Ekonomik Oy Verme Teorisi: Türkiye Örneği ( )

Transkript

1 Ekonomik Oy Verme Teorisi: Türkiye Örneği ( ) Şennur Sezgin Özet: Ekonomik koşulların seçmen tercihlerini nasıl etkilediğini inceleyen ekonomik oy verme teorisi, oy verme fonksiyonu ile popülerlik fonksiyonundan oluşmaktadır. Bu iki fonksiyonun analiz alanı birbiriyle aynıdır, sadece analiz dönemleri birbirinden farklıdır. oy fonksiyonu da popülerlik fonksiyonu da ekonomi ile seçmen tercihleri arasındaki etkileşimi incelemektedir. oy fonksiyonu, seçim zamanında kullanılan oyları ele alarak ekonomik performans ile siyasal destek arasındaki ilişkiyi modellemektedir. Popülerlik fonksiyonu ise, seçimler arasındaki dönemde partiler, parti liderleri ve ekonomik durum hakkında kamuoyunun düşüncelerini ölçen anketlerle analiz yapan çalışmalardır. Bu çalışmada popülerlik fonksiyonu ile ilgili anket verilerine dayanarak analiz yapılmıştır. Bu analiz sonuçlarına göre ekonomik koşulların hükümetin popüler/iğini etkilediği tespit edilmiştir. İktidar partisinin popüler/iğini enflasyon bir dönem gecikme ile olumsuz yönde etkilerken, büyüme dört dönem gecikme ile pozitifyönde etkilemektedir. Anahtar Sözcükler: Ekonomik oy verme, popülerlik fonksiyonu, Türkiye. Giriş Ekonomik koşullann seçmen tercihlerini nasıl etkilediğini inceleyen ekonomik oy verme teorisi, oy verme fonksiyonu ile popülerlik fonksiyonundan o luşmaktadır. Bu çalışmada da siyasilerin seçmenler gözünde popülerliklerini etkileyen ekonomik faktörlerin neler olduğu ele alınacaktır. Bu konunun ele alınmasının dört temel nedeni vardır. Birinci neden, Türkiye'de en çok konuşulan konulann başında ekonomi gelmektedir. Bu kadar çok önem verilen bu konunun siyasilerin popülerliğini etkileyip, etkilemediğinin ve eğer etkiliyorsa hangi yönde etkilediğinin belirlenmesi gereklidir. İkinci olarak, son yıllardaki ekonomik gelişmelere bakıldığında işsizliğin önemli bir ekonomik problem olduğu görülmektedir. Günümüzde işsizliğin ulaştığı boyutlar Büyük Buhran' dan sonraki en yüksek seviyesine ulaşmıştır (Turcotte, 1998: 20). Bu açıdan bakıldığında işsizlik sorununun, Türkiye'deki hükümetlerin popülerliğini hangi yönde etkilediğinin bilinmesi önemlidir. Üçüncü olarak, Türkiye'de seçmen tercihlerinin ekonomik boyutuyla ilgili pek fazla çalışmanın yapılmadığı görülmektedir. Bu konudaki çalışmalann çoğunluğu ABD ve diğer gelişmiş ülkelerle ilgilidir. Bu nedenle bu çalışmada Türkiye'deki siyasilerin popüler1iğini etkileyen ekonomik faktörlerin neler olduğu ele alınıp incelenecektir. Son olarak, Türkiye'de siyasilerin popülerliğini etkileyen ekonomik değişkenlerin analizinin pek fazla yapılamasının nedeni, bu konu ile ilgili alt yapının çok yenilerde oluşturulmasıdır. Dr., Pamukkale Üniversitesi UBf. Amme İdaresi Dergisi, Cilı 40 Sayı 2 Haziran 2007, s

2 22 Amme İdaresi Dergisi Avrupa ülkeleri ve ABD'de çok uzun yıllardır düzenli olarak yapılan popülerlik anket çalışmalan, Türkiye'de ancak 1990'lann ortalanndan itibaren yapılmaya başlanmıştır. Yapılan bir çok çalışma popülerlik anketleri sonucunda elde edilen verileri kullanarak siyasilerin halkın gözündeki popülerliklerini değerlendirmiştir. Ötnegin, Frey ve Schneider (1978: ) arasında ABD başkanlannın popülerliğini ölçmüştür. Bunun için Gallup tarafından yapılan anketleri kullanmıştır. Yine Lewis-Beck (1980: ) Fransa'da Cumhurbaşkanın popülerliğini test etmiştir. Chappel (1990: ) ABD için hem seçim sonuçlan, hem de popülerlik anketlerini kullanarak çalışmalar yapmıştır. Hatta popülerlik anketlerine dayanılarak yapılan çalışmalann seçim sonuçlanna göre yapılan çalışmalardan daha iyi bir şekilde halkın düşüncelerini yansıttığı düşünülmektedir. Çünkü seçimler her 4-5 yılda bir yapılırken, popülerlik anketleri her ay yapıldığı için ekonomik ve siyasi gelişmeler karşısında halkın tepkilerini sık aralıklarla ölçebilmektedir. Popülerlik anketlerinin kullanılmasındaki diğer bir etken, seçimlerle ilgili bir seri elde edilememesidir. Seçimler 4-5 yıl gibi aralıklarla yapıldığından seçim sonuçlanndan bir zaman serisi analizi mümkün olmamaktadır. Türkiye'de siyasi iktidann popülerliğini etkileyen ekonomik faktörler nelerdir? Bu ekonomik faktörler hükümetlerin popülerliklerini hangi yönde etkilemektedirler? Bu araştırma sorulanna cevap vermek amacı ile bundan sonraki bölümde ekonomik oy verme teorisi ele alınıp açıklanacak, bunu takip eden ü çüncü bölümde ise, Türkiye' de çok partili siyasal yaşamın kısa bir tarihçesi verilecektir. Dördüncü bölümde ise, ekonomik koşullann siyasi iktidann seçmen gözündeki popülerliğini etkileyip, etkilemediği ampirik olarak test edilecektir. Popülerlik fonksiyonuyla ilgili Türkiye'de çok az çalışma yapılmış olmasından dolayı bu çalışma ile bu açığın doldurulması amaçlanmıştır. Ekonomik Oy Verme Demokratik toplumlarda, siyasal iktidar seçmenlerin tercihleri tarafından belirlenir. Bilindiği gibi seçmen davranışını etkileyen sınıf, din, yaş, cinsiyet, eğitim, meslek vb. pek çok faktör vardır. Bunlar dışında ülkenin içinde bulunduğu ekonomik şartlar ve seçmenin kişisel ekonomik durumu seçmenin siyasal tercihlerini etkileyen diğer faktörler olarak görülmektedir (Stegmaier, 2001: 26). Günümüzde ekonomik koşullann oy tercihlerini etkilediği araştırmacılar tarafından genel kabul görmüştür. Bu nedenle ampirik çalışmalar ekonomik koşullann oy vermeyi etkileyip etkilemediğinden çok, ekonomik şartlann siyasal tercihleri hangi yönde etkilediği üzerine yoğunlaşmıştır (Erikson, 1989: 567). Ekonomik oy verme ile ilgili literatür karmaşık değildir. Sorumluluk hipotezi üzerine kurulmuştur. Buna göre, ekonomik şartlar iyi gittiğinde seçmen hükümeti ödüllendirmekte, ekonominin durumu kötüye gittiğinde seçmen, iktidar

3 Ekonomik oy Verme Teorisi: Türkiye Örneği ( ) 23 partisini cezalandırmaktadır. Bu ekonomik oylamanın en basit teorisidir. Daha gelişmiş teoriler ise, duruma göre bu hipoteze yeni değişkenler ekleyerek, hangi şartlar altında ve ne derece de hükümet cezalandınlmakta veya ödüllendirilmek, bunu analiz etmeye çalışır (Alcoe, 2001: 1). Popülerlik Fonksiyonu Ekonomik oy verme teorisi, oy verme fonksiyonu ile popülerlik fonksiyonunu kapsamaktadır. Kısaca VP (vote-popularity function) olarak adlandınlmakta ve ekonomik ve politik çıktılann fonksiyonu olarak hükümete verilen desteği açıklamaktadır. Buradaki yp açılımını ele alırsak; V (vote) seçimlerde hükümetin oylanndaki değişmeleri açıklar, P (Popularity) popülerlik anket sonuçlanna dayanır. Çoğunlukla iktidann gerçek oylanndaki değişme ile anket sonuçlan birbirinin benzeri kabul edilir (Nannestad ve Paldam, 1994: 213). Bu iki fonksiyonun analiz alanı birbiriyle aynıdır, sadece analiz dönemleri birbirinden farklıdır. Oy fonksiyonu da popülerlik fonksiyonu da ekonomi ile seçmen tercihleri arasındaki etkileşimi incelemektedir. Oy fonksiyonu, seçim zamanında kullanılan oylan ele alarak ekonomik performans ile siyasal destek arasındaki ilişkiyi modellemektedir. Popülerlik fonksiyonu ise, seçimler arasındaki dönemde partiler, parti liderleri hakkında kamuoyunun düşüncelerini ölçen anketleri kullanarak analiz yapan çalışmalardır (Turcotte, 1998: 19-24). yp fonksiyonu ile ilgili çalışmalarda, makro ekonomik verilerdeki (işsizlik, enflasyon) yükselme ve a zalma ile hükümete seçimlerde veya anketlerde verilen destek ölçülmektedir. VP fonksiyonu ile ilgili 3 aşamadan söz edilebilir. 1. Aşama: Sorumluluk Hipotezinin Kullanılması Sorumluluk hipotezinin başlangıç noktası oldukça basittir. Ekonomideki değişmeler, hükümetin popülerliğinde değişmelere yol açar. Basit olarak söylersek, seçmenler ekonominin durumundan hükümeti sorumlu tutarlar. Aşağıda Şekil l'de görüldüğü gibi popülerlik fonksiyonu basit bir denklik modelidir ve hükümetin popüıerliği ekonomik şartlann bir fonksiyonudur. Bu bakış açısı ele alındığında, siyasal iktidarlar işsizlik ve enflasyon oranı yükseldiğinde cezalandınlırken, düşük olduğunda ise ödüllendirilmektedir. Yani seçmenler partileri sağ ve sololarak ayırt etmeyip, sadece ekonomik duruma göre oy kullanmaktadırlar (Warren, 1998: 1). Buna sorumluluk hipotezi denir.

4 24 Amme Idaresi Dergisi Şekill. Basitleştirilmiş Model Ekonomi: Makro t, r... "... '" J L ~ Lı'." ",.... "".,.. '",.,...,, i! ~,..,, \ > 1,... ~:::!s~~~~ : = ~ Hipotezi Seçimlerde ve anketlerde hükümetin popüiernği Kaynak: Nannestad ve Paldam, 2000: Aşama: Gözlemleme ve Değerlendirme Şekil 2'de, VP fonksiyonu daha gelişmiş bir şekilde formüle edilmektedir. Bu duruma göre, seçmenler hükümeti desteklemeye veya desteklememeye karar vermeden önce, ekonomiyi gözlemlernekte ve değerlendirmede bulunmaktadır. Bu modelde iki denklem vardır. a- Ekonomi ile seçmen idraki arasında bağlantı kurarak modellerne, b- Seçmen idraki ile hükümet popüler1iği arasında bağlantı kurarak modellerne. Hemen fark edileceği gibi birinci aşama, İkinci aşamanın basitleştirilmiş bir versiyonudur. İkinci aşamada oluşan denkliğe seçmenler tam olarak ne gözlemlerler ve nasıl değerlendirirler sorusunu sorduğumuzda daha karmaşık olan 3. aşamaya geçeriz.

5 Ekonomik oy Verme Teorisi: Türkiye Orneği ( ) 25 Şekil 2. Gözlemleme ve Değerlendirme Ekonomi: Mikro ve Makro 'IIP'"'!:-._.""':,iili!~..... :~:Pf.: :::: ".". ~... * "'... l... f t ıe i' ttı... ~ "l'ot" j' f'. tt,.,... _... "'... t... "'... j i..."... ı:~:n: ~~s;'ç'~;~;~'"... ~~~~~. ;L:~: ; ::::~:;:;~ V ::::~ :::::: :.!.:,:, =Degerlendinnesı ::;=: ':.:'. ı:ıie E )~r :~i :...;...::::(:j De'Rk lo...,... tt. ~ "~."'" "' * i' : : : : : : - ~: ::::!oıi::ıl.:::.iw.;,,-... S eçimlerde ve anketlerde hükümetin popülerliği Kaynak: Nannestad ve Paldam, 2000: Aşama: Karmaşık İlişkilerin Ortaya çıktığı Aşama Bu aşamada ekonomi ile siyasi!ktidann popülerliği arasındaki ilişkinin bir çok yönüne değinilir. Nannestad ve Paldam (2000: ) bu ilişkinin karmaşık yönüne işaret etmişlerdir. İdrak Süzgeci: Sıradan vatandaşın ekonomi ile ilgili bilgileri çok derin değildir, Bu nedenle makro ve mikro düzeydeki ekonomik durumu değerlendirirken az veya çok sübjektif kararlar verirler. VP fonksiyonunda makro ekonomi ile ilgili değerlendirme yapılırken, seçmenlerin idrak sürecinden geçirerek değerlendirme yaptıklan kabul edilir. Bu nedenle e konomi ile ilgili değerlendirmeler seçmenler arasında farklı, farklı olmaktadır. Geçmişe Yönelik veya Geleceğe Yönelik (Retrospective veya Prospective): Buradaki temel soru çoğunluğun yapmış olduğu değerlendirmenin geleceğe mi, yoksa geçmişe mi yönelik olduğudur. Yani X (e

6 26 Amme İdaresi Dergisi konomi ile ilgili bilgileri içeren vektör) X ı veya X e olarak değerlendirilir. Eğer X e (geleceğe yönelik) X'in geçmiş gözlemlerine dayanıyor ve başka hiçbir şey göz önünde bulundurulmuyorsa, iki olasılık birbirinin aynı olur. Durum böyle olmakla beraber, rasyonel bekleyişler olduğunda Xi ve X e birbirinden farklıdır. Her iki görüşte hem teorik olarak, hem de ampirik olarak destek gören görüştür. Birey eksenü veya toplum eksenh (Egotropic veya Sociotropic) : Diğer bir sorun ise, ekonomik değerlendirmelerin bireysel (seçmenin kendi e konomik durumuna göre) veya toplumsal (seçmenin ülke ekonomisinin bütününe bakması) olarak yapılmasıdır. İnsanlar ekonominin durumunu değerlendirirken kendi ekonomik durum1anna göre değerlendirme yapabilecekleri gibi, ülkenin genel ekonomik durumuna bakarak değerlendirme yapabilirler. Tersine nedenselük (Reverse Causality) : Burada önemli olan ekonomik değerlendirmede hükümeti desteklemek dışsal bir faktör olarak görülüp, görülmediğinin tespit edilmesidir. Hükümeti destekleyenler ekonomik durumun parlak tarafını görecekler, desteklemeyenler ise bunun tersini yapacaklardır. Aşağıdaki Şekil 3'de ekonomik veriler ile hükümet desteği arasındaki olası ilişkiler gösterilmiştir. Büyük ok birinci aşamadaki ilişkiyi göstermektedir. Ortadaki, ekonomik değerlendirmeyi gösteren taralı oval kutu ikinci aşamayı, göstermektedir. Bütün siyah oklar ise olası nedensellik bağlantılarını göstermektedir. Seçmen davranışının ekonomik yönlü analizinde sorumluluk hipotezinin en büyük alternatifi olarak, konu önceliği (issue-priority) hipotezi görülmüştür. Konu önceliği hipotezine göre oy verme, sorumluluk hipotezinden varsayımlan açısından farklılıklar gösterir. Buna göre seçmenler hükümetleri deneyimlerine göre değerlendirirler ve ekonomik şartlardan dolayı hükümetin suçlanıp ödüllendirileceği ile çok az ilgilenmektedirler. Konu önceliği modeline göre, seçmenler en önemli gördükleri ekonomik problemi en iyi çözeceğine inandığı partiyi destekler. Bu modelin temel varsayımı seçmenler politika boyutundaki farklılıklan ayırt edebilmekte ve değerlendirmeleri geçmişe ve geleceğe yönelik o labilmektedir. Konu önceliği hipotezinin teorik çerçevesi rasyonel beklentiler tarafından çizilmiştir. Tartışmalar enflasyon ve işsizlik değiş tokuşuna dayanmaktadır. Bu da iyi bilinen sağ ve sol parti tartışmalannı gündeme getirmektedir. Sol partiler düşük işsizliği sağlamak için yüksek enflasyona izin verirler, (Sağ partiler ise tersini yapar.) böylece seçmen tabanını arttırmayı planlarlar. Sol partilerin seçmen tabanı çoğunlukla düşük ve orta gelir gruplan olduğundan, daha çok işsizlikle ilgilenirken, sağ partilerin seçmen tabanı orta ve yüksek gelir gruplandır ve enflasyona daha duyarlıdırlar. Bu hipotezi Dorussen ve Tay

7 Ekonomik Oy Verme Teorisi: Türkiye Örneği ( J ) 27 lor (2001) Hollanda'da çok partili sistem çerçevesinde koalisyon hükümetine uygunluğunu test etmiştir. Hollanda'da döneminde ekonomik faktörler parti desteğini nasıl etkilemektedir sorusuna cevap aramışlardır. Sonuç olarak, Hollanda 'nın kompleks parti ve koalisyon yapısı olmasına rağmen, konu önceliği modeline dayalı oy vermenin desteklendiği görülmüştür (Dorusen ve Taylor, 2001: ). Şekil 3. Ekonomik Oy Vermede Muhtemel İlişkiler Sefhıdenle ve uke1lmje ILildbatinpoptiledJtI Kaynak: Nansted ve Paldam, 2000: 126 Konu önceliği hipotezine benzer hipotez Swank (1993: ) tarafından geliştirilmiştir. Swank bu hipoteze müvekkil hipotezi (Clientele Hypothesis) a dım vermiştir. Buna göre yüksek işsizlik oranlan sol partilerin, yüksek enflasyon oranı ise sağ partilerin popülerliğini arttırmaktadır. Swank (1993) bu hipotezini de ABD üzerinde geliştirdiği model ile test etmiştir. Demokrat parti başkanlannın önceliği, ekonomik büyüme olurken; Cumhuriyetçi başkanlann önceliği ise, enflasyonla mücadele olmaktadır. Bu durumu fark eden seçmenler politik desteklerini nasıl kullanacaklanm GSMH ile enflasyon değişkenlerine göre belirlerler. Yani, enflasyonun yükseldiği dönemlerde Cumhuriyetçi başkanlann

8 28 Amme İdaresi Dergisi enflasyonla mücadele politikalan talep edilirken, düşük büyümenin gerçekleştiği dönemlerde ise genişletici politikalar benimseyen Demokrat Parti başkanlan tercih edilmektedir (Erdoğan, 2004: 112). Türkiye'de Çok Partili Siyasal Hayat Türk siyasal hayatı incelendiğinde, çok partili demokratik siyasal hayat tecrübesinin kısa olduğu görülür genel seçimlerine kadar 14 tane genel seçim yapılmıştır ve Türk seçmen davranışını incelemeye yönelik çok fazla bir çalışma da yapılmamıştır. Türk seçmen davranışını çalışan akademisyenler yaygın olarak Şerif Mardin (1986: )'in önerdiği merkez-çevre modeli çerçevesinde bir açıklama getirmeye çalışmışlardır. Mardin, Osmanlı İmparatorluğunun güçlü bir merkez ve onun karşısında yer alan türdeş olmayan bir çevreden oluşan patrimonyal bir sosyopolitik yapıda olduğunu belirtmiştir. 19. yüzyılda yapılan modernleşme ve bürokratikleşme hareketleri bu merkez-çevre karşıtlığını giderememiş, çevrenin temsilcisi eşraf ile merkezin temsilcisi memur (bürokrat) arasındayeni çatışma zemini oluşturmuştur. Cumhuriyet yönetimi de Osmanlı İmparatorluğuna benzer yönetim anlayışını benimsemiş, merkezi temsil eden bürokrat ile çevreyi temsil eden eşraf arasındaki ilişkiler siyasal yaşamımızın temelini oluşturmuştur (Kalaycıoğlu, 2000: 389). Daha sonraki dönemlerde Türk siyasal hayatının dinamikleri bu iki grubun karşılıklı etkileşimleri tarafından belirlenmiştir yılında çok partili siyasal yaşama geçtikten sonra bu iki gruptan "merkez" Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) etrafında toplanırken, CHP'ye karşı olmak tek özelliği olan ve homojen olmayan "çevre" ise, Demokrat Parti (DP) etrafında toplanmıştır seçimlerini %53 'lük oy oranıyla CHP'ye karşı DP kazanmıştır. Bundan sonra yapılan 1954 ve 1957 seçimlerini de kazanan DP, 1960 askeri darbesi ile görevden uzaklaştınimıştır (Ahmad, 2003: 90-92) yılından 1980 yılına kadar yapılan seçimlerde (1961, 1965, 1969, 1973, 1977) merkez-çevre ilişkilerinin işleyişinde çok büyük bir değişme olmamıştır. Yine merkez CHP etrafında toplanırken, çevre ise DP'nin devamı olduğuna inandıklan AP (Adalet Partisi) etrafında toplanmıştır. 1980'den sonra ise merkez-çevre ilişkilerindeki dengeler değişmiş, Türk seçmeni için yeni bir dönem başlamıştır. 12 Eylül hareketiyle birlikte bildikleri bütün partiler kapatılmış ve yeni bir başlangıç yapılmıştır. 1987'lere gelindiğinde "merkezin ve çevrenin" (merkez sağ ve sololmak üzere) aktifhalde en az iki partisi olmuştur (Akgün, 2003: 2). Bu dönemde ilk demokratik seçimler 1983'te yapılmış ve Turgut Özal'ın önderliğindeki Anavatan Partisi (ANAP) seçimleri oylann %45.2' sini alarak kazanmıştır. Bundan sonra Türk siyasal hayatında ANAP dönemi başlamış ve 1987 seçimlerinde de birinci parti olmuştur yılında yapılan seçimlerde birinci parti, genel başkanlığını Süleyman Demirel 'in yaptığı Doğru Yol Partisi (DYP) olmuştur. Fakat DYP'nin aldığı 0/027 oy oranı tek başına iktidar olmasına yetmemiş, DYP-SHP koalisyon hükümeti kurulmuş

9 Ekonomik oy Verme Teorisi: Türkiye Örneği ( ) 29 tur (TÜGİAD, 1986: 37). Koalisyon hükümeti Aralık 1995 seçimlerine kadar görevde kalmıştır. i 990'lardan itibaren Türkiye'de parti sisteminin daha da parçalandığı, aşın milliyetçi, dinci, etnik kimlikleri olan partilerin geleneksel parti saflarına dahiloldukları görülmüştür (Akgün, 2003: 2) seçimlerinde Refah Partisi (RP) %21.4'lük oy oranı ile en yüksek oyu almıştır. DYP ve ANAP ikinci ve üçüncü sırada kalmıştır. Refah partisi birinci parti olmasına rağmen hükümeti kurmayı başaramadığından, bu dönemde önce ANAP lideri Mesut Yılmaz'ın başkanlığında ANAP-DYP koalisyon hükümeti, daha sonra Refah Doğru Yol koalisyon hükümeti ve ANAP-DSP-DTP koalisyon hükümeti kurulmuştur. Bu dönem 3 Kasım 1999' da sona ererken Bülent Ecevit başkanlığındaki azınlık hükümeti görev başında bulunmaktaydı (Tuncer, 1999: 2-3) seçimlerinde DSP %22'Iik oy oranı ile birinci parti olmuştur. DSP-MHP-ANAP koalisyon hükümeti kurulmuştur. Bu dönemde Türkiye ekonomisi büyük ekonomik kriz yaşamış ve 3 Kasım 2002 erken seçimleri yapılmıştır. Bu seçim sonucunda sadece AKP ve CHP yüzde on seçim barajını geçen partiler olmuştur. AKP aldığı oy oranı ile tek başına iktidar partisi olmuştur (Tuncer, Kasapbaş ve Tuncer, 2003: 61). Bu çalışmada merkez-çevre kutuplaşmasını temel alan "sosyal bölünme" modeli dışlanmadan, seçmenlerin ekonomik yaşamdaki değişmelere karşı anlamlı tepkiler verdiği temel alınarak analiz yapılmıştır. Zaten son zamanlarda seçmen davranışı ile ilgili yapılan çalışmaların pek çoğunda da sosyal bölünme ve sınıfsal ayrışmalann öneminin gittikçe kaybolduğu görülmektedir. Seçmen tercihlerinde, ekonomik performans ve adaylann seçim kampanyalan, medyadaki imajlan gibi kısa dönemli faktörlerin ağırlık kazandığı görülmektedir (Akgün, 2003: 3). Ekonomik Oy Verme ile İlgili Ampirik Bulgular Veriler Bu bölümde yapılan tahminlerde analiz dönemi, 1998 Temmuz ayı ile 2003 Aralık ayı arasındaki dönemdir. Türkiye ekonomisi bu dönemde hem ekonomik, hem de siyasal yönden büyük değişiklikler göstermiştir. Bu dönem içinde Türkiye tarihinin en önemli iki ekonomik krizini (1999 ve 2001) yaşamıştır. Siyasi alanda terörle ilgili olarak, PKK lideri yakalanmıştır. AB ile ilişkilerimizde tam üyelik aday statüsü elde edilmiştir. Ayrıca hükümetin performansını ölçen veriler de bu dönemle sınırlıdır. Çalışmada kullanılan veriler ekonomik ve ekonomi dışı veriler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İktidardaki hükümetin performansı ile ilgili değerlendirme verileri PİAR araştırma şirketinin aylık verilerinden a lınmıştır. Bütün finanssal veriler GSMH deflatörü kullanılarak reel fiyatlara çevrilmiş ve daha sonra büyüme oranları hesap edilmiştir. Ekonometrik tahminlerde PC-Give version 8.0 ekonometri programı kullanılmıştır (Domik ve Hendry, 1995).

10 30 Amme İdaresi Dergisi Bu çalışmada Piar araştırma şirketi tarafından sorulan iki soru analiz edilerek, hükümetlerin popülerlikleri ve bunu etkileyen ekonomik faktörler test edilecektir. Piar'ın anketinde katılımcılara sorulan sorulardan birisi "Türkiye'yi istikrarlı bir ülke olarak görüp, gönnedikleri" dir ve cevap seçenekleri üç tanedir. Bunlar; "yaşadığım ülke siyasi olarak istikrarlıdır ve kendimi güvende hissediyorum", "yaşadığım ülkede beklenmeyen olaylar oluyor ve kendimi güvende hissetmiyorum", "hiçbir fikrim yok"tur. Şekil 4'te 1998 yılının ortalarında başlayan ve 2003 yılının sonuna kadar giden 66 aylık veriler kullanılmıştır. Bu şekilde Türkiye'yi istikrarlı bir ülke olarak görenlerin oranları gösterilmiştir. Buna göre, ANAP-DSP koalisyon döneminde, daha sonra azınlık DSP hükümeti döneminde ve 1999 seçimlerinden sonra iktidara gelen DSP-ANAP MHP koalisyon hükümetleri döneminde Türkiye 'yi siyasi bakımdan istikrarlı görenlerin oranı %25-30 civannda seyretmektedir. Hatta Şubat 1999 yılında PKK liderinin tutuklanmasından sonra bu oran %35'in üzerine çıkmıştır. Fakat Şubat 2001 ekonomik krizinden sonra ülkeyi istikrarlı kabul edenlerin sayısı hızlı bir şekilde düşerek %10'lara gerilemiştir. Hatta Kasım 2002 seçimlerinden hemen önce Eylül 2002' de bu oranın %1 O 'lann altına da düştüğü gözlenmektedir. Fakat 2002 Kasım seçimlerinden sonra ülkeyi siyasi olarak istikrarlı görenlerin sayısında hızlı bir artış olduğu gözlenmekte ve seçimlerden hemen sonra iktidara olan güvenin %30'lara çıktığı görülmektedir. Bu durumun hemen hemen hiç azalmadan devam ettiği ve Aralık 2003 'te siyasi iktidara olan güvenin %40 civannda olduğu görülmüştür. Şekil Dönemi İktidar Partisine Duyulan Güven GÜVEN(%) O ~~~~~~~~~~~~~~~~~ ~##~##~##~##~##~#.<..0~ +'li.<..0~ +q;:.<..0~ +'li.<..0~ +'li.<..0~ +'li.<..0~ +'li Kaynak.: Piar anket sonuçlanna göre çizilmiştir.

11 Ekonomik oy Verme Teorisi: Türkiye Örneği ( ) 3 ı Aşağıdaki Şekil 5 ve 6'da Piar'ın yapmış olduğu ankette sorulan "geçmiş yıla kıyasla seçmenlerin aileleri ve kendi ekonomik koşullan ile ilgili beklenti leri"ne verilen "daha iyi olacak", "aynı olacak", "daha kötü olacak" ve "hiçbir fikrim yok" cevaplanna dair grafiklerdir. Şekil 5 'te anket sorusuna verilen daha iyi olacak ve aynı olacak cevaplan aynı grafikte değerlendirilmiştir. Buna göre Temmuz 1998'den Şubat 2001 krizine kadar ekonomik durumunun daha iyi olmasını bekleyenler ile en azından aynı kalmasını bekleyenierin ortalaması %40-45 civanndayken, bu krizden sonra gelecekte durumunun daha iyi olacağını ve aynı kalacağını umut edenlerin oranı %30, iara, hatta yıl sonuna doğru iyi bekleyişlerin oranı % kadar indiği görtilmektedir. Kasım 2002 seçimlerinden sonra ise gelecekle ilgili iyimser beklentilerin oranında hızlı bir artış gözlenirken, Aralık 2003 sonunda ekonomik durumlannm daha iyi olacağına veya en azından geçmiş yılla aynı kalacağına inananlann oranı %60'lara ulaşmaktadır. Bu artışın en önemli nedeni seçim sonucunda tek başına bir partinin iktidara gelmesidir. ŞekilS Dönemi İyimser Beklentiler O Q,co Q,co Q,Q, Q,Q, Q,Q, \:)\:) \:)\:) \:)\:) \:)" \:)" \:)" \:)tı \:)tı \:)tı \:)n:, \:)n:, \:)n:, ~##~##~##~##~##~# ~0~,*-'2> ~0~,*-'2> ~0~,*-'2> ~0~,*-'2> ~0~,*-'2> ~0~,*-'2> Kaynak: Piar verilerinden elde edilmiştir. i BEK.ivj --BEK~ Şekil 6'da yaşananlar Şekil 5'in tersi bir durumdur. Burada gelecekle ilgili kötü bekleyiş içinde olanlann oranlan görülmektedir. Gelecekte durumlannın geçmiş yıla göre daha kötü olacağına inananlann oranı Kasım 2000 krizinden sonra artmış ve Şubat 2001 'de %88'e ulaşmıştır. Kasım 2002 seçimlerinden sonra ise, gelecekle, ilgili kötü bekleyişler hızlı bir şekilde düşmüş ve Aralık 2003 'te bu oran %33 olmuştur.

12 32 Amme İdaresi Dergisi Şekil Dönemi Kötümser Beklentiler BEK.KÖru O ~~~~~~~~~~~~&~~~~ ~:~"v &J.f:' ~~~ ~~ &J.f:' ~~~ ~~.,e>.f:' ~~ ~~ &J.f:' ~~~ ~v"v &J.f:' ~~~ ~~ &J.f:'.<...~ ~.<...0~ ~.<...0~ ~.<...~ ~.<...0~ ~.<...~ ~ Kaynak: pjar anket verilerinden elde edilmiştir. Model Bu bölümde ekonomik şartlann seçmen tercihlerini etkileyip etkilemediği test edilecektir. Görevdeki hükümete halk tarafından duyulan güven ve istikrar oranı aylık anketler tarafından belirlenmektedir, bu anket sonucu analizde bağımlı değişken olarak yer alacaktır. Enflasyon, büyüme, işsizlik gibi makro e konomik göstergelerle birlikte, politik değişkenlerde analizin bağımlı değişkenlerini oluşturacaktır. Buradan hangi ekonomik göstergelerin hangi yönde ve ne oranda siyasilerin popülertiğini etkilediği ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bunun içinde en küçük kareler yöntemi kullanılacaktır. Ekonomik şartlar ile seçmen tercihleri arasındaki ilişkiyi sistematik olarak ilk inceleyen Kramer (I 971)' den bu yana bu konuda bir çok çalışma yapılmakla birlikte, Türkiye İle ilgili çalışmalar yok denecek kadar azdır. Bu çalışmada hükümetin popülerliğini belirleyen ekonomik ve ekonomi dışı faktörlerin belirlenmesinde Chappell (1983) tarafından uygulanan model esas alınacaktır. Bu modelde Gallop'un başkanlık popülarite anketini dönemleri itibariyle kullanmıştır. Kullanılan modelde bağımlı değişken POP t Gallop PooI anketinde sorulan "başkanın işleri halletme tarzını destekliyor musunuz? Sorusuna verilen "evet" cevaplandır. Popülerlik fonksiyonu şu şekilde formüle edilmiştir.

13 Ekonomik oy Verme Teorisi: Türkiye Örneği (/ ) 33 PO~ = a o +'LfliEKOPER +'LflkEKODIS + flldum + &1 (1) EKOPER: Ekonomik performansı gösteren değişkenler vektörü EKODIS: Popülerliği etkileyen ekonomi dışı değişkenler vektörü DUM: Kukla değişken t ve t-l döneminde yönetim iktidarda iken l'e eşit diğer zamanlar -1 eşittir. Bu eşitliğe göre t zamanındaki popülerlik 32 geri çeyrek döneme uzanan ekonomik performansın fonksiyonudur. Sonuç olarak seçmenler, uygulanan ekonomi politikalanmn gelecekteki sonuçlanyla ilgilenmekte ve ekonomik gerçekler tarafından konulan sımrlann da farkındadırlar. Bu model Türkiye verileri ile yapılacak tahmirllere uygun ekonometrik form oluşturulduğunda elde edilen model şu şekilde oluşmuştur. POP = a + 'LflıPO~-j +'Lfl2ISSIZI_i + 'Lfl4TERDUMI_i + (2) POP: Aylık verilere göre iktidarda bulunan hükümete olan güveni yüzde olarak göstermektedir. ıssız: Aylık verilere göre imalat sanayindeki çalışanlann sayısındaki yüzde değişmeleri göstermektedir. TERDUM: Terör olaylan nedeniyle konulan kukla değişkendir. PKK sözde liderinin yakalandığı dönem 1 değerini alırken diğer dönemler Odeğerini almaktadır. Bu olayın seçmen davranışı üzerine çok etkili olduğu düşünülmektedir. Bu kukla değişkenin bunu kapsaması beklenmektedir. BÜYÜME: Seçmenin memnuniyetini belirleyen en önemli değişkenin kişinin gelirindeki değişme olduğu kabul edilmektedir. Bu nedenle ekonomik büyümedeki değişmeler bu değişkenle gösterilmiştir. Büyüme dışında sanayi üretimindeki artışla da gelirdeki artış ölçülmeye çalışılmış ve gelir yerine bu değişken (SANURET) kullanılarak da tahmin yapılmıştır ENFLAS: Seçmen davranışlanm etkileyen en önemli değişkenlerden i kincisi enflasyon olarak görülmektedir. Aylık tüketici fıyat indeksindeki değişmeler modelin ENFLAS değişkepinde yerini almıştır. Tahminler İktidarda bulunan hükümetin popülerliğini etkileyen ekonomik faktörleri ölçmek amacıyla yaptığımız tahminde yukanda açıklanan model çerçevesinde iktidardaki hükümete olan güveni, söz konusu hükümetin bir dönem önceki güven durumunun asıl belirleyici olduğunu kabul ediyoruz. Bir dönem önceki değişken bütün faktörleri kapsamaktadır. Bunun dışında işsizlik, enflasyon ve

14 34 Amme İdaresi Dergisi ekonomik büyüme gibi ekonomik faktörlerin hükümetin popülerliğinde ne büyüklükte ve ne kadar gecikme ile etkili olacağı görülecektir. Politik değişken olarak tahminimizde Türkiye'de büyük etkisi olan bölücü örgüt lideri A. Öcalan'ın yakalanması eklenmiş, yakalandığı dönem gölge değişkenle temsil edilmiştir. Bu değişkenin hükümetin popülerliğinde olumlu etkisinin olacağı varsayılmaktadır. Tahmin yapılırken genelden spesifike yaklaşımı kullanılmış ve bütün açıklayıcı değişkenlere beş gecikme değeri verilmiştir. Daha sonra istatistiki olarak anlamlı olmayan değişkenler sırasıyla tahminlerden çıkartılarak Çizelge 1 değerlerine ulaşılmıştır. i i Sabit Çizelge ı. Popülerlik Anketi ve Ekonomik Değişkenler 1 Katsayı 0,0859 t istatistiği 3,908*** t olasılığı 0,00 i GUVEN_1 0,735 9,772*** 0,00 i ISSIZ_2-0,227-1,826* 0,07 i ENFLAS_l -0,947-3,027*** 0,00 i GSMH-4 0,147 2,152** 0,03 TERDUM 0,100 3,024*** 0,00 R 2 0,72 F (5, 56) 30,091 *** i AR 1-4F {4, 52} 0,3901 * % ı o güven düzeyi, ** %5 güven düzeyi, *** % ı güven düzeyi Buna göre hükümetin popülerliğinde beklenildiği gibi terör olaylan etkili olmuştur. PKK liderinin yakalanması hükümetin popülerliği üzerinde pozitif etki yaratmıştır. Araştırmanın asıl amacı olan ekonomik faktörlerin etkisine baktığımızda enflasyon, işsizlik ve gelir belli bir gecikme ile hükümetin popülerliğini etkilemektedir. İşsizlik iki dönem gecikme ile hükümetin popülerliğini etkilerken, enflasyondaki artışın etkileri ise daha hızlı olmaktadır. Enflasyon oranlanndaki değişme bir dönem gecikme ile hükümetin popülerliğini azaltmaktadır. GSMH'deki değişikliklerin hükümetin popülerliğine olan etkisi beklenildiği gibi pozitiftir. Bununla birlikte bu etki hemen ortaya çıkmamaktadır. İşsizlik ve enflasyondaki etki daha hızlı iken GSMH' deki değişikliğin etkisi dört dönem sonra ortaya çıkmaktadır. Seçmenler GSMH' deki değişikliği daha geç algılamaktadırlar. Çizelge 2'de ekonomik büyüme değişkeni yerine sanayi üretimindeki artış kullanılarak aynı tahmin gerçekleştirilmiştir. Sonuçlar benzer şekilde çıkmıştır. Fakat sanayi üretimindeki artışın etkisi hükümetin popülerliğini daha hızlı bir şekilde artırmaktadır.

15 Ekonomik Oy Verme Teorisi: Türkiye Örneği ( / ) 35, Çizelge 2. Popülerlik Anketi ve Ekonomik Değişkenler 2 Katsayı t istatisti~i t olasılı~ı Sabit 0,081 3,657*** 0,00 GUVEN 1 0,752 9,837*** 0,00 ıssız 2-0,492-2,594** 0,01 ENFLAS 1-0,846-2,702*** 0,00 SANURET 2 0,210 1,825* 0,07 TERDUM 0,079 2,427** 0,01 Rı 0,71 F (5,58) 29,029*** AR 1-4F (4, 54) 0,204 PIAR'ın hükümetin popülerliğini ölçen anketi dışında, geleceğe yönelik beklentileri de içeren soru bulunmaktadır. Burada geçmiş yıla göre seçmenlerden beklentilerinin daha iyi olacağı, aynı kalacağı ya da daha kötü olacağı yönünde cevaplar alınmaktadır. Hükümeti siyasi olarak istikrarlı görüp, ona olan güvenle birlikte, beklentilerinde ekonomik şartlardan nasıl etkilendiğini ölçmek amacıyla önceki tahminimizde yer alan güven değişkeni yerine beklentilerin iyi olacağını düşünenlerin oranını gösteren değişken konulduğunda tahmin sonuçlan Çizel ge 3 'teki gibi oluşmuştur. Çizelgede görülen temel sonuç, beklentilerin ekonomik büyüme ile ilişkili olduğudur. Burada enflasyon ve işsizlik değişkenleri istatistiki olarak anlamlı sonuç vermemiştir. Çizelge 3. İyimser Beklentiler ve Ekonomik Değişkenler Katsayı t istatisti~i t olasılı~ı Sabit 0,053 2,601** 0,01 IYIBEK 1 0,773 9,918*** 0,00 ıssız 2-0,032-0,244 0,80 ENFLAS 1-0,502-1,487 0,14 BÜYÜME 4 0,176 2,445** 0,01 TERDUM 0,106 3,053*** 0,00 Rı 0,72 F (lo, 37) 29,482*** AR 1-4F (4, 52) 0,292 Yukandaki tahmine çok benzer şekilde beklentileri kötü olanlan bağımlı değişken olarak aldığımızda nasıl sonuçlar çıkacağı ile ilgili tahminler Çizelge 4'te verilmiştir. Beklenen sonuç bir önceki tahminin tersi yönünde olmasıdır. Ekonomik büyüme değişkeni bu durumda negatif işaret alarak, ekonomik büyüme azaldığında beklentilerin daha kötü olması yönünde etki görülmektedir. Yine burada da enflasyon ve işsizlik etkisiz görünmektedir.

16 36 Amme İdaresi Dergisi Çizelge 4. Kötümser Beklentiler ve Ekonomik Değişkenler i Katsayı t istatistiği t olasılıib ~ Sabit 0,068 2,026** 0,04 i KOTUBEK 1 0,858 14,265*** 0,00 ıssız 2 0,189 0,987 0,32 ENFLAS 1 0,398 0,824 0,41 (':'\..'I\)I~ı. 4-0,272-2,587** 0,01 TERDUM -0,157-3,071 *** 0,00 Rı 0,82 F (lo, 37) 51,156*** AR 1-4F (4,52) 0,318 Sonuç Bu çalışmanın temel sorusu, Türk seçmeninin siyasi parti ve liderleri değerlendirirken ekonomik değişkenlerden etkilenip etkilenmediğini araştırmaktı. Özellikle bu çalışmada seçmenlerin gözünde siyasilerin popülerliğini etkileyen ekonomik değişkenler üzerinde durulmuştur. Bu amaçla yapılan anketler kullanılmış ve bu veriler analiz edilmiştir. Analiz sonucuna göre, enflasyon oranlanndaki değişme bir dönem gecikme ile hükümetin popülerliğini olumsuz etkilemektedir. GSMH'de meydana gelen artışın hükümetin popülerliğine olan etkisi beklenildiği gibi pozitiftir. Bununla birlikte bu etki hemen ortaya çıkmamaktadır. İşsizlik ve enflasyondaki etki daha hızlı ortaya çıkarken, GSMH değişikliğin etkisi dört dönem sonra ortaya çıkmaktadır. Bu durum Akgün (2003)'ün çalışmasıyla uyum göstermektedir. Türk seçmeni negatif ekonomik gelişmelere pozitif ekonomik gelişmelerden hızlı tepki vermektedir. Ödül/ceza hipotezi açısından bakıldığında, seçmenler daha fazla cezalandırmakta, fakat daha az ödüllendirmektedir. Akgün (2003) bu durumu kötü ekonomik şartlar daha fazla insanı etkilerken, ekonomik büyüme gibi olurrılu ekonomik gelişmeler aynı ölçüde kısa dönemde ve çok İnsana yansıtılamadığı şeklinde açıklanmaktadır. Yine anket verileri ile yapılan ikinci analizde beklentiler yer almaktadır. Türk seçmeninin beklentilerini etkileyen değişken ekonomik büyümedir. Ekonomik büyüme beklentilerin olumlu olmasını sağlarken, enflasyonun beklentiler üzerinde etkisiz olduğu görülmüştür. Bu çalışmanın ortaya çıkardığı temel sonuç, Türk seçmeni siyasilerin popülerliğini değerlendirirken ekonomik faktörleri de göz önünde bulundurmaktadır. Bu nedenle siyasi partilerin seçimlerde ideolojik ve siyasi kaygılann yanında, ekonomik faktörleri de göz önünde bulundurmalan gereklidir.

17 Ekonomik oy Verme Teorisi: Türkiye Örneği (/ ) 37 Kaynakça Ahmad, Feroz (2003), "Demokrasiye İlk. Adım", Cumhuriyet Ansiklopedisi (1923- J940), Yapı Kredi Yayınlan, Dördüncü basım, İstanbuL. Akgün, Birol (2000), "Explaining The Turkish Vote: Partisanship, İdeology and Economic Factors in Electoral Choice" Yayınlanmarnış Doktora Tezi, Case Western Reserve University, ABD. Akgün, Birol. "Türkiye'de Seçmen Davramşımn Ekonomi Politik'i Üzerine Bir Model Denemesi", Liberal Düşünce Topluluğu, Alcoe, Glen (2001), "Economic Theories ofvoting and the Political Business Cycle: A Cross- National Comparative Analysis", Yayınlanmarnış Doktora Tezi. University üfessex. Chappell, Henry W. (1990), "Economic Performance, Voting and Political Support: A Unified Approach", The Review ofeconomic and Statistics, Vol. 72, No: 2, s Cumhuriyeti Ansiklopedisi (2003), Yapı Kredi Yayınlan, Dördüncü basım, İstanbul. Doomik, A. J. ve Hendry, F. D. (1995), PC-G/VE 8-0: An /nteractive Econometric Modelling System, Chapmen and Hall, London. Dorusen, Han ve Michaell Taylor (2001), "The Political Context of Issue- Priority Voting: Coalitions and Economic Voting in the Netherlands, ", Electoral Studies, Vol. 20, s Erdogan, Seyfettin (2004), Siyaset-Ekonomi ilişkileri, Degişim Yayınlan, İstanbuL. Erikson, Robert S. (1989), "Economic Conditions and the Presidential Vote", The American Political Science Review, VoL. 83, No: 2, s Frey Bruno S. ve Friedrich Schneider (1978), "An Empirical Study ofpohtico Economic Interaction in the United States", The Review ofeconomics and StatisUcs, Vol. 60, No. 2, s Kalaycıogıu, Ersin (2000), "1960 Sonrası Türk Politik Hayatına Bir Bakış: Demokrasi, Neo-Patrimonyalizm ve İstikrar," Ersin Kalaycıogıu ve A.Yaşar Sanbay (Ed.), Türkiye 'de Politik Değişim ve Modernleşme, Alfa Basım Yayın Dagıttm Ldl., İstanbuL. Kramer, Gerald H (1971), "Short Term Fluctuations in U.S. Voting Behavior, ", The American Political Science Review, Vol. 65, No. 1, s Lewis-Beck, Michael S. (1980), "Economic Conditions and Executive Popularity; The French Experience", American Journal ofpolitical Science, Vol. 24, No. 2, s Lewis Beck, - Michael S. - Martin Paldam (2000), "Economic Voting: an Introduction", Electoral Studies, Vol. 19, s Mardin,. Şerif (1986), "Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar: Merkez-Çevre İ lişkileri", Ersin Kalaycıogıu ve A.Yaşar Sanbay (Ed.), Türk Siyasal Hayatının Gelişimi, Beta Basım Yayım Dagıttm A.Ş, İstanbul.

18 38 Amme idaresi Dergisi Nannestad, Peter ve Martin Paldam (1994), "The VP- Function: A Survey ofthe Literature on Vote and Popularity Function After 25 Years", Public Choice, Vol. 79, s Nannestad, Peter ve Martin Paldam (2000), "Into pandora's box ofeconomic Evaluations: a study ofthe danish macro VP- ftınction, ", Electoral Studies, Vol. 19, s Stegmaier, Mary Ann (2001), "Voting Behaviour Transition Country", Yayınlanmanuş Doktora Tezi, The University of Iowa. Swank, Otto H. (1993), "Popularity Functions Based on the Partisan Theory", Public Choice, Vol. 75, s Turan, Ali Eşref(2004), Türkiyede Seçmen Davranışı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınlan, İstanbuL. Tuncer, Erol (1999), Seçim '99", 18 Nisan 1999 Milletvekili Genel Seçimleri Sayısal ve Siyasal Değerlendirme, Tesav Yayınlan, Ankara. Tuncer, Erol - Coşkun Kasapbaş - Bülent Tuncer (2003), Seçim 2002 Sayısal ve Siyasal Değerlendirme, Tesav Yayınlan, No: 20, Ankara: Turcotte, Andrea (1998), "Dialogue de Sourds: Economic Voting in Canadian Fedaral Eleetion", Yayınlanmanuş Doktora Tezi, University oftoronto. TUGİAD (1986), "2000'li Yıllara Dogru Türkiye'nin önde Gelen Sorunlanna Yaklaşımlar: Seçim Sistemi", Seri no: 18. Vanm, Suphi (1997), 2000'li Yıllara Doğru Türkiye'nin Önde Gelen Sorunlarına Yaklaşımlar: Seçim Ekonomisi, Türkiye Genç İşadamlan Demegi Yayınlan. Warren, Mark Thomas (1998), "Reconsidering The Impact ofeconomic Conditions in Indivudual Vote Choice Models", Yayınlanmanuş Doktora Tezi, The University of Texas.