BİLDİRİLER I (SALON-A/B)

Transkript

1 GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE GİRESUN DA DİNÎ VE KÜLTÜREL HAYAT SEMPOZYUMU-I (25-27 Ekim 2013) BİLDİRİLER I (SALON-A/B) EDİTÖR MEHMET FATSA GİRESUN İL ÖZEL İDARESİ KÜLTÜR SERİSİ-2

2 Mehmet Cemal ÖZTÜRK * ARŞİV BELGELERİNE GÖRE GİRESUN TEKKE VE TÜRBELERİ Giriş Son yıllarda yapılan araştırmalar neticesinde Giresun yöresinin tarihinde iz bırakmış tarihi şahsiyetler arasında tekke ve zaviye kurucularının varlığı tespit edilmiş, bunların yörenin tarihinde icra ettikleri fonksiyonlar üzerinde durulmuştur. 1 Bu çalışmalardan öğrendiğimiz kadarıyla Giresun yöresinde, Müslüman Türklerin fetih sürecine girdiği 12.yüzyıldan itibaren bölgede zaviye kurucusu dervişlerin sosyal yaşamın çoğu alanında etkinliği söz konusudur. Şebinkarahisar Avutmuş mahallesindeki Şeyh Süleyman ve Hasan şeyh köyündeki Şeyh Hasan bu hususta örnek gösterilebilecek ilk dervişler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bölgenin fethi ve iskana açılması sırasında öncü rolü üstlendikleri, Osmanlı yol sistemi içinde küçük imaretler kurarak yolculara vakıf hizmeti verdikleri; hatta bazılarının cami ve medrese gibi kurumlar tesis ederek sosyal ihtiyaçlara cevap vermeye çalıştıkları görülmektedir. Bu yüzden Fatih, Yavuz ve Kanuni gibi muktedir padişahlar tarafından bu kurumların desteklendiğini görüyoruz. Biz de bu tebliğimizde söz konusu zaviyelere ait arşiv belgelerinden bir kısmını trnaskrip ederek sunacağız. Bu konuya hazırlanırken tespit ettiğimiz belli başlı zaviyeleri şu şekilde ifade edebiliriz: Şeyh İdris Zâviyesi (Piraziz-Gökçeali Köyünde türbe-şeyhli Köyünde zaviye), Şeyh Osman Ekserendu Zâviyesi (Bulancak-Kovanlık), Şeyh Musa Zâviyesi (Bulancak-Şeyh Musa Köyü), Şeyh Mesut Zâviyesi (Bulancak-Ucarlı Mahallesi), Şeyh Murat Zâviyesi (Bulancak-Muratlı Köyü), Derviş Hamza Zâviyesi (Sarvan Köyü), Derviş Seydi Zâviyesi (Merkez-Kayadibi Mah.), Yakup Halîfe Zâviyesi (Merkez Duroğlu Beld), Hasan Dede Zâviyesi (Merkez Çınarlar Mah.), Şeyh Kerâmeddin Zâviyesi (Merkez-Boztekke Köyü), Derviş Şeyh Murat Zâviyesi (Keşap-Tepeköy), Hacı Abdullah Halife Zâviyesi (Yağlıdere-Tekke Köyüi), Hacı İlyas Zâviyesi (Dereli-Kızıltaş Köyü), Şeyh Mustafa Zâviyesi (Dereli-Yavuzkemal Bld), Hamza Şeyh Zâviyesi (Dereli-Sarıyakup Köyü), Şeyh Mahmut Zâviyesi (Dereli-Konuklu Köyü), Kasım Dede Zâviyesi (Tirebolu-Boynuyoğun Köyü), Mevlana Ede Derviş Zâviyesi (Tirebolu-Ede Köyü), Yaraşur * Uzman Öğrtm., MEB. 1 Bu hususta bkz: Feridun EMECEN, (2008), Mitler ve Gerçekler Arasında: Giresun da Seyyid Vakkas Efsanesi ve Giresunlu Seyyid Mehmet Paşa, Uluslar Arası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Sa. 5, s ; İsmail BOZALİOĞLU, (1996), Giresun da Osmanlı Dönemine Ait Tekke ve Zaviyler, Giresun Tarihi Sempozyumu Mayıs 1996, İstanbul 1997, s ; Mehmet FATSA, (2011), Doğu Karadeniz Bölgesi nde Vakıf Yoluyla İskân Metoduna Bir Örnek: Alucra da Çağırgan Zâviyeleri, Vakıflar Dergisi, Ankara, Sa. 36, s ; Mehmet FATSA, (2006), Gelevara Vadisinde Bir Türkmen Dervişi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırmaları Dergisi, Ankara, Sa. 38, s. 8; Mehmet FATSA, (2009), Doğu Karadeniz Bölgesi nin İslamlaşmasına Öncülük Eden Türk Dervişleri Ahiler ve Dâr-ı Sülehâlar, Uluslar arası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu, 9-11 Ekim 2008, I, Anakara, s ; Mehmet FATSA, (2006), Şebinkarahisar da Mengücüklü Devri Vakıfları Sûfî Kolonizasyon, Vakıflar Dergisi, Ankara, Sa. 33, s. 14; Mehmet FATSA, (2012), Çepnilerin Dinî Mensubiyeti Ve Kürtün de Bir Tekke: Güvenç Abdal Meselesi, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi,Trabzon, Sa. 13, s ; Harun BOSTANCI, Anadolu Ahilerinden Giresunlu Hacı Abdullah Halife,İstanbul, 2007; Harun BOSTANCI, Osmanlı Doğu Karadeniz Bölgesinde Kurulan Tekke ve Zaviyeler, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ

3 Şeyh Zâviyesi (Tirebolu-Arageriş Köyü), Çağırgan Zâviyeleri (Alucra)-Şeyh Sinan ve Şeyh Süleyman Zâviyeleri (Şebinkarahisar Avutmuş Mh.)-Hasan Şeyh Zâviyesi (Ş.Karahisar Melense Köyü)-Urban Abdal Zâviyesi (Ş.Karahisar Ahurcuk Köyü)- Şeyh Abdurrahman Zâviyesi (Çamoluk-Eynir Köyü)-Derviş Ali Zâviyesi (Ş. Karahisar Gürbulak Köyü)-Çomaklı Baba Zâviyesi (Ş.Karahisar İsrafil Köyü)-Şeyh Yusuf Zâviyesi (Şebinkarahisar-Merkez) 2. Belgeler Belge 1: (BOA,AMK.UM.303/56). Karahisar-ı Şarki-Şeyh SinanVakfı Tevliyeti: Avutmuş bahçelerindeki vakfın tevliyeti vâkıf Şeyh Sinan Efendi tarafından en yakın akrabaya meşrut kılındığı halde uzak akrabaya verilmesi üzerine yakın akrabalardan Şeyh Yusuf ve Şeyh Ali Efendiler tarafından bu durumun düzeltilmesi istenmektedir. 12 Ca [29 Aralık 1857] Ma rûz-ı Çâker-i kemîneridir ki, Karahisar-ı Şarkî kasabasında Avutmuş bağçelerinde vâkı ceddimiz Şeyh Sinân kuddise sirruhu l-mennân hazretlerinin vakf-ı şerîfi tevliyeti ber-mûcib-i vakıfnâme akreb evlâda meşrûta olduğundan ve sülâle-i âcizi ise vakf-ı müşârün-ileyhe ırsiyyece pek mukarreb olub mütevelliye-i mezbûre batnen ba de batn bâ-berât-ı âlî şimdiye kadar mutasarrıf olduğumuz halde bazı garaz ve nefsaniyetinden dolayı te âmül-i mezkûru hâlâtı şart-ı vâkıf daha uzak evlada verilmek üzere olduğu mesmû -ı âcizânem olarak bu dahi gadr-ı azîm olacağından ber-mûcib-i şart-ı vâkıf tevliyet-i mezkûre ahara verilmeyüb uhde-i âcizânemde ibka olmak üzere livâ-i mezbûr kaymakamına hitâben bir kıt a emirnâme tastîr olunması hususuna müsâade-i aliyyeleri erzân buyrulmak bâbında emr u fermân hazret-i veliyyü l-emrindir. Fî 15 Rebiulâhir [12]74 Şeyh Yusuf ve Şeyh Ali kulları Belge 2: (BOA, AMK.UM. 303/56). Karahisar-ı Şarki-Şeyh Sinan Vakfı Tevliyeti; 1. Sıradaki evraktaki dilekçenin incelenmesi sonucunda, dilekçe sahiblerinin şimdiye kadar vazifelerini ifa ettikleri, ancak garazkar kişilerin bu vazifeyi onlardan haksız yere ve vâkıfın şartı hilafına almak istediklerinin anlaşılması üzereine şer i şerif ve meclis marifetiyle mütevellilik vazifelerine devam etmelerine karar veren şukkadır. 12 Ca [29 Aralık 1857] 3 Karahisar-ı Şarkî Kaymakamı na Karahisar-ı Şarkî sancağında vâkı olub Şeyh Yusuf ve Ali efendilerin uhdelerinde bulunan Şeyh Sinân kuddise sirruhu l-mennân hazretlerinin vakf-ı şerîfi tevliyeti şimdiye kadar taraflarından idare olunmakda iken ba zı ashâb-ı garaz, cihet-i mezkûreyi ahara tevcih ettirmek sevdâsında bulunduklarından ve kendileri ise evlâd-ı ekberden olarak bu husus taraflarına gadri mûcib olacağından ber-mûceb-i vakfiye tevliyet-i mezkûrenin uhdelerinde ikasıyla müdahale-i vâkıanın men i hususu istida olunmuş olmağla şer -i şerîf ve meclis marifetiyle ber-vechi hakkaniyet rü yet olunarak müdahale-i vâkı anın bî vech olduğu tebeyyün eylediği halde men i hususuna himmet eylemeleri siyâkında şukka. Belge 3: (BOA, A.E.SABH.I.-214/14118). Karahisâr-ı Şarkî de Melense-Gezevid Nâhiyesinde Hasan Şeyh Zâviyedârlığı;Hasan Şeyh Tekkesi zaviyedarlığı, Şeyh Himmet, Seyyid Sadi ve Seyyid Yusuf kardeşler arasında müşterek iken, Şeyh Seyyid Himmet vefat etmiş ve hissesi boş kalmıştır. Bu hissenin istihkakının kardeşler arasında tevcihini müte- 2 Geniş bilgi için bkz. Mehmet Fatsa, Giresun Yöresinde Osmanlı Vakıfları ve Vakıf Eserler, Giresun Harun Bostancı, a.g.t., sh , M.Fatsa, Şebinkarahisar da Mengücüklü Devri Vakıfları, tr/2010/vakiflardergisi.pdf, s

4 velli Şeyh Ahmed Efendi istemektedirler. 10 Receb 1193 [24 Temmuz 1779] 4 Der-i devlet-i kemîne arz-ı dâî-i kemîne budur ki, Karahisâr-ı Şarkî de Gezevid nâhiyesinde Hasan Şeyh zâviyedâr hissedarlarından Şeyh Himmet ve Seyyid Sa dî ve Seyyid Yusuf ber-vechi iştirâk mutasarrıflar iken Şeyh Seyyid Himmet fevt olub, hissesi mahlûl olmağla mahlûlünden erbâb-ı istihkakdan karındaşları Seyyid Sa dî ve Seyyid Yusuf ber-vechi iştirâk tevcih ve yedlerine berât-ı şerîf-i âlî-şân sadaka ve ihsân buyurulmak ricâsıyla pâye-i serîr-i i lâma arz ve i lâm olundu. Bâkî emr ü fermân hazret-i men lehü l-emrindir. 21/Receb/1193 [4/Ağustos/1779] Mütevelli Şeyh Ahmed Belge 4: (BOA, ŞD. 186/31). Karahisâr-ı Şarkî de Ferik [Kırık] Nâhiyesi-Şeyh Mustafa Zaviyesi; Evkaf Nezaretinden Sadaret e yazılan yazıda, Karahisar-ı Şarki, Kırık nahiyesi, Şeyh Mustafa zaviyesi arazisinin Fatih Sultan Mehmed Han vakfı olup, arazideki ağaçların kesilemiyeceği arzedilmektedir. 26 Zi l-hicce 1325 [30 Ocak 1908] 5 Nezâret-i Evkâf-ı Hümâyûn Mektûbî Kalemi Aded: 775 Huzûr-ı sâmi-i cenâb-ı sadâret-penâhiye Ma rûz-ı çâker-i kemîneleridir ki, Cennet-mekân Fâtih Sultân Mehmed Hân hazretleri evkaf-ı celîlesinden Karahisâr-ı Şarki de Ferîk [Kırık] nâhiyesinde vâki Şeyh Mustafa zaviyesine meşrûta arâzînin zirâat ve hıraset ve nezâret ve tasarrufu ber-mûcib-i vakfiye mütevelliye âid olduğu cihetle tekâlif-i emîriyyeden istisnâsı lâzım geleceğine dâir mahallinden vâki olan iş âr üzerine kuyûd-ı hâkanîden ihrâc olunan kayıdda vakf-ı mezkûr arâzîsi tahsîsât kaydından bulunan arâzîden olduğu gösterilmekde bulunmasına ve yedde bulunan vakfiyesinde arâzi-i mezkûre dâhilinde bulunan ormanlardan ağaç kat ı husûsundan dolayı resm-i taleb olunmaması ve şurût-ı sâire münderiç olunmasına nazaran evrakının leffiyle keyfiyetin berâ-yı istîzân huzur-ı sâmî-i cenâb-ı sadaret-penâhîlerine arzı muhasebeden ifâde ve evrâk-ı mezkûra leffen takdim kılınmağın ol bâbda emr ü fermân hazret-i men lehü l-emrindir. 17 Kânûn-i Sânî 1323 / 26 Zi l-hicce 1325 / 30 Ocak 1908 Nâzır-ı Evkaf-ı Hümâyûn [Turhan Hüsnü Paşa] Belge 5: (BOA, C.EV.-6/300). Kara-Hisar-ı Şarkî- Alucra-Zıhar Karyesi- Çağırgan Baba Zâviyesi Zâviyedârlığı; Alucra-Zıhar köyündeki Çağırgan Baba zaviyesinin çeyrek hisseyle çeyrek meşrut zaviyedarı olan Seyyid Ahmed vefat etmiş, boş kalan vazifesini büyük oğlu Seyyid Ömer yapabileceğinden kendisine gerekli 4 Şeyh Hasan Yesevî dervişlerinden olup, 1160 larda yöreye Selçuklu Sultanı Mesut un öldüğü yıllarda yerleşir. Bölge Mengücükoğulları idaresindeydi. Zaviyenin, Halveti-Ruşeni tarikatına ait olabileceğine dair kaynaklarda bazı ibareler bulunmaktadır. M.Fatsa, ilgili makalesinde, vakfın 18.yüzyıla ait belgelerinin az olduğunu ifade etmektedir. Ancak tebliğimizde de görüleceği gibi bu hususta arşiv belgesi vardır ve 1193/1779 tarihindeki zaviyedarlığı tespit etmektedir. (M. Fatsa, Şebinkarahisar da Hasan Şeyh Vakfı ve Menzilhâneler, Vakıflar Dergisi, Ankara, 2011, s.35, sh ; H.Bostancı, a.g.t., sh ). 5 Mehmet Fatsa, Gaziyân-ı Rûmdan Giresunlu Şeyh Mustafa ve Depealan Zâviyesi, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl 8, [2007] sayı 18, s ; Harun Bostancı, a.g.t., sh

5 beratın verilmesi İmam Seyyid Veliyyüddin tarafından arz olunuyor. 1 Zi l-ka de 1249 [12 Mart 1834] 6 Der-i devlet-i mekîne arz-ı dâî-i kemîne budur ki, Karahisar-ı Şarki muzâfâtından Alucra nâhiyesinde, Ahri [Zıhar] karyesinde vâki müteveffâ Çağırgan Baba zâviyesi vakfının rub vazife-i muayyene ile rub hisseye ber-vechi meşruta zaviyedar ve mütevellisi olan Seyyid Ahmed fevt olub, yeri hâlî ve hizmet-i lâzimesi mahlûl kalmağın sulbi kebir oğlu işbu bâis-i arz-ı ubudiyyet ve sezâvar-ı merhamet ehl-i sünnet ve l-cemaatden es-seyyid Ömer kulları üzerine mahlulünden zaviye-i mezbureyi tevcih ve yedine müceddeden bir kıt a berat-ı şerif-i âlîşân sadaka ve ihsân buyurulmak ricasıyla ol ki vâki u l-hâldir bi l-iltimas serîr-i âlâya arz ve i lâm olundu baki el-emr hazret-i men lehü l-emrindir. Tahrîren fî gurre-i şehr-i Zilkadeti ş-şerîfe li sene tis a ve erba în ve mi eteyn ve elf. (1 Zil-kade Mart 1834) el-abdü l-dâî li d-devleti l-aliyyeti l-osmaniyye es-seyyid İmamzâde Veliyyüddin el-müvellâ hilâfe be medîne-i Karahisar-ı şarkî Belge 6: (BOA, C.EV ). Kara-Hisar-ı Şarkî-Mindeval Nâhiyesi Karakol Karyesi Zâviyedârlığı; buradaki Şeyh zaviyesi evlada meşrut olup, evlad-ı vâkıftan Mustafa çocuğu olmadan, akabinde Yusuf da öldüğünden mazbata sahipleri Seyyid Mustafa ve Ömer bu işe müstehak olduğundan ellerine berat verilerek zaviyedarlık yapmalarına izin isteniyor. Oniki mühür basan heyet üyesinden ikisi, biri rum diğeri ermeni kocabaşdır. 11 Safer 1265 [6 Ocak 1849] 7 Nezâret-i Evkaf-ı Hümâyûn-ı mülûkâneye mülhak Karahisar-ı Şarkî ye muzafe Mindaval nâhiyesinde Kol ve Karayolu nâm karyede vâki Şeyh zâviyesi evlâdiyet-i meşrutiyet üzere zâviyedârlık hissedarlığına mutasarrıfan evlâd-ı vâkıfdân Mustafa bilâ veled fevt ve müteakiben Yusuf dahi fevt olub, sulbî kebir oğulları işbu mazbata-i ubudiyet Seyyid Mustafa ve Ömer nâm kullarını terk etmekle hissedârlık-ı mezkûru merkûmâne her veçhile muhill ve müstehık olmağla zâviye-i mezkûrenin 1264 senesi lâzım gelen muhâsebesi hâlâ evkaf-ı şerîfe muaccelât ile bi r-rü ye defterine kaydetmiş olduğu derkâriyle zâviyedârlık-ı mezkûru müteveffâ-yı merkûm Mustafa Bey bilâ veled fevtinden ve babalarının müteveffâ-yı merkumun fevtinden merkûmân kulları üzerlerine tevcîh ve yedine berât-ı şerîf-i âlîşân sadaka ve ihsân buyurulmak marûzâtında Karahisâr-ı Şarkî Meclisi nden işbu mazbata-i çâkerî i tâ olmağla ol bâbda emr u irâde efendimindir. 11 Safer 1265/6 Ocak 1849 Karahisar-ı şarkî kaymakamı ve kaza meclisi üyelerinin mühürleri Belge 7: (BOA, C.EV. 5365). Karahisâr-ı Şarkî Alişar Şeyh Zâviyesi Tevliyeti; hâlen zaviyenin mütevellisi Seyyid Ebubekir Efendi, vefat ettiğinde vazifesinin evlatları Seyyid Abdurrahman, Şerife Fatıma ve Şerife Fatıma ya berat tevcihiyle ita olunmasını ve sahte evrakla tevliyete müdahaleye çalışanlara mani olunmasını istiyor. 19 Zi l-ka de 1218 [ 1 Mart 1804] Der-i devlet-i kemîne arz-ı dâî-i kemîne budur ki, 6 M. FATSA, Doğu Karadenizde Vakıf Yoluyla İskan Metoduna Bir Örnek: Alucra da Çağırgan Zaviyeleri, Vakıflar Dergisi, Ocak 2012; Harun Bostancıi a.g.t., sh ; 7 Osmanlı Devleti nde bir yerleşim merkezindeki Hıristiyan halkın önde gelen kişilerine kocabaşı veya çorbacı denirdi. Kocabaşı, aynı devletin müslüman ahalisinin itibarlı kişileri olan ayan ve eşrafın eş anlamlısı idi. (Özcan MERT, Tanzimat Döneminde Çeşme Kocabaşıları, XIV. Ciepo Sempozyumu, İzmir, 2000; H.Bostancı, a.g.t., sh., ). 403

6 Karahisâr-ı Şarkî de vâki Alişar Şeyh zâviyesi ve tevliyetine berât-ı şerîf-i âli-şân ile bundan akdem mutasarrıfı ulemâ-i kirâm sâhib-i verâ ve hüsn-i sülük es-seyyid Ebûbekir Efendi dâîleri ders ve neşrile mevsûf zât-ı lâzımü t-tekrîm mazanne-i kirâmdan kimesne olub, hâlâ hazret-i sadr-ı a zâm ve bedr-i efhâm devletlû merhametlû efendimiz hazretlerinin bu havâlide me mûriyeti evânında zâviye ve tevliyet-i mezkûrları efendi-i mûmâ-ileyh hayatta oldukça mutasarrıf ve ve ba de l-vefât evlâdlarına tevcih ve sadaka ve ihsân buyurulması içün bâb-ı adâlet-karâra arz ve inhâ ve mûcibince zâviye-i mezkûrun kaydına şerh verildi emr-i âlîsi efendii mûmâ-ileyh yedine i tâ olunub efendi-i mûmâ-ileyh dâîleri ba de l-vefât zâviye ve tevliyet-i mezkûrları ber-vech-i iştirâk mûmâ-ileyhin sulbî sahih oğlu erbâb-ı isti dâddan es-seyyid Abdurrahmân efendi sulbiye kızları Şerîfe Fâtıma ve Şerîfe Âîşe nâmun kimesnelere tevcih ve yedlerine berât-ı şerîf-i âlî-şân sadaka ve ihsân buyurulub devâm-ı ömr ü devlet hazret-i zillullâhi veli-nimet-i âlem efendimizin ed iyye-i hayriyyelerine muvâzebet 8 üzere dâim kaimler iken bundan akdem ba zı şerir-i nâs kimesneler efendi-i mûmâ-ileyhin hayâtında zâviyei mezkûrenin kayıdlarını ihrâc ve taarruz sadedinde olub fermân-ı âlî mûcebince def ve tadr olunub, bu hengâmda ba zı sahte ve ma zûl nâiblerden i lâm-ı tedârik ve şart-ı sülük birle zâviye ve tevliyet-i mezkûrlara hilâf-ı ihnâ taarruz sadedinde olurlar ise ısga buyurulmayub, Karahisâr-ı Şarkî mahkemesinde hasımlar muvâcehelerinde terâfü -i şer -i şerîf olmadıkça derkenâr olunmamak üzere kaydına müceddeden şerh ve zâviye ve tevliyet mezkûrları mûmâ-ileyh Abdurrahmân Efendi ve hemşireleri Şerîfe Fâtıma ve Şerîfe Âîşe nâmunda kimesneler üzerlerinde kemakân ibka ve takrir buyurulmak niyâzıyle medîne-i mezbûrda sâkinûn bi l-cümle ulemâ ve sulehâ ve eimme ve hutebâ dâileri vâki hâl bâb-ı adâlet-karâra bizler mahzar eylediği mahzarımızı musaddak senedimi i lâm ediyor deyû ilhâh ve ibrâm etmeleriyle fî nefsi l-emr-i hâl ber-minvâl-i muharrer olduğuna ilm-i dâileri muhit ve muhtevi olmağın evvelki vâki ü l-hâldir. pâye-i serîr-i a lâyâ bi l-iltimâs arz ve i lâm olundu. Bâki emr ü fermân hazret-i men lehü l-emrindir. Harrare fi l-yevmi t-tâsi-aşer min şehri zi l-ka de-i şerîfe li-sene semâniyete aşere ve mieteyn ve elf. [19 Zi l-ka de 1218] El-abdü d-dâî li d-devleti l-aliyyeti l-osmâniye es-seyyid Halîl ez-zehebî el-müvellâ hilâfe be medîne-i Karahisar-ı şarkî 9 Belge 8: (MVL. 437/06/24 N. 1280). Karahisâr-ı Şarkı Kırık Nahiyesi-Şeyhler Karyesi Şeyh Osman Efendi nin Nikah Meselesi;Şeyh Osman Efendi, Giresun sakinelerinden Gülizar isimli bir hanım resmen nikah etmişse de nikah sırasında çıkan husumet sebebiyle meclis azaları boşanmalarına uğraşmaktadır. Camiden keçe hırsızlığı isnad edilerek bir-kaç ay hapsedilerek zevcesini boşamak zorunda kalmış, sonra memleketine döndüğünde boşadığı hanımı yanına gelerek Çıtlak kalesinde yeniden nikah kıydırmış olacağı ancak memur vasıtasıyla diğerine hilaf-ı şer nikah kıyıldığından durumun tahkik edilerek sıhhatinin tayini isteniyor. 24 Ramazan1280 [ 3 Mart 1864] Ma rûz-ı çâkerleridir ki, Bu kulları Trabzon Eyâletinde Karahisâr-ı Şarkı sancağında Kırık Kazâsı na tâbi Şeyhler karyesi hânedân-ı kadîmlerinden ve bâ-berât-ı âlî karye-i mezbûrede kâin tekke şeyhi bulunduğumdan Giresun Sancağı nda nefs-i Giresun sâkinlerinden Gülizâr nâm bâkireyi şer le ve hâkim ma rifetiyle akd-i nikâh olunmuş isem de a zâ-yı meclis tarafından her ne kadar husûmet olunmuş ise de şer an icrâ olduğuna bir şey denilemeyip Giresun kaymakamı tarafından her ne hal ise müfârakatine çalışıp muahharan Câmi-i şerîfden gaib olan keçe müzayedeye çıkmış olup sarikden sual oldukda bu kullarının tarifimle almış deyû ifadesine mebnî çâkerlerini derdest birle çend mâh mahbusda tevkif edâ ve cefâ ve darb-ı şedîd idüb takatim kalmayıp zaruri tatlîk eylemiş isemde memleket tarafına vürûdumda hatun durmayup piyade 8 Bir işle dâimâ uğraşma. Bir işe durmadan çalışma. 9 Mehmet Fatsa, Şebinkarahisar da Hasan Şeyh Vakfı ve Menzilhaneler, Vakıflar Dergisi, s.35, sh

7 gelmiş olduğundan Çıtlak kalesinde akd-i nikah olunub yine memur marifetiyle çevirip diğer taliblisine hilâf-ı şer akd-i nikâh eylemiş gelüb dava eylediğimde fimâ ba d gelmemek üzere kefile rabt olunmuş idüğinden merâhim-i aliyyelerinden mercudur ki; keyfiyeti eyâlet meclisinde rü yete icrâ-yı icâbı ihkâk-ı hakk buyrulmak üzere Trabzon vâlisi devletlü paşa hazretlerine hitâben bir kıt a emirnâme-i sâmi ihsânı bâbında emr u fermân-ı hazret-i veliyyü l-emrindir. Fî 11 Ramazan [1]280 Kırık Karyesi nden Osman Efendi kulları Belge 9: (BOA, C.EV. 9411). Pazarsuyu kazası-piraziz Nahiyesindeki Şeyh İdris Tekkesi Tevliyet Ciheti, Aşarı; bu tekkenin vakfı olan beş köyün gelirini 1263 e kadar alınmış, 1264 senesi geliri için tevliyet ciheti ihale olunmuş, o zamana kadar mütevellilik yapan evlatlardan Ali b. Hüseyin, Mehmed b. Ali ve Ali oğlu Nasuh un kayıtlarında problem görüldüğünden tahkik edilerek ona göre mütevellilerin netleştirilmesi istenmektedir.9 Safer 1265 [4 Ocak 1849] 10 Trabzon Eyâleti nde kâin Ordu sancağında Bazarsuyu kazâsına tâbî Pîr Azîz nâhiyesinde Şeyh İdris kuddise sirruhu l-azîz hazretlerinin binâ ve ihyâ eyledikleri zâviye-i şerîfeye merbut beş aded karyenin a şâr-ı şer iyyesi azîz müşârün-ileyh hazretlerinin evlâd ve zâviyedârlarıyla zâviye-i mezkûra âyendegan ve ravendegan taâmiyesine meşrût olarak 63 senesi nihâyetine kadar taraflarından ahz ve istibka kılınmış ve 64 senesi müceddeden kaza-i mezbûr a şârıyla berâber tâlibine ihâle olunmuş olduğundan kurâ-i mezkûrenin kemâkân a şâr-ı mezkûre meyânında ibkası ve yâhûd yine zâviyedârlar tahsîl etmek üzere tefrîki Trabzon vâlisi atûfetlû paşa hazretleriyle defterdârı izzetlû efendi hazretleri taraflarından bâ-tahrîr-i berât-ı müştereke inhâ olunmuş ve zâviyedârlık mezkûr evlâd-ı müşârün-ileyhden Ali bin Hüseyin ve Mehmed bin Ali ve Mustafa ve Ali veledân-ı Seyyid Nasuh un bâ berevât-ı aliyye uhdelerinde ise de dâhil-i defter olduğuna dâir kayd bulunamamış ve Turan nâhiyesine tâbî Şeyh İdrislü ve Çağlak ve Kayabaşı ve Merkelos [Mekidinos] ve Yazıköy ve Birce Şeyh Hüseyinli karyelerinin mahsûlâtı ve rusûmâtı evlâdiye ve meşrûtiye üzerinde İdris zâviyesi vakf-ı müstagallâtından bulunmuş idüği ve Trabzon Eyaleti nin 64 senesine mahsûben maktûan ihâle olunan vâridâtının mahallinden bi l-vürûd tesviye olunan defterinde mezkûr Bazarsuyu kasabası a şârının maktûan ihâle olunduğuna dâir işâret görülemediği ve evkaf-ı cesîmeden mâa da evkaf-ı sâireye merbût gerek mahlût ve gerek müstakil hâric ez-defter kurâ beher sene hîn-i müzâyedeye âsânına bırakılmayub, maktûân bi l-ihâle takarrür iden bedelâtın ve bi z-zarure emaneten idare kılınacaklarının mesârifinin ta şiriyyesi bi l-celb maadasının aynen bâ-sened-i makbuzuna ashâb ve mahallerine tediye ve ifâsı nizamından bulunduğu cihetle zâviye-i mezkûre müstegallâtının dahi mezkûr 64 senesi hâsılât ve bedelâtı her ne ise evlâd-ı müşârün-ileyhe itâsı ve mârrü z-zikr Pazarsuyu kazâsı a şârının sene-i merkuma bedel-i mukarreri ber-minvâl muharrer mukaddemâ mahallinden gelen defterde muharrer kazâlardan birinin bedeli dâhilinde midir yoksa kazâ-i mezbûrun mahallince nâm-ı diğeri olup da defter-i mezbûra ol nâm ile mi yazılmışdır hakikat-i keyfiyyetin iş âr ve makbuz senedinin tisyâr-ı zımnında vâli-i müşârün-ileyhe taraf-ı nezâret-penâhiden mektûb yazılması menût-ı irâde-i seniyye idüği vâridât muhasebesinden muharrec derkenarlarda gösterilmiş olmağla ol vechile tesviyesi muvâfık-ı emr u irade-i cenâb-ı vekâlet-penâhî buyurulduğu halde muamele-i kalemiyesinin icrasına ibtidâr olunacağı cânib-i nezâret-i mâliyeden bâtakrîr lede l-arz tesviyesine himmet buyurulmak bâbında sâdır olan fermân-ı âlî mucebince suret-i tesviyesi vâridât muhasebesinden lede s-suâl ber-mantûk-ı takrîr taraf-ı nezâret-i mâliyeden Trabzon vâlisi utûfetlû paşa hazretlerine tahrîrât-ı tastîriyçün mektûbî-i mâliye odasına ilm ü haberinin tahrîr ve i tâsıyla tesviyesi der-kenâr olunarak ilm ü haberi yazılmak fermân buyurulmağın mûcebince kayd olunub ber-minvâl-i muharrer tahrîrât-ı tastîriçün mektûbî-i maliye odasına işbu ilm ü haber verildi. Mukabele şod. 9 S Aliyyü t-tevfîk 10 Şeyh İdris in, yöreye 1397 de geldiği rivayeti vardır. Evraklardan zaviyenin 14. Asırdan 20. Asra kadar faal olduğu anlaşılmaktadır. 405

8 Belge 10: (BOA, DH.MKT. 1124/10 (25 Ş. 1324). Boztekke Şeyh Kerâmeddîn Türbesi nin Tamiri; tamirat tamamlanıp, açılışı yapılacağı bu vesile ile halife hazretlerinin ömürlerinin ziyadesine dua edileceğine dair sadrazamlığa yazılan yazı. 4 Eylül 1322 [17 Eylül 1906] Dâhiliye Mektûbî Kalemi Huzûr-i Sadâretpenâhî ye Eizze-i kiramdan Giresun da Boztekke denilen mevki de medfûn Şeyh Kerâmeddîn hazretleri türbe-i şerîfesinin icrâ kılınmakda bulunan ta mîrât ve telvinatı. bi l-ikmâl resm-i küşâdı icrâ ve bu vesîle ile izdiyâdı ömr-i şevket-i hazret-i hilâfetpenâhi duâsı cümle tarafından tekraren kılındığına dâir Trabzon vilâyet-i aliyyesinden alınan 4 Eylül 1322 tarih ve 209 numerolu tahrîrât manzûr-ı sâmî-i fehîmâneleri buyurulmak üzere takdim kılındı, ol bâbda. 25 Şaban [1]324 ve fî 30 Eylül 1322 / [14 Ekim 1906] Belge 11: (BOA, A.}MKT. 220/22) Tirebolu Şeyh Mustafa Zâviyesi İhyâsı; onbeş seneden beri şeyhi olan Mustafa Efendi tarafından, yıkılmış ve tamire muhtaç olan tekkenin tamiri ve taamiyesinin verilmesi için istirham zımnında arzı-hal takdim edilmiş, tekke önce Kethüdazade Emin Ağa tarafından inşa olunmuş, müteveffa Osman ve Ahmed Paşalar adına kaydına kaydolunuş, 1258 e kadar Ağa tarafından ödenen masraflar o sene kesilmiş, zaviye yıkılmağa yüz tutmuş, ağanın oğlu zaviyeyi demirci dükkanı olarak kullanmaya çalışmış, arsanın esas varisi Şaban Ağa nın kızı ise de binadan geriye kalan taş ve arsanın daha da kaybolmaması için yeniden ihya ve inşası istenmektedir. 06 Şevval 1265 [25 Ağustos 1849] 11 Ma rûz-i çâker-i kemîneleridir ki, Kutb-ı Samedânî Hazret-i Şeyh Abdülkâdir-i Geylânî kuddise sirruhu l-azîz hazretlerinin sülâle-i tâhirelerinden olub, onbeş seneden beri Tirebolu kazâsında zâviyenişîn olan Şeyh Mustafa Efendi dâileri münhedim olan hânkahının inşâ ve taâmiyesinin itâ ve ibkasını niyâz ve istirhâm zımnında rikab-ı kamer-tâb-ı hümâyûn-ı şâhâneye bir kıt a arz-ı hâl takdim etmiş, ise de ba dehû icabına bakılmak üzere keyfiyyetin taraf-ı âcizânemizden ist lâmı bâbında şeref-taalluk buyurulan emir-nâme-i sâmî-i cenâb-ı vekâletpenâhîleri mantûk-ı âlîsi müdrike-ârâ-yı âcizânemiz olarak keyfiyyet Tirebolu Kazâsı Meclisi nden isti lâm olundukda hânkah-ı mezkûre mukaddemâ Kethüdâzâde izzetlû Emin Ağa ma rifetiyle inşâ olunmuş ise de müteveffâ Osman Paşa ve Ahmed Paşa isimlerine kayd ve tevcih olunarak 58 tarihine kadar taâmiyesi Ağa-yı mûmâ-ileyhin temettüatından i tâ ve muahharan kat ve ilga olunmuş, hânkah-ı mezkûrun i mârına Ağa-yı mûmâ-ileyh tarafından takayyüd olunmadığına mebni bazı duvarları fenalaşarak nihâyet külliyen münhedim ve harâb olduğundan enkaz-ı binâsından Ağa-yı mûmâ-ileyhin oğlu bir demirci dükkânı yapdırmış ise de arsası Şa bân Ağa kerimesi Hacı Hanım ın olduğundan mezbûrenin zabt ve zimmetinde kalmış ve küsûr enkaz-ı binâ dahi şunun bunun yedlerinde kalarak eser-i binadan ancak bir mikdâr arsa ve taş kaldığından Şeyh-i mûmâ-ileyhin sülâle-i tâhiresine hürmeten hânkah-ı mezbûrun inşâ ve ihyâsını ehâli-i kaza tarafından niyâz ve istidâ olunduğuna dâir meclis-i mezbûrdan tevârüd iden mazbata leffen takdim-i hâkipây-i ulyâ ve vekâlet-penâhîleri kılınmış olmağla muhât-ı ilm-i âlî sadâret-penâhîleri buyuruldukda ol bâbda ve herhâlde emr u fermân hazret-i men lehü l-emrindir.06 Şevval 1265 Vâli-i Eyâlet-i Trabzon Defterdâr-ı Eyâlet-i Mezbur 11 sayfasında yayınlanmış olmakla beraber bazı imlalardan dolayı tebliğimizde yer aldı. 406

9 Belge 12: (BOA, A.}MKT.MHM. 31/77). Tirebolu Hisarcık Tekkesi Vergi Tenzilatı İsteği; Zaviyedarlar, Şeyh Hasan, Şeyh Muslihiddin ve Şeyh Ali Efendilerin daha önce verdikleri istidada kendilerine 750 kuruş vergi tarh olunmuş, ancak bu miktar emsaline göre fazla olduğundan 100 kuruş indirilmesini istemişlerse de bunun da uygun bulunmadığı bildirilmektedir. 20 C 1267 [22 Nisan 1851] 12 Trabzon eyâletinde Tirebolu kazâsında kâin Hisârcık Tekkesi zâviyedârı Şeyh Hasan ve Şeyh Muslihiddîn ve Şeyh Ali Efendilerin mukaddemâ vâki olan istidalarına mebnî vergileri hakkında gönderilen tahrîrât-ı hulusvârinin vusulüyle keyfiyyet mahallinden istifsâr olundukda eyâlet-i merkûme vergisinin ta dîl ve tesviyesi sırada mûmâileyhimin mutasarrıf oldukları emlâk ve arâzîye göre ma rifet-i şer ve cümle ittifakıyla kendülerine yedi yüz elli guruş vergi tarh olunub, mûmâ-ileyhimin bu bâbda olan istidâ ları vâhi ise de zâviyedar bulunduklarına hürmeten meblağ-ı mezbûrdan yüz guruşun tenziliyle kurâ-yı sâireye birleştirilmesi ifâdesine dâir tevârüd eden tahrîrât-ı behiyyeleriyle mazbata Meclis-i Muhâsebe-i Mâliye ye verilerek suret-i iş âra göre mûmâ-ileyhim emlâk ve arâzî sâhibi olub, usûl-i tanzimiye icabınca kendilerine vergice ahâli-i sâire gibi muâmele olunmak lâzimeden olduğu halde yüz guruşun tenziliyle sâir kurâya yerleşdirilmesi mugayir-i nizâm olduğundan mûmâ-ileyhimin hisse-i vergilerinin kemâfi s-sâbık tamamen ahz ve istifası hususunda taraf-ı vâlârına tavsiyesi meclis-i mezkûr müzâkerâtı iktizasından idüğü mâliye nâzırı utûfetlû efendi hazretleri tarafından bâ takrîr ifâde kılınmış olmağla ol vechle icabının icrasına himmet buyurmaları siyâkında şukka. Belge 13: (BOA, ŞD. 196/36 (19 R. 1330) Tirebolu da Hacı [Abdullah] Halîfe Vakfı; vakfın varidatının şartına uygun olmayarak kullanıldığına dair Hüseyin imzasıyla Şura-yı Devlete verilen istida ile şarta uygun davranılma kararının alınması istenmekte. 20 Eylül 1327 [3 Ekim 1911] 13 Nezâret-i Evkaf-ı Hümâyûn Huzûr-ı Sâmi-i Cenâb-ı Sadaretpenâhîye Ma rûz-ı çâker-i kemîneleridir, Mütevellî-i zâviyedârı olduğu Tirebolu da kâin Hacı Halîfe vakfının it âm-ı taâma meşrûta fazla-i vâridâtından hilâf-ı nizâm mürettebât alınmakda olduğundan bahsile icrâ-yı îcâbı istidâsına dâir Hüseyin mühriyle bi t-takdîm mazrûfen nezârete irsâl buyurulan arz-ı hâl üzerine lede t-tedkik vakf-ı mezkûr ile emsalinden ne vechile mürettebât-ı hayriyye ahz-ı lâzım geleceği hakkında mâ-bihi t-tatbîk ittihâz olunmak üzere bir karar ittihâzı zımnında şûrâ-yı devlete havâle-i keyfiyyet buyurulması lüzumu takdîm kılınan 8 Ağustos 1328 tarih ve umûmî 347 husûsî numerolu tezkire-i âcizi ile arz ve iş âr olunmuş olmağla ona göre îcâbı icrâ ve neticesi inbâ buyurulmak üzere mezkûr arz-ı hâl iâdeten takdîm kılındı. Ol bâbda emr ü fermân hazret-i veliyyü l-emrindir. 20 Eylül 1327/3 Ekim 1911 Evkaf Nâzırı nâmına muâvin İmza Ayhan Yüksel-Okan Yeşilot, Giresun dan Simalar,sh.73-79, Giresun da İz Bırakanlar, Giresun Valiliği, Bostancı, Harun, a.g.t., s.71-97; M. Fatsa, Karadeniz Bölgesinde Türk İskân Metoduna Bir Örnek: Yağlıdere de Hacı Abdullah Halife Zaviyesi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, s.35, Ankara, 2005, sh Harun Bostancı, Hacı Halife, 2007 TEZ 407

10 Belge 14: (Cumhuriyet Arşivi [ ] Hacı [Abdullah] Halîfe Vakfı; 1339/1923 senesi bütçesine mütevelliler tarafından Şeyh Hüseyin in elindeki berat mucibince tanzim edilmesi hakkındadır. 1339/1923 senesi bütçesine esas ittihâz olunmak üzere kazâ dâhilinde bulunan Hacı Abdullah Halîfe Vakfı na dâir olub mütevellileri tarafından vekiller Hüseyin Şeyh celb olunarak yedinde bulunan fermân-ı âli ve vakfiyeleri mucibince zâviyelerin senevî vâridât ve sarfiyatını hâvi tanzîm kılınan bir kıt a cedvel leffen takdîm kılınmıştır efendim. 408

11 Belge 1 409

12 Belge 2 410

13 Belge 3 411

14 Belge 4 412

15 Belge 5 413

16 Belge 6 414

17 Belge 7 415

18 Belge 8 416

19 Belge 9 417

20 Belge

21 Belge

22 Belge

23 Belge

24 Belge

25 KAYNAKÇA -Ali YILMAZ,1411 No lu Giresun Şer iyye Sicilleri, Y. L. Tezi, Samsun, Ayhan YÜKSEL, Tirebolu,İstanbul, Bahaeddin YEDİYILDIZ-Ünal ÜSTÜN, Ordu Yöresi Tarihinin Kaynakları-I, 1455 Tarihli Tahrir Defteri, Ankara, Ethem CEBECİOGLU, Baciyan-ı Rum, OSMANLI, Ankara, Fatma ACUN, Karahisar-ı Şarkî ve Koyulhisar Kazaları Örneğinde Osmanlı Taşra Teşkilatı, Ankara, Feridun EMECEN, Giresun Maddesi, TDV. İslam Ansiklopedisi,İstanbul, Fikret KARADENİZ, Giresun da Dilek Dileme Olgusu ve Dilek Taşları Kültürü,Folklor /Edebiyat, c. I, Aralık Harun BOSTANCI, Anadolu Ahilerinden Giresunlu Hacı Abdullah Halife,İstanbul, Harun BOSTANCI, Osmanlı Doğu Karadeniz Bölgesinde Kurulan Tekke ve Zaviyeler, Yüksek Lisans Tezi, Elazığ, Hayrettin GÜNAY, Giresun Yöresinde Bazı İnanışlar, Giresun Kültürü Sempozyumu, İstanbul, İsmail BOZALİOGLU, Giresun da Osmanlı Dönemine Ait Tekke ve Zâviyeler, Giresun Tarihi Sempozyumu, İstanbul, Mehmet FATSA, Doğu Karadeniz Bölgesi nde Vakıf Yoluyla İskân Metoduna Bir Örnek: Alucra da Çağırgan Zâviyeleri, Vakıflar Dergisi, Ankara, Sa. 36, Mehmet FATSA, Gelevara Vadisinde Bir Türkmen Dervişi, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırmaları Dergisi, Ankara, Sa. 38, Mehmet FATSA, Doğu Karadeniz Bölgesi nin İslamlaşmasına Öncülük Eden Türk Dervişleri Ahiler ve Dâr-ı Sülehâlar, Uluslar arası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu, 9-11 Ekim 2008, I, Anakara Mehmet FATSA, Şebinkarahisar da Mengücüklü Devri Vakıfları Sûfî Kolonizasyon, Vakıflar Dergisi, Ankara, Sa. 33, Mehmet FATSA, Çepnilerin Dinî Mensubiyeti Ve Kürtün de Bir Tekke: Güvenç Abdal Meselesi, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi,Trabzon, Sa. 13, Mikail BAYRAM, Bacıyân-ı Rum (Anadolu Bacıları) ve Fatma Bacı, TÜRKLER, Ankara, Mustafa KARA, Tekke ve Zaviyeler, İstanbul, Mustafa YAZICI, Trabzon Evliyâları, Trabzon, Oktay KARAMAN, Giresun Kazası ,Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum, Ülkü KARA, Giresun da Adak İnancı ve Adak Yerleri, Y. L. Tezi, Ankara, Yalçın KARA, Şebinkarahisar daki Türbeler ve Bunlara Ait Efsaneler, Şebinkarahisar I. Tarih ve Kültür Sempozyumu, Ş.Karahisar Belediyesi, İstanbul,