G E N E L M U H A S E B E

Transkript

1 MUHASEBE KAVRAMI G E N E L M U H A S E B E İşletmeler, ekonomik anlamda ayrı bir kişiliğe sahiptirler. Bu kişilik, onları ilişkide bulunduğu tüm kişi ve kuruluşlardan ayırır. Farklı kişi ve kuruluşlar işletme ile ilişki içindedirler. Bu kişi ve kuruluşlar işletme hakkında sürekli bilgi sahibi olmak isterler. Muhasebe, bu kişi ve kuruluşların ihtiyaç duydukları malî nitelikteki bilgileri sağlar. 1. MUHASEBE İLE İLGİLİ ÇEŞİTLİ TANIMLAMALAR Muhasebe, işletmenin dilidir. Muhasebeyi böylesine önemli yapan özellik, işletme hakkında sağladığı bilgilerdir; a) Bir bilgi sistemi olan muhasebe; işletmenin varlıkları, kaynakları ve yaptığı faaliyetlerinin sonucu hakkında bilgi üretir. b) Bu bilgileri işletmeyle ilgili olan kişi ve kuruluşların kullanımına sunar. c) Muhasebe tarafından üretilen bilgiler malî nitelikteki durum ve işlemlere ilişkindir. Bir başka ifadeyle muhasebe, para ya da para ile ifade edilebilen durum ve işlemler hakkında bilgi üretir. Para ile ifade edilemeyen durum ve işlemler, muhasebeye konu edilemez. Örneğin, işletme yöneticilerinin yönetim konusundaki bilgi ve becerileri, işletme ile ilgili kişi ve kuruluşlar açısından önemli bir bilgidir. Ancak bu bilginin para ile ifade edilmesi söz konusu olmadığı için muhasebeye konu edilemez. Bu açıklamalardan sonra muhasebeyi şu şekilde tanımlayabiliriz: Muhasebe; malî nitelikteki işlem ve olayları para ile ifade edilmiş şekilde kaydetme, sınıflandırma, özetleme, analiz etme ve sonuçları yorumlama bilim ve sanatıdır. Muhasebenin daha kapsamlı bir tanımı ise şöyledir: Muhasebe; bir işletmenin varlıklarını ve kaynaklarını tespit ederek bunlarda meydana gelen değişmeleri kayıt ve sınıflandırma yoluyla izleyen, sonuçları özetleyerek üzerinde analiz ve yorumlar yapan ve ulaştığı bilgileri işletme ile ilgili olan kişi ve kuruluşlara raporlayan bir bilgi sistemidir. 2. MUHASEBENİN FONKSİYONLARI Muhasebenin temel görevi bilgi sağlamaktır. Muhasebe bu temel görevini aşağıda verilen BEŞ fonksiyonla yerine getirmektedir. Tespit etme fonksiyonu Muhasebenin tespit etme fonksiyonu, işletmenin sahip olduğu varlıklar ve kaynaklar ile bunlarda değişiklik meydana getiren işlem ve olaylar hakkında bilgi ve belgelerin derlenmesini ifade eder. Muhasebenin bu fonksiyonu, işe başlama veya herhangi bir tarihte işletmenin varlıklarının neler olduğu, bunların değerleri ile bu varlıkların hangi kaynaklardan sağladığını belirler. İzleme (kayıt ve tasnif) fonksiyonu Muhasebenin izleme fonksiyonu, varlık ve kaynaklarda meydana gelen değişmelerin kayıt ve sınıflandırılma yoluyla takibini ifade eder. Kayıt işlemi, varlık ya da kaynaklarda değişmeye neden olan işlem ve olayların ortaya çıkma tarihlerine göre sıralanarak yevmiye defteri ne kaydedilmesi ile gerçekleştirilir. Sınıflandırma ise yevmiye defterine kaydedilen işlem ve olayların özelliklerine göre sınıflara ayrılmasını ifade eder. Sınıflandırma işlemi, yevmiye defterine kaydedilen bilgilerin defterikebire aktarılması ile gerçekleştirilir. Özetleme fonksiyonu Muhasebenin özetleme fonksiyonu, kaydedilmiş ve sınıflandırılmış olan muhasebe bilgilerinin anlamlı bir biçimde kısaltılmasını ifade eder. Özetleme fonksiyonu, periyodik olarak hazırlanan malî tablolar aracılığıyla yapılır. Böylece, kaydedilmiş ve sınıflandırılmış olan çok sayıdaki muhasebe bilgisi malî tablo ve raporlar aracılığıyla özet hale getirilmiş olur.

2 Analiz ve yorumlama fonksiyonu Kaydedilen, sınıflandırılan ve özetlenen muhasebe bilgilerinin daha anlamlı ve kullanılabilir hâle getirebilmesi muhasebenin analiz ve yorumlama fonksiyonu ile mümkündür. Analiz işlemi, mâli tablolarla özet hâle getirilen muhasebe bilgileri üzerinde matematik ya da istatistiksel teknik ve yöntemleri uygulayarak yeni bilgilerin üretilmesi işlemidir. Yorumlama ise tablo ya da rapor şeklinde özetlenen ve analiz yoluyla elde edilen bilgilerin ne anlama geldiğinin ifade edilmesidir. Yorumlama fonksiyonuyla olaylar ile sonuçları arasındaki ilişkiler ortaya konur. Bilgi verme fonksiyonu Muhasebe; kaydetme, sınıflandırma, özetleme, analiz ve yorum yoluyla ürettiği bilgileri, bu bilgilere ihtiyaç duyan kişi ve kuruluşlara iletir. Muhasebe bilgi verme fonksiyonunu, malî tablo ya da özel nitelikli olarak hazırlanmış raporlar aracılığıyla yerine getirir. 3. MUHASEBENİN BİLGİ ÜRETME ÖZELLİĞİ Muhasebenin işletme hakkında malî nitelikli bilgiler ürettiği ve bunları işletme ile ilgili olan kişi ve kuruluşlara sunduğu daha önce ifade edilmişti. Muhasebe bilgilerine ihtiyaç duyan kişi ve kuruluşlar çok çeşitli olmakla birlikte aşağıdaki biçimde gruplanabilir: İşletme yöneticileri, İşletme sahibi ya da sahipleri (ortaklar ), İşletme ile ticarî ilişkide bulunan kişi ve kuruluşlar, Devlet kurumları ( Vergi Dairesi ve SSK gibi ), Kredi kurumları, Sendikalar ve işletme çalışanları, Diğer kişi ve kuruluşlar. MUHASEBEDE KULLANILAN BELGELER (KALINAN YER-Yeni Slayt İçin) (VERGİ USUL KANUNU KAYNAKLI BELGELER) FATURA Tanımı (VUK Md. 229 ): Fatura satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır. Faturanın Şekli (VUK. Md. 230 ): Faturada en az bulunması gereken bilgiler. a)faturanın düzenlenme tarihi, seri ve sıra numarası, b)faturayı düzenleyenin adı, varsa ticaret unvanı, iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi, hesap no c)müşterinin adı, ticaret unvanı, adresi, varsa vergi dairesi hesap numarası, d)malın veya işin türü, miktarı, fiyatı ve tutarı, e)satılan malları teslim tarihi ve irsaliye numarası. Faturanın Nizamı (VUK. Md. 231 ): Faturanın düzenlenmesinde uyulacak esaslar. a) Faturalar sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir. Aynı müessesenin muhtelif şube ve kısımlarında ayrı ayrı fatura kullanıldığı takdirde bu faturalara şube ve kısımlara göre şube veya kısmın isimlerinin yazılması ve özel işaretle seri tefriki yapılması mecburidir. b) Faturalar mürekkeple, makine ile veya kopya kurşun kalemi ile doldurulur. c) Faturalar en az bir asıl ve bir örnek olarak düzenlenir. Birden fazla örnek düzenlendiği takdirde birbirine kaçıncı örnek olduğu işaret edilir. d) Faturaların baş tarafında iş sahibinin veya namına imzaya mezun olanların imzası bulunur. Ticari örf ve teamüllere göre, müşterilerin borçlarını faturanın düzenlendiği anda ödemeleri halinde şirket veya işletme kaşesi faturanın alt tarafına basılarak düzenleyen tarafından imzalanır (Kapalı fatura ). Faturanın düzenlendiği anda ödeme yapılmamış ise işletme kaşesi ve imza faturanın sağ üst kısmına konur (Açık fatura )

3 e) Fatura, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami on gün içersinde düzenlenir. Bu süre içerisinde düzenlenmeyen faturalar hiç düzenlenmemiş sayılır. f) Fatura düzenlemek zorunda olanlar, müşterinin adı ve soyadı ile bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarasının doğruluğundan sorumludur. Fatura düzenleyenin istemesi halinde müşteri ve vergi dairesi hesap numarasını gösterir, belgeyi ibraz etmek zorundadır. Nihai tüketicinin böyle bir sorumluluğu yoktur. Fatura Kullanmak Zorunda Olanlar (VUK. Md. 232 ) Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar kazancı basit usulde tespit edilerek defter tutmak zorunda olan çiftçiler; a) Birinci ve ikinci sınıf tüccarlara, b) Serbest meslek erbabına, c) Kazançları basit usulde tespit olunan tüccarlara, d) Defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilere, e) Vergiden muaf esnafa, Sattıkları emtia veya yaptıkları işler için fatura vermek ve bunlar da fatura istemek ve almak zorundadırlar. Nihai tüketicilerin birinci ve ikinci sınıf tüccarlardan satın aldıkları emtia veya onlara yaptırdıkları iş bedelinin 480,00 YTL yi geçmesi veya bedeli 480,00 YTL den az olsa dahi istemeleri halinde emtiayı satanın veya işi yapanın fatura vermesi mecburidir. SEVK İRSALİYESİ Tanımı (VUK. Md. 320/5): Mal hareketlerini kontrol etmek amacıyla getirilen, malın sevki anında mal ile birlikte bulunan bir belgedir. Şekil Şartlar: Sevk irsaliyesi, fiyat ve bedel hariç olmak üzere faturada yazılı olan bilgileri taşır, faturanın sekil ve nizamına ilişkin esaslara göre düzenlenir. Sevk irsaliyesi üç nüsha olarak düzenlenir ve malın nereye ve kime gönderildiği ayrıca belirtilir. Sevk irsaliyesinde tanzim tarihinden başka fiili sevk tarihine yer verilir. (VUK. GT. 253 ). Sevk İrsaliyesi Düzenlemek Zorunda Olanlar a) Satıcının sattığı malı, alıcıya teslim etmek üzere taşıdığı veya taşıttırdığı hallerde sevk irsaliyesi satıcı tarafından düzenlenir. Satıcı faturayı malla birlikte gönderse dahi, malla birlikte sevk irsaliyesini de bulundurmak zorundadır. b) Satıcının teslim ettiği malın alıcı tarafından taşınması veya taşıttırılması halinde sevk irsaliyesi alıcı tarafından düzenlenir. Ancak, alıcı ve satıcının mutabık kalmaları halinde sevk irsaliyesi satıcı tarafından da düzenlenebilir. Buna göre, satıcının sevk irsaliyesi düzenlemesi halinde alıcı tarafından ayrıca sevk irsaliyesi düzenlenmesi gerekmez. c) Malın faturası olsa bile sevk irsaliyesinin sevk sırasında malla birlikte olması mecburidir. Ancak, alıcının nihai tüketici olması halinde ve malı bizzat veya nakliyeciye taşıttırması halinde sevk irsaliyesi düzenlenmez. Bu takdirde de malın üzerinde fatura veya perakende satış fişinin olması gerekir. İRSALİYELİ FATURA Vergi Usul Kanunu nun mükerrer 257.nci maddesinin Maliye ve Gümrük Bakanlığı na verdiği yetkiye dayanarak fatura ve sevk irsaliyesinin ayrı belgeler olarak değil, isteyen mükellefler açısından irsaliyeli fatura adı altında tek belge olarak düzenlenmesi ve kullanılması esası getirilmiştir. Sattıkları mallar dolayısıyla VUK. 231.nci maddesinin 5 numaralı bendinin mükelleflere tanıdığı, malın tesliminden itibaren faturanın on gün içinde düzenlenmesi imkânında vazgeçerek, bu yükümlülüğü derhal yerine getirmek fatura ve sevk irsaliyesini ayrı ayrı düzenlemeksizin, diledikleri takdirde irsaliyeli fatura düzenleyebileceklerdir. İrsaliyeli fatura uygulamasını seçen mükelleflerden mal satın alan mükelleflerin, bu malları taşımaları veya taşıttırmaları esnasında, irsaliyeli fatura bulunması halinde, bulunması halinde, bunların sevk irsaliyesi düzenleme yükümlülükleri yoktur. İrsaliyeli fatura mükellefler tarafından anlaşmalı matbaalarda fatura ölçülerinde bastırılacaktır.

4 Malı satan mükellefler irsaliyeli fatura yı en az üç örnek olarak düzenleyeceklerdir. En az üç nüsha düzenlenmeyen İrsaliyeli Fatura lar hiç düzenlenmemiş sayılır. İrsaliyeli fatura nın iki nüshası mutlaka malı taşıyan taşıtta bulundurulacak, yoklama ve denetimlerde irsaliyeli fatura nın iki nüshası da ibraz edilecektir. Mükellefler, faaliyetleriyle ilgili olarak irsaliyeli fatura kullanmalarının yanı sıra, fatura ve sevk irsaliyesini ayrı ayrı da kullanabilir. (VUK. GT ) PERAKENDE SATIŞ VESİKALARI Tanımı (VUK. Md. 233 ) Birinci ve ikinci sınıf tüccarlarla defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilerin fatura vermek zorunda olmayan satışları için, başka bir ifade ile 480,00 TL lik haddi aşmayan perakende satışlarını ve yaptıkları işlerin bedellerini belgelendirmek için düzenlenen bir belgedir. Perakende satış vesikaları Çeşitleri; a) Perakende satış fişleri b) Makineli kasaların kayıt ruloları c) Giriş ve yolcu taşıma biletleri d) Ödeme kaydedici cihazlarla verilen belgeler Perakende satış vesikalarının Şekil Şartları a) Perakende satış fişleri: Perakende satış fişlerinde, işletme veya mükellefin adı, soyadı, vergi dairesi adı ve hesap numarası ile seri ve müteselsil sıra numarası yazılır. Fişin düzenlenme tarihi ve alınan paranın miktarına ilişkin bilgilere ait yerler bulunur. b) Giriş ve yolcu taşıma biletlerinde, işletmenin ticaret unvanı veya mükellefin adı ve hesap numarası yazılacaktır. Seri ve sıra numarası, düzenleme tarihi ve alınan paranın miktarına ilişkin bilgiler yer alır. c) Ödeme kaydedici cihaz fişleri: 3100 Sayılı Katma Değer Vergisi mükelleflerin ödeme kaydedici cihazları kullanmaları mecburiyeti hakkında kanun gereğince kullanılan ödeme kaydedici cihazlardan verilen satış fişleridir. GİDER PUSULASI Tanımı (VUK. 234 ): Fatura düzenlemek, vermek ve istemek, almak zorunda olanların bu yükümlülükleri bulunmayanlarla yaptıkları iş ilişkilerini belgelendirmeleri amacıyla kullanılan bir belgedir. Gider Pusulasını Düzenlemek Zorunda Olanlar Gider pusulaları, birinci ve ikinci sınıf tüccarlar kazancı basit usulde tespit edilenlerde dahil defter tutmak zorunda olan serbest meslek erbabı ve çiftçiler tarafından düzenlenir. Vergiden muaf esnafa, yaptıkları işler veya onlardan satın aldıkları mallar için gider pusulası düzenleyerek, bu malı satana ya da işi yapana imza ettirirler. Bu belge, malı satan veya işi yapan tarafından verilmiş fatura yerine geçer. Birinci ve ikinci sınıf tüccarların şahsi eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için gider pusulası düzenlenir. Gider Pusulasının Şekli (VUK. Md. 234) Şartları Gider pusulasının şekline ilişkin yasal hüküm Vergi Usul Kanununun 234 ncü maddesinde yer almaktadır. Bundan başka şekle ilişkin hüküm, Vergi Usul Kanunu uyarınca vergi mükellefleri tarafından kullanılan belgelerin basım ve dağıtımı hakkında yönetmelikte bulunmaktadır. Maliye bakanlığı, Vergi Usul Kanununun 227 nci fıkrasının 225 sıra nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde gider pusulası ile ilgili düzenlemeler yapmıştır. Bu düzenlemeler aşağıdadır. Gider pusulalarında, işin mahiyeti, cinsi, adedi, fiyatı, tutar toplamı, tevkif edilen vergi oranı ve net tutarı, işi yaptıran ile işi yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla soyadları (unvanları) adresleri, varsa vergi dairesi ve hesap numarası seri ve müteselsil sıra numarası ve düzenleme tarihine ilişkin bilgilere yer verilecektir.

5 Örneği bu tebliğ ekinde yer alan gider pusulası, mükellefler tarafından anlaşmalı matbaalara bastırılacak veya notere tasdik ettirilecektir. Gider pusulasının anlaşmalı matbaalarda bastırılması ve kullanılmasında Vergi Usul Kanunu Uyarınca Vergi Mükellefleri Tarafından Kullanılan Belgelerin Basım ve Dağıtımı Hakkında Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. Gider pusulası en az iki örnek olarak düzenlenecektir. En az iki örnek düzenlenmeyen ve yukarıdaki bilgileri eksik olan gider pusulası hiç düzenlenmemiş sayılacaktır. Düzenlenen gider pusulalarının ilk örneği işi yapana veya malı satana verilecek, ikinci örneği ise düzenleyen tarafından saklanacaktır. MÜSTAHSİL MAKBUZU Tanımı (VUK. Md. 235 ) : Küçük çiftçi ve vergiden muaf olan çiftçilerden satın alınan zirai ürünler için düzenlenen ve fatura yerine geçen bir belgedir. Şekil Şartları. Müstahsil makbuzunda düzenleme tarihi, malı satın alan tüccar veya çiftçinin adı, soyadı, unvanı, adresi, vergi dairesi ve hesap numarası, satın alınan malın cinsi, miktarı ve bedeli, tevkif edilen vergi miktarı, malı satan çiftçinin adı soyadı ve ikametgâh adresi, makbuzun seri ve müteselsil sıra numarası bulunur. Müstahsil Makbuzunu Düzenlemek Zorunda Olanlar Müstahsil makbuzunu, birinci ve ikinci sınıf tüccarlarla defter tutmak zorunda olan çiftçiler düzenler. Bu mükellefler, vergiden muaf çiftçilerden, satın aldıkları mahsullerin bedelini ödedikleri sırada, müstahsil makbuzunu düzenlemek zorundadırlar. Mahsulü satın alanın bir adamı veya mutavassıt biri tarafından satın alınması halinde, alınan makbuz bunlar tarafından düzenlenir ve imza olunur. Mahsulün çiftçiden avans üzerine alınması halinde ise, makbuz malın teslimi sırasında düzenlenir. Müstahsil makbuzu, bedelin ödenmesi sırasında (avans suretiyle alınanlar hariç) seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilerek 2 nüsha düzenlenir. Makbuzun ikinci örneği, imzalanarak mahsulü satan çiftçiye verilir. Birinci nüshası ise, mahsulü satan çiftçiye imzalatılarak geriye alınır. Bu nüsha fatura yerine geçer. SERBEST MESLEK MAKBUZU Tanımı (VUK. 236 ): Serbest meslek erbabının, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatı için düzenlendiği bir belgedir. Şekli Şartlar: Makbuzu verenin adı soyadı veya unvanı, adresi, vergi dairesi ve hesap numarası ile makbuzun seri ve müteselsil sıra numarası yazılı olacaktır. Müşterinin adı, soyadı veya unvanı, adresi ve makbuz tarihi ile alınan paranın miktarını yazılabileceği yeterli aralıklarda boş yerler bulunacaktır. Serbest Meslek Makbuzunu Düzenlemek Zorunda Olanlar Serbest meslek erbabının, serbest meslek faaliyetlerinden dolayı tahsilatı için iki nüsha serbest meslek makbuzu düzenlemek ve bir nüshasını müşterisine vermek ve müşteri de bu makbuzu istemek ve almak zorundadır. ÜCRET BORDROSU Tanımı (VUK. 238) : İşverenlerin her ay ödedikleri ücretleri gösterdikleri bordrodur. Bordronun Şekli Şartları: Ücret bordrosunda, hizmet erbabının soyadı, adı, ücretin alındığına dair imzası veya mührü (ücretin ödenmesinde makbuz alınıyorsa imza veya mühür konulmaz ), vergi karnesinin tarih ve numarası, birim ücreti, çalışma süreci veya ücretin ilgili olduğu süre, ücret üzerinden hesaplanan vergiler yer alır. Bordronun hangi aya ait olduğu baş tarafında gösterilir. İşverenler ücret bordrolarını bu esaslara uymak şartıyla diledikleri gibi tanzim edebilirler.

6 Ücret Bordrosu Düzenlemek Zorunda Olanlar İşverenler, her ay ödedikleri ücretler için ücret bordrosu düzenlemek zorundadırlar. Vergide muaf ücretler ile götürü usulde vergiye tabi ücret erbabına ödenen ücretler için bordro düzenlenmez. Genel, katma, özel bütçeli daire ve müesseselerle belediyelerin ücret ödemelerinde kullandıkları vesikalar ücret bordrosu yerine geçer. TAŞIMA İRSALİYESİ Tanımı (VUK. 240): Ücret karşılığında eşya nakleden gerçek ve tüzel kişilerin düzenlediği bir belgedir. Taşıma İrsaliyesi Şekli Şartları: İrsaliyeyi düzenleyenin adı soyadı, irsaliyenin seri ve müteselsil sıra numarası yazılır. Malın ambara giriş tarihi, malın cinsi, malın miktarı, alınan nakliye ücreti tutarına ilişkin sütunlar ile malın kimin tarafından tevdi edildiği, tevdi edenin vergi dairesi ve hesap numarası, malın nereye ve kime gönderildiği, sürücünün adı ve soyadı, vergi dairesi ve hesap numarası, aracın plaka numarasının yazılacağı boş yerler bulunacaktır. Taşıma İrsaliyesi Düzenlemek Zorunda Olanlar Taşıma irsaliyesini, kara, hava ve denizyoluyla ücret karşılığında eşya nakleden gerçek ve tüzel kişiler düzenlemek zorundadır. Taşıma irsaliyesi üç nüsha halinde düzenlenir. Bir nüshası eşyayı taşıttırana, bir nüshası eşyayı taşıyan taşıtın sürücüsüne verilir. Diğer nüshası da taşımayı yapan tarafından saklanır. YOLCU LİSTELERİ Tanımı (VUK. 240 ) : Şehirlerarasında yapılan yolcu taşımalarında yolcu bileti kesmeye mecbur olan mükelleflerde düzenlendiği bir belgedir. GÜNLÜK MÜŞTERİ LİSTESİ Tanımı ( VUK. 240 ): Otel, motel ve pansiyon gibi konaklama yerlerinin odalar, bölmeler ve yatak planlarına uygun olarak düzenledikleri bir belgedir. Düzenlemek Zorunda Olanlar Otel, motel ve pansiyon gibi konaklama yeri işleten gerçek ve tüzel kişiler günlük müşteri listesini düzenlemek zorundadır. DİĞER BELGELER a) Muhabere evrakı (VUK. 241 ) Tüccarların her nevi ticari muamelelerini dolayısıyla yazdıkları ve aldıkları mektuplar (telgraflar ve hesap hülasaları dâhil ) muhabere evrakını teşkil eder. b) Diğer belgeler (VUK. 242) Tüccarlar belirtilenlerin dışında kalan ve bir hüküm ifade eden veya icabında bir hakkın ispatına delil olarak kullanılabilen, mukavelename, taahhütname, kefaletname, mahkeme ilamları gibi hukuki vesikalarla ihbarname, karar örnekleri vergi makbuzları gibi vergi evrakıdır.

7 TÜRK TİCARET KANUNUNDAN KAYNAKLANAN BELGELER KAMBİYO SENETLERİ ÇEK: Tanımı: Çek, bir bankaya hitaben yazılan ve üzerine belirtilen paranın ödenmesini gerektiren kambiyo senettir. Çek emre yazılı bir senettir. Çek hamiline yazılı olarak da düzenlenebilir. Normalde Çeklerde vade yoktur. Fakat uygulamada vadeli çekler kullanılmaktadır. Bunun için keşide tarihi yerine ödenecek tarih yazılır. Örneğin, çeki tarihinde düzenliyorsak ve çeki tarihinde ödemek istiyorsak, çekin keşide tarihini yazmalıyız. Bu çeke vadeli çek denmektedir. Emre yazılı çekin devri ciro ve teslim ile gerçekleşir. Ciro (devir ) iki şekilde olur. 1) Tam ciro: Lehine ciro yapılan kişinin belirtildiği ciro şeklidir. 2) Beyaz ciro: Çekin hamiline yazılı çek gibi dolaşmasını sağlar. Ciro çekin arka yüzüne yapılır. Çekte ibraz aynı yerde 10 gün, başka yerde 1 ay, bir kıtadan başka bir kıtada ödenecekse 3 ay içinde çek bankaya ibraz edilmelidir ve banka tarafından ödenmelidir. Çekte şekil şartları ( TTK. Md. 692) 1) Çek kelimesi 2) Kayıtsız şartsız belli bir meblağın ödeme emri 3) Ödeyecek kimsenin adı, soyadı 4) Ödeme yeri 5) Keşide tarihi ve yeri 6) Keşidecinin imzası Çekte üç taraf vardır. 1) Muhatap (Borçlu)=Banka 2) Lehdar= Alacaklı 3) Keşideci= Çeki düzenleyen kişi BONO (Emre Muharrer Senet ): Bono, Muhatap (Borçlu) tarafından düzenlenip Lehdara (alacaklıya) verilen belli bir miktardaki bir paranın belli bir süre sonunda kayıtsız ve şartsız ödeneceğini gösteren bir kambiyo senettir. Bonoda ciro çeklerde olduğu gibi yapılır. Ciro bononun arka yüzüne yapılır. Bono da Şekil Şartları (TTK. Md. 688) 1) Bono veya emre muharrer senet kelimesi 2) Kayıtsız ve şartsız bir ödeme vaadi 3) Vade 4) Ödeme yeri 5) Kime ve kimin emrine ödenecek ise onun ad ve soyadı 6) Senedin düzenlendiği gün ve yer 7) Bonoyu düzenleyenin imzası Bonoda iki taraf var; 1) Borçlu (Muhatap) 2) Alacaklı (Lehdar ) Bonolar %07,5 Damga vergisine tabidir. POLİÇE: Poliçe, alacaklı tarafın alacağını ödeyecek borçlu (alıcı) üzerine düzenlenen belli bir paranın ödenmesini emreden bir kambiyo senettir. Poliçede şekil şartları (TTK. MD. 583) 1) Poliçe kelimesi 2) Belirli bir meblağın kayıtsız şartsız ödenmesi emri 3) Ödeyecek olan kimsenin adı ve soyadı 4) Vade 5) Ödeme yeri

8 6) Lehdar 7) Keşide tarihi ve yeri 8) Keşidecinin imzası Poliçe ciro edilmiş bonolara benzer. Poliçede üç taraf vardır. 1) Muhatap (Borçlu ) 2) Lehdar (Alacaklı ) 3) Keşideci (Senedi düzenleyen kişi ) Poliçe % 07, 5 Damga vergisine tabidir. DİĞER BELGELER: Bu kapsamdaki diğer belgeler ise TTK dan kaynaklanan hisse senetleri, tahviller, emtia senetleri gibi belgelerdir. TÜRK MEDENİ KANUNUNDAN KAYNAKLANAN BELGELER Türk Medeni Kanunu ndan kaynaklanan ipotekli borç senedi, irad senedi ve rehinli tahviller gibi belgelerdir. İŞLETME İÇİ İŞLEMLERİ KANITLAYICI BELGELER: İşletmenin özelliğine göre zorunlu olmayıp isteğe bağlı olarak düzenlenen belgelerdir. Muhasebe fişleri a) Kasa tahsil fişi: Kasaya giren paralar bu fişe kaydedilir. Amaç paranın nereden geldiğini izlemektir. b) Kasa Tediye (Ödeme) Fişi: Kasadan çıkan paralar bu fişe kaydedilir. Amaç paranın ne amaçla çıktığını izlemektir. c) Mahsup fişi: Kasa ile ilgili olmayan işlemler bu fişe kaydedilir. Amaç kasa ile ilgili olmayan işlemlerin giriş ve çıkışını izlemektir. d) Açılış Fişi Sadece açılış kaydında kullanılır. e) Kapanış Fişi Sadece kapanış kaydında kullanılır. TAHSİL FİŞİ TARİH: FİŞ NO: 36 YEVMİYE NO: 126 HESAP KODU ALACAKLI HESAP İSMİ ALACAK AÇIKLAMA 600 YURT İÇİ SATIŞLAR 150,00 15 NOLU FATURA İLE 391 HESAPLANAN KDV 22,50 15 NOLU FATURA İLE TOPLAM İZAHAT HAZIRLAYAN KONTROL EDEN YETKİLİ İMZALAR

9 TEDİYE FİŞİ TARİH: FİŞ NO: 35 YEVMİYE NO: 256 HS KODU BORÇLU HESAP İSMİ TUTAR AÇIKLAMA 153 TİCARİ MALLAR 200,00 66 NOLU FATURA İLE 191 İNDİRİLECEK KDV 30,00 66 NOLU FATURA İLE TOPLAM İZAHAT HAZIRLAYAN KONTROL EDEN YETKİLİ İMZALAR MAHSUP FİŞİ TARİH: FİŞ NO: 25 YEVMİYE NO: 65 HESAP KODU HESAP İSMİ AÇIKLAMA BORÇ ALACAK 153 TİCARİ MALLAR 25 NOLU FATURA İLE 200, İNDİRİLECEK KDV 25NOLU FATURA İLE 30, SATICILAR 25 NOLU FATURA İLE 230,00 (Ahmet DEMİR ) TOPLAM İZAHAT HAZIRLAYAN KONTROL EDEN YETKİLİ İMZALAR İŞLETMELERİN TÜRLERİNE GÖRE TUTMALARI GEREKEN YASAL DEFTERLER 1) Bilanço Esasına Göre Tutulacak Defterler Birinci sınıf tüccarlar bilanço esasına göre defter tutarlar. Bunlar (VUK. Md. 182 ) 1) Yevmiye Defteri (Günlük defter) 2) Defter-i Kebir (Büyük defter) 3) Envanter ve Bilanço defteri 2) İşletme Hesabı Esasına Göre Tutulacak Defterler İkinci sınıf tüccarlar işletme hesabı esasına göre defter tutarlar. Bunlar (VUK. Md. 193 ) 1) İşleme Hesabı Defteri 2) Serbest Meslek Erbabı Defteri 3) Envanter Defteri Serbest meslek erbabı (bağımsız çalışan doktor, avukat, mühendis, muhasebeci vb. ) Serbest meslek kazanç defteri tutar. (VUK. Md. 210) Defterin bir tarafına giderler, diğer tarafına da hasılat kaydolunur.

10 Kayıt Nizamı ( Defter Tutma Kuralları ) VUK. 215, 216, 217, 218 maddelerinde defterlerin; 1) Türkçe tutulması mecburidir. 2) Mürekkeple veya makine ile yazılır. Kopya kâğıdı kullanılması ve ıstampa damga aletleri ile kopya konulması uygundur. Ancak defterler kapatılıncaya kadar, sadece toplamlar geçici kurşun kalemle yazılabilir. 3) Yevmiye defterinde maddelerde yapılan yanlışlar ancak muhasebe kurallarına göre düzeltilebilir. Diğer defterler ve kayıtlara rakam ve yazılar yanlış yazıldığı takdirde düzeltmeler ancak rakam ve yazı okunacak şekilde çizilmek, üst veya yan tarafına ve yahut ilgili bulunduğu hesaba doğru yazılmak suretiyle yapılabilir. 4) Defterlere geçirilen bir kaydı, çizmek veya silmek suretiyle okunmaz bir hale getirmek yasaktır. 5) Defterlerde kayıtlar arasında usulen yazılmaya mahsus olan satırlar, çizilmeksizin boş bırakılamaz ve atlanamaz. 6) Ciltli defterlerde defter sayfaları ciltten koparılamaz. Tasdikli görülen yapraklarda ve bu yaprakların sırası bozulmaz ve bunlar yırtılamaz. Kayıt Zamanı: VUK. MD. 219 işlemler defterlere zamanında kaydedilir. Şöyle ki; 1) İşlemlerin işin hacmine ve icabına uygun olarak muhasebenin düzen ve açıklığını bozmayacak bir zaman zarfında kaydedilmesi şarttır. Bu gibi kayıtların on günden fazla geciktirilmesi uygun değildir. 2) Kayıtları devamlı olarak muhasebe fişleri ve bordro gibi yetkili kişilerin imza parafını taşıyan belgelere dayanarak yürüten işletmelerde, işlemlerin bunlara işlemesi hükmündedir. Ancak bu kayıtlar esas defterlere 43 günden daha geç işlenmesine imkan vermez. 3) Serbest meslek kazanç defteri günü gününe kaydedilir. Defterlerin Tasdik Zamanı ve Makamı : VUK. Md. 221, 222,223 Defterlerin aşağıda yazılı zamanlarda tasdik ettirilmesi mecburdur. 1) Öteden beri işi devam etmekte olanlar defterlerin kullanacağı yıldan önce gelen son ayda; (Aralık ayı ) 2) Hesap dönemleri Maliye Bakanlığı tarafından tespit edilenler, defterin kullanılacağı hesap döneminden önce gelen son ayda; 3) Yeniden işe başlayanlar, sınıf değiştirenler ve yeni bir mükellefiyete girenler işe başlama, sınıf değiştirme ve yeni mükellefiyete girme tarihinden önce; vergi muafiyeti kalkanlar, muaflıktan çıkma tarihinden başlayarak 10 gün içinde; 4) Tasdike tabi defterlerin dolmasıyla ve diğer sebeplerle yıl içinde yeni defter kullanmaya başlamadan önce; 5) Defterlerini ertesi yılda da kullanmak isteyenler Ocak ayı, hesap dönemleri Maliye Bakanlığına tespit edilenler bu dönemin ilk ayı içinde; Defterler, İş yerinin; iş yeri olmayanlar için ikametgâhın bulunduğu yerdeki notere tasdik ettirilir. Tasdike Tabi Defterler Aşağıda yazılı olan defterlerin tasdik ettirilmesi mecburidir. 1) Yevmiye defteri 2) Envanter defteri 3) İşletme defteri 4) Çiftçi işletme defteri 5) İmalat ve istihsal vergisi defteri 6) Nakliyat vergisi defteri 7) Yabancı nakliyat kurumlarının hasılat defteri 8) Serbest meslek kazanç defteri

11 Defter ve belgelerin saklanma süresi: a) V.U.K na göre İşletmeler defterlerini ve bu defterlere ait belgelerin izleyen yıldan başlayarak 5 yıl, b) T.T. Kanunu na göre 10 yıl saklanması zorunludur. c) Sosyal Güvenlik ile ilgili belgelerin ise 10 yıl saklanma zorunluluğu vardır. TEMEL MALİ TABLOLAR Muhasebe tarafından üretilen bilgiler, öncelikle iki mali tablo ile sunulur. Temel mali tablo olarak ifade edilen bu tablolardan birisi bilanço; diğeri ise gelir tablosu (kar- zarar tablosu) dur. 1. BİLANÇO: Bilânço, temel mali tabloların ilki olarak ifade edilebilir. Bilançonun farklı açılardan ve değişik biçimlerde tanımını yapmak mümkündür. Bilanço Tanımı; bir işletmenin belli bir tarihteki varlıklarını ve bu varlıkların sağlandığı kaynakları net olarak gösteren mali tablodur. Bir başka tanımda bilanço; bir işletmenin belli bir tarihteki kaynaklarını ve bu kaynakların kullanıldığı yerleri (varlıkları) gösteren mali tablodur. Bu tanımlardan hareketle bilançonun; belli bir işletmeye ait olduğu, işletmenin belli bir tarihteki varlık ve kaynaklarını gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu nedenle bir bilânço düzenlendiğinde, hangi işletmeye ait olduğu (işletmenin adı) ve düzenlendiği tarih mutlaka belirtilmelidir. a. Bilânçonun Yapısı Bilançonun yapısı üç bölümde incelenir. Bunlar; Bilânço başlığı, Aktif taraf, Pasif taraf. Bilânço başlığında; bilançonun ait olduğu işletmenin adı ve bilançonun düzenlendiği tarih ile bilânço ibaresi yer alır. Aktif taraf; bilânçonun sol tarafı olup işletmenin bilanço tarihindeki sahip olduğu varlıkları gösterir. Pasif taraf; bilânçonun sağ tarafı olup işletmenin bilânço tarihindeki kaynaklarını gösterir. Bilânço Başlığı KAYA TİCARET İŞLETMESİ NİN AKTİF BİLÂNÇOSU PASİF VARLIKLAR... KAYNAKLAR... Aktif toplamı xxxxxxxxxx Pasif toplamı xxxxxxxxxxx Aktif taraf Pasif taraf 1. Varlık Kavramı ve Unsurları Varlıklar, işletmenin sahip olduğu ekonomik değerleri ifade eder. Bir işletmenin varlıkları; sahip olduğu mevcutlar ile alacaklardan oluşur. Mevcutlar; para, mal, makine, taşıt, bina gibi ekonomik değerleri; alacaklar ise işletmenin çeşitli kişi ve kuruluşlardan olan alacak haklarını ifade eder. VARLIKLAR = MECUTLAR + ALACAKLAR

12 2. Kaynak Kavramı ve Unsurları İşletmeler faaliyetlerini sahip oldukları varlıklarla sürdürebilirler. Varlıkları iki kaynaktan sağlarlar. Bunlardan birincisi Öz kaynak (sermaye), ikincisi ise Yabancı Kaynak (borçlar) dır. Sermaye; işletme sahibi veya sahiplerinin işletmenin varlıkları üzerindeki haklarını gösterir. Borçlar ise işletme dışındaki kişi ve kuruluşların işletme varlıkları üzerindeki haklarını göstermektedir. İşletmenin Kaynaklarını şu şekilde formüle edebiliriz: b. Temel Bilânço Eşitliği KAYNAKLAR= BORÇLAR + SERMAYE Bilânço bir işletmenin varlıklarını ve bu varlıkların sağlandığı kaynakları belirttiğine göre; bilânçoda yer alan varlık ve kaynakların doğal olarak birbirine eşit olması gerekir. Bu da bilânçonun sağ ve sol tarafının birbirine eşit olduğu anlamına gelir. Bu eşitlik bilânço temel eşitliği veya bilanço temel denkliği olarak ifade edilir. Buna göre bilanço temel eşitliğini, aşağıdaki biçimde yazabiliriz: VARLIKLAR ( AKTİFLER )= KAYNAKLAR (PASİFLER ) VEYA MEVCUTLAR+ ALACAKLAR= BORÇLAR + SERMAYE KAYA TİCARET İŞLETMESİ NİN AKTİF BİLÂNÇOSU PASİF MEVCUTLAR... ALACAKLAR... BORÇLAR... SERMAYE... Aktif toplamı xxxxxxxxx Pasif toplamı xxxxxxxxxx İşletmenin sahibi veya sahipleri tarafından konan ekonomik değerleri temsil eden sermayeyi yukarıdaki eşitlikten yararlanarak aşağıdaki biçimde formüle edebiliriz: SERMAYE= VARLIKLAR - BORÇLAR c. Varlık ve Kaynaklardaki Değişmelerin Bilançoda İzlenmesi İşletmeler, faaliyetlerini sürdürürken varlık ve kaynaklarındaki değişmelere sebep olan işlemler yaparlar. Varlık ve kaynaklar üzerinde değişmelere sebep olan bu işlemlere malî ve finansal nitelikli işlemler adı verilir. Mali nitelikteki işlemlere muhasebe işlemleri de denilmektedir. Mali nitelikteki işlemlerin yapılması sonucu işletmenin sahip olduğu varlık ve kaynaklarda değişmeler meydana gelir. Ancak bu değişmeler hiçbir zaman bilânçonun temel eşitliğini bozamaz. Bir başka ifadeyle bilânçonun aktif, pasif eşitliği sürekli olarak korunur. Çünkü sahip olunan her varlığın mutlaka bir kaynağının olması gerekir. Malî nitelikteki işlemlerin varlık ve kaynaklarda meydana getirdiği değişmelerin bilanço üzerinde örneklerle izlenmesi, konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.

13 Örnek: 1 Aralık 20. tarihinde 545,00 TL nakit değerle kurulan Bayraktar Ticaret İşletmesinin aralık ayında yapmış olduğu malî nitelikteki işlemlere ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir: İşletmenin kuruluş tarihindeki bilançosu aşağıdaki biçimde düzenlenecektir. BAYRAKTAR TİCARET İŞLETMESİ NİN AKTİF BİLANÇOSU PASİF 100 KASA 545, SERMAYE 545,00 Aktif Toplamı 545,00 Pasif Toplamı 545,00 Yukarıdaki bilanço şu anlamı ifade etmektedir: İşletmenin, tamamı kasada nakit olan 545,00 TL varlığı vardır. Bu varlığın tamamı işletme sahibi ya da sahipleri tarafından sermaye olarak karşılanmıştır. Adı geçen Bayraktar Ticaret İşletmesinin 2016 yılı aralık ayında yapmış olduğu mali nitelikteki işlemlere ilişkin bilgiler şu şekildedir: İşlem 1: İşletme tarihinde, 245,00 TL lik malı peşin olarak satın alıyor. İşletmenin 3 Aralık 20 tarihli bilançosu ise aşağıdaki biçimde olacaktır. BAYRAKTAR TİCARET İŞLETMESİ NİN AKTİF BİLÂNÇOSU PASİF 100 KASA 300, TİCARİ MALLAR 245, SERMAYE 545,00 Aktif Toplamı 545,00 Pasif Toplamı 545,00 Yukarıdaki bilânço şu anlamı ifade etmektedir. İşletmenin toplam 545,00 TL varlığı mevcuttur. Bu varlığın 300,00 TL si nakit, 245,00 TL si işletmedeki mevcut maldır. Varlıkların tamamı işletme sahibi ya da sahipleri tarafından sermaye olarak karşılanmıştır. İşlem 2: İşletme, 6 Aralık 20 tarihinde 200,00 TL lik malı borçlanarak satın alıyor. İşletmenin 6 Aralık 20 tarihli bilançosu ise aşağıdaki biçimde olacaktır. BAYRAKTAR TİCARET İŞLETMESİ NİN AKTİF BİLANÇOSU PASİF 100 KASA 300, TİCARİ MALLAR 445, SATICILAR (BORÇLAR) 200, SERMAYE 545,00 Aktif Toplamı 745,00 Pasif Toplamı 745,00 Yukarıdaki bilanço şu anlamı ifade etmektedir. İşletmenin toplam 745,00 TL varlığı mevcuttur. Bu varlığın 300,00 TL si kasada nakit, 445,00 TL si maldır. Varlıkların 545,00 TL lik kısmı sermaye ile 200,00 TL lik kısmı satıcılara yapılan borçlanma ile karşılanmıştır.

14 İşlem 3: İşletme 10 Aralık 20 tarihinde alış (maliyet) değeri 100,00 TL olan malı aynı değerden peşin satıyor. Bu durumda, işletmenin 10 Aralık 20 tarihli bilançosu ise aşağıdaki biçimde olacaktır. BAYRAKTAR TİCARET İŞLETMESİ NİN AKTİF BİLANÇOSU PASİF 100 KASA 400, TİCARİ MALLAR 345, SATICILAR (BORÇLAR) 200, SERMAYE 545,00 Aktif Toplamı 745,00 Pasif Toplamı 745,00 Yukarıdaki bilanço şu anlamı ifade etmektedir: İşletmenin toplam 745,00 TL varlığı mevcuttur. Bu varlığın 400,00 TL si kasada nakit, 345,00 TL si mevcut maldır. Varlıkların 545,00 TL lik kısmı işletme sahibi ya da sahipleri tarafından konan sermaye, 200,00 TL lik kısmı ise satıcılara yapılan borçlanma ile karşılanmıştır. İşlem 4: İşletme, 20 Aralık 20 tarihinde satıcılara olan borcunun 150,00 TL lik kısmını ödüyor. Bu durumda, işletmenin 20 Aralık 20 tarihli bilançosu ise aşağıdaki biçimde olacaktır. BAYRAKTAR TİCARET İŞLETMESİ NİN AKTİF BİLANÇOSU PASİF 100 KASA 250, TİCARİ MALLAR 345, SATICILAR (BORÇLAR) 50, SERMAYE 545,00 Aktif Toplamı 595,00 Pasif Toplamı 595,00 Yukarıdaki bilanço şu anlamı ifade etmektedir: İşletmenin toplam 595,00 TL değerinde varlığı mevcuttur. Bu varlığın 250,00 TL si kasada nakit, 345,00 TL si maldır. Varlıkların 545,00 TL lik kısmı sermaye ile 50,00 TL lik kısmı satıcılara yapılan borçlanma ile karşılanmıştır. İşlem 5: İşletme 31 Aralık 20 tarihinde alış (maliyet) değeri 150,00 TL olan malı 170,00 TL ye veresiye satıyor. Bu durumda, işletmenin 31 Aralık tarihli bilançosu ise aşağıdaki biçimde olacaktır. BAYRAKTAR TİCARET İŞLETMESİ NİN AKTİF BİLANÇOSU PASİF 100 KASA 250, SATICILAR (BORÇLAR) 50, TİCARİ MALLAR 195, SERMAYE 565, ALICILAR (ALACAKLAR) 170,00 Aktif Toplamı 615,00 Pasif Toplamı 615,00

15 A K T İ F (Varlıklar) I. II.. TİCARET / SANAYİ / HİZMET İŞLETMESİNİN / /.. TARİHLİ.. BİLANÇOSU P A S İ F (Kaynaklar) DÖNEN VARLIKLAR TUTAR III. KISA VAD. YABANCI KAY. TUTAR IV. UZUN VAD. YABANCI KAY. DURAN VARLIKLAR V. ÖZ KAYNAKLAR Aktif Toplam Pasif Toplam 3. GELİR TABLOSU VE YAPISI Gelir tablosu, temel mali tabloların ikincisidir. Bu tablonun adı gelir tablosu olmakla birlikte işletmenin giderlerini de kapsar. Bu sebeple, söz konusu tabloya gelir- gider tablosu veya kâr- zarar tablosu gibi isimlerde verilmektedir. Gelir Tablosu Tanımı, bir işletmenin belli bir faaliyet döneminde elde ettiği gelirler ve yaptığı giderler ile sonuçta ulaştığı kâr ya da zararı gösteren tablodur. Bilânço, işletmenin belli bir andaki varlık ve kaynaklarını gösterirken; gelir tablosu, belli bir zaman aralığındaki gelir ve giderlerini göstermektedir. Belli bir dönemde elde edilen gelirler ile yine o döneme ait giderler arasındaki fark da işletmenin kâr ya da zararını gösterecektir. Gelir tablosu, bilânçodaki kâr ya da zararın oluşumunu gösteren bir tablo konumundadır. Gelir tablosu, hesap tipi ve rapor tipi gelir tablosu olmak üzere iki biçimde düzenlenebilir. a. Hesap tipi gelir tablosu: Hesap tipi gelir tablosunu üç bölümde inceleyebiliriz. 1) Gelir tablosu başlığı, 2) Gelir tarafı, 3) Gider tarafı. Gelir tablosu başlığında; ait olduğu işletmenin adı, gelir tablosunun ait olduğu dönemin başlangıç ve bitiş tarihi ile Gelir Tablosu ibaresi yer alır. Gelir Tarafı; gelir tablosunu sağ tarafı olup işletmenin gelir tablosu başlığında verilen tarihler arasındaki gelirlerini gösterir. Gider tarafı; gelir tablosunun sol tarafı olup işletmenin gelir tablosu başlığında verilen tarihler arasındaki giderlerini gösterir. Hesap tipi gelir tablosunda gelir tarafı gider tarafından fazla ise fark, kâr olarak tablonun sol tarafına; şayet gider tarafı gelir tarafından fazla ise fark, zarar olarak tablonun sağ tarafına yazılarak tablo denkleştirilir.

16 Gelir tablosu başlığı KAYA TİCRET İŞLETMESİ NİN DÖNEMİ GELİR TABLOSU GİDERLER GELİRLER Satılan Malın Maliyet.. Satışlar... Faaliyet giderleri... Diğer faaliyetlerden Diğer faaliyetlerden Olağan gelir ve kârlar... Olağan gider ve zararlar... Diğer faaliyetlerden Finansman giderleri... Olağan dışı gelir ve karlar... Diğer faaliyetlerden Olağan dışı gider ve zararlar... Gider toplamı Kâr xxxxxxx xxxx Gelir toplamı Zarar xxxxxxxx xxx Genel Toplam xxxxxxx Genel Toplam xxxxxxxxx Gider tarafı Gelir tarafı b. Rapor Tipi Gelir Tablosu: Rapor tipi gelir tablosunda satış gelirlerinden başlanarak gelirler toplanıp, giderler çıkartılarak elde edilir. Gelir Tablosu Başlığı KAYA TİCARET İŞLETMESİ DÖNEMİ GELİR TABLOSU BRÜT SATIŞLAR SATIŞLARIN MALİYETİ (-) BRÜT SATIŞ KÂRI VEYA ZARARI FAALİYET GİDERLERİ (-) FAALİYET KÂRI VEYA ZARARI DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZAR. (-) FİNANSMAN GİDERLERİ (-) OLAĞAN KÂR VEYA ZARAR OLAĞAN DIŞI GELİR VE KARLAR OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARARLAR (-) DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI... (...)... (...) (...) (...)... (...) (...).... (...)... Gelir Tablosu ve Bilanço İlişkisi Bilânço, işletmenin belli bir dönemine ait varlık ve kaynaklarının yanında elde edilen kâr ya da zararını da gösterir. Ancak kâr ya da zararın oluşumunu bilançoda görmek mümkün değildir. Kâr veya zararın oluşumu, ayrıntılı bir biçimde ancak gelir tablosunda görülebilir.

17 a. Gelir kavramı ve unsurları İşletmenin yaptığı mali nitelikteki işlemlerden bazıları sermayeyi artırır. Faaliyet sonucu sermayede artış meydana getiren unsurlar, gelir dir. Bir başka ifade ile mal ve hizmet satışından, faiz, kira ve benzeri konu ve olaylardan elde edilen nakit veya diğer tüm varlıkların brüt tutarı işletmenin geliridir. Buna göre aşağıdaki işlemler, gelir tablosunda gelir unsurlarını oluşturmaktadır: Mal ve hizmet satışından elde edilen hasılat, Kira, komisyon, faiz gibi diğer faaliyetlerden elde edilen gelirler, Arızî ( olağan dışı) olarak elde edilen gelirler. b. Gider kavramı ve unsurları İşletmenin yaptığı mali nitelikteki işlemlerden bazıları sermayeyi azaltır. Sermayede meydana gelen azalma, ortakların işletmeden sermaye çekmeleri biçiminde olmayıp; yaptığı faaliyet sonucu gerçekleşmiş ise sermayeyi azaltan unsurlar gider dir. İşletme, faaliyetlerini yürütmek ve gelir elde edebilmek için bir kısım varlıklarını kullanmak ya da tüketmek zorundadır. Varlıkların gerek kullanılması gerekse tüketilmesi, işletmenin aktifinde bir azalma meydana getirecektir. Aktifte meydana gelen azalmalar ise işletmenin sermayesini azaltacaktır. İşletme giderlerinin bir kısmını borçlanma yoluyla gerçekleştirebilir. Ancak sonuçta borcun ödenmesi, yine işletme varlıklarında bir azalmaya neden olacaktır. Buna göre aşağıdaki işlemler, gelir tablosunda gider unsurlarını oluşturmaktadır: Satılan mal ve/veya hizmetin maliyet değeri, İşletmenin genel yönetimi, pazarlama ve satış gibi faaliyetlerini gerçekleştirmek için yapılan (malzeme tüketimi, kira, işçilik, elektrik, su vb. )giderleri, Komisyon gibi diğer olağan faaliyetler ile ilgili giderler, Arızî olarak yapılan giderler. MUHASEBEDE HESAP KAVRAMI VE HESAPLARA İLİŞKİN KURALLAR İşletmede meydana gelen her mali nitelikteki işlemden sonra; varlık, kaynak, gelir ve giderlerdeki değişmelerin bilanço ve gelir tablosu üzerinde izlenmesi güçleşir hatta işlem sayısı arttıkça imkânsız hâle gelir. Muhasebede bu zor duruma çözüm olarak HESAP KAVRAMI geliştirilmiştir. Bilançodaki varlık ve kaynak kalemleri ile gelir tablosundaki gelir ve gider kalemleri ayrı ayrı izlenerek yukarıda belirtilen sakınca ve zorluklar ortadan kaldırılabilir. Bunun için varlık, kaynak, gelir ve gider unsurlarının her birinde meydana gelen artış ve azalışların ayrı çizelgelerde toplanması gerekmektedir. Aynı nitelikteki işlemlerin artış ve azalış olarak üzerinde izlendiği bu çizelgelere hesap adı verilir. 1. HESABIN ŞEKLİ Bir hesabın sol kısmına borç, sağ kısmına ise alacak tarafı denmektedir. Hesabın her iki yanında kaydın yapıldığı tarih, işlemle ilgili açıklama ve parasal tutar için ayrılmış sütunlar bulunur. Her hesabın bir adı vardır. Örneğin; para hareketleri kasa hesabında, senetsiz ticari alacaklar ise alıcılar hesabında izlenir.

18 ...HESABI BORÇ ALACAK Yev. Yev. Mad Mad NO TARİH AÇIKLAMA TUTAR NO TARİH AÇIKLAMA TUTAR BORÇLU TARAF ALACAKLI TARAF 2. HESAPLARA İLİŞKİN TERİMLER Hesap açma: Bir hesabın borç ya da alacak tarafına ilk kez bir işlemin yazılması suretiyle kullanılmaya başlanmasına hesap açma denir. Hesabın borçlandırılması: Bir işlemin, hesabın borç tarafına yazılmasına hesabın borçlandırılması denir. Hesabın alacaklandırılması: Bir işlemin, hesabın alacak tarafına yazılmasına hesabın alacaklandırılması denir. Hesabın kalan (bakiye) vermesi: Hesabın borç ve alacak taraflarında rakamların altının çizilmesi rakamların toplandığını ifade eder. Bir hesabın borç ve alacak taraflarının toplamları arasındaki farka kalan ya da bakiye denir. Bir hesabın; Borç tarafı toplamı, alacak tarafı toplamından büyükse hesap, borç kalanı verir. Borç tarafı toplamı, alacak tarafı toplamından küçükse hesap, alacak kalanı verir. Örnek: Bir işletmenin belli bir tarihteki kasa hesabının durumu aşağıdaki gibidir. BORÇ KASA HESABI ALACAK TARİH AÇIKLAMA TUTAR TARİH AÇIKLAMA TUTAR Peşin mal satışı Alıcılardan tahsilat Bankadan çekilen 500,00 800,00 200, , Satıcılara ödenen Kira ödemesi 400,00 500,00 900,00 Kasa hesabının borç toplamı ( 1.500,00 TL), alacak toplamından (900,00 TL) büyük olduğu için hesap, borç kalanı ( 1.500,00-900,00= 600,00 TL ) vermektedir. Aktif karakterli hesap: Açılışı borç tarafından yapılan ve borç kalanı veren hesaba aktif karakterli hesap denir. Aktif karakterli hesapların kalanları bilançonun aktifinde yer alır. Bu hesaplar, varlık hesapları olarak da ifade edilir. Pasif karakterli hesap: Açılışı alacak tarafından yapılan ve alacak kalanı veren hesaba pasif karakterli hesap denir. Pasif karakterli hesapların kalanları bilançonun pasifinde yer alır. Bu hesaplar kaynak hesapları olarak da ifade edilir. Hesabın kapanması: Bir hesabın borç ve alacak tarafı toplamlarının birbirine eşit olduğunda altının çift çizgi ile çizilmesine, hesabın kapanması denir. Bir başka deyişle hesabın kapanması, hesabın kalan vermemesini ifade eder.

19 Örnek: Bir işletmenin belli bir tarihteki kasa hesabının durumu aşağıdaki gibidir. BORÇ KASA HESABI ALACAK TARİH AÇIKLAMA TUTAR TARİH AÇIKLAMA TUTAR Mal satışı Mal satışı Satıcıya ödenen Bankaya yatırılan 1.800, , , , Kasa hesabını borç toplamı ( YTL ) ile alacak toplamı ( YTL) birbirine eşit olduğu için hesap, kalan ( = 0,00 TL) vermemektedir. Muhasebe öğretimi sırasında kolaylık sağlamak amacıyla hesaplar, (T) sembolü ile gösterilebilir. Borç... Hesabı Alacak 3. HESAPLARIN TÜRLERİ VE İŞLEYİŞ KURALLARI Hesapların işleyişine ilişkin kuralları belirlemek için hesapları önce bilanço ve gelir tablosu (gelir- gider) hesapları şeklinde ayırmak gerekir. A. BİLANÇO HESAPLARININ İŞLEYİŞİ Bilanço hesapları, bilançonun aktif ve pasif tarafında yer alan varlık ve kaynak hesaplarından oluşur. 1. AKTİF HESAPLAR - Varlık hesapları (Dönen ve Duran Varlık Hesapları Varlık hesapları, işletmenin sahip olduğu mevcutlar ile alacakların izlendiği hesaplardır. Bu hesaplarda ilk kayıt, ilgili aktif hesabın borcuna yazılır. Bir başka ifadeyle varlık hesaplarının açılışı ve değerlerini arttıran işlemler, aktif hesaplar borçlandırılarak yapılır. Varlıklardaki artışlar ilgili aktif hesabın borcuna, azalışlar ise alacağına yazılır. Örneğin; peşin para ile mal satışından sağlanan nakit girişi, işletmenin nakit mevcudunu artırdığından kasa hesabının borcuna yazılır. İşletmeden yapılan nakit çıkışları ise nakit mevcudunu azalttığından kasa hesabının alacağına yazılır. Aktif hesaplar herhangi bir tarihte kontrol edildiklerinde; YA borç kalanı verirler, YA kalan vermezler. Ancak hiçbir aktif hesap alacak kalanı vermez. Borç...Aktif (Varlık) Hesabı Alacak İlk kayıt (hesabın açılması) Azalış yaratan işlemler ve Artış yaratan işlemler (+) (-) 2. PASİF HESAPLAR [Kaynak Hesapları (Yabancı ve Öz Kaynaklar)] Kaynak (pasif) hesapları, işletmenin sahip olduğu varlıkların sağlandığı sermaye ve borçların izlendiği hesaplardır. Sermaye ve sermaye niteliğindeki hesaplar öz kaynak, borçlar ise yabancı kaynak hesapları olarak ifade edilir.

20 Kaynak (pasif) hesaplarında ilk kayıt, hesabın alacağına yazılır. Bir başka ifadeyle kaynak hesaplarının açılışı, hesaplar alacaklandırılarak yapılır. Kaynaklardaki (pasif hesaplardaki) artışlar ilgili hesabın alacağına, azalışlar ise borcuna yazılır. Pasif (kaynak) hesapları herhangi bir tarihte kontrol edildiklerinde; YA alacak kalanı verirler, YA kalan vermezler. Ancak hiçbir pasif hesap borç kalanı vermez. Örneğin; kredili(veresiye) olarak bir malın satın alınmasında, satıcılara olan borç tutarı artacağından, bu işlem satıcılar hesabının alacağına yazılır. Satıcılara yapılan bir borç ödemesi ise satıcılara olan borç tutarını azaltacağından, satıcılar hesabının borcuna yazılır. Borç...Pasif (Kaynak) Hesabı Alacak Azalış yaratan işlemler İlk kayıt (hesabın açılması) ve Artış yaratan işlemler (-) (+) B. GELİR TABLOSU ( GELİR- GİDER veya SONUÇ ) HESAPLARININ İŞLEYİŞİ Mali nitelikteki işlemlerden bazıları öz kaynağı artırır, bazıları ise azaltır. Öz kaynağı artıran işlemlere gelir, azaltan işlemlere ise gider denir. Öz kaynaktaki artışları izlemek üzere gelir, azalışları izlemek üzerede gider hesapları kullanılır. Bu hesaplara sonuç hesapları ya da gelir tablosu hesapları da denilmektedir. 1. Gelir hesapları Gelir ortaya çıktığında, işletmenin öz sermayesinde artış yaratır. Bu nedenle bir gelir doğduğu zaman ilgili gelir hesabının alacağına yazılır. Daha önceden kaydedilmiş bir gelirde azalma olursa ilgili gelir hesabı borçlandırılır. Gelir hesapları herhangi bir tarihte kontrol edildiklerinde; YA alacak kalanı verirler, YA kalan vermezler. Ancak hiçbir aktif hesap borç kalanı vermez. Borç...(Gelir) Hesabı Alacak İlk kayıt (hesabın açılması) Azalış yaratan işlemler Artış yaratan işlemler (-) (+) 2.Gider Hesapları Gider, ortaya çıktığında işletmenin öz sermayesinde azalış yaratır. Bu nedenle bir gider doğduğu zaman ilgili gider hesabının borcuna yazılır. Daha önceden kaydedilmiş bir giderde azalma olursa ilgili gider hesabı alacaklandırılır. Gider hesapları herhangi bir tarihte kontrol edildiklerinde; YA borç kalanı verirler, YA kalan vermezler. Ancak hiçbir aktif hesap alacak kalanı vermez. Borç...( Gider ) Hesabı Alacak İlk kayıt( hesabın açılması) Artış yaratan işlemler Azalış yaratan işlemler (+) (-)

21 MALİYET (7/A ve 7/B) HESAPLARININ İŞLEYİŞİ Maliyet hesapları; işletmelerin yapısal durumlarına göre departman veya çeşit esaslı olarak yaptıkları harcamaların kaydedildiği hesaplardır. Bu hesaplar özü itibariyle işletme giderlerini oluştururlar. GİDER hesapları olduğundan çalışma esasları da aynen GİDER hesaplarında olduğu gibidir. HESAPLARLA BİLANÇO VE GELİR TABLOSU ARASINDAKİ BAĞLANTI Dönem boyunca hesaplarda izlenen mali nitelikteki işlemler, dönem sonunda bilânço ve gelir tablosunda özetlenir. a. Hesapların Bilânço ile Bağıntısı Dönem sonunda varlık hesaplarının borç kalanları bilânçonun aktifine, kaynak hesaplarının alacak kalanları da bilânçonun pasifine yazılır. Gelir tablosu hesapları yardımıyla hesaplanan döneme ilişkin kâr, pasife kaydedilir. Dönem zararla sonuçlanmış ise hesaplanan zarar yine pasife (-) değerli olarak yazılır. Yani bilanço denkliğinin bozulmaması için (-) eksi olarak gösterilir. b. Hesapların Gelir Tablosu ile Bağıntısı Gelir hesaplarının kalanları (+) artı, gider hesaplarının kalanları da (-) eksi olarak gelir tablosuna yazılır. Gelir ve gider toplamları arasındaki fark, kâr ya da zarar olarak belirlenir ve bilançoya aktarılır. MUHASEBE SÜRECİ İşletmelerin malî nitelikli işlemlerine ilişkin bilgiler, muhasebe tarafından belirlenmekte, izlenmekte ve raporlanmaktadır. Muhasebenin bu fonksiyonlarını yerine getirebilmesi belli bir süreci gerektirir. Buna muhasebe süreci denilmektedir. Bu sürecin bir başlangıcı bir de sonu vardır. Muhasebe sürecinin başlaması ile tamamlanması arasında geçen süreye muhasebe dönemi denir. Muhasebe dönemi bir yıl olabileceği gibi bir yıldan daha kısa da olabilir. Ülkemizde Vergi Kanunları na göre muhasebe dönemi genel olarak bir takvim yılı olarak belirlenmiştir. Buna göre muhasebe dönemi 1 Ocakta başlar, 31 Aralıkta sona erer. Yeni işe başlayan işletmelerde muhasebe dönemi işe başlama tarihi ile yılsonu arasında kalan süredir. Muhasebe sürecinin aşamalarını aşağıdaki biçimde sıralayabiliriz: 1. Açılış bilançosunun düzenlenmesi, 2. Yevmiye defterine kayıt, 3. Defteri kebire kayıt, 4. Aylık mizanların düzenlenmesi, 5. Dönem sonu envanter işlemlerinin yapılması 6. Dönemin gelir tablosunun düzenlenmesi, 7. Sonuç (gelir- gider) hesaplarının kapatılması, 8. Kesin mizanın düzenlenmesi, 9. Dönem sonu bilançosunun düzenlenmesi, 10. Bilânço hesaplarının kapatılması Muhasebe sürecinin aşamalarına aynı zamanda çift taraflı kayıt sisteminin aşamaları da denir. 1. AÇILIŞ BİLANÇOSUNUN DÜZENLENMESİ Muhasebe süreci, açılış bilançosu ile başlar. Yeni işe başlayan işletmelerde açılış bilançosu aynı zamanda işe başlama bilançosu olarak da ifade edilebilir. Bunun için işletmenin kuruluşunda mevcut olan varlıkları ile bu varlıkların sağlandığı kaynakları bilanço çizelgesine yazılır.