YAZI: 11 Receb sene 1137 ( Mart 1725), Padişah 3. Ahmed dönemi, o yıl Osmanlı devleti Rusya ile anlaşarak

Transkript

1 OSMANLI ARŞİV BELGELERİ Ahmet Hezarfen Sunuş Bu sayımızda da değerli araştırmacımız Sayın Ahmet Hazerfen Bey in Osmanlı Arşivlerinden çıkardığı üç değerli belgeyi yayınlıyoruz ve 1746 yılları arasında ki olayları anlatan bu belgelerde, Hacı Bektaş Vakfına bağlı zaviyelerin zaviyedarlık ve mütevellilerinin atamalarının padişah fermanıyla ve resmi yazış malarla olduğu, aksaklıkların yine resmi kanallarca düzeltildiği vurgulan maktadır. BELGE I Bundan 275 yıl önce. YAZI: 11 Receb sene 1137 ( Mart 1725), Padişah 3. Ahmed dönemi, o yıl Osmanlı devleti Rusya ile anlaşarak İran topraklarını bölüştüler, Osmanlı Devleti Kermenşah, Hemedan, Revan (Erivan), Şirazı işgal etti. İki yıl sonra (1727) matbaa açıldı. Lale Devri tüm görkemliliğiyle sürüp gitmektedir. Kağıthane de Saadabad köşkü yapıldı. KİMDEN: -Antalya- Elmalı Kadısı es-seyyid el-hac Nureddin Efendi nin İ LAMI KİME: Divan-ı Hümayun a KONU: Elmalı ilçesine bağlı Semaüyük ü adındaki Halil Baba Zaviyesi Vakfı tarlalarından yukarıda adı geçen köyün sipahi (Timar sahibi süvari askeri) leri öşr (10/1 vergi) almak istedikleri, bunlara engel olunması için berat verilmesi isteği. BELGENİN OKUNUŞU HU HÜKM MUKADDDEMA VİRİLAN FERMAN DERKENAR OLA KANUN ÜZERE HÜKM BUYURULDU Der- Devlet-i Mekine Arz-ı Dai Ke mine Budır ki,

2 Elmalu kazasına tabi Semaüyük ü nam kurada vaki Halil Baba Zaviye si nin halen berat-ı şerif-i alişan ile zaviye-darı olan Şeyh Murtazay-ı Ali da ileri meclis-i şer a gelüb karye-i mezbure toprağında vaki selatin-i maziye temliki mucebince defter-i hakanide 107 hakanide mestur ve kadimü-l- eyyamdan binyüz yirmi iki (1710) seneye gelince zaviye-i mezbure tarafından zabt ve ta şir (öşr alınan) oluna gelen Buzeyr dimekle ma ruf on ikişer dönüm iki kıt a ve Enlidere dimekle ma ruf beş dönüm ve salıcak dimekle ma ruf yirmi dört dönüm vakıf araziye haricden bir vechile taarruz u dahl olunmayub vakıf tarafından zabt ve ta şir oluna gelmiş iken karye-i mezbure Sipah ileri Süleyman Ağa ve Ömer Çelebi ve sair müşterekleri sal ifü-z-zikr vakıf yerler öşr ü resmin aldığımız timarımız toprağındandır deyu sabıkan zaviye-dardan da va ve zikr olunan bin yüz yirmi iki (1710) senesinde Elmalu kadısı olan Hilmi Abdullah Efendi yi tama a düşürüb suret-i defter-i hakaniye ve kadimül- eyyamdan sene-i mezkureye gelince zaviye-i mezbure evkafından olub mütevelli-i vakıf olanlar a şar-ı şer iyyesin taraf-ı vakfa ahz u kabz (kendileri aldıkları) idegeldikleri meshur-i müteva tire ve mucebince Şeyhü-l-İslam Efendi Hazretleri tarafından verilen fetvay-ı şerifeye tama ı ham ından naşi rağbet itmeyüb sipahilerin yedine hüccet virüb zabtetdirdikte bin yüz otuz sekiz (1725) senesinde zaviye-dar olan Abdullah Halife kaza-i mezbur kadıst Abdülfettah el- Hüseyni huzurunda mahalli niza ın üzerinde sipahiler ile mürafa a-i şer -i şerif oldukda arazi-i mezkure zaviye-i mezbure evkafından olduğu suret-i defter-i hakanide mestur-ı mukayyed ü nümayan olub zikr olunan yerlerin öşr ü resmin (10/1 vergisi) bin yüz yirmi iki seneye gelince zaviye-i mezbure evkafından o taraf-t vakıfdan ta şir olına geldiği meşhur-ı müte variddir deyu on beş yirmi nefer sikat-i mü minin ihbar ve şehadetleri mucebince taraf-t vakfa hükm ve zaviye-dar yedine hüccet-i şer iyye virilüb kat -ı da va ve fasl-ı husumet olunub suret-i defter-i hakani ve hüccet-i şer iyye meşhur-ı mütevatire virilen fetvay-ı şerife mucebince zikr olınan arazi yine taraf-ı vakfa zabt olınub mucebince dahl ü taarruz olınmaya deyu ferman-ı alişan dahi sadır olmuş iken sipahiler yine kanaat itmeyüb zaviyer-darlıktan ma zul olub zaviye-darlıkta alaka ve medhali yoğiken sipahiler ehl-i örfe vebren ve kerhen zorla Antalya ya ihzar ve habs ü tecrim itdirüb mahalll-i niza ınüzezerine gelmedin kadı-ı mezbur Hilmi Abdullah Efendi nin virdiği hüccete Antalya da imza itdirdiğin deyu müdahaleden hali olmamaları ile taraf-ı vakfa gadr-ı külli itmişlerdir yedimde olan fetvay-ı şerife ve hüccet-i şer iyye ve suret-i defter-i hakani ve emr-i ali mucebince arazi-i mezkure taraf-t vakfa zabt olınub sipahiler men ü def olunmaları içün yedime müceddiden ferman-ı ali ihan buyurulmak recasına vaki hali der-devlet-i medara arz u i lam idiver deyu iltimas u ilhah itmekle hali mesruh üzere oldığı ma lum-ı da i olmağın vaki hal hasbeta müteal der-i devlet medara arz- u i lam olındı baki ferman men lehü I emrindir. Hurrire fi-l yevmi-l- hadi aşer min şehr-i Recebi-l-Mücerreb senete tis a ve sülisin ve mie ve elf - 11.B. sene (Mart 1725) Elmalı Kadısı es-sey yid el-hac Nureddin MUTABIKTIR-MÜHÜR (okunamadı) BELGE-BOA-LE. Evkaf No: 7815 Belgenin çeviri ve transkribsiyon ve açıklamasını yapan: Ahmet Hezarfen GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİYLE

3 Önceden Verilen Fermanla Kabul Olunan Kanun Üzere Hüküm. Buyuruldu Aciz kulunuzun yüce devletinizden istekleri şudur ki; Elmalı Kazasına bağlı Semaüyükü adındaki köyde bulunan Halil Baba Za viyesinin halen berat-ı şerif ile Zaviye darı olan Şeyh Murtaza Ali kulları mah kemeye gelip adı geçen köyde eski sul tanlara ait araziler kapsamanda tapu defterinde kayıtlı ve geçmişten 1710 yılına gelinceye kadar adı geçen zaviye tarafından zabptedilip öşrü alınan Bu zeyr denilen on iki dönüm ve iki parça ile Enlidere denilen yerde beş dönüm ve Salıcak denilen yerde de yirmi dört dönüm vakıf arazisine dışardan hiçbir şekilde el konulmayıp sadece vakıf tarafından geliri alındığı halde adı geçen köyün sipahileri Süleyman Ağa ve Ömer Çelebi ile diğer diğer ortakları yukarıda adı geçen vakıf yerlere, buralar bizim öşr ve tımar aldığımız yerler dendir diye eski zaviyedarları mahke meye verip ve 1710 senesinde Elmalı Kadısı Hilmi Abdullah Efendiye rüşvet verip, tapu defterine ve 1710 yılına gelinceye kadar bu arazilerin zaviyeye ait vakıflar olduğu ve bunlarının gelirinin eskiden beri Şeyhülislamın verdiği fetyaya dayanarak vakıf mütevellilerinin aldığı gerçeğini bir tarafa bırakarak bunları sipahilerin eline belge vererek onlara buraları zabtettirmiş, 1725 senesinde Zaviyedar olan Abdullah Halife adı geçen kazanın Kadısı Abdülfettah el-hüseynî huzurunda dayalı yer üzerinde sipahiler ile mahkeme olduklarında bu arazinin vakıf arazisi olduğu tapu defterinde kayıtlı olduğu açıkça görülmüş, buraların vergisi 1122/1710 senesine gelinceye kadar zaviye varlıklarından olup, öşrünün alındığı onbeş yirmi güvenilir kişi tarafından itiraf edilince kadı tarafından zaviyedara bu yerlerin tapusu verilmiş ve aradaki bu anlaşmazlık giderilmiş, tapu defteri ve güvenilir kişiler ve fetva gereğince vakıf tarafına verilip, bu hususa kimse müdahale etmesin diye padişah fermanı bile ortada iken sipahiler yine kanaat etmeyip, zaviyedarlıktan ayrılmış ve hiçbir ilgisi yokken sipahiler zorla Antalya ya 109

4 tutuklarak göndermişler ve dayalı yere gelmeden Kadı Hilmi Abdullah Efendinin verdiği hucceti Antalyada imza ettirdin diye müdahaleden geri kalmamışlar, vakfa büsbütün yazık etmişlerdir. Elimde olan fetva ve mahkeme kararı ile tapu defteri ve padişah fermanı gereğince bu arazi vakfa verilip, sipahilerin uzaklaştırılması için tarafıma yeni bir ferman verilmesi ricasıyla yüce makamınıza halimi arzediyorum. Emir ve ferman padişah efendimizindir. BELGE 2 Bundan 267 yıl önce, Receb 11 39(Mart 1725) YAZI: 21 Safer sene 1146 (Temmuz 1733), Padişah 1. Mahmud, sadrazam Hekimoğlu Ali Paşa, İran Şahı Nadir Şah tır. O yıl Hekimoğlu Ali Paşa Bağdad ı İranlılardan geri aldı. 20 Mayıs Venediklilerle Pasarofça Antlaşmasının bazı maddeleri de değiştirildi. Padişah 1. Mahmud sürekli Güney Kafkasya ve Azerbaycan ın Osmanlı yönetimine geçmesine çalıştı. KİMDEN: eş-şeyh Mehmed Halife ibn-i eş-şeyh İbrahim den KİME: Divan-ı Hümayun a ariza KONU: Ladik ( Samsun ilinde) ilçe si ABDAL köyündeki Kara Abdal Zaviyesi nin meşihat (şeyhlik) ve zaviye-darlık görevini yıldan beri vakıf şartı gereğince babası şeyh İbrahim in yattığı, şimdi ise yaşlı olduğundan zaviyedarlık ve mütevelliliğini yapamadığı bu görevi oğlu Şeyh İbrahim e kendi isteğiyle günde iki akçe karşılığı teslim ettiği ve elinde beratı olduğu halde hariçten Hüseyin Bin Abdi adında biri bu vakıftan hak iddia ettiği bildirilmektedir. BELGENİN OKUNUŞU Devletlü İnayetlü Merhametlü Sultanım Hazretleri sağ olsun Ladik kazasına tabi ABDAL karyesinde vaki Kara Abdalsultan Zaviyesi nin zaviye-darlık ve tevliyetine yüz seneden mütecaviz eba an cedd pederim eş-şeyh İbrahim Efendi meşrutiyyet üzere mutasarrıf olub pir-i ihtiyar oldığından hüsn-i rızasıyla tevliyet-i mezburı bu kullarına kasr-ı yed ve tevliyet-i mezbure yevmi iki akçe yazife ile ber-mucib-i şart-ı vakıf bu kullarına tevcih ve askeri tarafından yedime Berat-ı Şerif ihsan buyurılub meşihat-ı zaviye-darlığa pederim eş-şeyh İbrahim bermucib-i şart-ı vakıf mutasarrıf iken Hüseyin Bin Abdi nam kimesne zuhur ve gunu-gun tecvirat ile meşihat ve zaviye-darlığın nısfı zaviye olmak üzere müceddeden Anadolu muhasebesine kayd ile maliyyeden üzerine berat ve hilesi bundan akdem arz olındıkda zikr olınan meşihat ve zaviya-darlığın pederim eş-şeyh İbrahim kasr-ı yedinden ve nısf-ı ahiri ecnebiden olan Hüseyin Bin Abdi nin ref inden 110

5 ve mucib-i şart-ı vakıf bu kullarına tevcih ve yedime rüus-ı hürnayun ihsan buyurılub tevhyet-i mezburın kaydı ruz-nemçe-i askeriyyeden der-kenar olınmadığından tevliyet zikr olınmayub kayd-ı askeriden kalmağla merahim-i aliyyelerinden mercudır ki, pederimin ve mezbur Hüseyin Bin Abdi nin kayıdları Anadolu Muhasebesinden ve bu kullarına tevcih-i Rüus-ı Hümayun (vakıflardan ücret alana verilen belge) tarafında hâlâ üzerimde olan tevliyet-i askeri ruz-namçesinden der-kenar olınub yedimde olan rüus-ı hümayun tebdil ve ber-mucib-i şart-ı vakıf tevliyet ve meşihat ve zaviyedarlık cümlesi berberat otınub bu mübarek günler hürmetine bu kulları mesrur buyurılmak babında emr u ferman Devletlü İnayetlü Merhametlü Sultanım Hazretlerinin dir. BENDE Eş-Şeyh Mehmed Halife İbn-i eş- Şeyh ibrahim GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİ Merhametli, yardımsever Sultanım sağolsun; Ladik kazasına bağlı Abdal köyün de bulunan Kara Abdal Sultan Zaviyesi nin zaviyedarlık ve vakıf işlerine bakma görevi yüz seneden daha fazla bir zamandır babadan oğula geçmek suretiyle, pederim Şeyh İbrahinı Efendi kanunlara uygun olarak bu görevi elinde bulundurmakta ancak pek yaşlı olduğundan kendi rızasıyla adı geçen görevi bu aciz kula günlük iki akçe ile vakıf şartnarnesine uygun olarak bana bu görevi verme ve askeri makamdan tarafıma beratı şerif verilip zaviyedarlık şeyhliğine babam Şeyh İbrahim kanunlara uygun olarak vakıf mutasarrıfı iken Abdioğlu Hüseyin adında bir kişi ortaya çıkarak türlü türlü yalan dolanla şeyhlik ve zaviyedarlık görevinin yarısı zaviye olmak üzere yeniden anadolu muhasebesine kayıt ettirip, maliyeden üzerine berat, ve hilesi bundan önce arz olunan şeyhlik ve zaiyedarlığın babam İbrahim in elinden ve diğer yarısı yabancı olan Hüseyin in uzaklaştırılıp ve vakıf şartnamesi gereğince ben kulunuza verildi. Ayrıca elime bir belge verilerek adı gecen görevin askeri makamlarca tutulan günlük defterde geç mediğinden bu görev kaydedilmemiş askeri kayıtlardan ve ulu kişinin merhametinden umulur ki babam ve adı geçen Hüseyin in kayıtları Anadolu muhasebesinden ve kullarına verilmesi, vakıflardan tarafıma verilen belge hâlâ 111 üzerimde olan askeri berat deftere yazılıp tarafıma elimde olan belgenin değiştirilerek vakıf şartnamesine uygun olarak şeyhlik ve zaviyedarlık ile vakıf işlerini yürütme cümlesi berat üzerin de yazılmış olup bu mübarek günler hürmetine bu kulunuzu sevindirmek hususunda emir ve ferman merhametli devletlü sultanım hazretlerinindir. DER-KENAR SAHH ASKERî RÛZ- NAMÇE

6 Ladik kazasına tabi Kara Abdal nam karyede medfun Kara Abdal Sultan Zaviyesi nin bermucibi şart-ı vakıf iki akçe ile mütevellisi olan Şeyh İbra him rızasıyla sulbi oğlu Mehmed e kasr-ı yed itmekle bin yüz otuz sekiz senesi cemaziyelahir mucibince yedine Berat-ı alişan...fi sene 1146 Temmuz 1733) MÜHÜR ( Mehmed ) RÜÛS DEFTERİ Meşihat ve zaviye-darlık Vakf-ı Zaviye-i Kara Abdal Sultan der-karye-i Abdal tabi kaza-i Ladik Zikr olınan meşi hat-ı zaviyedarlık vazife-i muayyene ile evladdan aba an cedd yüz seneden mütecaviz eş-şeyh İbrahim in ber-vech-i meşrut ba-berat-ı alişan bundan akdem üzerinde iken ecanibden Hüseyin Halife Veled Abdi Zuhur ve Hilaf-ı inha zikr olınan meşihat ve zaviye-darlığın nısfını ber-takrib ile üzerine berat... mezkur Şeyh İbrahim in oğlu eş-şeyh Mehmed Halife ye tevcih olınub temam yedine berat-ı şerif-i ali-şan verilmek babında inayet ricasına vaki hal bi-l-iltimas Ladik Kadı sı Mehmed Efendi arz eylemekle mucibince ref inden tevcih olınub fil 10. S. sene 1146 tarihinde rüûs-ı hümayun virilmişdir. Ferman Sultanımındır. GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİYLE Askeri kayıt defteri Ladik kazasına bağlı Karaabdal adındaki köyde gömülü Karaabdal Sultan, zaviyesinin vakıf şartnamesi gereğince iki akçe ile görevlisi olan şeyh İbrahim kendi rızasıyla oğlu Mehmet e devretmekle 1138 senesi cemaziülahirinde eline yüce berat... sene 11 46(Temmuz 1 733) RESMİ YAZI DEFTERİ Ladik kazasına bağlı Kara Abda Sultan zaviye ve vakfı şeyh ve zaviyedarlık Bahsedilen zaviyedarlık şeyhliği belirli görev ile babadan oğula yüz seneyi aşkın bir süredir Şeyh İbrahim in şartlara uygun olarak beratı şerif ile elinde bulunuyorken, dışarıda biri olan Hüseyin halife adında birinin ortaya çıkarak bu atamaya karşı gelerek adı geçen şeyhlik ve zaviyedarlık görevinin yarısını bir yol bularak üzerine berat adı geçen şeyh İbrahim oğlu şeyh Mehmet halifeye verilip elinede bir beratı şerif verilmek hususunda yardım isteme ricasıyla Ladik kadısı Mehmet Efendi ye arz olunmakla gereği yapılmış, 1146/1 733 tarihinde resmi belge veril miştir, ferman sultanımındır. BELGE III BELGENİN OKUNUŞU SAHH SADR-I ANADOLI İZZETLÜ

7 FAZİLETLÜ EFENDİ HAZRETLERİ HUSUS-I MEZBURI GÖRÜB İ LAM EYLİYESİN DEYU DUYURILDI SAHH İ LAMLARI MUCİBINCE TEVCİH VE BERAT BUUYURI Maruz-ı Da ileridir ki, Fi 9.L.sene 1146 Fermân-ı alilerine imtisâlen arz ve derkenare nazar olındıkda Ladik kazasına tabi Kara Abdal nam karyede vaki Kara Abdal Sultan Zaviyesi nin zaviyedarlık aba an ced yüz seneden berü evladiyyet ve meşrûta üzere Şeyh İbrahim in olub mutasarrıf iken canibden Abdi başka zaviye olmak za miyle hilaf ı inha yedine kendü üzerine berat itdirüb ba de mezbur Abdi ref ve Şeyh İbrahim in yüz otuz sekiz senesinde ibka olındığı ruz-namçe-i askeriyyede mukayyed olmağla Anadolu Muhasebesinde dahi kayd olub ba de merkum Abdi fevt olmağla nısf-ı meşihat ve nısf-ı zaviye-darlık müteveffanın sulbü oğlu Hüseyin Halife ye babası mahlülünden ve İbrahim ref inden tervcih olındığı derkenarı natıkdır. Merkum Şeyh İbrahim zikr olınan zaviyenin zaviyedarlığını ve tevliyet ve meşihatını sulbi oğlu Şeyh Mehmed e kasr-ı yed idüb eca nibden hilaf-ı inha ile nısf zaviye ile nısf-ı tevliyet ve meşihata mutasarrıf olan Hüseyin ref inden babası İbrahim kasr-ı yedine işbu sahib arz u i lam Mehmed Halife ye tamamen tevcih ve yedine berat alişan ihsaan buyurılmak ricasıyla Ladik Kadısı Mehmed Efendi da ileri arz itmekle mucibince tevcih ve cümlesi berat ile ihsanı babında inayet-i istid a eylediği. MÜHÜR (Mehmed) BELGE: BOA-Ali Emin,1. Mahmud No 9346, 2 adet, 113 GÜNÜMÜZ TÜRKÇESĠYLE DOĞRUDUR Anadolu kazaskeri şerefli, faziletli, efendi hazretleri adı geçen konuyu görüp bildiresin diye buyuruldu. DOĞRUDUR şudur ki; Bildirimleri gereğince görev ve berat buyuruldu. Sene 1146/1733 Bu aciz kulunuzun sizden isteği

8 Yüce fermanınıza dayanarak arz ve istek ve kenardaki açıklamaya bakılarak Ladik kazasına bağlı Kara abdal isimli köyde bulunan kara abdal zaviyesinin zaviyedarlığı babadan oğula geçmek suretiyle yüz seneden beri şartlara uygun olarak şeyh İbrahim in olup, mutasarrıf iken yabancılardan Abdi başka zaviye olmak iddiasıyla atamaya karşı eline kendi üzerine berat yazdırıp daha sonra adı geçen Abdi uzaklaştırılmış ve Şeyh İbrahim in 138 senesinde (1725) devamlı bu görevde bulunacağı askeri kayıtlarda yazılı olup Anadolu muhasebesinde de kaydedilip bundan sonra Abdi öldüğünden zaviyedarlık ve şeyhlik görevinin yarı hissesini öz oğlu Hüseyin Halifeye babasının ölümünden ve İbrahim in görevden alınmasından dolayı kendisine verildiği açıklamadan anlaşılmaktadır. Şeyh İbrahim adı geçen zaviyenin zaviyedarlığı, şeyhliği ve vakıf işlerini öz oğlu Mehmet e verip yabancıdan olan kişinin atamaya karşı gelerek yarı hisseye sahip olan Hüseyin in görevden alınmasından babası İbrahim e iş bu dilekçe sahibi Mehmet Halifeye tamamen verilmiş olup eline berat verilmek isteğiyle Ladik kadısı Mehmet Efendi duacınıza arz etmekle gereğince görev verildi cümlesi berat ile teyit edilmesini dilekçeyle istedi. 114