Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science

Transkript

1 ISSN: Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science Yıl: 5, Sayı: 27, Eylül 2018, s Dr. Sadettin Volkan KOPAR volkan.kopar@gmail.com TRT TÜRK SANAT MÜZİĞİ SÖZLÜ ESERLER REPERTUARINDA BU- LUNAN KÂR FORMUNDA VE HAFİF USÛLÜNDEKİ ESERLERİN USÛL- ARÛZ MÜNASEBETİ YÖNÜNDEN İNCELENMESİ Özet Türk mûsikîsinin din dışı beste formlarının en eski ve en büyüklerinden biri olan kâr formu, aynı zamanda kapsamlı makam bilgisine sahip, sanatlı ve uzun soluklu formlardan biridir. Türk mûsikîsinde sözlü eserlerde kullanılan güftelerin arûz kalıbı ile eserin usulü arasındaki ilişkiye dâir pek çok çalışma yapılmış ve bu ilişki yapılan özel bazı durumlar için ortaya konmuştur. Bu çalışmada, TRT Türk Sanat Müziği (TSM) Sözlü Eserler Repertuar listesinde tespit edilen 51 adet kâr formundaki eserlerin 25 adetinin hafif usûlünde bestelendiği görülmüş, 24 adetinin vezin kalıbı tespit edilmiş, 1 kârın vezin kalıbı tespit edilememiştir. Bu kârlardan, 12 eserin güftesi Hezec, 10 eserin Remel, bir eserin Müctes ve bir eserin Muzâri bahrinden seçilmiş, toplamda ise 8 farklı vezin kalıbının kullanıldığı görülmüştür. İncelenen 24 kârda usûl-arûz ilişkisi, arûz kalıbı, güfte, hafif usûlünün ana kalıbı ve velvelesinin bulunduğu şemalarla gösterilmiştir. İncelenen eserlerde usûlün tamamlanabilmesi için, güftenin dışında kelime tekrarları, terennümler, heceler kullanıldığı, vezin kalıbının 2 defa kullanıldığı ayrıca bir vezin kalıbının tamamlanabilmesi için usûlün 2 defa kullanıldığı görülmüştür. Vezin kalıbının usûlün darplarına göre dağılımına bakıldığında, bazı tef ilelerde benzer, bazı tef ilelerde farklı kullanımlar tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: Kâr, Usûl, Hafif Usûlü, Arûz

2 EXAMINATION OF THE VOCAL MUSICAL PIECES IN TRT REPERTO- IRE IN THE FORM OF KÂR WITH RHYTMIC PATTERN (USÛL) OF HAFİF WITHIN THE FRAMEWORK OF THE RELATIONSHIP OF USÛL AND ARUZ PROSODY Abstract Kâr is one of the oldest and the largest of secular Turkish Music forms, as well as one of the longest and artistic, bearing a comprehensive makam element. Earlier studies concerning the relationship between arûz meters of the lyrics of vocal pieces of Turkish Music and the rhythmic usûl structure used in these pieces concluded with the suggestion that such a relationship exists in some special cases. The present study identifies that 25 of the 51 Kâr listed within the TRT Turkish Art Music Vocal Pieces Repertoire were composed using the usûl Hafif, and determines the arûz meters for the lyrics of 24 of these pieces. It was seen that 8 different arûz meters were used in the lyrics of the corpus studied, consisting of 12 pieces with the lyrics written in the bahir Hezec, 10 in Remel, one in Müctes and one in Muzâri. The paper investigates the usûl arûz relationship for the 24 Kâr through juxtaposing the concordance of the arûz meter, lyrics, the main beats of usûl Hafif and its variations. The analysis revealed that some Kâr were seen to resort to a repeated use of part of the lyrics, other rhythmic word groups called terennüm or other syllables. In some instances, double use of either the arûz meter or the usûl was employed. As for the concordance of the arûz meter with the usûl, while there are similarities from one piece to another suggesting a certain pattern, there also seem to be deviations from this pattern. 41 Key words: Kâr, Usûl (Rhytm), The hafif usûl, Arûz GİRİŞ Biçim ve şekil anlamına gelen form kelimesi, bir şeyin istenilen ve olması gereken durumu anlamında kullanılmaktadır. (Türk Dil Kurumu, 1988: 511) Form, oluşturduğu bütünlükle bir müzik eserine estetik yapı özellikleri kazandıran kompozisyon modelidir. Genel tanımıyla bestecinin belirli bir müzikal içeriği yansıtmak üzere, zihinsel düzenleme ilkelerine göre biçimlendirdiği, bu alandaki gelenek ve deneyimlerle bağlantılı olarak tasarımladığı inşâ planıdır (Say, 2002: 72) Türk mûsikîsi formlarının sınıflandırılmasına yönelik yazılı kaynaklarda birbirinden farklı bilgilere rastlamak mümkün olmakla birlikte, Tanrıkorur, Türk mûsikîsini Dînî ve Dindışı olarak ikiye ayırmıştır. Dînî mûsikîyi, câmi mûsikîsi ve tekke mûsikîsi, dindışı mûsikîyi ise askerî mûsikî, klâsik mûsikî ve halk mûsikîsi olarak sınıflandırmış, her birini alt sınıflarına ayırmıştır (Tanrıkorur, 2003: 74). Tanrıkorur un sınıflandırmasında klâsik mûsikî başlığının söz mûsikîsi alt başlığında yer alan kâr formu, tarihi yaklaşık 500 yıl öncesine dayanan, sözleri çoğunlukla Farsça olan, istisnalara tesadüf edilse de, genel olarak terennümle başlayan, beste ve icrâsında yüksek sanat yeteneği, makam ve usûl bilgisi gerektiren bir formdur.

3 Türk mûsikîsi nazariyatı içerisinden önemli bir yeri olan ve bir nevî bestecinin sanat gücünü gösterdiği kâr formu ile ilgili yapılan bazı çalışmalarda, biçim, form şeması, usûl gibi bilgilerin verildiği bazı çalışmalar ortaya konmuştur. Karaman (2006), Biçim ve Usûl Açısından Abdülkadir Meragi nin Kârları isimli yüksek lisans tezinde, Meragi ye ait 10 adet kâr ın biçim ve usûl açısından nasıl bir dağılım gösterdiğini ortaya koymuştur. Bol (2016) Biçimsel Açıdan Türk Mûsikîsinde Kâr Formu isimli yüksek lisans tezinde, kâr formundaki eserleri form, usûl ve güfte bakımından ele almış ve biçim açısından ifade ederek form özellikleri ile ilgili bilgiler vermiştir. Usûl ve güfte ile arûz kalıbı arasında var olduğu iddia edilen ilişki öteden bu yana yapılan çalışmalarla ortaya konulmuştur. Tanrıkorur (1998), şarkı, ağır semâî ve yürük semâî formunda 600 eser üzerinde yaptığı araştırmada, güftelerin arûz vezinleri ve usûller arasındaki ilişkiyi detaylı bir şekilde göstermiştir. Bektaş (2005), beste formunda 466 eser üzerinde yapmış olduğu çalışmada, güftelerin arûz vezinlerini inceleyerek tespit edilen vezinlerle birlikte kullanılan usûllerin oranlarını belirterek, usûl arûz vezni ötesinde usûl-bahir ilişkisi olabileceğini önermiştir. İlhan (2003), 5 ilâ 10 zamanlı usullerle bestelenmiş 1732 eser üzerinde yaptığı çalışmada, Türk mûsikîsinde belli usûllerle, arûzdaki belli vezinlerin çoğunlukla beraber kullanıldığını gösteren veriler ortaya koymuştur. Büyük usûllerle ilgili yapılan çalışmalardan; Çetinkaya (1992), devr-i kebîr usulünde ve beste formunda olan eserler üzerinde yaptığı çalışmada, devr-i kebîr usulü ile arûz kalıpları arasındaki ilişkiyi gösterirken benzer bir çalışmayı Öney (1989), remel ûsulünde ve beste formunda olan eserler üzerinde yapmıştır. 42 Bu çalışmada, Türk mûsikîsinin kâr formunda ve hafif usulünde bestelenmiş eserlerinde kullanılan güftelerin arûz kalıplarının neler olduğu ve bu kalıplarıyla hafif usûlü arasındaki ilişkinin nasıl gerçekleştiğinin gösterilmesi amaçlanmaktadır. Usûl değişikliği olan kârlarda, eserin ana usûlü (hafif usulü) dikkate alınmış, eser içindeki diğer usûllerle bestelenen güfteler şematik gösterime dahil edilmemiştir. Eserlerin terennüm kısımlarından sonra gelen sözlü kısımların dikkate alındığı çalışmada, güftelerin arûz kalıpları ile hafif usûlü kullanımındaki benzerlikler, farklılıklar ve kullanım şekilleri gösterilmiştir. Çalışmada öncelikli olarak, kâr formu, arûz ve usûl hakkında bilgi verilecek daha sonra çalışmanın ana kısmını teşkil eden şematik gösterimlere ve analizlere geçilecektir. Türk Mûsikîsinde Kâr Formu Farsça bir kelime olan kâr, sözlük anlamı itibariyle, iş, güç, kazanç, temettü ye karşılık gelmekte, Arapça da ise, çukur şeyin dibi, dip, nihayet, esas, hakikat, temel, esas, öz ve son anlamlarında kullanılmıştır. (Devellioğlu, 2006: 488). Form yönüyle dindışı Türk mûsikîsinin en büyük beste formu olan kâr, en eski ve en sanatlı sözlü beste şekillerinden birine isim olmuştur (Özalp, 1992: 11). Kârların klâsik fasıllarda okunduğu sıra ile ilgili farklı görüşler vardır. Fasılda mevkii, peşrevle beste arasında olan, güfteli eserdir. Eskiden klasik fasıllarda birinci bestenin yerinde okunurdu. (Öztuna, 1969: 235) Özkan (Özkan, 2006: 111), kârın klasik fasıllarda faslın ilk sözlü eseri olduğunu ifade ederken, Tura (Tura, 2000: 186), Kantemiroğlu edvarının hânende faslı bölümünde faslın ilk önce taksîm ile başladığı ardından Beste, Nakış, Kâr ve Semâî form sıralamasının izlendiğini belirtmiştir.

4 Kâr formundaki eserlerin uzun soluklu olmasından dolayı bestekârların tekdüzelikten kaçınmak sebebiyle eser içinde sıkça usûl değişikliği yaptıkları da Kâr, uzun bir şekil olduğu için ekseriyâ usûl geçkisi ihtivâ eder. Büyük usûllerle, bazen ise Devr-i Revân, Devr-i Hindî, Sengin Semâî, Düyek, Ağır Düyek gibi küçük usûllerle bestelenir (Öztuna, 1969: 325) Özkan kârlarda kullanılan usullere yönelik olarak, Genellikle büyük, bazen de aksak olmayan küçük usullerle ölçülmüşlerdir. (Özkan, 2006: 103) Kârların beste yapıları umûmîyetle bendmiyânhâne, terennüm denilen kısımlara ayrılır. (Özalp, 1992: 11) Öztuna (Öztuna, 1969: 325), kârlarda terennüm bölümlerinin çok olduğunu ve genellikle kârların terennümle başladığını vurgulamıştır. Kârları öteki büyük formlardan ilk bakışta ayıran özellik terennüm denilen bir kısımla başlamalarıdır fakat bunun da istisnâsı vardır (Özkan, 2006: 104). Kârlar, Kâr-ı Lâlezâr, Kâr-ı Ceyhûn, Kâr-ı Bağ-ı Behişt, Kâr-ı Müneccim vb. gibi güfte arasında geçen ya da maksadı en iyi şekilde belirten bir kelime ile adlandırıldığı gibi bazen de bestelenmiş oldukları makama göre Rast Kâr-ı Nev, Dügâh Kâr gibi, yahut sözlerin ilk kelimesi ile anılır (Özalp, 1992: 11). Arûz Arûz kelimesi Arapçada, yön, cihet, taraf, bölge, Mekke ve Medine etrafı, daracık dağ yolu, çadırın orta direği, ortaya çıkma veya çıkarma, kendisiyle bir şey karşılaştırılan, dolayısıyla ölçü ve örnek polan şey anlamlarına gelmektedir (Köprülü, 1965: 425). Arapçanın, uzun ve kısa vurguların nöbetleşmesine dayalı kendi iç mûsikîsinden doğmuş ve islâmî kültür dairesine bağlı milletlerin ortak şiir ölçüsü olan arûz, İran, Afgan, Pakistan, Türk ve kısmen Hind şiirlerini etkileyerek bu dillerin klâsik şiir vezni haline gelmiştir. Arûz, tef ile denen ölçü veya kelime kalıplarından oluşur (Tanrıkorur, 1998: 81). 43 Tef ileler 1 den 5 heceliye kadar giderler. Örnek teşkil etmesi bakımından bazı tef ileler ve gel fiiline göre yapılan çekim örneği Tablo 1. de verilmiştir. Tablo 1. Tef ileler Tef ile Fâ Fa ûl Fâ lün Fâ ilün Feilün Faûlün Mef ûlü Fâilâtü Feilâtü Örnek Gel Gelen Gelmiş Gelmeden Gelecek Gelirmiş Gelmişti Gelmiyordu Geliyordu

5 Fâilâtün Feilâtün Mefâilün Mefâîlün Mefâîlü Müstef ilün Mütefâilün Müstefilâtün Gelmiyorken Gelecekmiş Gelenlerin Gelenlerden Gelenlerle Gelmektedir Gelemez misin Gelmem demişsin 1 den 5 heceliye kadar olan tef ileler arûz kalıplarını oluşturur. Belirli bir kalıp ve ondan doğan kalıp grubuna bahir denir. Türk arûzunda kullanılan bahirler ve bu bahirlerde yer alan vezin kalıpları Tablo 2 de gösterilmiştir. Tablo 2. Türk arûzunda kullanılan bahirler ve vezin kalıpları (Devellioğlu, 2002: 66) Bahir Hezec Recez Remel Vezin Kalıbı Mefâîlün Mefâîlün Mefâîlün Mefâîlün Mefâîlün Mefâîlün Faûlün Mefâîlün Feûlün Mefâîlün Faûlün Mef ûlü Mefâîlün Mef ûlü Mefâîlün Mef ûlü Mefâîlü Mefâîlü Faûlün Mef ûlü Mefâîlün Faûlün Mef ûlü Mefâîlü Faûl Müstef ilün Müstef ilün Müstef ilün Müstef ilün Müfte ilün Müfte ilün Müfte ilün Müfte ilün Müfte ilün Mefâilün Müfte ilün Mefâilün Müfte ilün Müfte ilün Fâilün Müstef ilâtün Müstef ilâtün Mefâilün Mefâilün Mefâilün Mefâilün Fâilâtün Fâilâtün Fâilâtün Fâilün Fâilâtün Fâilâtün Fâilün Fâilâtün (Feilâtün) Feilâtün Feilâtün Feilün (Fâ lün) Fâilâtün (Feilâtün) Feilâtün Feilün (Fâ lün) 44

6 Münserih Müfte ilün Fâilün Müfte ilün Fâilün Müstef ilün Faûlün Müstef ilün Faûlün Muzârî Mef ûlü Fâilâtü Mefâîlü Fâilün Mef ûlü Fâilâtün Mef ûlü Fâilâtün Müctes Mefâilün Feilâtün Mefâilün Feilâtün Mefâilün Feilâtün Mefâilün Feilün (Fâ lün) Serî Hafif Mütekarib Müfteilün Müfteilün Fâilün Fâilâtün (Feilâtün) Mefâîlün Feilün (Fâ lün) Faûlün Faûlün Faûlün Faûlün Faûlün Faûlün Faûlün Faûl Kâmil Mütefâilün Mütefâilün Mütefâilün Mütefâilün Tavîl Usûl Mütefâilün Faûlün Mütefâilün Faûlün Her mısrâı veya daha fazla Fâilâtün ve bir Fâilün den oluşur. 45 Vuruşların kıymetleri birbirine eşit veya eşit olmayan, fakat mutlaka kuvvetli, yarı kuvvetli ve zayıf zamanların belli bir şekilde sıralanmasından meydana gelen belirli kalıplar halindeki sayı veya vuruş gruplarına usûl, vurulan her parçaya darb denir. (Özkan, 2006: ) Her usûlü oluşturan kuvvetli ve zayıf vuruşların sayı ve uzunlukları farklıdır. Meşkedilecek eserin melodik örgüsü de dikey olarak eserin usulüyle ilişki içindedir. Her melodi, perde ya da nağme zorunlu olarak usûl kalıbının bir ya da birkaç darbına tekabül eder ve böylece usûl kalıbı vurulduğu zaman bu kalıbın düşey dengi olan melodik yapıyı, besteyi hatırlamak kolaylaşır (Behar, 2006: 16). Bir usûle ait ana kalıbın gelişi güzel olmadan, usulün kuvvetli ve zayıf zamanlarına sadık kalarak daha küçük parçalara ayrılarak vurulmasına o usûlün velvelesi denir. Çalışmamızda konu edindiğimiz hafif usûlünün ana kalıbı (üst satırda) ve velvelesi (alt satırda) Şekil 1. de gösterilmiştir.

7 Şekil 1. Hafif usûlü TRT TSM Sözlü Repertuar Listesinde Bulunan Hafif Usûlündeki Kârlar, Vezinleri ve Bahirleri TRT TSM sözlü repertuar listesinde bulunan ve notası tespit edilen kâr formundaki 51 eserden 25 eserin hafif usulünde olduğu 25 eserden birinin vezni ve bahri tespit edilememiştir. Geri kalan 24 eserin 12 tanesi Hezec bahrinde, 10 tanesinin Remel bahrinde, 1 tanesinin Müctes bahrinde, 1 tanesinin de Muzâri bahrinde olduğu tespit edilmiştir. Bu eserler Tablo 3 de gösterilmiştir. Tablo 3. TRT TSM Sözlü repertuar listesinde bulunan hafif usûlündeki kârlar 46 No Repertuar No Eserinİlk Dizesi Usûl Vezni Bahri Gül bî-rûh-i yâr hoş nebâşed Hafîf Mef ûlü/me fâilün/fa ûlün Hezec Ez şevk-i tü an zülf-i cemâl-i tü ne dîdim Hafîf Mef ûlü/mefâ îlü/mefâ îlü/fa ûlün Hezec Ey şehin şâhi Horasân yâ İmâm ibnü l Hafîf Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün Remel Ruhsâr-ı tü çün âyine-i sûret-i ma'nist Hafîf Mef ûlü/mefâ îlü/mefâ îlü/fa ûlün Hezec Ez şevk-i likâ aşk-ı Hafîf Mef ûlü/mefâ îlü/mefâ îlü/fa lün Hezec

8 cemâlest ü dîdim Âfet-i sad dûdimânî âteş-i sad harmenî Hafîf Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün Remel İmrûz hevâyı bagest Hafîf?? Nemî keşed ser-i mûy-i dilem be bâğ-ı behişt Hafîf Mefâ ilün/fe ilâtün/mefâ ilün/fe ilü n Müctes Ey ki dostân âşıkân âşık-i zârem çi kunem Der sipihr-i sîne-em dâğı mahabbet kevkebet Hafîf Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün Remel Hafîf Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün Remel Mevsim-i nevrûz erişdi geldi eyyâmı bahâr Hafîf Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün Remel Dil esîr-i kâkül-i câmder hemi an geç küleh Hafîf Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün Remel Sûr-i şâhi eyledi âlâm-ı tay Hafîf Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün Remel Aşk-ı tü nihâl-i hayret âmed Hafîf Mef ûlü/me fâilün/fa ûlün Hezec Sâkî be-nûr-ı bâde ber efrûz câm-ı Hafîf Mef'ûlü/Fâ'ilâtü/Mefâ'îlü/Fâ'ilün Muzâri

9 mâ Dil şevk-i lebet müdâmi dâred Hafîf Mef'ûlü/Mefâ'ilün/Fa'ûlün Hezec Pek sevdim efendim seni gâyetle beğendim Hafîf Mef ûlü/mefâ îlü/mefâ îlü/fa ûlün Hezec Ey çerh-i sitemger dili nâlâna dokunma Hafîf Mef ûlü/mefâ îlü/mefâ îlü/fa ûlün Hezec Azm-i dîdâr-i tü dâred cân-i ber leb âmede Ey fürûg-i mâh-i hüsn ez rûy-i rahşân-i şumâ Hafîf Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün Remel Hafîf Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün Remel Ahû zi tü amûht-ü be hengâm-ı devîden Hafîf Mef ûlü/mefâ îlü/mefâ îlü/fa ûlün Hezec Sultân-ı kerem şâh-ı adâletsin efendim Hafîf Mef ûlü/mefâ îlü/mefâ îlü/fa ûlün Hezec An siyeh çerde ki şîrînî-i âlem bâ ûst Hafîf Fâ ilâtün/fe ilâtün/fe ilâtün/fâ lün Remel Ey pâdişeh-i saltanat ârâyı yegâne Hafîf Mef'ûlü/Mefâ îlü/mefâ îlü/fa ûlün Hezec 22 Ahû zi tü Hafîf Mef ûlü/mefâ îlü/mefâ îlü/fa ûlün Hezec

10 5 224 amûht-ü be hengâm-ı devîden 1.Hezec Bahrinde Bestelenen Kârların Usûl-Arûz Vezni Yönünden İncelenmesi Bu bölümde, Hezec bahrinde bestelenen 12 adet kâr, vezin kalıplarına göre incelenmiştir Mef ûlü/me fâilün/fa ûlün Eser: Mâhûr Kâr Bestekâr: Abdülkâdir-i Merâgî Güfte : 1. Gül bî-ruh-i yâr(ı) hoş nebâşed 2. Bî-bâde behâr(ı) hoş nebâşed 3. Tarf-ı çemen ü hevâ-yı bûstân 4. Bî-lâle izâr(ı) hoş nebâşed 5. Can nakd-i muhakkarest(i) Hâfız 6. Ez-behr-i nisâr(ı) hoş nebâşed Şekil Mef û lü Me fâ i lün Fa û Gül bi ru hi yâ r(ı) hoş ne bâ hoş ne bâ bâ Bî bâ de be hâ r(ı) hoş ne bâ şe d(i) yâ ri men câ nım Tar fı çe me nü he vâ yı bus tân tân yâr yâr Bî lâ le i zâ r(ı) hoş ne bâ şe d(i) yâ ri men câ nım Can nak di mu hak ka res ti hâ res t(i) ha fız Ez beh ri ni sa r(ı) hoş ne bâ şe d(i) yâ ri men câ nım lün şed Şekil 2 incelendiğinde, - Eserin 1. ve 5. dizelerinde kelime tekrarı ile diğer dizelerinde ise terennüm ile usûlün tamamlandığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımına bakıldığında; tüm dizelerde Mef û lü Mefâilün tef ilelerinin usûlün 11 zamanlık kısmında benzer biçimde kullanıldığı, Fa ûlün tef ilesinin lün hecesinde farklılıklar gösterdiği 1 Hezec bahrinde olan bu vezin, İran şiirinde kullanılan vezinlerdendir. Türk arûz kalıbında yer almamaktadır. (Köprülü, F. Edebiyat Araştırmaları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. 1999, s.333)

11 Eser: Sûzinâk Kâr Bestekâr: Mehmed Zekâî Dede 1. Dil şevk-i lebet müdâmi dâred 2. Yâ Rab zi lebet çikâmi dâred 3. Sevdâ-i yi zülf-ü yâri dâîm 4. Der dâm-i belâ makâmı dâred 5. Hâfız çidemi hoş esti meclis 6. Kesyâb-ı tarâb tamâmı dâred Şekil Şekil 3 incelendiğinde, - Tüm dizelerde, vezin kalıbının usûlün 18 zamanlık kısmında kullanıldığı, kalan 14 zamanlık kısmının tamamlanması için terennüm kullanıldığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının tüm dizelerde benzer biçimde olduğu Eser: Rast Kâr-ı Müşterek Bestekâr: İsmail Dede Efendi & Reis Mahmut Efendi 1. Aşk-ı tü nihâl-i hayret âmed 2. Vasl-ı tü kemâl-i hayret âmed 3. Ez her tarafî ki gûş(i) kerdem 4. Âvâz-i suâl-i hayret âmed 5. Ser tâ be kadem vücûd-i Hâfız 6. Der aşk-ı nihâl-i hayret âmed

12 Şekil 4. Mef û lü Me fâ i lün Fa û lün Aş kı tü ni hâ li hay re tâ med hey hey hey râ nâ yı men câ nım Vas lı tü ke mâ li hay re tâ med hey hey hey râ nâ yı men câ nım Ez her ta râ fi ki gû ş(i) ker dem hey hey hey râ nâ yı men  vâ tzı su â li hay ret â med hey hey hey râ nâ yı men Ser tâ be ka dem vü cû di Hâ fız hey hey hey râ nâ yı men câ nım Der aş kı ni hâl li hay ret â med hey hey hey râ nâ yı men câ nım Şekil 4 incelendiğinde, - Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün 16 zamanlık kısmında (yarısında) kullanıldığı, kalan 16 zamanlık kısmın tamamlanması için terennüm kullanıldığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının tüm dizelerde benzer biçimde olduğu 1.2. Mef ûlü/mefâ îlü/mefâ îlü/fa lün Eser: Uşşak Kâr Bestekâr: Abdülkâdir-i Merâgî Güfte : 1. Ez şevk-i likâ aşk-ı cemâlest ü dîdim 2. Zan bülbül-i şûrîde hayâlest ü dîdim 3. Hâlem çi yahşî yemân âyed 4. Taht-ı dil hüsrevân âyed 5. Âyed çü sıfat hûr-i likâ estü nedim 6. Ey (Ez) gevher-i yekdâne-i hüsneş tu dîdim 7. Kakül ki be misk-i huten 8. Leb tü ki hab-ı berçemen Şekil 5.

13 Mef û lü Me fâ î lü Me fâ î lü Fa lün Ez şev ki li kâ aş kı ce mâ les tü dî dim aha yâ ri men Zan bül bü li şû rî de ha yâ les tü dî dim aha yâ ri men  yed çü sı fat hû ri li kâ es tü ne dim aha yâ ri men Ey gev he ri yek dâ ne i hüs neş tü dî dim aha yâ ri men Şekil 5 incelendiğinde, - Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün 25 zamanlık kısmında kullanıldığı, kalan 7 zamanlık kısmın terennüm ile tamamlandığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının tüm dizelerde benzer biçimde olduğu 1.3. Mef ûlü/mefâ îlü/mefâ îlü/fa ûlün Eser: Uşşak Kâr 52 Bestekâr: İsmail Hakkı Bey 1. Ey pâdişeh-i saltanat ârâ-yı yegâne 2. Zâtındır eden bahş-ı şeref şevket-ü sâne 3. İkbâlin ola haşre kadar nâ-mütenâhî 4. Nûr-ı keremin münteşir aktâr-ı cihâne Şekil 6. Şekil 6 incelendiğinde, - Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün tamamında kullanıldığı,

14 - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının tüm dizelerde benzer biçimde olduğu Eser: Bayâtî Kâr Bestekâr: Bolâhenk Nûri Bey Güfte : 1. Ahû zi tü amûht-ü be hengâm-ı devîden 2. Remkerden-ü istâden-ü vâbes nikerîden 3. Şem-i ez men-ü pervâne zi men amûht 4. Efrûhten-ü sûhten-ü câme derîden Şekil Pek sev dim e fen dim gâ yet le be ğen dim Mef û lü Me fâ î lü Me fâ î lü Fa û lün  hı  hu zi tü a muh tü be hen gâ mı de vî den Rem ker de nü is tâ de nü vâ beş ni ni ke ri den Şem ez me nü per vâ ne zi men gül zi men a muht Ef ruh te nü vü ruh te nü vü câ me me de ri den Şekil 7 incelendiğinde, - Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün 2 defa kullanılarak (64 zamanda) tamamlandığı, - 1. dizede güfte haricinde Ah hecesi ile, diğer dizelerde Es (Notada duraklama zamanını gösteren işaret) ile başlandığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının dizelerde farklılıklar gösterdiği Eser : Sûzinâk Kâr Bestekâr: Neyzen Ali Rızâ Bey

15 Güfte : Şekil Ahû zi tü amûht-ü be hengâm-ı devîden 2. Remkerden-ü istâden-ü vâbes nikerîden 3. Şem-i ez men-ü pervâne zi men amûht 4. Efrûhten-ü sûhten-ü câme derîden Pek sev dim e fen dim gâ yet le be ğen dim Mef û lü Me fâ î lü Me fâ î lü Fa û lün  hû zi tü â muh tü be hen gâ mı de vî den Rem ker de nü is tâ de nü vâ bes ni ke rî den Şem ez me nü per vâ ne zi men gül zi men â muht Ef rûh te nü suh te nü câ me de rî den Şekil 8 incelendiğinde, - Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün zamanını tamamında kullanıldığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımına bakıldığında; vezin kalıbının fâ ûlün tef ilesinin lün hecesine denk gelen güfte hecesinde, 1. ve 3. ile 2. ve 4. dizelerin farklılık gösterdiği, diğer kısımlarda benzer biçimde olduğu Eser: Nihavend Kâr Bestekâr: Hacı Fâik Bey 1. Ey çerh-i sitemger dil-i nâlâna dokunma 2. Hicr âlemidir itdiğim efgâne dokunma 3. Ey tîğ-i elem yâreledin cismimi bâri 4. Cânânıma nezr eylediğim câne dokunma 5. Ey bâde eğer yârim içerse seni bensiz 6. Vir neş e fakat nergis-i mestâne dokunma

16 Şekil 9. Mef û lü Me fâ î lü Me fâ î lü Fa û lün Mef û lü Me fâ î lü Me fâ î lü Fa û lün Ey çer hisi tem ger di li nâ lâ ne do kun mâ Hic râ le mi dir et di ğim ef gâ ne do kun mâ Ey ti ği e lem yâ re le din cis mi mi bâ ri câ nâ nı ma nez rey le di ğim câ ne do kun mâ Ey bâ de e ğer yâ ri mi çer se se ni ben siz ver neş e fa kat ner gi si mes tâ ne do kun mâ Şekil 9 incelendiğinde, - Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün tamamında kullanıldığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının tüm dizelerde benzer biçimde olduğu Eser: Acemaşîran Kâr Bestekâr: İsmail Hakkı Bey 1. Sultân-ı kerem şâh-ı adâletsin efendim 2. İn âmını âmm kâr-ı letâfetsin efendim 3. Ebvâb-ı hümâyûnuna üftade olan 4. Her bî-vâyeye bâdî-i saadetsin efendim Şekil 10. Mef û lü Me fâ î lü Me fâ î lü Fa û lün Mef û lü Me fâ î lü Me fâ î lü Fa û lün Sul tâ nı ke remşâ hı a dâ let si ne fen dim İn â mı nı âm kâ rı le tâ fet si ne fen dim Eb vâ bı hü mâ yû nu ne üf tâ de o lan her bî vâ ye ye bâ di i sa â det si ne fen dim Şekil 10 incelendiğinde,

17 - Güftenin 1. ve 2. dizeleri ile 3. ve 4. dizelerinin birlikte kullanılarak usûlün tamamladığı, diğer bir deyişle usûlün tamamlanması için vezin kalıbının 2 defa kullanıldığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımına bakıldığında; 1. ve 2. dizeler ile 3. ve 4 dizelerde benzer biçimde kullanıldığı Eser : Segâh Kâr Bestekâr: Abdülkâdir-i Merâgî Güfte : 1. Ruhsâr-ı tü çün âyine-i sûret-i ma'nest 2. Der subh-u cebînest-i bi-envâr tecellest 3. Hem cilve-i ubûd-i ki dil mest lika 4. Mecnûn çi küned keşmekeşez cân-ı bikîlest 5. Dil ki çukâsem be cemâlest neş e vü şâd 6. Der neş e-i vü sûret-i hûy-i tü beûbest Şekil Mef û lü Me fâ î lü Me fâ î lü Fa û lün Ruh sâ rı tü çün â yi ne i sû re ti mâ nest Deredim di ta dim dil le re dil ler ler dir ten dir te ne ni te nen dir tâ ni ten Der sub hu ce bî nest he me en vâ rı te cel lest â hey â hey â hey â hey yâr zi bâ yi men hey Hem cil ve i û bû di ki dil mest li kâ şud me ci nûn çi kû ned keş me ke şez câ nı bi kî lest Hey Dil ki çu kâ sem be ce mâ lest ne şe vü şâd yâr dir ten Düm de rel lâ dir dir tâ nâ de re til lil lâ ni ten Der neş e i vü sû re ti hû yi tü be û best a hey a hey yâr yâr zi ah ha a ha hey hey râ Şekil 11 incelendiğinde, - 1,2,3 ve 5. dizelerde, vezin kalıbının usûlün 16 zamanlık kısmında (yarısında) kullanıldığı, kalan 16 zamanlık kısmın tamamlanması için terennüm kullanıldığı, - 3. ve 4. dizelerin birlikte kullanılarak usûlün tamamladığı, - 4. dizede güfte haricinde Hey hecesi ile başladığı Eser: Dügâh Kâr Bestekâr: Hacı Fâik Bey

18 Şekil Pek sevdim efendim seni gâyetle beğendim 2. Gel gayre kıyâs itme beni cânım efendim 3. Bin cân ile âşık olalı sen gibi mâhe 4. Gönlümde keder kalmadı ey zülfü kemendim Mef û lü Me fâ î lü Me fâ î lü Fa û lün Pek sev dim e fen dim se ni gâ yet le be ğen dim Gel gay re kı yâs it me be ni câ nı me fen dim Bin câ ni le â şık o la lı sen gi bi mâ he Gön lüm de ke der kal ma dı ey zül fü ke men dim Şekil 12 incelendiğinde, - Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün tamamında kullanıldığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının tüm dizelerde benzer biçimde olduğu Eser: Rast Kâr Bestekâr: Abdülkâdir-i Merâgî 1. Ez şevk-i tü an zülf-i cemâl-i tü ne dîdim 2. Ez pây-i fütâdim be gûyet ne resîdim 3. Nâmi tü ne bürdim ki ez hûş bireftim 4. Yâdi tü kerdim ki ez hûn ne tabîbim 5. Feryâd besî kerdem ü feryâd resî nist 6. Gûya ki derin kubbe-i firûze kesi nist

19 Şekil 13. Mef û lü Me fâ î lü Me fâ î lü Fa û lün Ez şev ki tü an zül fi ce mal a ce mâ li tü ne dî dim Ez pâ yi fü tâ dim bi gû yed a bi gû yed ne re si dim Nâ mi tü ne bür dim ki ez hûş a ez hûş bi bi ref tim dim Yâ dı tü ker dim dim ki ez hû a hu n(i) ne ne tâ bi bim Fer yâd be sî ker de mü fer yâ d(ı) a fer yâ d(ı) re sid nist Gû yâ ki de rin kub be i fi a fi rû ze ke si nist Şekil 13 incelendiğinde, - Tüm dizelerde güfte içerisinde kelime tekrarı ile usûlün tamamlandığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımına bakıldığında; 1,3 ve 5. dizeler ile 2,4,6. dizerlerde benzer biçimde olduğu 2. Remel Bahrinde Bestelenen Kârların Usûl-Aruz Vezni Yönünden İncelenmesi 58 Bu bölümde, Remel bahrinde bestelenen 10 adet kâr, vezin kalıplarına göre incelenmiştir Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün Eser: Bûselik Kâr Bestekâr: İsmâil Dede Efendi 1. Sûr-i şâhî eyledi âlâm-ı tayy 2. Nağme-saz oldu gönül hey yâri hey 3. Bu donanma-yı ferahzâde cihân 4. Neş esinden cûş eder mânend-i ney 5. Âsumândan tâ bu sûrun seyrine 6. Verd-i hurşîd encüm-i nâhid-i pey 7. Dem bu demdir zevk u şevkinden gönül 8. Kâre agâz eylesün mânend-i ney

20 Şekil 14. Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lün Ah Sû ri şâ hî ey le di â lâ mı tay hey şâ hı men Ah Nâğ me sâz ol du gö nül hey yâ ri hey hey şâ hı men Ah Bu do nan ma yı fe râh zâ de ci hân hey şâ hı men Ah Neş e sin den cûş e der mâ nen di ney hey şâ hı men Ah  su man dan tâ bü sû run sey ri ne hey şâ hı men Ah Ver di hur şîd en cü mi nâ hi di pey hey şâ hı men Ah Dem bu dem dir zev ki şev kin den gö nül hey şâ hı men Ah Kâ re â ğaz ey le sin mâ nen di ney hey şâ hı men Şekil 14 incelendiğinde; - Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün 22 zamanlık kısmında kullanıldığı, kalan 10 zamanlık kısmının tamamlanması için terennümler kullanıldığı, - Tüm dizelerin güfte haricinde Ah hecesi ile başladığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının tüm dizelerde benzer biçimde olduğu Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün Eser: Segâh Kâr Bestekâr: Abdülkâdir-i Merâgî 1. Ey şehin şâh-ı Horasân yâ İmâm ibnü l Hümâm 2. Ser fedâ-yi hâk-i râhet şâh Ali Mûse r-rızâ 3. Ey şeh-i cûd u sahâvet lûtf u hulk u merhamet 4. Şehsuvâr-ı mîr-i meydân gâzi-yi rûz-i vegâ Şekil15. Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lün Ey şe hin şa hı Ho ra sân yâ i mam ib nül hü mâm Ser fe da yi ah hâ ki râ het şâh A li Mû ser rı zâ a mân Ey şe hi cû du se hâ vet lût fu hul kû mer ha met Şeh su vâ rı mî ri mey dân gâ zî yi rû zi ve gâ

21 Şekil 15 incelendiğinde; - 1, 3 ve 4. dizelerde güftenin vezin kalıbının usûlün tamamında kullanıldığı, - 2. dizede usûlün tamamlanması için terennüm kullanıldığı, - 2. dizenin içerisinde güfte haricinde Ah hecesinin kullanıldığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının tüm dizelerde benzer biçimde olduğu Eser: Hümâyûn Kâr Bestekâr: Dâmad İbrâhim Paşa 1. Ey ki dostân âşıkân âşık-i zârem çi kunem 2. Çâre sabrest velî sâbir nedârem çi kunem 3. Ey tabîbân in heme zahmet mekeş ayb meber 4. Râz-ı men mîâyed ezvey ver nedârem çi künem Şekil Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lün Âh Ey ki do s(u) tân â şı kâ n(ı) â şı kı zâ rem çi kû nem Çâ re sâ b(ı) res t(i) ve li sa bir ne da rem çi kû nem Âh Ey ta bî bân in he me zah met me keş ay b(i) me ber Âh Râ zı men mi â ye dez vey ver ne dâ rem çi kû nem Şekil 16 incelendiğinde; - Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün tamamında kullanıldığı, - 1, 3 ve 4. dizelerin güfte haricinde Ah hecesi ile başladığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının tüm dizelerde farklılıklar olduğu Eser: Şevk ü Tarâb Kâr Bestekâr: Sultan III. Selim

22 Şekil Der sipihr-i sîne-em dâğ-ı mahabbet kevkebet 2. Lik-i an mehveş kûcâ bined ki rûziş bişebed 3. İltifât-ı aşk-ı dâred hüsn-i râ şirin-edâ 4. Girye-i Galib bera-yı hande-i zir-i lebed Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lün Âh Der si pih ri si ne em dâ ğı mu hab bet kev ke bed Âh li ki ah meh veş kü câ bi ned ki rû zîş bî şe bed Âh il ti fâ tı aş kı dâ red hüs ni râ şî rin e dâ Âh Gir ye i gâ lib be râ yı han de i zi ri le bed Şekil 17 incelendiğinde; - Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün tamamında kullanıldığı, - Tüm dizelerin güfte haricinde Ah hecesi ile başladığı, 61 - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının tüm dizelerde benzer biçimde olduğu Eser: Arazbar Bûselik Kâr Bestekâr: Hacı Sâdullah Ağa Şekil Mevsim-i nevrûz erişdi geldi eyyâm-ı bahâr 2. Hoş hırâmım eyler elbet yine azm-i lâlezâr 3. Sen de ey dil bülbül âsâ nağme-sâz ol ki bu dem 4. Eyleyince kâre âgâz eylesün cânâne kâr

23 Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lün Âh Mev sî mi nev rûz e riş di gel di ey yâ mı ba hâr Âh Hoş hı râ mım ey ler el bet yi ne â z(i) mi lâ le zâr Âh Se n(i) de e y(i) dil bül bül â sâ nağ me sâz ol ki bu dem Âh E yi le yin ce kâ re â ğaz ey le sün câ nâ ne kâr Şekil 18 incelendiğinde; - Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün tamamında kullanıldığı, - Tüm dizelerin güfte haricinde Ah hecesi ile başladığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının tüm dizelerde benzer biçimde olduğu Eser: Uşşak Kâr Bestekâr: Hacı Sâdullah Ağa 1. Dil esîr-i kâkül-i câmder hemi an geç küleh 2. Geşt-i likin men nedîdem iltifât-ı nim-nigeh 3. Hûş-i men Şâkîr rubûd-i çeşm-i bimârî ki ol 4. Mest-i bâşed bî mey-ü bî kihl bâşed o siyeh Şekil 19. Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lün Âh Dil e sî ri kâ kü li câm der he mi an geç kü leh Geş ti li kin men ne dî dem il ti fât nim ni geh Âh Hû şi men şâ kîr ru bûd an çeş mi bi mâ rî ki ol Ney mes ti bâ şed bî me yü bî kih li bâ şed o si yeh Şekil 19 incelendiğinde;

24 - Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün tamamında kullanıldığı, - 1. ve 3. dizenin güfte haricinde Ah hecesi ile, 2. dizenin es ile, 4. dizenin ise güfte haricinde Ney hecesi ile başladığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının tüm dizelerde benzer biçimde olduğu Eser: Hicaz Kâr Bestekâr: Bolâhenk Nûri Bey Şekil Azm-i dîdâr-i tü dâred cân-i ber leb âmede 2. Bâz gerded? Yâ berâyed? Çîst fermân-i şumâ 3. Ey fürûg-i mâh-i hüsn ez rûy-i rahşân-i şumâ 63 Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lün Ah Az mi dî dâ rı tü dâ red câ nı ber leb â me de Bâ z(ı) ger ded yâ be râ yed çis t(i) fer mâ nı şü mâ Ah Ey fü rû ğı mâ hi hüs nez rû yi rah şâ ni şü mâ Şekil 20 incelendiğinde; - Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün tamamında kullanıldığı, - 1. ve 3. dizelerde güfte haricinde Ah hecesi ile, 2. dizede es ile başlandığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının tüm dizelerde benzer biçimde olduğu Eser: Hicaz Kâr Bestekâr: Bolâhenk Nûri Bey

25 Şekil Ey fürûg-i mâh-i hüsn ez rûy-i rahşân-i şumâ 2. Âb-i rûy-i hûbî ez çâh-i zenehdân-i şumâ 3. Key dehed in garaz yârab ki hemdestân şevend 4. Hâtir-i mecmû-i mâ zulf-i perîşân-i şumâ 5. Azm-i dîdâr-i tü dâred cân-i ber leb âmede 6. Bâz gerded? Yâ berâyed? Çîst fermân-i şumâ Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lün Ah Ey fü rû ğı ma hi hüs nez rû yi rah şâ nı şü mâ Ah  bı rû yi hû bi ez câ hı ze neh dâ nı şü mâ Ah Key de hed des in ga raz Yâ Rab ki hem des tân şe vend Ah Hâ tı rı mec mu i mâ zül fü pe rî şâ nı şü mâ Ah Az mi dî dâ rı tü dâ red câ nı ber leb â me de Ah Ba zı ger ded yâ be râ yed çıs t(ı) fer mâ nı şü mâ Şekil 21 incelendiğinde; 64 -Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün tamamında kullanıldığı, - Tüm dizlerde güfte haricinde Ah hecesi ile başlandığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının tüm dizelerde benzer biçimde olduğu Eser: Rehâvî Kâr Bestekâr: Gulâm Şâdî Şekil Âfet-i sad dûdimânî âteş-i sad harmenî 2. Sâde levhî bin ki gûyed rahat-i cân-ı menî 3. Be murâd-i yâr bâşed bud ender aşkî o

26 Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lâ tün Fâ i lün  fe ti sad dû di mâ nî â te şi sad har me nî Sâ de lev hi bin ki gû yed râ ha ti câ nı me nî Âh be mu râ di yâ r(i) bâ şed bû di en der aş kı o Şekil 22 incelendiğinde; -Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün tamamında kullanıldığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımına bakıldığında, Fâ ilün tef ilesinin tüm dizlerde benzer biçimde kullanıldığı, diğer tef ilelerin kullanımında farklılıklar olduğu görülmüştür Fâ'ilâtün/Fe'ilâtün/Fe'ilâtün/Fâ'lün Eser: Hicazkâr Kâr 65 Bestekâr: İsmail Hakkı Bey Şekil An siyehçerde ki şîrînî-i âlem bâ ûst 2. Çeşm-i meygûn, leb-i handân, dil-i hurrem bâ ûst 3. Gerçi şîrîndehenân pâdişehânend velî 4. Û suleymân-i zemân est ki hâtem bâ ûst Fâ i lâ tün Fe i lâ tün Fe i lâ tün Fâ lün Fâ i lâ tün Fe i lâ tün Fe i lâ tün Fâ lün An si yeh çer de ki şî rî nî i â lem bâ üst çeş mi mey gûn le bi han dan di li hur rem bâ üst Ger çi şi ri n(i) de he nân pa di şe ha nen d(i) ve lî Û sü ley mâ nı ze mâ nest ki hâ tem bâ üst Şekil 23 incelendiğinde; - Güftede, 1. ve 2. dizeler ile 3. ve 4. dizelerin, usûlün zamanını ikiye bölmek suretiyle (16 zaman) birlikte kullanılarak usûlün tamamladığı,

27 - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımına bakıldığında; 1. ve 3. ile 2. ve 4. dizelerin kullanımının benzer şekilde olduğu görülmüştür. 3. Müctes Bahrinde Bestelenen Kârların Usûl-Aruz Vezni Yönünden İncelenmesi Bu bölümde, Müctes bahrinde bestelenen 1 adet kâr, vezin kalıbına göre incelenmiştir Mefâ ilün/fe'ilâtün/ Mefâ ilün /Fe'ilün Eser: Irak Kâr Bestekâr: Ayıntabî Mehmed Bey Şekil Nemî keşed ser-i mûy-i dilem be bâğ-ı behişt 2. Zi çâk-i pireheni kerde em serâgı behişt 3. Müdâm âyed ez bûy-i tü cân eger âyed 4. Nesîmî anber-i zülfü tü der dimâğ-ı behişt 66 Me fâ i lün Fe i lâ tün Me fâ i lün Fe i lün Ne mî ke şed se ri mû yi di lem be bâ ğı be hişt Zi çâ ki pi re he ni ker de em se ra gı be hişt Ah mü dâ mâ yed ez bû yi tü can e ğer â yed Ne sî mî an be ri zül fü tü der di ma gı be hişt Şekil 24 incelendiğinde; -Tüm dizelerde, güftenin vezin kalıbının usûlün tamamında kullanıldığı, - 3. dizenin Ah hecesi ile başladığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının dizelerde farklılıklar gösterdiği 4. Muzârî Bahrinde Bestelenen Kârların Usûl-Aruz Vezni Yönünden İncelenmesi Bu bölümde, Muzârî bahrinde bestelenen 1 adet kâr, vezin kalıbına göre incelenmiştir Mef ûlü/fâ'ilâtü/ Mefâ îlü /Fâ'ilün Eser: Ferahnâk Kâr

28 Bestekâr: Şâkir Ağa Şekil Sâkî be-nûr-ı bâde ber efrûz câm-ı mâ 2. Mutrib begû ki kâr-ı cihân şud be-kâm-ı mâ Mef û lü Fâ i lâ tü Me fâ î lü Fâ i lün Sâ kî be nû ri bâ de be ref rû z(i) câ mı mâ â râ nâ yı men Mu tı rı bı be gû ki kâ rı ci hân şud be kâ mı mâ a zi bâ yı men Şekil 25 incelendiğinde; - Dizelerde usûlün tamamlanması için terennümler kullanıldığı, - Güftenin vezin kalıbının usûl darplarına göre kullanımının dizelerde farklılıklar gösterdiği 67 SONUÇ TRT TSM sözlü eserler repertuarında bulunan kâr formunda ve hafif ûsulündeki eserlerin usûlarûz münasebeti yönünden incelendiği bu çalışmada sonuç olarak şunları söyleyebiliriz. TRT TSM sözlü eserler repertuarında bulunan 51 adet kâr formundaki eserin, 25 adetinin hafif usûlünde bestelendiği tespit edilmiştir. Hafif usulünde bestelenen ve vezni tespit edilen 24 adet kârın güfteleri incelendiğinde aşağıdaki dağılıma ulaşılmıştır. 12 kâr Hezec bahrinde bestelenmiş, vezin kalıpları aşağıdaki gibi tespit edilmiştir. - 3 kâr, Mef ûlü/mefâilün/fa ûlün, - 8 kâr, Mef ûlü/mefâ îlü/mefâ îlü/fa ûlün, - 1 kâr Mef'ûlü/Mefâ îlü/mefâ îlü/fa lün, 10 kâr Remel bahrinde bestelenmiş, vezin kalıpları aşağıdaki gibi tespit edilmiştir. - 1 kâr Fâ ilâtün/fe ilâtün/fe ilâtün/fa lün, - 8 kâr Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün, - 1 kâr Fâ'ilâtün/Fâ'ilâtün/Fâ'ilün

29 1 kâr Müctes bahrinde bestelenmiş, vezin kalıpları aşağıdaki gibi tespit edilmiştir. - Mefâ ilün/fe ilâtün/mefâ ilün/fe ilün 1 kâr Muzâri bahrinde bestelenmiş, vezin kalıbı aşağıdaki gibi tespit edilmiştir. - Mef'ûlü/Fâ'ilâtü/Mefâ'îlü/Fâ'ilün Eserler usûl-arûz ilişkisi yönünden incelendiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. - Eser içerisinde kelime tekrarı kullanılarak usûlün tamamlanabildiği, - Usûlün belli zamanlarına kadar güftenin kullanıldığı ve kalan zamanlar için terennümler kullanılarak usûlün tamamlanabildiği, - Güftenin dizelerinde vezin kalıbın usûl darplarına göre dağılımına bakıldığında, bazı tef ilelerinde benzer kullanımlara rastlanırken, bazı tef ilelerinde farklı şekilde kullanımlar olabildiği, - Aynı vezin kalıbında bestelendiği halde, bazı eserlerde vezin kalıbının tamamlanması için hafif usulünün iki defa kullanılarak (64 zamanda) veznin tamamlanabildiği, - Güftenin dışında Ah, Hey gibi hecelerle veya es ile esere başlanabildiği, 68 - Aynı vezin kalıbında bestelendiği halde, bazı eserlerde usûlün tamamlanması için iki dizenin birlikte kullanılabildiği, başka bir deyişle vezin kalıbının 2 defa kullanılabildiği sonuçlarına varılmıştır. KAYNAKLAR Behar, C. (2006). Aşk Olmayınca Meşk Olmaz Geleneksel Osmanlı/Türk Müziğinde Öğretim ve İntikal. İstanbul. Bektaş, T. (2005). Relationships Between Prosodic and Musical Meters İn The Beste Form Of Classical Tuskish Music. Asian Music, Bol, Y. (2016). Biçimsel Açıdan Türk Mûsikîsinde Kâr Formu. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çakır, A. (1999). Alişah bç Hacı Büke'nin Mukaddimet'ul Usûl Adlı Eseri. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul. Çetinkaya, H. (1992). Devr-i Kebîr Bestelerde Arûz Usûl İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Devellioğlu, F. (2002). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 19. Basım. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. Harmancı, A. B. (2011). Klâsik Türk Mûsikîsi'nde İkâ Kavramı. Doktora Tezi. İSTANBUL: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

30 İlhan, A. (2003, ARALIK). Klâsik Türk Mûsikîsi 5-10 Zamanlı Usûllerde Usûl-Arûz Vezni İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi. İSTANBUL, TÜRKİYE: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Karaman, S. (2006). Biçim ve Usûl Açısından Abdılkadir Meragi'nin Kârları. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Köprülü, F. (1999). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Köprülü, M. F. (1965). İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Cilt 1. Kurumu, T. D. (1988). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara. Öney, F. (1989). Remel Bestelerde Usûl Güfte Uyumu. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Özkan, İ. H. (2006). Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usûlleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat. Öztuna, Y. (1969). Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi. Say, A. (2002). Müzik Sözlüğü. Müzik Ansiklopedisi Yayınları. Ankara. Tanrıkorur, C. (1998). Müzik Kimliğimiz Üzerine Düşünceler. İstanbul: Ötüken Neşriyat. Tanrıkorur, C. (2003, Aralık). Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi. İstanbul: Dergâh Yayınları. Tura, Y. (2000). Kantemiroğlu, Kitâbu ilmi'l mûsikî alâ vechi'l-hurûfât. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 69