Venlo Tip Cam Serada Fan-ped Serinletme Sisteminin Etkinli ğ i ile Duyulur ve Gizli Is ı Transferi *

Transkript

1 TARIM B İ L İ MLER İ DERG İ S İ 2004, 10 (4) Venlo Tip Cam Serada Fan-ped Serinletme Sisteminin Etkinli ğ i ile Duyulur ve Gizli Is ı Transferi * H. Hüseyin OZTURK 1 ş Tarihi: Geli Özet: Bu araşt ırmada; Venlo tip cam seralarda fan-ped serinletme sisteminin duyulur ve gizli ıs ı transferine olan etkisinin belirlenmesi i amaçlanm ışt ı r. Bu amaçla denemeler, boyutlar ı 18 m (uzunluk)x6.4 m (geni şlik)x3.9 m (yükseklik) olan Venlo tip bir cam serada yürütülmü ştür. Serada duyulur ısı transferi, d ış ortam ve sera ortam ı aras ı ndaki s ı cakl ı k fark ı art ışına ba ğ l ı olarak artm ışt ır. Duyulur ı s ı transferi, W/m 2 de ğ erleri aras ı nda değişmi ştir. Serada günün ilk yar ıs ı nda, ortalama özgül nem fark ı n ın düşük olmas ı nedeniyle, gizli ıs ı transferi ortalama 135 W/m 2 olarak gerçekle şmiştir. ö ğleden sonraki dönemlerde, buharla şma oran ı yüksek oldu ğ undan, gizli ısı transferi ortalama 263 W/m2 olarak belirlenmi ştir. Serada Bowen oran ı (p), 0.17 ve 0.59 aras ı nda değ işmiştir. Günlük ortalama f3 de ğeri 0.29 olarak hesaplanm ışt ır. p değeri, özgül nem fark ı art ışı na bağl ı olarak artm ışt ır. (3 değerleri dikkate al ınd ığında, fanped sisteminin buharla şt ırma etkisi nedeniyle, deneme seras ında gizli ısı transferi duyulur ı s ı transferinden daha fazlad ı r. p'n ın negatif ( ) de ğerde olmas ı, sera ortam ındaki hava s ı cakl ığı n ı n d ış ortamdan daha dü şük buna karşı l ı k, özgül nemin d ış ortamdan daha yüksek oldu ğunu belirtir. Bu nedenle, seralar için tasar ı mlanacak olan nemlendirmeli serinletme sistemlerinin negatif ( ) de ğerde (3 sa ğlamalar ı gerekir. Anahtar Kelimeler: cam sera, Fan-ped serinletme, duyulur ı s ı, gizli ı s ı, Bowen oran ı The Efficiency of Fan and Pad Cooling System, Sensible and Latent Heat Transfer in a Venlo Glasshouse Abstract: This study deals with the determination of effects of fan and pad cooling system on sensible and latent heat transfer in a Venlo glasshouse.. The greenhouse, 25.6 m wide and 18 m long, is made of four adjacent 6.4 m wide span covered with glass of 4 mm thick. The sensible heat transfer increased as the temperature difference between the outside and inside the glasshouse rose. Since the absolute humidity difference between the outside and inside the glasshouse was lower in the morning, the latent heat transfer was 135 W/m 2 in the glasshouse. The laten heat transfer was 135 W/m 2 in the afternoon due the evaporation rate was higher in the glasshouse. Bowen ratio ([3) changed between 0.17 and It was found that the average value of the p was The experimental data showed that the p increased as the absolute humidity difference rose. Key Words: glasshouse, fan and pad cooling, sensible heat, latent heat, Bowen ratio Giriş Yaz mevsiminde sera iç ortam ında a şı r ı s ıcakl ı k art ışı n ı önlemek için serinletme uygulanmas ı gerekir. Serada do ğal havaland ırmayla ula şılabilen değerlerden daha dü şük iç ortam s ı cakl ığı istenildiğinde, seraya giren hava s ı cakl ığı n ı azaltmak ve ba ğıl nem oran ı n ı art ı rarak bitki su stresini önlemek için, nemlendirmeli serinletme sistemleri kullan ı l ı r. Serinletme uygulamalar ı için, iç ortam s ıcakl ığı n ı azaltan ve ba ğıl nem oran ı n ı art ı ran su buharla şt ı rmal ı sistemler, mekanik (so ğ utucu) sistemlerden daha uygundur. Sera iç ortam havas ı n ın ba ğıl nem oran ı, bitkilerden olu şan su kayb ı nda etkili oldu ğ undan önemlidir. Ba ğı l nem oran ı n ı n yüksek olmas ı durumunda, bitkilerden daha az su kayb ı olu şur ve solma olas ı l ığı azal ır. Normal bitki geli şmesi için en uygun ba ğıl nem oran ı genellikle % aras ında de ğ i şir. Ba ğıl nem oran ı n ı n çok dü şük (% 20'den daha dü ş ük) olmas ı, özellikle güne ş ışı n ı m ı n ı n yüksek olduğ u ko şullarda, buharla şma kay ı plar ı n ı bitkilerin dengeleyebilece ği değerlerden daha fazla art ı rd ığı ndan, bitkilerin solmas ı na neden olur. Kontrollü ortamlarda bitkisel üretim için, en dü şük ba ğıl nem oran ı % 60 olmal ı d ı r. Bununla birlikte, ba ğıl nem oran ı n ı n yüksek olmas ı durumunda ise a şağıdaki olumsuzluklarla kar şı la şı l ı r: 1) Bitki üzerindeki yapraklar artar. 2) Ürün kalitesi azal ı r. 3) Bitkilerin hastal ık ve zararl ılara kar şı duyarl ı l ığı artar. Ba ğıl nem oran ı n ı n yüksek olmas ı, patojenik organizmalar için uygun ko şullar ı n oluşmas ı na neden olur. Patojenik sporlar ı n bir çoğu, ba ğı l nem oran ı % 95 veya daha yüksek de ğerlerde olmad ı kça ço ğalamaz. Bu organizmalar bitki yapraklar ı üzerinde bir su filminin bulunmas ı na gereksinim duyar. Ba ğıl nem oran ı n ın dü şük olmas ı, baz ı süs bitkilerinin geli şmesini belirgin bir şekilde s ı n ı rland ı r ı r. Bu nedenle, nemlendirmeli serinletme sistemleri, kurak iklimlerde süs bitkileri yeti ştiri şçi ğ i için özel öneme sahiptir. Nemlendirmeli serinletme, hava ak ım ı içerisinde suyun buharla şmas ıyla hava s ı cakl ığı n ı n azalt ı lmas ı i şlemidir. Nemlendirme sistemleri, özellikle s ıcak mevsimlerde serada bitki yeti ştirmek için uygun ortam ko şullar ı n ı n sağ lanmas ı için geli ştirilmiştir. Bu sistemlerin esas ı, Çukurova Üniv. Bilimsel Ara şt ı rma Projeleri Birimi taraf ı ndan desteklenmiştir (ZF/2001/6). 'Çukurova Only. Ziraat Fak. Tar ı m Makinalar ı Bölümü - Adana

2 382 TARIM B İ L İ MLER İ DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 4 duyulur ı s ı n ı n buharla şan suyun gizli ı s ı s ı na dönü ştürülmesi ilkesine dayan ır (Ya ğ c ı oğlu 1999, Öztürk 2003a). Nemlendirmeli serinletme uygulamalar ı nda, sera içine giren havan ı n suyla doymu ş bir ortamdan geçirilerek sera içine girmesi sa ğlan ı r. Bu amaçla, yayg ı n olarak fanped sistemleri kullan ı l ı r. Fan-ped sistemi, seralarda yayg ı n olarak kullan ılan doğrudan nemlendirmeli serinletme sistemidir. Bu sistem ilk olarak 1950'li y ı llar ı n ba ş lang ı c ı nda Kaliforniya'da kullan ılmaya ba ş lanm ışt ı r (Van de Muyzenberg 1980). Fan yard ı m ı yla d ış ortamdan çekilen hava, suyla doygun durumdaki ped içerisinden geçerken ortamdaki su, havan ı n duyulur ı s ı s ı n ın bir k ı sm ı n ı buharla şma gizli ı s ı s ı şeklinde kullanarak buharla şı r. Nemli hava içerisindeki su buharla şt ı r ı ld ığı nda, buharla şma gizli ıs ı s ı kadar ı s ı so ğurur ve havan ı n kuru termometre s ı cakl ığı azal ı r. Buharla şma s ı ras ı nda, sera ortam ı ndaki havadan (yakla şı k 2260 kj/kg su) ı s ı enerjisi al ı n ı r (Hellickson ve Walker 1983, Albright 1989, Bot 1993, Bot ve ark., 1995, Ciolkosz ve Albright 2000). Bu yöntemin ba şar ı s ı, sera içerisine giren havan ın ta şı d ığı ve buharla şt ı rd ığı su miktar ı na ba ğ l ı d ı r Ba ğı l nem oran ı çok dü şük olan bölgelerde, bu tip serinletme sistemleriyle d ış ortam havas ı n ın s ı cakl ığı 5-10 C kadar azalt ı labilir (Öztürk ve Ba şçetinçelik 2002). Seralarda nemlendirmeli serinletme sistemlerine ili şkin son y ı llarda yap ı lan çal ışmalar, serinletme etkinli ğ i ve tasar ım de ğ i şkenlerinin belirlenmesi için model geli ştirilmesine yöneliktir. Ghosal ve ark. (2003) sera d ış yüzeyindeki gölgeleme örtüsü üzerinde film şeklinde su ak ışıyla nemlendirmeli serinletme uygulam ış lard ı r. Sistemin etkinli ği matematiksel olarak modellenmi ştir. Say ı sal hesaplamalara ba ğ l ı olarak a şa ğı daki önerilerde bulunulmu ştur: (1) Gölgeleme uygulanmayan ko şullarla karşı la şt ı r ı ld ığı nda seradaki hava s ıcakl ığı su filmi ak ışı yla 6 C ve gölgeleme uygulamas ı yla 2 C azalm ışt ı r. (2) D ış ortam s ıcakl ığıyla kar şı la şt ı r ı ld ığında, gölgeleme uygulanan ko şullarda su ak ışıyla 3 C azalma sa ğ lanm ışt ır. (3) istenilen düzeyde serinletme etkisi sa ğlamayabilmek için, su filminin kütlesel ak ış h ız ı için en uygun değer 0.25 kg/s olmal ı d ı r. (4) Teorik ve deneysel sonuçlar birbiri ile uyu şum halindedir. Kittas ve ark. (2003), fan-ped sistemi kullan ı lan bir serada s ı cakl ı k da ğı l ı m ı n ı n belirlenmesi için fiziksel bir model geli ştirmi şlerdir. Modelde; havaland ırma h ız ı, çat ı daki gölgeleme perdeleri ve ürün transpirasyonunun etkileri de dikkate al ı nm ışt ır. Model, fan-ped sistemi bulunan ve k ı smen gölgeleme uygulanan büyük bir ticari seradan elde edilen deneysel verilere ba ğ l ı olarak test edilmi ştir. Sera uzunlu ğunun (60 m) fazla olmas ı nedeniyle, fan ve ped aras ı nda kalan ortamdaki s ı cakl ı k fark ı 8 C gibi yüksek bir de ğerde belirlenmi ştir. Serada havaland ırma h ızı n ın yüksek olmas ı ve gölgeleme uygulanmas ı durumunda, fan-ped sisteminin neden oldu ğu s ıcakl ık fark ı azalm ışt ır. Di ğer taraftan havaland ırma h ız ı n ın artmas ı, transpirasyon oran ı n ı art ı rd ığı ndan, bitkilerin su stresini art ı rabilir. Geli ştirilen model, fan-ped serinletme sistemlerinin tasar ı m ve i şletme değ i şkenlerinin belirlenmesi için kullan ı labilir. Willits (2003), fan yard ı m ı yla havaland ı r ı lan seralarda, hava ak ı m ı doğ rultusunda s ıcakl ı k ve nem değ i şiminin belirlenmesi amac ıyla bir havaland ı rma modeli geli ştirmi ştir. Modelin do ğ rulu ğ u, 14 gün süreyle toplan ı lan verilerle test edilmi ştir. Ara şt ı rma sonucunda belirlenen bulgular a şa ğı daki gibi özetlenebilir: (1) Nemlendirme pedlerinin kullan ı lmamas ı durumunda, hava ak ış h ız ı n ı n 0.05 m 3/m 2 s değerinden daha yüksek bir de ğere yükseltilmesi çok fazla yarar sa ğ lamaz. D ış ortamdaki nem oran ı n ı n dü şük oldu ğ u koş ullarda, hava s ıcakl ığı önemli düzeyde artabilir. Bununla birlikte, bitki örtüsü s ı cakl ığı hava ak ı m h ız ı ndan etkilenmeden k ı smen sabit kal ı r. (2) Nemlendirme pedlerinin kullan ı lmas ı durumunda, hava ak ış h ız ı n ı n 0.05 m 3/m 2 s değerinden daha yüksek bir değere yükseltilmesi yararl ı d ır. Hava ak ı m h ız ı n ı n 0.13 m 3 /111 2 s değerine kadar artmas ı durumunda, hava ve bitki örtüsü s ıcakl ığı azal ı r. İç ortam havas ı n ı n s ı cakl ığı, bitki örtüsü s ı cakl ığı ndan daha h ızl ı azal ı r. (3) Nemlendirme pedlerinin kullan ı lmamas ı durumunda, hava ve bitki örtüsü s ı cakl ığı, bitki örtüsü boyutunun artmas ı na ba ğ l ı olarak azal ı r. Ped kullan ı lmas ı durumunda sadece bitki örtüsü s ı cakl ığı azal ı r. (4) Evapotranspirasyon katsay ı s ı, pedlerin bulunup-bulunmamas ına k ısmen ba ğ l ı de ğ ildir. Nemlendirme pedleri kullan ı ld ığı nda, d ış ortamdaki ba ğı! nem ko şullar ı na ba ğ l ı olarak katsay ı 0.8 değ erinden 1.7 de ğ erine yükselir. Öztürk (2003b), sisleme ile serinletilen plastik bir serada nemlendirmeli serinletme sisteminin duyulur ve gizli ı s ı transferine olan etkilerini incelemi ştir. Duyulur ve gizli ı s ı transferine ba ğ l ı olarak Bowen oran ı ((3) hesaplanm ışt ı r. p, serada bitki örtüsü içerisindeki mevcut ko ş ullar ın bir göstergesi olarak de ğ erlendirilebilir. (3 değerleri bitkisel ortam ı n enerji dengesinde etkili bileşenlerin belirlenmesi amac ıyla yararlan ı labilir. Denemeler, geni şli ği m ve uzunlu ğ u 205 m olan, 11 bölmeden olu şan büyük bir plastik serada yürütülmü ştür. Kesme gül üretimi yap ı lan ticari serada nemlendirmeli serinletme sistemi olarak, sisleme sisteminden yararlan ı lm ışt ı r. Seradaki sisleme sistemi, su yumu şat ı c ı, memelerin t ı kanmas ı n ı önleyen filtreler, su kayna ğı, pompalar ve bas ı nç düzenleyici ve sisleme yapan memelerden olu şmaktad ır. Denemenin yürütüldü ğ ü plastik serada duyulur ı s ı transferi W/m 2 aras ı nda değ i şmesine kar şı n, gizli ı s ı transferi 88 W/m 2 ve W/m2 aras ı nda de ğ i şmi ştir. Deneme süresince f3, 0.07 ve 0.72 değerleri aras ında değ i şmi ştir. Ara şt ı rma sonuçlar ı na ba ğ l ı olarak belirlenen 13 de ğerlerine göre, duyulur ı s ı transferi bitki örtüsüne do ğ ru gerçekle şmi ş, bitki örtüsünden ise gizli ı s ı transferi gerçekle şmi ştir. Bu ara şt ırmada; Venlo tip cam serada fan-ped serinletme sisteminin duyulur ve gizli ı s ı transferine olan etkisinin belirlenmesi amaçlanm ışt ır. Ara şt ırma, 11 Temmuz-27 A ğ ustos 2003 tarihleri aras ı nda, m 2 ı ndaki Venlo tip cam sera bölmesinde yürütül- taban alan mü ştür. Deneme seras ı n ı n güney kenar ı na, 12 cm kal ı nl ı- ğı nda özel mukavva malzemeden tasar ı mlanm ış olan, 7.2 m 2 alan ı nda ped yerleştirilmi ştir. Seran ı n üç farkl ı bölgesinde s ı cakl ı k ve ba ğı l nem ölçümleri yap ı lm ışt ı r. iklim etmenleri dakikada bir ölçülüp, 10 dakikal ı k ortalamalar şeklinde veri toplama ünitesinde kaydedilmi ştir.

3 ÖZTÜRK, H. H. "Venlo tip cam serada fan-ped serinletme sisteminin etkinli ği ile duyulur ve gizli ıs ı transferi" 383 Materyal ve Yöntem Deneme seras ı : Ara şt ı rma, Tar ım ve Köy İşleri Bakanl ığı Alata Bahçe Kültürleri Ara şt ı rma Enstitüsü'nde bulunan cam seralarda yürütülmü ştür. Fan-ped sisteminin serinletme etkinli ğinin belirlenmesi amac ıyla, boyutlar ı 18 m (uzunluk)x6.4 m (geni şlik)x3.9 m (yükseklik) olan Venlo tip bir cam sera bölmesi kullan ı lm ışt ır ( Şekil 1). Denemelerin yürütüldü ğü Venlo tip cam seran ı n baz ı özellikleri Çizelge 1'de verilmi ştir. Venlo tip sera çat ı s ı nda 0.73x1.65 m boyutlar ı nda standart cam panelleri bulunmaktad ı r. Cam panelleri ve cam çerçeveleri kendi kendilerini desteklediklerinden, çat ıy ı desteklemek için ek kiri şler yoktur. Birer enerji geçi şi i ş lemi olan transpirasyon ve evaporasyon i şlemlerinin, sistemin etkinli ğine olan etkilerini göz ard ı etmek ve sistemin net etkinli ğini belirleyebilmek için, deneme bitkisiz ko ş ullarda yürütülmü ştür. Fan-ped serinletme sistemi : Deneme seras ı nda nemlendirmeli serinletme amac ıyla; seran ı n bir kenar ı boyunca nemlendirme pedi, pedlerin karşı s ı ndaki kenarda da hava hareketi sa ğlayan fan (fan-ped sistemi) bulunmaktad ı r. Sera bölmesinin iki k ısa kenarlar ı na yerle ştirilen ped ve fan aras ında 18 m aç ı kl ı k bulunmaktad ı r. Deneme seras ına, tabandan 1.2 m yükseklikte 1.2x0.6x0.12 m boyutlar ında, özel bir mukawa malzemeden oluklu olarak tasar ı mlanm ış nemlendirme pedleri yerle ştirilmi ştir. Deneme seras ı na toplam 7.2 m 2 ı nda ped yerleştirilmi ştir ( Şekil 2). Sera (1.2 m x 6 m) alan d ışı nda bulunan bir depodan, elektrik motorundan hareket alan bir santrifüj pompa yard ı m ıyla, nemlendirme pedlerine su (21 C s ı cakl ı kta) gönderilmektedir. Pedlere su pompas ı taraf ından Us debi ile su ak ışı sağ lanmaktad ı r. Pedlerden su deposuna dönen su miktar ı Us olarak belirlenmi ştir. Nemlendirme pedlerine su ak ışı Şekil 3'de verilmi ştir. Nemlendirme pedlerinin üst kenar ı boyunca, üzerinde 3 cm aral ı klarla 2.5 mm çap ı ndaki delikler bulunan bir boru yard ı m ı ile su ak ışı sağ lanmaktad ır. Ped ünitesinin alt k ı sm ı nda biriken su, tekrar depoya geri dönmektedir. Şekil 2. Nemlendirme pedinin seradaki yerle şimi ve fan ünitesi Çizelge 1. Venlo tip cam seran ı n özellikleri Özellikler Sera konstrüksiyonu Yönlendirme Örtü kal ı nl ığı (mm) I şık geçirgenliğ i (%) Toplam uzunluk (m) Toplam genişlik (m) Toplam yükseklik (m) Oluk yüksekli ği (m) Çat ı e ğ im aç ıs ı ( ) Teknik Özellikleri Güç (kw) Toplam kütle (kg) Pervane h ız ı (d/min) Debi (m3/h) (0-20 Pa statik bas ınçta) Pervane çap ı (mm) Kanat say ıs ı (adet) Panjurdaki kanat say ıs ı (adet) Çal ışma s ıcakl ığı ( C) Elektrik motoru korunma s ı n ıf ı Elektrik motoru yal ıtı m s ı n ıf ı Değeri Değerler Kuzey-Güney Çizelge 2. Ped ünitesinden hava emilmesi için kullan ı lan fana ilişkin teknik özellikler IP 55 F Alüminyum profil Sera bölmesindeki nemlendirme pedlerinin karşı s ı ndaki kenara, tabandan 2 m yükseklikte bir adet fan yerleştirilmi ştir. Ped ünitesinden hava emilmesi için kullan ı lan fana ili şkin, üretici firma taraf ı ndan bildirilen baz ı teknik özellikler Çizelge 2'de verilmi ştir. Şekil 1. Ara şt ı rman ı n yürütüldüğü Venlo tip cam sera Şekil 3. Fan-ped sisteminde pedlere su ak ışı

4 384 TARIM B İ L İ MLER İ DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 4 Veri toplama ünitesi ve alg ı lay ıcı lar : Serada nemlendirmeli serinletme sistemi etkinli ğinin belirlenmesi için aşa ğı daki ölçümler yap ı lm ışt ı r. Ped giri ş-ç ı k ışı ndaki hava s ı cakl ığı Ped giri ş-ç ı k ışı ndaki hava h ız ı Fan giri ş-ç ı k ışı ndaki hava s ı cakl ığı Fan giri ş-ç ı k ışı ndaki hava h ız ı Sera iç ortam ında hava s ı cakl ığı Sera iç ortam ında hava ba ğı ] nem oran ı Yukar ıda belirtilen iklim etmenlerine ek olarak, d ış ortam iklim etmenleri de (hava s ı cakl ığı, ba ğı l nem oran ı, güneş ışı n ı m ı ve rüzgar h ızı ) ölçülerek veri toplama ünitesinde kaydedilmi ştir. Alg ı lay ı c ı lar ı n yapm ış oldu ğ u okumalar ı n al ı nmas ı ve biriktirilmesi için 62 kanall ı Delta Logger T marka veri kaydedici kullan ı lm ışt ır. Veri kaydedici voltaj, direnç, frekans ve say ı sal durumlardaki girdileri kabul etmektedir. Verilerin kaydedilmesi tamamen otomatik olup; kaydedilen veri kaydedicinin RAM' ı nda (256 K) biriktirilmektedir. Biriktirilen veriler yaz ı c ıdan al ı nabildi ği gibi bir bilgisayar arac ı l ığı ile diskete de aktar ı labilmektedir. Veriler kaydediciden izlenebilmekte ve alg ı lay ı c ı lar ı n mevcut okumalar ı veri toplama i şlemi kesilmeksizin incelenebilir. Sera iç ortam ı ve d ış ortamdaki iklim etmenleri, seraya yerleştirilen alg ı lay ı c ılar taraf ı ndan birer dakikal ı k aral ı klarla alg ı lanm ışt ı r. Dakikada bir alg ılanan de ğerler, veri kaydedicide onar dakikal ı k ortalamalar şeklinde biriktirilmi ştir. Veri kaydediciden al ınan veriler, kaydedicinin kendi program ı ile gerçek de ğ erlere dönü ştürülerek ve hesaplamalarda kullan ılmaya uygun duruma getirilmi ştir. Ortam havas ı n ı n s ı cakl ığı, 2 ko'luk termistör ile 0-80 C aral ığında ± 0.1 C duyarl ı l ıkta ölçülmü ştür. Güç gereksinimi olmayan alg ı lay ı c ı doğrudan güne ş ışı n ı m ı ve yağmurdan korunan silindirik panjurlu ışı n ım perdesi içerisine yerle ştirilmiştir. Sera iç ortam s ıcakl ığı n ı n belirlenmesinde kullan ılan s ı cakl ık alg ı lay ı c ı lar ı, iç ortamdaki yatay ve dü şey s ı cakl ı k da ğı l ı m ı n ı belirlemek amac ıyla, 1.5 m ve 2.5 m olmak üzere iki farkl ı yüksekli ğe yerleştirilmi ştir. Seran ın her iki ucu ve ortas ı nda olmak üzere, üç farkl ı ölçüm noktas ı nda toplam 6 adet alg ı lay ı c ı ile hava s ı cakl ığı ölçümü yap ı lm ışt ı r. Ba ğıl nem oran ı, alg ılay ı c ı eleman ı krom oksit olan ile alg ı lay ı c ı ölçülmü ştür. Ba ğıl nem alg ı lay ı c ı s ı n ı n kapasitans ı ba ğıl nem değ i şimine ba ğ l ı olarak de ğ i şir. Alg ı lay ı c ı (-10) (+60) C s ı cakl ık aral ığında ba ğı! nem ölçümü yapabilmektedir. Alg ı lay ı c ı eleman silindirik bir ünite içerisine yerle ştirilmi ştir. Çal ışma s ı n ı rlar ı, % olan alg ı lay ı c ı n ı n do ğrulu ğu % 0-95 ba ğı l nem aral ığı nda ± % 2'dir. Sera iç ortam ı nda hava ba ğı l nem oranlar ı n ı n belirlenmesinde kullan ılan alg ı lay ıc ılar, seran ı n ortas ı nda 1.5 m yüksekli ğe yerle ştirilmi ştir. Seran ı n her iki ucu ve ortas ı nda olmak üzere, 3 farkl ı ölçüm noktas ı ndan toplam 3 adet alg ı lay ı c ı ile ba ğı l nem ölçümü yap ı lm ışt ı r. Güne ş ışı n ım enerjisi, güne ş ışı n ı m ı spektrumundaki nm dalga boylar ı aras ı ndaki ışı n ı m ına duyarl ı olan alg ı lay ı c ı ile ölçülmü ştür. Toplam güne ş ışı n ı m ı n ı n her kw/rn'si için 10.8 mv üretmektedir. Güne ş ışı n ı m enerjisi, duyarl ı eleman ı mavi dalga boyundaki de ğeri artt ı r ı lm ış silikon fotodiot olan alg ı lay ı c ı ile ölçülmü ştür. Nemlendirme pedi ve fan giri ş ve ç ı k ışlar ı ndaki hava h ız ı değerleri, m/s aral ığı nda ve ± 1 do ğrulukta ölçüm yapabilen bir anemometre (OMEGA HHF7 P1) ile ölçülmü ştür. Duyulur ısı transferinin belirlenmesi : Duyulur ı s ı şeklinde ıs ı transferi; malzeme ve ortam ı n (s ı cakl ı k, hava hareketi ve yüzey s ı cakl ığı vb.) özelliklerine ba ğ l ı d ı r. Serada duyulur ı s ı transferine de ğ i şik faktörlerin etkisi önemlidir. Is ı transferi yasalar ı na ba ğ l ı olarak, bitki örtüsü içerisinde s ı cakl ı k fark ı nedeniyle duyulur ı s ı transferi gerçekle şir. Serada iç ortam ı ile d ış ortam aras ı ndaki s ı cakl ık fark ına ba ğ l ı olarak, duyulur ı s ı transferi gerçekle ş ir. Duyulur ıs ı transferi, ı s ı ta şıy ıcı ak ış kan olan havan ı n yoğ unlu ğu ve özgül ıs ı s ı ile ili ş kilidir. Sera taban alan ı ba şı na duyulur ı s ı transferi a şağıdaki e ş itlik kullan ı larak hesaplanm ışt ı r: Burada; DIT =I(HO I A r )pc i, (To (1) : duyulur ı s ı transferi (W/m 2), : havaland ı rma verdisi (m 3/s), : sera taban alan ı (m 2), : havan ı n yoğ unlu ğ u (kg/m 3 ) : sabit bas ı nçta özgü! ı s ı (J/kg C), : sera havas ı n ı n s ıcakl ığı ( C) ve : d ış ortamdaki hava s ı cakl ığı d ı r ( C). Gizli ısı transferinin belirlenmesi : Gizli ı s ı transferi, cisimlerin durum de ğ i ştirmeleri s ı ras ı nda ald ı klar ı veya verdikleri ı s ı miktar ı olarak tan ı mlan ır. Sera ortam ı nda gizli ı s ı transferi gerçekle şen en önemli i şlemler; transpirasyon, topraktan su buharla şmas ı ve örtü iç yüzeyinde su yo ğ u şmas ı d ı r. Nemlendirmeli serinletme sistemlerinde, dikkate al ı nan gizli ı s ı buharla şma gizli ı s ı s ı d ı r. Suyun buharla şmas ı s ı ras ı nda ortamdan so ğ urulan ı s ı miktar ı, buharla şma gizli ı s ı s ı olarak tan ı mlanabilir. Suyun buharla şmas ı için gerekli olan gizli ı s ı miktar ı, s ı cakl ı k art ışı ile azal ır. Sera ortam ı ndan uzakla şt ı r ı lmas ı gereken gizli ı s ı miktar ı (gizli ı s ı transferi); s ı cakl ı k, havaland ı rma verdisi, ba ğı l nem oran ı ve bitki örtüsü üzerindeki hava hareketine ba ğ l ı olarak de ğ i şir. Gizli ıs ı şeklinde ı s ı transferi, buharla şma gizli ı s ı s ı ve havan ın yo ğ unlu ğuna ba ğ l ı d ı r. Gizli ıs ı transferi, sera iç ortam ı ve d ış ortam aras ındaki özgül nem fark ına ba ğ l ı olarak a şağı daki gibi hesaplanabilir. Burada; DIT NO A g P Cpa T, To GIT =1(HO I il,),ch (w (2) GIT : gizli ı s ı transferi (W/m 2 ), hfg : buharla şma gizli ı s ı s ı (J/kg), : sera havas ı n ı n özgül nemi (kg/kg) ve wo : d ış havan ı n özgü! nemidir (kg/kg).

5 ÖZTÜRK, H. H. "Venlo tip cam serada fan-ped serinletme sisteminin etkinli ği ile duyulur ve gizli ısı transferi" 385 Bowen oran ı n ın belirlenmesi: Nemlendirmeli serinletme sistemleri, sera ortam ı nda duyulur ve gizli ı s ı transferi aras ı ndaki ili şkiye ba ğ l ı olarak de ğ erlendirilebilir. Duyulur ı s ı transferinin gizli ı s ı transferine oran ı, Bowen oran ı (/3) olarak adland ı r ı l ı r ve a şa ğı daki gibi tan ı mlan ı r: Duyulur Is ı Transfer!. DIT Gizli Is ı Transferi GIT /3, seralarda bitki örtüsü içerisinde var olan ko ş ullar ı n saptanmas ı için bir gösterge olarak kullan ı labilir. /3, bitki örtüsünün enerji dengesinde etkili bile şenlerin belirlenmesini sa ğlar. Serada yatay olarak gerçekle ş en ı s ı transferi, /3 değ eri ve büyüklü ğ ünü etkiler. Serada bitki örtüsü yüzeyinin ı slak olmas ı durumunda, buharla şma gerçekle şir. Bu ko şullarda, iç ve d ış ortam aras ındaki özgül nem fark ı fazlad ı r. Bu durumda, bitki örtüsünden ı s ı ta şı n ı m ı gizli ı s ı transferi şeklinde gerçekle şecektir. Bu koşullarda, /3 pozitif (+) değerdedir. Bitki örtüsünün kuru oldu ğ u koşullarda, iç ve d ış ortam has ı aras ı ndaki özgül nem fark ı azd ı r. Bu ko şullarda fin ı n gerçek değ eri yüksek olacakt ı r. Bu durumda ı s ı transferi, duyulur ı s ı ta şı n ı m ı şeklinde gerçekle şecektir. Serinletme etkinli ğinin belirlenmesi: Nemlendirmeli serinletme etkinli ği, doyma etkinli ğini belirten genel bir terimdir. Nemlendirmeli serinle ştirme i şlemi, ı s ı kazanc ı ve kayb ı olmayan adyabatik bir i şlem oldu ğ undan, kj veya kcal gibi ı s ı birimlerine ba ğ l ı olarak belirlenmesi uygun değ ildir. Bu nedenle, nemlendirmeli serinletme sisteminin etkinli ği a şağı daki eşitlikle belirlenmi ştir (Gupta ve ark. 1995, Al-Amri 2000, Kittas ve ark. 2001, Öztürk 2003a). T, T; = (4) To Bu e şitlikte; To : d ış havan ı n kuru termometre s ı cakl ığı ( C), T, : iç havan ı n kuru termometre s ı cakl ığı ( C) ve Tw : d ış havan ı n ya ş termometre s ı cakl ığı d ı r ( C). Bulgular ve Tartışma Duyulur ve gizli ıs ı transferi : Eşitlik (1) ve (2)'ye ba ğ l ı olarak belirlenen sera taban alan ı ba şı na duyulur ve gizli ı s ı transferinin zamana ba ğ l ı olarak de ğ i şimi Şekil 3'de verilmi ştir. Deneme seras ı ndan fan-ped serinletme sistemi ile transfer edilen duyulur ve gizli ı s ı de ğ erleri Çizelge 3'de verilmi ştir. (3) Öğleden sonraki dönemde (13:00-17:00), ortalama s ı cakl ı k fark ı n ı n 3.1 C de ğ erine ula şmas ı nedeniyle, bu dönemde duyulur ı s ı transferi de ortalama 64.4 W/m 2 ştir. Duyulur ı s ı transferi, sera ortam ı ve olarak belirlenmi d ış ortam havas ı aras ı ndaki özgül nem fark ı ndan da etkilenmi ştir. Sabah saatlerinde özgül nem fark ı n ı n dü şük olmas ı nedeniyle, seradaki bitki örtüsü yüzeyi kuru oldu ğ undan, deneme seras ı ndaki ı s ı enerjisinin önemli bir bölümü duyulur ı s ı ak ışı şeklinde transfer edilmi ştir. Serada gizli ı s ı transferi ( Şekil 3), sera ortam ı ve d ış ortam havas ı aras ı ndaki özgül nem fark ı art ışı na ba ğ l ı olarak artm ışt ı r. Gizli ı s ı transferi, özgül nem fark ı n ı n 2.6 g/g kuru hava ile en dü ş ük durumda oldu ğ u sabah saat 08:00'de 138 W/m 2 olarak hesaplanm ışt ı r. Deneme seras ı ndaki gizli ı s ı transferi, özgül nem fark ı n ı n 6.2 g/gkuru hava değ erine yükseldi ğ i saat 14:00'de 309 W/m 2 olarak belirlenmi ştir. Günün ilk yar ı s ı nda (08:00-12:00), ortalama özgül nem fark ı n ı n dü şük (2.7 g/gkuru hava) olmas ı nedeniyle, belirtilen saatler aras ı ndaki dönemde gizli ı s ı transferi ortalama 135 W/m 2 olarak gerçekleşmi ştir. Ö ğ leden sonraki dönemde (13:00-17:00), özgül nem fark ı ortalama 5.3 g/g kuru hava değ erine ula şm ışt ı r. Bu dönemde, buharla şma oran ı yüksek oldu ğundan seradaki bitki örtüsünden enerjisinin büyük bir gizli ı s ı şeklinde transfer edilmi ştir. Bu dönemde gizli ı s ı transferi ortalama 263 W/m 2 olarak belirlenmi ştir. Wang ve ark. (2000) taraf ı ndan yap ı lan bir ara ştı rmada, seradaki bitki örtüsü ve ortam havas ı aras ı ndaki duyulur ve gizli ı s ı transferinin, ürünün aerodinamik direncine ba ğ l ı oldu ğ unu belirtilmi ştir. Öztürk (2003b) Çukurova Bölgesinde ticari amaçla kesme gül üretimi yap ı lan ve sisleme ile serinletilen plastik bir serada günlük ortalama duyulur ve gizli ı s ı transferini, W/m 4 2 olarak hesaplam ışt ı r. ve W/m Is ı Transferi (VV/m 2) : : : : ; aıiııiıiıiıiiıka : f O P P P F. iworworw, V P P oioi fiii İİVIIi ııi0will 0000 i, o 00 In I: o o o o o 000 o o o o! o Zaman (h) Duyulur ıs ı O 4 Gizli ısı Şekil 3. Serada duyulur ve gizli ı s ı transferi de ğ işimi Şekil 3'den de izlenebilece ğ i gibi duyulur ı s ı transferi, d ış ortam ve sera ortam ı aras ı ndaki s ı cakl ı k fark ı art ışı na bağ l ı olarak artm ışt ı r. Duyulur ı s ı transferi, s ı cakl ı k fark ı n ı n 1.6 C oldu ğ u sabah saat 08:00'de 32.8 W/m 2 ile en dü ş ük değerde iken, s ı cakl ı k fark ı n ı n 4 C'ye yükseldi ği saat 13:30'da 81 W/m 2 değ erine yükselmi ştir. Günün ilk yar ı s ı nda (08:00-12:00), s ı cakl ı k fark ı n ı n dü şük (2.2 C) olmas ı nedeniyle, belirtilen saatler aras ı ndaki dönemde duyulur ı s ı transferi 45.5 W/m 2 olarak gerçekle şmi ştir. Çizelge 3. Serada duyulur ve gizli ı s ı transferi Değ işken Duyulur ıs ı (W/m 2) Gizli ısı (W/m 2) Bowen ratio (6) S ıcakl ı k fark ı ( C) Özgül nem fark ı (g/g) En düşük Değeri En yüksek Ortalama

6 386 TARIM B İ L İ MLER İ DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 4 Bowen oran ı n ı n değ i şimi : Eşitlik (3) kullan ı larak belirlenen Bowen oran ı (p) değerleri ve sera ortam ı ile d ış ortam aras ı ndaki özgül nem fark ı n ı n zamana ba ğ l ı olarak değ i şimi Şekil 4'de verilmi ştir. Deneme seras ı nda A s ı cakl ı k ve özgül nem fark ı değerleri Çizelge 4'de verilmi ştir. Şekil 4'den de izlenebilece ği gibi, özgül nem fark ı g/g kuru hava aras ı nda değ i şmi ştir. Sera ortam ı ile d ış ortam aras ı nda özgü! nem fark ı ortalama 4 g/gkuru hava olarak hesaplanm ışt ı r. Şekil 4'de belirtilen saatler aras ı nda 13 değeri, ve aras ı nda değ i ş miştir. Günlük ortalama [3 de ğeri olarak hesaplanm ışt ı r. 13 de ğ eri, özgü! nem fark ı art ışı na bağ l ı olarak artm ışt ı r. Sabah saatlerinde (08:00-12:00) p değeri (-0.34), öğ leden sonraki (13:00-17:00) de ğerlere (-0.24) k ı yasla daha yüksektir. Bu durum, günün ilk yar ı s ı nda ortalama s ı cakl ı k fark ı n ı n dü şük (2.2 C) olmas ı nedeniyle, duyulur ı s ı transferinin de günün ikinci yar ı s ı na k ı yasla daha dü şük oldu ğ u anlam ı na gelir. [3 değ erleri dikkate al ı nd ığı nda, fan-ped sisteminin buharla şt ı rma etkisi nedeniyle, deneme seras ı nda gizli ı s ı transferi duyulur ı s ı transferinden daha fazlad ı r. 13'n ı n negatif (-) de ğerde olmas ı, sera ortam ı ndaki hava s ı cakl ığı n ı n d ış ortamdan daha dü şük buna kar şı l ı k, özgül nemin d ış ortamdan daha yüksek oldu ğ unu belirtir. Bu ko şullar alt ı nda, seradaki bitki örtüsüne do ğ ru duyulur ı s ı transferi gerçekle şmesine kar şı n, bitki örtüsünden ise gizli ı s ı transferi gerçekle şmektedir. 13 değerlerinin, özgül nem fark ı ile de ğ i şimi Şekil 5'de verilmi ştir. Bowen oran ı (fl) ve özgül nem fark ı (AW, g/g) aras ı ndaki ili şkinin de ğ i şimi ve güvenilirlik de ğeri (R') a şa ğı daki gibi belirlenmi ştir :.NrAdie~ E o 4 z 0) 2 0 p= N (R 2 = 0.44) ( 5 ) fl ile özgül nem fark ı aras ı nda belirlenen ili şkiye ait varyans analiz sonuçlar ı Çizelge 5'de verilmi ştir. Çizelge 5'den de izlenebilece ğ i gibi; p ile özgül nem fark ı aras ı nda belirlenen ili şki, % 95 olas ı l ı k durumunda (P= ) önemlidir. Bu nedenle, elde edilen regresyon e ş itli ğ i (eşitlik 5), değ i şkenler aras ı ndaki ili ş kiyi % 5 önem düzeyinde temsil etmektedir. rılwka da i 08:00 09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 Zaman (h) -x- Özgül nem fark ı Bowen oran ı Şekil 4. Bowen oran ı (p) ve özgül nem fark ı n ın değ i şimi Bowen Oran ı Serinletme etkinli ğinin değ işimi : Denemenin yürütüldü ğ ü serada, fan-ped serinletme sistemi etkinli ğinin zamana ba ğ l ı olarak değ i şimi Şekil 6'da verilmi ştir. Serinletme etkinli ği, d ış ortam havas ı n ı n kuru ve ya ş termometre s ı cakl ı klar ı aras ı ndaki farka ba ğ l ı olarak değ i şmi ştir. Sistemin etkinli ği, d ış ortam hava ba ğı l nem oran ı n ı n azalmas ı na ba ğ l ı olarak artm ışt ı r. Serinletme etkinli ği, saat 08:00'de % 32.4 ile en dü şük ve saat 14:00'de % 76.6 ile,en yüksek de ğere ula ş m ışt ı r. Deneme süresince, fan-ped sisteminin etkinli ğ i ortalama % 53.3 olarak hesaplanm ışt ı r. Giacomelli (1993) nemlendirmeli serinletme sistemlerinin etkinli ğ inin % aras ı nda değ i ştiğ ini bildirmi ştir. Arbel ve ark. (1999) ayn ı ko şullar alt ı nda, sisleme sistemi ile fan-ped sistemini kar şı la şt ı rm ışlard ı r. Sisleme sistemi bulunan serada s ı cakl ı k ve ba ğı l nem da ğı l ı m ı daha düzgündür. Fan-ped sisteminin etkinli ğ i % 75 olarak belirlenmi ştir. Al-Amri (2000) çift kat PE örtülü serada fan-ped sisteminin etkinli ğini ortalama % olarak belirlemi ştir. Bu ara şt ı rmada fan-ped sisteminin ortalama etkinli ğ i (% 53.3), Al-Amri (2000) taraf ı ndan belirlenen değ erden (% 46.19) biraz daha yüksek olarak belirlenmi ştir. Albright (1989) uygun olarak tasar ı mlanm ış olan bir nemlendirmeli serinletme sisteminin etkinli ğinin % 80 de ğerine ula şabilece ğ ini bildirmi ştir. Abdellatif (1993), Kittas ve ark. (2001) ve Öztürk (2003a) nemlendirmeli serinletme etkinli ğinin en yüksek değ erini s ı ras ıyla, % 81.5, % 80 ve % 80 olarak belirlemi şlerdir. Bu ara şt ı rmada fan-ped nemlendirmeli serinletme sisteminin etkinli ği en yüksek % 76.6 olarak belirlenmi ştir. Bu değer, daha önce farkl ı ara şt ırmalarda belirlenen de ğerler ile uyu şum göstermektedir. Çizelge 4. Serada Bowen oran ı (6) Değ i şken Değ eri En düşük En yüksek Ortalama Bowen ratio (p) S ı cakl ı k fark ı ( C) Özgül nem fark ı (g/g) Bowen Ora n ı o Ğegül Nem Fark ı (g/g) Şekil 5. Bowen oran ı n ı n özgül nem fark ı ile de ğ işimi Çizelge 5. Varyans analiz sonuçlar ı Regresyon Fark Toplam df SS MS F P P=

7 ÖZTÜRK, H. H. "Venlo tip cam serada fan-ped serinletme sisteminin etkinli ği ile duyulur ve gizli ıs ı transferi" 387 i o /Il 08:00 09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 Zaman (h) Şekil 6. Serinletme etkinli ğinin zamana ba ğ l ı olarak de ğ i şimi Sonuç ve Öneriler 1) Serada duyulur ı s ı transferi, d ış ortam ve sera ortam ı aras ı ndaki s ı cakl ı k fark ı art ışı na ba ğ l ı olarak artm ışt ı r. Duyulur ı s ı transferi, W/m 2 de ğ erleri aras ı nda değ i şmi ştir. 2) Serada günün ilk yar ı s ı nda (08:00-12:00), ortalama özgül nem fark ı n ı n dü şük (2.7 g/gkuru hava) olmas ı nedeniyle, gizli ı s ı transferi ortalama -135 W/m 2 olarak gerçekleş mi ştir. Ö ğ leden sonraki dönemde (13:00-17:00), özgül nem fark ı ortalama 5.3 g/gkuru hava değ erine ula şm ışt ır. Bu dönemde, buharla şma oran ı yüksek oldu ğ undan seradaki bitki örtüsünden enerjisinin büyük bir gizli ı s ı şeklinde transfer edilmi ştir. Bu dönemde gizli ı s ı transferi ortalama -263 W/m 2 olarak belirlenmi ştir. Serada duyur ı s ı transferi s ı cakl ı k fark ı ile, gizli ı s ı transferi de özgül nem fark ı ile do ğ rusal olarak artm ışt ı r. 3) Serada 13 de ğeri, ve aras ı nda değ i şmi ştir. Günlük ortalama 13 de ğeri olarak hesaplanm ışt ı r. p değeri, özgül nem fark ı art ışı na bağ l ı olarak artm ışt ı r. Sabah saatlerinde (08:00-12:00)13 de ğeri (-0.34), ö ğleden sonraki (13:00-17:00) de ğ erlere (-0.24) k ıyasla daha yüksektir. Bu durum, günün ilk yar ı s ı nda ortalama s ıcakl ı k fark ı n ı n dü şük (2.2 C) olmas ı nedeniyle, duyulur ı s ı transferinin de günün ikinci yar ı s ı na k ıyasla daha dü ş ük oldu ğ u anlam ı na gelir. 4)p değerleri dikkate al ı nd ığı nda, fan-ped sisteminin buharla şt ı rma etkisi nedeniyle, deneme seras ı nda gizli ı s ı transferi duyulur ı s ı transferinden daha fazlad ı r. 13'n ı n negatif (-) de ğerde olmas ı, sera ortam ı ndaki hava s ı cakl ığı n ı n d ış ortamdan daha dü şük buna karşı l ı k, özgül nemin d ış ortamdan daha yüksek oldu ğ unu belirtir. Bu koş ullar alt ı nda, seradaki bitki örtüsüne do ğ ru duyulur ı s ı transferi gerçekle şmesine kar şı n, bitki örtüsünden ise gizli ı s ı transferi gerçekle şmektedir. 5) Serinletme etkinli ği, % de ğ erleri aras ında de ğ i şmi ştir. Deneme süresince, fan-ped sisteminin etkinli ği ortalama % 53.3 olarak hesaplanm ışt ı r. Öneriler 1) Seralarda serinletme sistemlerine ili ş kin gelecekte yap ılacak olan çal ışmalar, sistem etkinli ğinin modellenmesine ve bu tip sistemlerin do ğ al havaland ı rma sistemleri ile birlikte kullan ı lmas ı na yönlendirilmelidir. Bu tür çal ışmalar, s ı cak ve kurak iklimlerde nemlendirmeli serinletme sistemlerinin etkin bir şekilde kullan ı lmas ı için yararl ı olacakt ı r. 2) Fan-ped serinletme sistemlerinin en önemli olumsuzlu ğu; fan ve ped aras ı nda çok fazla s ı cakl ı k fark ı na neden olmas ı d ır. Seran ı n uzunlu ğu boyunca s ı cakl ı k da ğı l ı m ı nda esas olarak 5 faktör etkilidir: havaland ı rma h ız ı, ürün transpirasyonu, topraktan olu şan buharla şma, gölgeleme sistemi, pedden su buharla şmas ı ve örtü malzemesinin ı s ı kay ı p katsay ı s ı d ır. Sera içerisinde bitki düzeyindeki s ı cakl ı k değeri önemlidir. İ ç ortamdaki hava h ı z ı n ı n dü şük olmas ı durumunda, hava s ı cakl ığı h ızl ı bir şekilde yükselir. 3) Serinletme pedlerinden sera içerisine yeterli miktarda hava girmelidir. Kap ı ve di ğ er aç ı kl ı klardan sera içerisine hava girmemelidir. Serada kap ı lar ı n aç ı k tutulmas ı veya ba ş ka aç ı kl ı klar ı n bulunmas ı durumunda, sera içerisine hava giri şi pedden çok bu aç ı kl ı klardan olur. Sera içerisine giren hava ped içerisinden geçmez ise, serinletme etkinli ğ i azal ı r. 4) Ped ve pedin yerle ştirildi ği destek elemanlar ı kontrol edilerek, yeterli s ızd ı rmazl ı k sa ğlanmal ı d ı r. Pedin etraf ı ndaki boşluklar kapat ı lmal ı ve ped yüzeyinde büyük çapl ı delikler varsa, ped onar ı lmal ı veya yenisi yerle ştirilmelidir. 5) Ped üzerinde yosun olu ştu ğunda, hava ak ı m ı na karşı direnç olu şaca ğı ndan, yosunlar temizlenmeli veya yeni ped kullan ı lmal ı d ı r. Ped yüzeyinde yosun geli şmesini geciktirmek veya önlemek için, sistemde kullan ı lan suya fungusit eklenmelidir. 6) Fan, gerekli statik bas ı nçta serinletme pedinden yeterli miktarda hava çekebilmelidir. Serada yeterli miktarda hava de ğ i şimi sa ğlanmas ı için, uygun kapasitede fan seçilmelidir. 7) Pedlere gelen su miktar ı kontrol edilmelidir. Kullan ı lmas ı gereken su miktar ı ped materyaline ba ğ l ı olarak de ğ i şti ğinden, üretici firman ı n önerileri dikkate al ı nmal ı d ı r, Su deposundaki su miktar ı kontrol edilmelidir. Kaynaklar Abdellatif, S. M Air relative humidity affecting effectiveness of the evaporative cooling system under hot and humid conditions. Energy Conserving Engineering Conference, August 8-13, 1993, Atlanta, Georgia, USA. Al-Amri, A. M. S Comparative use of greenhouse cover materials and their effectiveness in evaporative cooling systems under conditions in eastern province of Saudi Arabia. Agricultural Mechanization Asia, Africa and Latin America (AMA), 31(2) Albright, L. D Environment Control for Animal and Plants. Published by ASAE, 453 pp., American Society of Agricultural Engineers, 2950 Niles Road, St Joseph, Michigan USA. Arbel, A., O. Yekutieli ve M. Barak, Performance of a fog system for cooling greenhouses. J. Agric. Engng. Res., 72: Bot, G. P. A Physical modelling of greenhouse climate. The computerized greenhouse: automatic control application in plant production: 51-73, (Edited by; Y. Hashimoto, G.P.A. Bot, W. Day, H.J. Tantau, H. Nonami), Academic Press, Inc.

8 388 TARIM BILIMLERI DERGISI 2004, Cilt 10, Say ı 4 Bot, G. P. A., H. Challa and N. J. Van de Braak, Greenhouse Climate Control: An Integrated Approach. Wageningen Pers, ISBN , 279 pp. Ciolkosz, D. E. and L. D. Albright, Use of small-scale evaporation pans for evaluation of whole plant evapotranspiration. Transactions of the ASAE, 43(2) Ghosal, M. K., G. N. Tiwari, and N. S. L. Srivastava, Modeling and experimental validation of a greenhouse with evaporative cooling by moving water film over external shade cloth. Energy and Buildings, 35, Giacomelli, G. A Evaporative cooling for temperature control and uniformity. ISHS International Workshop on cooling systems for greenhouses, Israel. Gupta, C. P., A. Abbas and M. S. Bhutta,1995. Thermal comfort inside a tractor cab by evaporative cooling system. Transactions of the ASAE, Vol. 38(6) Hellickson, M. A. and J. N. Walker, Ventilation of Agricultural Structures. Published by: ASAE, 372 pp., American Society of Agricultural Engineers 2950 Niles Road, St. Joseph, Michigan, USA. Kittas, C., T. Bartzanas and A. Jaffrin, Greenhouse evaporative cooling: measurement and data analysis. Transactions of the ASAE, 44(3) Kittas, C., T. Bartzanas and A. Jaffrin, Temperature gradients in a partially shaded large greenhouse equipped with evaporative cooling pads. Biosystems Engineering, 85 (1) Öztürk, H. H. ve A. Başçetinçelik, Seralarda Havaland ı rma. Türkiye Ziraat Odalar ı Birli ği Yay ı nlar ı, No: 227, 304 s., Ankara. Öztürk, H. H. 2003a. Evaporative cooling efficiency of a fogging system for greenhouses. Turk. J. Agric. For., 27(1) Öztürk H. H. 2003b. Effect of a fogging system on sensible and latent heat transfer in a plastic greenhouse. Agricultural Mechanization Asia, Africa and Latin America (AMA) (Yay ı nlanmad ı ). Van de Muyzenberg, E. W. B., A History of Greenhouses.IMAG-DLO, Wageningen, pp Wang, S., T. Boulard and R. Haxaire, Measurement and analysis of air speed distribution in a naturally ventilated greenhouse. Acta Horticulturae, Willits, D. H Cooling fan-ventilated greenhouses: a modelling study. Biosystems Engineering, 84 (3) Ya ğc ı oğlu, A Sera Mekanizasyonu. Ege Üniv., Ziraat Fak. Yay ı nlar ı Ders Notlar ı : 59/1, İzmir. İ leti şim adresi: H.Hüseyin ÖZTÜRK Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tar ı m Makinalar ı Bölümü, 0133 Adana Tel: hhozturk@cu.edu.tr