği demler şimdi Ağlarım hâtıra geldikçe gülüşlerimiz Mâhir 3. Mef'ûlü / mefâ'îlü / mefâ'îlü / fe'ûlün Bir söz dedi canan ki keramet var içinde Dün geceye dâir bir işaret var içinde Nedîm Göz gördü gönül sevdi seni ey yüzü mâhım Kurbânın olam var mı benim bunda günâhım Nahifî 4. Mef'ûlü /fâ'ilâtü / mefâ'îlü / fâ'ilün Bir dil bilir bulunmadı kim hâlim ağlayam Bîganeler içinde zebânım bilinmedi Yahyâ Mir'âta bakma bir iki gün eyle tecrübe Sabr eylemek firâkına müşkil değil midir Esrâr 5. Mefâ'îlün / mefâ'îlün / mefâ'îlün / mefâ'îlün Sunar bir câm ı memlû bin tehî peymâneden sonra Döner vefk ı murâd üzre felek amma neden sonra Mezâkî Gülüm şöyle gülüm böyle demekdir yâra mu'tâdım Seni ey gül sever canım ki cânâna hitabımsın Nedîm 6. Mefâ'ilün / fe'ilâtün / mefâ'ilün /fe'ilün Demez nice sürünürsün kapımda sen de garîb Kimesne bencileyin olmasın vatanda garîb Necâtî 5

6 Getirdin ey dil i âvâre sîneye bir bir Ne denlü gussa vü gam varsa âşinâ diyerek Yahyâ 7. Müstef'ilün / müstef'ilün / müstef'ilün / müstef'ilün Mülk i bekâdan gelmişem fânî cihânı neylerem Ben dost cemâlin görmüşem hûr ı cinânı neylerem Yunus Âb ı hayât ı la'line ser çeşme i cân teşnedir Sun cür'a i câm ı lebin kim âb ı hayvân teşnedir Bâkî 8. Mef'ûlü / fâ'ilâtün / mef ûlü / fâ'ilâtün Geh gamzen içmek İster kanımı gâh çeşmin Korkum budur ki nâgeh kanlar ola arada Fuzûlî Merhem koyup onarma sînemde kanlı dağı Söndürme öz elinle yandırdığın çerâğı Fuzûlî 9. Mefâ'îlün / mefâ'îlün / fe'ûlün Gülersin gül gibi mahhûb olursun Yüzün açıldığınca hûb olursun Necâti tevbeni bozmak dilerler Çemenle lâle ve gül epsem olmaz Necâtî 10. Fe'ilâtün / mefâ'ilün / fe'ilün Koparır başıma kıyâmet âh Ne belâdır bu kadd ü kâmet âh Necâtî 11. Fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'ilün Yoldaşı îmân ile Kur'ân olur Şol ki hadd ü hattın anar cân verir Necâtî Fars ve Türk şiirlerinde kullanılan aruz vezinlerinin ritmik yapılarını mukayeseli olarak inceleyen Yakup Şafak, en çok kullanılan vezinlerde toplam açık(kısa) hece sayısının ortalama 34, kapalı(uzun) hece sayısının ise ortalama 55 olduğunu ifade etmektedir. En çok beğenilen kalıplarda kapalı heceler ağırlıktadır. Bu kalıplarda üç kapalı hecenin art arda 6

7 gelmesine rağmen üç açık hecenin yan yana gelmediği görülür. Vezinde kapalı hecenin çokluğu ritmin yavaşlamasına, açık hecenin çokluğu ise süratlenmesine yol açar. Ayrıca tef ile sonlarındaki imalelerinde ritmi yavaşlattığı bilinen bir husustur. Bu özellikleri taşıyan kalıpların divan şairlerince çok kullanılmış olması onların ritim konusundaki zevk ve tercihlerini yansıtmaktadır. Ritmi artırmak için de divan şiirlerinin bilhassa kısa kalıpları tercih ettiklerini belirtelim. Manzum metinlerde vezin, kelime savurganlığını dizginleyerek dilin musikisini öne çıkarmaya yarayan bir unsurdur. Aslında şiir, kafiye, redif ve vezin gibi unsurların üstünde, ne bunlarla kayıtlı ne de tamamen bağımsız, bir söz sanatıdır. Musikide usul ne ise şiirde de vezin odur. Şiirde seslerin yerine ve fonksiyonunu büyük ölçüde vezin belirler. Hatta aruz, şiirde redif ve kafiyedeki ses düzeninin, dolayısıyla ses varlığının belirlenmesinde de etkilidir. Divan şairlerinin yeknesak ve almaşık vezinlerle yazılmış manzumelerinin mısra sonlarında bilhassa kafiye ve rediflerde bileşik (yani bir buçuk değerinde) hece kullanmama konusunda hassasiyet gösterdikleri bilinen bir unsurdur. Geleneğin belirlediği bu yaklaşım biçimi onların ritim anlayışlarıyla yakından ilgilidir. Aruz vezninin şiirde ritmi temin eden bir unsur olduğu divan şairleri tarafından bilinmekle beraber şekil ve muhteva ilişkisi üzerinde yeterince durulmamıştır. Şekil ve muhteva ilişkisi en çok Serveti Fünun neslini bilhassa Tevfik Fikret i meşgul etmiş, ruh hallerine uygun vezin kullanmak fikri ilk defa Tevfik Fikret tarafından ortaya atılmıştır. Ancak onun bu teorisine Yahya Kemal Aruz vezinlerinden herhangi biri her nevi ahenge elverişlidir diyerek itiraz eder ve aynı vezinde yazılmış olmakla beraber muhtelif anlam ve ruh hallerine tekabül eden örnekler verir. Divan şairlerinin vezin kullanımındaki tercihlerini de tevarüs ettikleri gelenek ve ritim anlayışları belirler. Buraya kadar divan şiirinde aruzun ahengi sağlayarak estetik hazzın duyumuna katkısına işaret ettikten sonra Türk şiirinde kullanılan kalıpları istisnaları olmakla birlikte sıralamakta yarar vardır: Hezec Bahri 1. Mefâ'îlün mefâ'îlün mefâ'îlün mefâ'îlün 2. Mefâ'îlün mefâ'îlün 3. Mefâ'îlün mefâ'îlün fe ûlün 4. Mefâ'îlün fe ûlün mefâ'îlün fe ûlün 5. Mef ûlü mefâ'îlün mefûlü mefâ'îlün 6. Mefûlü mefâ'îlün 7. Mefûlü mefâ'îlü mefâ'îlü fe ûlün 8. Mefûlü mefâ'îlün fe ûlün Recez Bahri 1. Müstefilün müstefilün müstefilün müstefilün 2. Müstefilün müstefilün 3. Müstef ilâtün müstef ilâtün 4. Müstef İlâtün 5. Müfte'ilün müfte'ilün müfte'ilün müfte'ilün 6. Müfte'ilün mefâ'ilün müfte'ilün mefâ'îlün 7

8 Remel Bahri 1. Fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilâtün 2. Fâ'ilâtün fâ'ilâtün 3. Fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün 4. Fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün 5. Fâ'ilâtün fâ'ilün 6. Fe'ilâtün fe'ilâtün fe'ilâtün fe'iîâtün 7. Fe'ilâtün fe'ilâtün fe'ilâtün fe'ilün 8. Fe'ilâtün fe'ilâtün fe'ilün 9. Fe'ilâtün fâ'ilâtün fe'ilâtün fâ'ilâtün Münserih Bahri 1. Müfte'ilün fâ'ilün mefte'ilün fâ'ilün 2. Müfte'ilün fâ'ilün 3. Müfte'ilâtün müfte'ilâtün 4. Muzâri Bahri(Benziyen): 5. Mefûlü fâ'ilâtün mefûlü fâ'ilâtün 6. Mefûlü fâilâtün 7. Mefûlü fâ'ilâtü mefâ'îlü fâ'ilün Müctes Bahri 1. Mefâ'ilün fe'ilâtûn mefâ'ilün fe'ilâtün 2. Mefâ'ilün fe'ilâtûn mefâ'ilün fe'ilün Seri' Bahri 1. Müfte'ilün müfte'ilün fâ'ilün 2. Müfte'ilün müfte'ilün müfte'ilâtün Hafif Bahri 1. Fe'ilâtün mefâ'ilün fe'ilün Mütekârib Bahri(Yakın): 1. Fe ûlün fe'ûlün fe ûlün fe'ûlün 2. Fe'ûlün fe'ûlün fe'ûlün fe'ül 3. Fe ûlün fe'ûlün fe'ûlün fe'ûlün fe'ûl Kâmil Bahri 1. Mütefâ'ilün mütefâ'ilün mütefâ'ilün mütefâ'ilün 2. Mütefâ'ilün fe'ûlün mütefâ'ilün fe'ûlün 8