TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

Transkript

1 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS EN Nisan 2010 ICS BASINÇ DAYANIMININ YAPILAR VE ÖNDÖKÜMLÜ BETON BİLEŞENLERDE YERİNDE TAYİNİ Assessment of in-situ compressive strength in structures and precast concrete components TS EN 13791: 2010 standardı, EN 13791: 2007 standardı ile birebir aynı olup, Avrupa Standardizasyon Komitesi nin (CEN, rue de Stassart 36 B-1050 Brussels) izniyle basılmıştır. Avrupa Standardlarının herhangi bir şekilde ve herhangi bir yolla tüm kullanım hakları Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) ve üye ülkelerine aittir. TSE kanalıyla CEN den yazılı izin alınmaksızın çoğaltılamaz. TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

2 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan İhtisas Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kritere Uygunluk Belgesi (TSEK Markası Kullanma Hakkı) Kritere Uygunluk Belgesi; Türk Standardları bulunmayan konularda firmaların ürünlerinin ilgili uluslararası standardlar, benzeri Türk Standardları, diğer ülkelerin milli standardları, teknik literatür esas alınarak Türk Standardları Enstitüsü tarafından kabul edilen Kalite Faktör ve Değerlerine uygunluğunu belirten ve akdedilen sözleşme ile TSEK Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde TSEK Markası kullanılacak ürünlerin ticari Markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü belirten geçerlilik süresi bir yıl olan belgedir. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

3 Ön söz Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 13791: 2007 standardı esas alınarak, TSE İnşaat İhtisas Grubu nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 29 Nisan 2010 tarihli toplantısında kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. Bu standardın kabulü ile TS 10465: 1992 iptal edilmiştir. Bu standardın kabulü ile TS 3260: 1978 iptal edilmiştir. Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

4 İçindekiler 0 Giriş Kapsam Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Terimler ve tarifleri Standard basınç dayanımı Karot basınç dayanımı Yapıda (yerinde) basınç dayanımı Yapıda (yerinde) karakteristik basınç dayanımı Deney alanı Deney bölgesi Semboller ve kısa gösterişler Prensipler Basınç dayanım sınıflarına bağlı olarak, yapıdaki karakteristik basınç dayanımı Yapıda karakteristik basınç dayanımının, karot deneyleri kullanılarak belirlenmesi Numuneler Deney numunelerinin adedi Değerlendirme Yapıdaki karakteristik beton dayanımının dolaylı yöntemlerle tayini Genel Yapıda basınç dayanımı ile ilişkilendirilen dolaylı deneyler (Alternatif 1) Sınırlı sayıda karot ve temel eğri den tayin edilen bağıntının kullanımı (Alternatif 2) Yapıdaki dayanım deney sonuçlarının farklı deney yöntemleri ile kombinasyonu.. 14 Ek A (Bilgi için) - Karot dayanımını etkileyen faktörler...16 Ek B (Bilgi için) - Dolaylı deney sonuçlarını etkileyen faktörler...18 Ek C (Bilgi için) - Yapıdaki dayanım ve standard deney numunelerinden elde edilen dayanım arasındaki bağıntıya dair kavramlar...19 Ek D (Bilgi için) - Yapıdaki dayanımın değerlendirilmesinde, planlama, numune alma ve deney sonuçlarının değerlendirilmesi için kılavuz...20 Kaynaklar...21

5 Basınç dayanımının yapılar ve öndökümlü beton bileşenlerde yerinde tayini 0 Giriş Bu standardda, beton yapılar ve öndökümlü beton bileşenlerde, basınç dayanımının yerinde (yapıda) tayini için uygulanacak teknikler verilmektedir. Yapıdaki dayanım deneylerinde, malzeme ve uygulama (sıkıştırma, kür, vb.) etkilerinin her ikisi de etkin olmaktadır. Bu standardda yer alan deneyler, EN e göre yapılan beton deneylerinin yerini alamaz. EN de, yapılar ve öndökümlü beton bileşenlerde dayanım tayini için kılavuz olarak bu standarda atıf yapılmaktadır. Aşağıda, beton dayanımının yerinde tayinine gerek duyulabilecek haller gösterilmiştir: Mevcut yapının modifiye edileceği veya yeniden tasarımlanacağı durumlarda, Kusurlu işçilik, yangın veya diğer etkilerle betondaki bozulma sebebiyle yapıdaki basınç dayanımı hakkında şüphe duyulması halinde, yapısal yeterliliğinin değerlendirilmesi halinde, İnşaat yapımı esnasında beton dayanımının yapıda değerlendirilmesine ihtiyaç duyulduğu hallerde, Standard deney numunelerinden elde edilen basınç dayanımının uygun olmaması halinde, yapısal yeterliliğin değerlendirilmesinde, Şartname veya mamul standardında belirtilmiş olması halinde, yapıdaki beton basınç dayanımı uygunluğunun değerlendirilmesinde. Bu standardda tanımlanan yerlerde, milli şartların uygulanmasına izin verilir veya bu tür uygulama gerekli görülebilir. Bu standardın bu farklı kullanımları ile ilgili işlemlere ait özet bilgi, Akış Şeması 1 de gösterilmiştir. Özel imalat şartları ve bileşen malzemeleri ile ekonomik tasarım için, milli şartların izin verdiği hallerde, yapıda ölçülen basınç dayanımı ve standard deney numunelerine ait dayanımların değerlendirilmesinde γ c kısmi güvenlik katsayısı kullanılması mümkün olabilir. Basınç dayanımlarının, beton kalitesinin veya inşaat esnasındaki işçiliğin veya yapının kullanım için kabulünden önce kontrol edilmesinden başka amaçlarla değerlendirildiği hallerde, kısmi güvenlik katsayısındaki uygun azaltma, milli şartlara göre, her işe özel olarak belirlenmelidir. 1

6 EN in tasarlanan kullanımı Yapıdaki dayanımın uygunluğu, örneğin; öndökümlü beton bileşenler için Modifiye edilecek, yeniden tasarımlanacak veya hasar görmüş eski yapının değerlendirilmesi Yeni beton yapıdaki, beton kalitesi, uygun olmayan veya kusurlu işcilik hakkında anlaşmazlık Dolaylı yöntemin, Alternatif 1 (Madde 8.1.2) veya Alternatif 2 (Madde 8.1.2) kullanılarak kalibrasyonu Madde kullanılarak uygunluk değerlendirmesi Karotların kullanılması yoluyla Kalibre edilmiş dolaylı yöntemlerle Alternatif 1 (Madde 8.1.2) veya Alternatif 2 (Madde 8.1.3) kullanılarak dolaylı yöntemin kalibrasyonu Yapının yeterli dayanıma sahip olup olmadığı Madde 9 uygulanarak tayin edilir E v e t H a y I r Yapısal yeterliliğin, yapısal analiz yoluyla daha ileri şekilde araştırılması ve sorumluluğun belirlenmesi (kılavuz verilmemiştir) Madde kullanılarak uygunluk değerlendirmesi Belirlenmiş bağıntı ve Madde kullanılarak yapılan değerlendirmeye göre daha ileri araştırma Yapıdaki beton kabul edilir Karot sayısının 3-14 olması halinde Yaklaşım B (Madde 7.3.3) kullanılır Karot sayısının 15 veya daha fazla olması halinde Yaklaşım A (Madde 7.3.2) kullanılır Akış şeması 1 2

7 1 Kapsam Bu standardda; Yapılardaki betonun ve öndökümlü beton bileşenlerin basınç dayanımının yerinde tayini için uygulanacak yöntem ve işlemler verilmiştir. Dolaylı deney yöntemlerinden elde edilen ve yapıdan alınan karotların dayanımları arasındaki bağıntının belirlenmesi için prensipler ve kılavuz bilgiler verilmiştir. Yapılardaki betonun veya öndökümlü beton bileşenlerin, yerindeki basınç dayanımının dolaylı veya birleşik yöntemlerle tayini için kılavuz bilgi sağlanmıştır. Bu standard, aşağıdaki hususları kapsamaz: Dolaylı yöntemlerin, karot dayanımı ile korelasyon sağlanmaksızın kullanılmasını, Çapı 50 mm den daha küçük olan karotlar esas alınarak yapılan değerlendirmeyi, Üç adetten daha az sayıda karot esas alınarak yapılan değerlendirmeyi, Mikrokarotların kullanılmasını. Not - Bu standard kapsamında olmayan, yukarıda verilen hususlarda, kullanım yerinde geçerli kurallar uygulanır. Bu standard, beton basınç dayanımı uygunluğunun, EN e veya EN a göre değerlendirilmesine, EN 206-1: 2000, Madde veya Madde 8.4 de gösterilenler hariç olmak üzere elverişli değildir. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartıyla uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC Adı vb. No (İngilizce) EN 206-1: 2000 Concrete - Part 1: Specification, performance, production and conformity EN Testing fresh concrete - Part 1: Sampling EN Testing hardened concrete - Part 1: Shape, dimensions and other requirements for specimens and moulds EN Testing hardened concrete - Part 2: Making and curing specimens for strength tests EN Testing hardened concrete - Part 3: Compressive strength of test specimens EN Testing concrete in structures - Part 1: Cored specimens - Taking, examining and testing in compression TS No 1) TS EN 206-1: 2002 Adı (Türkçe) Beton - Bölüm 1: Özellik, performans, imalat ve uygunluk TS EN Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 1: Numune alma TS EN Beton - Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 1: Deney numunesi ve kalıplarının şekil, boyut ve diğer özellikleri TS EN Beton - Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 2: Dayanım deneylerinde kullanılacak deney numunelerinin hazırlanması ve kürlenmesi TS EN Beton - Sertleşmiş beton deneyleri - Bölüm 3: Deney numunelerinde basınç dayanımının tayini TS EN Beton - Yapıda beton deneyleri - Bölüm 1: Karot numuneler - Karot alma, muayene ve basınç dayanımının tayini 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır. 3

8 EN, ISO, IEC Adı vb. No (İngilizce) EN Testing concrete in structures - Part 2: Non-destructive testing - Determination of rebound Number compression EN Testing concrete in structures - Part 3: Determination of pull-out force EN Testing concrete in structures - Part 3: Determination of pulse velocity TS No Adı (Türkçe) TS EN Yapılarda beton deneyleri - Bölüm 2: Tahribatsız deneyler - Geri sıçrama değerinin tayini TS EN * Yapılarda beton deneyleri - Bölüm 3: Çekip çıkarma yükünün tayini TS EN * Beton deneyleri - Bölüm 4: Ultrases geçiş hızının tayini 3 Terimler ve tarifleri Bu standardın amaçları bakımından, EN 206-1: 2000 de ve aşağıda verilen terimler ve tarifleri uygulanır. 3.1 Standard basınç dayanımı EN , EN ve EN e göre, yapıya dökülen taze betondan alınan, küre tabi tutulan ve basınç dayanımı deneyi uygulanan standard deney numunelerinde (küp veya silindir şekilli) tayin edilen basınç dayanımı. 3.2 Karot basınç dayanımı Karot üzerinde, EN e göre tayin edilen basınç dayanımı. 3.3 Yapıda (yerinde) basınç dayanımı Yapısal eleman veya öndökümlü beton bileşenlerin, standard küp veya silindir numune eşdeğer dayanımı olarak ifade edilen basınç dayanımı. 3.4 Yapıda (yerinde) karakteristik basınç dayanımı Değerlendirmeye tabi tutulan hacimdeki betonda tayin edilen muhtemel dayanım değerleri grubundan, % 5 lik kısmın altına düşmesi beklenen, yapıda (yerinde) elde edilmiş basınç dayanımı değeri. Not - Bu dayanım değerleri grubu, taze betonun EN e göre uygunluğunun tayini için kullanılan dayanım değerleri grubu ile aynı olmayacaktır. 3.5 Deney alanı Yapıda basınç dayanımı tayini için kullanılacak, bir deney sonucu elde etmek üzere ölçüm için seçilen sınırlı alan. 3.6 Deney bölgesi Aynı gruba ait olduğu kabul edilen veya bilinen, bir veya birkaç yapısal eleman veya öndökümlü beton eleman. Bir deney bölgesi, birkaç deney alanını ihtiva edebilir. 4

9 4 Semboller ve kısa gösterişler Δf δf δfm(n) F fis fis, en düşük fm(n), is fck fck,is fck,is,küp fck,is,silindir fis,1 fis,f fis,r fis,v ff fr f ν γ c k k 1 k 2 n R Temel eğrinin ötelemesi Karot dayanımı ve temel bağıntıya göre hesaplanan dayanım değeri arasındaki fark n adet δf değerinin ortalaması Çekip koparma deney sonucu Yapıdaki basınç dayanımı deney sonuçları Yapıdaki basınç dayanımlarından en düşüğü n adet yerinde basınç dayanımının ortalaması Standard numune karakteristik basınç dayanımı Yapıdaki karakteristik basınç dayanımı 150 mm lik küp dayanımına eşdeğer olarak ifade edilen, yapıda karakteristik basınç dayanımı, Madde mm x 300 mm lik silindir dayanımına eşdeğer olarak ifade edilen, yapıda karakteristik basınç dayanımı, Madde 7.1 Karot deneyleri yoluyla özel bir geçiş katsayısı belirlenmesi şartıyla, dolaylı deney yöntemlerinden elde edilen dayanım sonuçlarından hesaplanan yapıdaki basınç dayanımı (Alternatif 1) Karot deneyleri ile kalibre edilmiş çekip koparma deney sonuçlarından hesaplanan yapıdaki basınç dayanımı (Alternatif 2) Karot deneyleri ile kalibre edilmiş geri sıçramalı çekiç deney sonuçlarından hesaplanan yapıdaki basınç dayanımı (Alternatif 2) Karot deneyleri ile kalibre edilmiş ultrases geçiş hızının tayini deney sonuçlarından hesaplanan yapıdaki basınç dayanımı (Alternatif 2) Çekip koparma yükü için temel eğrisinden elde edilen, yapıda basınç dayanımı başlangıç değeri, Şekil 4, öteleme tayininde deney sonucu F kullanılır. Geri sıçramalı çekiç için temel eğrisinden elde edilen, yapıdaki basınç dayanımı başlangıç değeri, Şekil 2, öteleme tayininde deney sonucu R kullanılır. Ultrases geçiş hızının tayini için temel eğrisinden elde edilen, yapıdaki basınç dayanımı başlangıç değeri, Şekil 3, öteleme tayininde deney sonucu ν kullanılır. Beton için kısmi güvenlik katsayısı Az sayıda deney sonucu ile ilgili sınır Çiftli deney adedine bağlı katsayı Kullanım yerinde geçerli hükümlere bağlı katsayı, bu tür bir katsayı verilmemişse, katsayı 1,48 olarak alınır. Deney sonucu adedi Geri sıçramalı çekiç deney sonucu 5

10 s ν Standard sapma Ultrases geçiş hızının tayini deney sonucu 5 Prensipler Basınç dayanımının, karot deneyleri kullanılarak doğrudan yapıda belirlenmesi, referans yöntemi oluşturur. Bu yöntem için Madde 7 ye bakılmalıdır. Yapıdaki basınç dayanımı, Madde 8.2 de ve Madde 8.3 te verilen diğer deneyler yoluyla veya Madde 8.4 te açıklandığı gibi bu deneylerin birleşimi kullanılarak dolaylı şekilde de belirlenebilir. Dolaylı deneylerin kullanıldığı hallerde, bu dolaylı deneyler ile karot deneyleri arasındaki bağıntıya ilişkin belirsizlik dikkate alınmalıdır. Deney verileri, yapıdaki karakteristik dayanım ve EN e göre tekabül eden dayanım sınıfının belirlenmesinde kullanılabilir. 6 Basınç dayanım sınıflarına bağlı olarak, yapıdaki karakteristik basınç dayanımı Yapıdaki karakteristik basınç dayanımlarının, EN e göre basınç dayanım sınıflarına uygun asgari değerleri, Çizelge 1 de gösterilmiştir. Çizelge 1 - Yapıdaki karakteristik basınç dayanımlarının, EN e göre basınç dayanım sınıflarına uygun asgari değerleri EN e göre basınç dayanımı sınıfları Yapıdaki karakteristik dayanımın, standard deney numunesinin karakteristik dayanımına oranı Yapıdaki asgari karakteristik dayanım fck,is,silindir N/mm 2 C8/10 0, C12/15 0, C16/20 0, C20/25 0, C25/30 0, C30/37 0, C35/45 0, C40/50 0, C45/55 0, C50/60 0, C55/67 0, C60/75 0, C70/85 0, C80/95 0, C90/105 0, C100/115 0, fck,is,küp Not 1 - Not 2 - Aynı beton harmanından alınan standard deney numunelerinde ölçülen basınç dayanımı, yapıda ölçülen basınç dayanımından daha az olabilir. Kısmi güvenlik katsayısı γ c = 0,85, EN : 2004 ten alınmıştır. 6

11 7 Yapıdaki karakteristik basınç dayanımının, karot deneyleri kullanılarak belirlenmesi 7.1 Numuneler Karotlar, EN e göre alınmalı, incelenmeli ve hazırlandıktan sonra EN e göre deneye tabi tutulmalıdır. Uygulanmasının elverişli olmadığı haller dışında karotlar, deneyden en az 3 gün öncesinden itibaren laboratuvar ortam şartlarında tutulmalıdır. Not 1 - Karot dayanımını etkileyen faktörler için Ek A ya başvurulmalıdır. Not 2 - Uygulamadaki bazı şartlar sebebiyle, deneyden önceki laboratuvar şartlarına maruz bırakılma süresinin 3 gün olmaması hâlinde, bu süre kayda geçirilmelidir. Standard işlemden olan bu sapmanın, deney sonucu üzerindeki etkileri değerlendirilmelidir. Yapıdaki beton basınç dayanımının, karot kullanılarak tayin edilmesi halinde, aşağıda verilenler dikkate alınmalıdır: Uzunluğu ve anma çapı birbirine eşit ve 100 mm olan karotların deneye tabi tutulmasıyla bulunan dayanım değerleri, aynı şartlarda oluşturulan ve küre tabi tutulan 150 mm lik küp numune dayanımına eşittir. Anma çapı en az 100 mm ve en fazla 150 mm olan ve uzunluk/çap oranı 2,0 ye eşit olan karotların deneye tabi tutulmasıyla elde edilen dayanım değerleri, aynı şartlarda oluşturulan ve küre tabi tutulan, çapı 150 mm ve uzunluğu 300 mm lik silindir numune dayanımına eşittir. Çapları 50 mm den başlayarak 150 mm ye kadar çıkan ve yukarıda verilenlerden farklı uzunluk/çap oranlarına sahip karotlardan elde edilen deney sonuçlarının dönüştürülmesinde, uygunluğu kanıtlanmış dönüştürme katsayıları esas alınmalıdır. Not 3 - Yukarıda verilenler haricinde numune boyutları ve uzunluk/çap oranlarına sahip numuneler için uygunluğu kanıtlanmış dönüştürme katsayıları da, karotların kullanıldığı yerde geçerli hükümler içerisinde yer alabilir. Karotların kullanıldığı yerde geçerli hükümlerde veya proje şartnamesinde gerekli görülmesi haricindeki normal şartlarda, karot deney sonuçlarında, karot alma yönü dikkate alınarak düzeltme yapılmaz. 7.2 Deney numunelerinin adedi Bir deney bölgesinden alınacak karot adedi, dikkate alınan bölgede kullanılan beton hacmi ve karot deneylerinin amacına göre belirlenmelidir. Her bir deney alanından bir adet karot alınmalıdır. Yapıdaki beton basınç dayanımı için istatistiksel ve güvenlik sebebiyle, alınabildiği kadar çok sayıda karot numune kullanılmalıdır. Yapıdaki beton basınç dayanımının belirli bir deney bölgesinde tayini için, en az üç adet karot esas alınmalıdır. Yapıda, karot alınması sonucunda ortaya çıkan herhangi yapısal olumsuzluğa dikkat gösterilmelidir. Bu hususta EN e başvurulmalıdır. Not - Yukarıda verilen karot adedi, anma çapı en az 100 mm olan karotlar içindir. Karot anma çapının 100 mm den daha küçük olması hâlinde karot adedi arttırılmalıdır. Bu konuda Madde A.3.1 e bakılmalıdır. 7.3 Değerlendirme Genel Yapıdaki karakteristik basınç dayanımı, Madde de verilen, A yaklaşımı veya Madde te verilen B yaklaşımı kullanılarak değerlendirilmelidir. A yaklaşımı, en az 15 karotun kullanıldığı, B yaklaşımı ise 3-14 karotun mevcut olduğu hâllerde uygulanmalıdır. Mevcut yapıdaki, hakkında herhangi ön bilgi bulunmayan beton basınç dayanımının tayininde, her iki yaklaşımın kullanımı, geçerli teknik dokümanlarda tarif edilebilir. 7

12 7.3.2 A yaklaşımı Deney bölgesinin yapıdaki karakteristik basınç dayanımı, aşağıda verilen bağıntılarla hesaplanan değerden küçük olanıdır: f ck,is = f m(n),is - k 2 x s (1) veya f ck,is = f is,en düşük + 4 (2) Burada; s k 2 Deney sonuçlarının standart sapması veya 2,0 N/mm 2 den büyük olanı, Hüküm belirten milli dokümanlarda verilen değer alınır veya böyle bir değer verilmemişse 1,48 olarak alınır. Dayanım sınıfı, yapıda belirlenen karakteristik dayanım değeri kullanılarak, Çizelge 1 den tayin edilir. Not 1 - Karotlardan elde edilen dayanım sonuçlarından en düşük olanı kullanılarak tayin edilen karakteristik dayanım, en düşük karot dayanım sonucunun, dikkate alınan yapı veya yapı bileşenindeki en düşük dayanımı temsil ettiği kabulüne dayanır. Not 2 - Karotlardan elde edilen dayanımların, iki grup oluşturur tarzda dağılım göstermesi hâlinde, dayanım tayin edilen bölge, iki deney bölgesine bölünebilir B yaklaşımı Deney bölgesinin yapıdaki karakteristik basınç dayanımı, aşağıda verilen bağıntılarla hesaplanan değerden küçük olanıdır: f ck,is = f m(n),is - k (3) veya f ck,is = f is,en düşük + 4 (4) Burada; k dir. Deney sonucu adedi n ye bağlı olarak Çizelge 2 den seçilen uygun değer Çizelge 2 - Az sayıdaki deney sonuçlarına bağlı k değeri n k Not - Deney sonucu adedinin az olmasından kaynaklanan belirsizlik ve aynı güvenilirlik seviyesinin sağlanmasına duyulan ihtiyaç sebebiyle, bu yaklaşımla genellikle, daha çok sayıda deney sonucu kullanılarak elde edilenden daha düşük karakteristik dayanım değeri elde edilir. Yapıda belirlenen bu karakteristik dayanımın çok emniyetli şekilde değerlendirildiği hâllerde, daha çok sayıda deney sonucu elde edilmesi için, daha fazla sayıda karot alınması veya Madde 8.4 te verilen birleşik teknikler yaklaşımının uygulanması önerilir. Bu sebeple, bu Madde de açıklanan yaklaşım, standard deney sonuçlarına göre beton kalitesinden şüphe duyulan hâllerde kullanılmamalıdır. Bu gibi durumlarda kullanılacak uygun yaklaşım detayları için Madde 9 a bakılmalıdır. 8

13 8 Yapıdaki karakteristik beton dayanımının dolaylı yöntemlerle tayini 8.1 Genel Yöntemler Bu Maddede verilenler, yapıdaki beton dayanımının tayini için karot deneyleri haricindeki yöntemlere uygulanır. Dolaylı deneyler, yapıdaki beton dayanımının tayini için karot deneylerine alternatif oluşturur veya sınırlı sayıdaki karotlardan elde edilen verilere ilave veri temin eder. Dolaylı deney yöntemleri, yapısı gereği kısmen tahribatlı veya tahribatsız deneylerdir. Dolaylı deney yöntemleri, karot deneyleri ile kalibre edildikten sonra aşağıdaki yollarla kullanılabilir: Tek başına, Diğer dolaylı yöntemlerle kombine edilerek, Diğer dolaylı yöntemler ve doğrudan yöntemle (karot alınması) kombine edilerek. Dolaylı yöntemlerle yapılan deneylerde, dayanım haricindeki bir özellik de tayin edilebilir. Bu durumda, dolaylı deney sonuçları ve karot basınç dayanımları arasındaki bağıntının kullanılması gereklidir. Beton dayanımının yapıda tayini için iki alternatif deney yöntemi, Madde de ve Madde te verilmiştir. Dolaylı deney yönteminin sadece bir veya iki karot deney sonucu ile kombine edilmesi hâlinde, yorumlamada kullanım yerinde geçerli hükümler esas alınmalıdır Alternatif 1 - Karotlarla doğrudan korelasyon Madde 8.2 de, inceleme konusu beton için, yapıdaki beton dayanımı ile dolaylı deney sonuçları arasındaki bağıntı (geçiş katsayısı) belirlendikten sonra, yapıdaki beton dayanımının belirlenmesi için uygulanacak işlemlerin genel esasları tarif edilmiştir. Alternatif 1 e göre, yapıdaki beton dayanımı ile dolaylı yöntemle elde edilen deney sonuçları arasında bağıntı tesis edilebilmesi için en az 18 adet karot deney sonucu gereklidir Alternatif 2 - Daha önce belirlenmiş bağıntı kullanılarak, sınırları belirli dayanım aralığı için karotlarla kalibrasyon Madde 8.3 te, yapıdaki beton dayanımının, temel eğri gibi tesis edilmiş bağıntı ve karot deneyleri yoluyla tesis edilen temel eğri ötelenmesi esas alınarak, sınırları belirli dayanım aralığında değerlendirilmesi işlemleri tarif edilmiştir. İşlemler, geri sıçramalı çekiç deneyleri, ultrases geçiş hızı deneyleri ve çekip çıkarma deneyleri için tarif edilmiştir. Not - Dolaylı deneylerden elde edilen sonuçlar, beton dayanımından başka çok sayıda faktörden etkilenebilir. Bu hususta Ek B ye başvurulmalıdır. 8.2 Yapıda basınç dayanımı ile bağıntılandırılan dolaylı deneyler (Alternatif 1) Uygulama Madde 8.2, yapıdaki basınç dayanımının tayini için dolaylı deney yöntemlerine uygulanır. Ancak, dolaylı deney yöntemleri kullanılarak yapıdaki beton basınç dayanımının tayin edilebilmesi için, bu deney sonuçları ile yapıdaki beton basınç dayanımı arasındaki bağıntının, karot deneyleri yoluyla tesis edilmesi gereklidir Deney işlemleri Dolaylı deneylerde kullanılan cihazlar, deney işlemlerinin ve deney sonuçlarının gösterilmesinde; karot deneyleri için EN e, geri sıçrama değeri, çekip çıkarma kuvveti veya ultrases geçiş hızının ölçülmesinde ise EN , EN ve EN e uyulmalıdır Deney sonuçları ve yapıdaki beton basınç dayanımı arasındaki bağıntının tesis edilmesi Yapıdaki beton basınç dayanımı ile dolaylı deney sonuçları arasındaki bağıntıyı tesis etmek için kapsamlı bir deney programı yapılmalıdır. 9

14 Bu bağıntının tesis edilmesinde, 18 sonuç çifti kullanılmalıdır. Bunlardan, 18 adedi karot deney sonucu ve 18 adedi ise dolaylı deney sonucu olmalıdır. Bu deney sonuçları, ilgili dayanım aralığında olmalıdır. Not 1 - Bir deney sonucu çifti, aynı deney alanından elde edilen karot deney sonucu ve dolaylı deney sonucundan oluşur. Not 2 - Yukarıda verilen deney sonucu adetleri asgari adetlerdir. Ancak çoğu durumlarda, bağıntının tesis edilmesinde kullanılan veri grubunda önemli derecede daha yüksek sonuç adedinin bulunması avantaj sağlar. Deney sonuçları arasındaki bağıntının tesis edilmesinde aşağıda verilen işlem adımları uygulanır: Deney programı içerisinde elde edilen deney sonucu çiftlerine regrasyon analizi uygulanarak en uygun doğru veya eğri belirlenir. Dolaylı deney sonuçları, değişken olarak alınır ve bu değişkenlerin fonksiyonu olarak yapıda basınç dayanımları tayin edilir. Not 3 - En uygun eğriyi veya doğruyu (best-fit curve) elde etmek için kullanılan veriler, verilerin dağılım bölgesinde düzgün dağılmış olmalıdır. Deney sonuçlarının standart belirsizliği hesaplanmalı ve en uygun doğru ve eğrinin güven sınırları ile her deney sonucunun tolerans sınırları belirlenmelidir. Bağıntı, alt dayanım frekans yüzdelik değerinin 10 olmasına göre tayin edilir. Not 4 - Dayanım tayininde kullanılan bağıntı, dayanım değerlerinden % 90 ının, belirlenen dayanım değerinden daha yüksek olmasının beklendiği güvenlik seviyesini sağlar Yapıdaki beton dayanımının tayini Yapıdaki beton basınç dayanımı deney sonucu, fis,l tesis edilen bağıntı kullanılarak tayin edilir. Tesis edilen bağıntı, sadece belirlendiği beton için ve belirlendiği şartlarda kullanılmalıdır. Bağıntı, sadece deney verilerinin kapsadığı sınırlar içerisinde kullanılmalıdır. Yapıdaki karakteristik basınç dayanımının tayini için aşağıda verilen şartlar uygulanır: Her deney bölgesindeki dayanım tayini için, 15 adet deney alanı esas alınır. Standart sapma olarak, deney sonuçları kullanılarak hesaplanan değer veya 3,0 N/mm 2 den büyük olanı alınmalıdır. Deney bölgesine ait, yapıdaki karakteristik basınç dayanımı, aşağıda verilen değerlerden küçük olanıdır: f ck,is = f m(n),is 1,48 x s (5) 10 veya f ck,is = f is,en düşük + 4 (6) Burada; s deney sonuçlarının standart sapmasıdır. 8.3 Sınırlı sayıda karot ve temel eğri den tayin edilen bağıntının kullanımı (Alternatif 2) General Geri sıçramalı çekiç deneyleri, ultrases geçiş hızı deneyleri ve çekip çıkarma deneyleri, temel eğri belirlenip, bu eğrinin, karot deneyleri ile tayin edilen seviyeye kadar ötelenmesi yoluyla, basınç dayanımının yapıda tayin edilmesinde kullanılabilir. Bu teknikler, aynı malzemeler ve imalat işlemi ile imal edilen normal betonları ihtiva eden bir beton grubunu değerlendirmek için kullanılabilir.

15 Deney bölgesi, beton grubundan seçilir ve Δf nin (öteleme değeri) belirlenmesinde en az 9 deney sonucu çifti (karot deney sonuçları ve aynı deney alanından tayin edilen dolaylı deney sonuçları) kullanılır. Dolaylı deney sonuçları ve yapıdaki basınç dayanımı arasındaki bağıntıyı veren eğrinin elde edilmesi için temel eğrinin, Δf kadar ötelenmesi gerekir. Yapıdaki beton dayanımının tayini için, belirli bir betonda dolaylı deneyler yapılır ve yapıdaki beton dayanımı ile yapıdaki karakteristik basınç dayanımı, daha önce tesis edilmiş bağıntı kullanılarak hesaplanır Deneyler Cihazlar, deney işlemleri ve deney sonuçlarının gösterilişi, EN , EN , EN ve EN ten ilgili olanına uygun olmalıdır İşlem Dolaylı yöntem sonucu ve yapıdaki beton basınç dayanımı arasındaki bağıntının belirlenmesinde, aşağıda verilen işlem sırası kullanılmalıdır: a) En az 9 deney alanı ihtiva eden deney bölgesi seçilir. b) Her deney alanından bir adet olmak üzere, EN ye uygun geri sıçramalı çekiç deney sonucu, EN e uygun çekip çıkarma deney sonucu veya EN e uygun ultrases geçiş hızı deney sonucundan uygun olanı tayin edilir. c) Her deney alanından bir adet olmak üzere karot alınır ve EN e göre deneye tabi tutulur. d) Şekil 1 de gösterilen prensipler uygulanarak, karot dayanımları (y ekseninde), dolaylı deney sonuçları da, Şekil 2, Şekil 3 ve Şekil 4 te gösterilenlerden uygun olanı kopyalanarak, x ekseninde gösterilmek suretiyle eksen takımında işaretlenir. e) Her deney yerine ait olmak üzere, karot numunelerden elde edilen değer ve temel eğri, δf = fis - fr, v veya F ile verilen değer arasındaki fark belirlenir. f) n adet sonuca ait δfm(n) ortalama değer ve standart sapma belirlenir. g) Temel eğrinin ötelenmesi gereken mesafesi, Δf, Δf = δfm(n) k1 x s bağıntısı kullanılarak hesaplanır. Burada k1 Çizelge 3 ten elde edilir. Not - Temel eğri, ötelemenin daima pozitif olması için, aşağı konumda yerleşecek şekilde ayarlanır. h) Yerinde dayanımı tayin edilmek üzere üzerinde işlem yapılan betona ait olmak üzere, dolaylı deney yönteminden elde edilen sonuç ile yapıdaki beton dayanımı arasındaki bağıntının tesis edilebilmesi için temel eğri, Δf kadar ötelenir. 11

16 Açıklama: 1 Temel eğri δf1 n Her karot dayanımı ile temel eğri dikkate alınarak bulunan dayanım değeri arasındaki fark 2 Temel eğrinin öteleme mesafesi, Δf 3 Yerinde dayanımı tayin edilmek üzere, üzerinde işlem yapılan betona ait, dolaylı deney yönteminden elde edilen sonuç ile yapıdaki beton dayanımı arasındaki bağıntı R EN ye göre geri sıçramalı çekiç değeri F EN e göre çekip çıkarma kuvveti v EN e göre ultrases geçiş hızı Şekil 1 - Yapıdaki basınç dayanımı ile dolaylı deneylerden elde edilen veriler arasındaki bağıntının elde edilmesi prensibi Açıklama: R EN ye göre geri sıçrama değeri Şekil 2 - Geri sıçramalı çekiç deneyi için temel eğri 12

17 Açıklama: v EN e göre ultrases geçiş hızı, km/s Şekil 3 Ultrases geçiş hızı deneyi için temel eğri Açıklama: F EN e göre çekip çıkarma kuvveti, N Şekil 4 Çekip çıkarma deneyi için temel eğri Şekil 2, Şekil 3 ve Şekil 4 te verilen temel eğriler veya bu eğrilerin büyütülmüş kopyaları, grafik hesaplamalar için izin alınmaksızın kullanılabilir. Sayısal hesaplamalarda kullanılmak üzere, bu eğrilerin matematiksel fonksiyonları aşağıda verilmiştir: Şekil 2 Geri sıçramalı çekiç: f R = 1,25 R R 24 f R = 1,73 R - 34,5 24 R 50 13

18 Şekil 3 Ultrases geçiş hızı f v = 62,5 v 2 497,5 v v 4,8 Şekil 4 Çekip çıkarma kuvveti f F = 1,33 (F 10) 10 F 60 Bunların dışında tesis edilmiş yeterli bağıntılar ve temel eğriler de kullanılabilir Çizelge 3 Çiftli deney adedine bağlı katsayı k 1 Çiftli deney sonucu adedi n Katsayı k 1 1,67 1,62 1,58 1,55 1,52 1,50 1, Bağıntının geçerliliği Madde te verilen işlem kullanılarak tesis edilen bağıntı aşağıda yer alan sınırlar içerisinde uygulanabilir: - Ötelemeyi elde etmek için kullanılan sınırlar dışında ± 2 geri sıçrama değeri, - Ötelemeyi elde etmek için kullanılan sınırlar dışında ± 0,05 km/s ultrases geçiş hızı, - Ötelemeyi elde etmek için kullanılan sınırlar dışında ± 2,5 kn çekip çıkarma kuvveti Yapıdaki basınç dayanımının tayini Yapıdaki basınç dayanımı deney sonucu, fis, Madde te verilen işlem kullanılarak tesis edilen bağıntıdan hesaplanır. Bu bağıntı sadece belirlendiği özel beton ve şartlara sahip yapıdaki basınç dayanımı tayininde kullanılmalıdır. Bağıntı, sadece geçerli olduğu sınırlar içerisinde kullanılmalıdır, Madde Yapıdaki karakteristik basınç dayanımının tayininde Madde te verilen şartlar ve işlemler uygulanmalıdır. Boy ve çapı birbirine eşit olan karotların esas alındığı ve Şekil 2, Şekil 3 ve Şekil 4 te verilen temel eğrilerin uygulanmasıyla elde edilen yapıdaki basınç dayanımı, küp dayanımına tekabül etmektedir. Karakteristik dayanımın hesaplanmasından sonra, EN e göre eşdeğer basınç dayanımı sınıfı Çizelge 1 kullanılarak tayin edilebilir. Çapı en az 50 mm ve boy/çap oranı 2/1 olan karotların kullanıldığı değerlendirmede de tekabül eden dayanım sınıfının belirlenmesinde Çizelge 1 kullanılır. İhtiyaç duyulduğunda, elde edilen karot dayanım değerlerinin yapıdaki eşdeğer küp veya silindir dayanımına çevrilmesinde, kullanım yerinde geçerli bağıntı kullanılabilir. 8.4 Yapıdaki dayanım deney sonuçlarının farklı deney yöntemleri ile kombinasyonu Not - Bu standardda kombinasyon yöntemlerinin kullanımına ilişkin kılavuz bilgi verilmemiştir. Farklı yöntemlerin kombinasyonu için Milli mevzuata ve uzmanlık yayınlarına başvurulmalıdır. 9 Beton uygunluğunun, standard deneylere göre şüpheli olduğu durumdaki değerlendirme En az 15 adet karot alınan, çok sayıda beton harmanı kullanılarak imal edilmiş deney bölgesi için aşağıda verilen şartların sağlanması hâlinde, bölgedeki betonun yeterli dayanıma sahip olduğu ve EN e uygun olduğu kabul edilir. f m(n),is 0,85 (f ck + 1,48 x s) (7) ve 14

19 f is, en düşük 0,85 (f ck 4) (8) Not 1 - Herhangi bir karotta belirlenen yetersiz dayanım, genel problemden ziyade yerel bir problemi ifade edebilir. Alternatif olarak, iki taraf arasında mutabakat sağlanması koşuluyla, en az 15 adet dolaylı deney sonucunun ve deney alanlarından alınmış, en düşük dayanımı sağlayan iki adet karot sonucunun bulunması ve aşağıdaki şartın sağlanması şartıyla, bölgedeki betonun yeterli dayanıma sahip olduğu kabul edilir. f is, en düşük 0,85 (f ck 4) (9) Bir veya birkaç beton harmanının kullanıldığı küçük bir bölgede, şartname hazırlayıcı, deneyimlerine dayanarak karot alınacak iki bölgeyi belirler ve alınan bu karotlardan elde edilen dayanımın, aşağıda verilen şartı sağlaması hâlinde, bölgedeki betonun yeterli dayanıma sahip olduğu kabul edilir. f is, en düşük 0,85 (f ck 4) (10) Deney bölgesindeki beton dayanımının yeterli olduğunun kabul edilmesi, burada kullanılan betonun uygun beton grubundan geldiği sonucunun doğurur. Not 2 - Beton dayanımının 0,85 (f ck 4) den daha düşük olması hâlinde, tasarım kabulleri değişmiş olur ve bu durumda yapı, yapısal yeterlilik bakımından tahkik edilmelidir. Yapıdaki beton dayanımının düşük çıkmasının çok sayıda sebebi vardır. Betonun, şartname gereklerini sağlamaması, yetersiz sıkışma veya şantiyede betona kontrolsüz su ilavesi bu sebepler arasında sayılabilir. Beton imalatçısı ve kullanıcısı, beton dayanımının yetersizliğine sebep olan unsurlardan önemli olanların tanımlanmasına ihtiyaç duyabilir. Ancak, betondaki boşluklar, karot içerisinde donatı bulunması ve betonun, deney esnasındaki olgunluğu da bu unsurlar arasında dikkate alınmalıdır. Bu standarda, bu hususlarda kılavuz bilgi yer almamaktadır. 10 Değerlendirme raporu 2) Değerlendirme raporunda aşağıda verilenler yer almalıdır: a) Değerlendirmenin amacı, b) Yapı veya öndökümlü beton bileşenlerin tanımı ve tarifi, c) Betonla ilgili olarak temin edilebilen bilgi (karışım oranları, dayanım sınıfı, beton yaşı vb.). d) Değerlendirme yöntemi; Alternatif 1 veya Alternatif 2 ye göre karot deneyleri veya dolaylı yöntemler, e) Alternatif 1 in uygulanması hâlinde, bağıntının tesis edilmesi. f) Aşağıdakileri ihtiva eden deney programı: Deney yöntemleri, Karotlar (boyutlar, uygulanan işlemler, maruz kaldığı şartlar, vb.), Numune alma planı, Deney adedi, varsa, standard deney yönteminden olan sapma (deneyden önce bekleme süresi gibi). g) Deney verileri ve sonuçlar, h) Hesaplar, g) Yapıdaki karakteristik basınç dayanımının tayini ve gerekliyse EN e göre eşdeğer basınç dayanımı sınıfı. 2) TSE Notu: Değerlendirme raporu burada istenilen bilgilere ilaveten TS EN ISO/IEC te verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 15

20 Ek A (Bilgi için) Karot dayanımını etkileyen faktörler A.1 Genel Karot dayanımını etkileyen faktörler, beton karakteristikleri ile ilgili faktörler ve deney değişkenleri olmak üzere iki gruba ayrılır. Bir karotun dayanımı, yapının kür geçmişi ve karot alındığı andaki beton yaşından etkilenmektedir. Deney sonuçlarının değerlendirilmesinde, karot dayanımını etkileyen faktörlerden bazıları dikkate alınmalıdır. Faktörlerden diğer bazılarının dikkate alınmasına ihtiyaç duyulabilirken normal şartlarda diğerleri ihmal edilir. A.2 Beton özellikleri A.2.1 Rutubet içeriği Karotun rutubet içeriği, ölçülen dayanımı etkiler. Suya doygun karotun dayanımı, diğer özellikleri aynı olan hava kurusu, rutubeti normal şartlarda % 8 - % 12 olan karot dayanımından % 10 - % 15 daha düşük çıkmaktadır. A.2.2 Boşluk Boşluk oranının artması, dayanımı düşürür. Yaklaşık % 1 boşluk, dayanımı % 5 % 8 oranında düşürmektedir. A.2.3 Döküm yönüne göre doğrultu Betonun döküm doğrultusunda, düşey olarak alınan karot dayanımı, taze beton stabilitesine bağlı olarak, aynı betondan yatay yönde alınan karot dayanımından daha yüksek olabilir. Dayanım farkı tipik olarak % 0 - % 8 arasında olmaktadır. A.2.4 Kusurlar Karottaki çatlaklar, değişik sebeplerden kaynaklanır. Bu sebepler arasında, yassı, iğne şekilli tanelerin veya yatay donatı çubuklarının altında toplanan su ve yöresel ayrışma sebebiyle boşlukların oluşumu sayılabilir. Bu tür karotlardan elde edilen dayanımların geçerliliği ve bu dayanımların genel olarak yapıdaki beton dayanımını temsil etme yeterliliği ayrı ayrı değerlendirilmelidir. A.3 Deney değişkenleri A.3.1 Karot çapı Karot çapı, ölçülen dayanım ve dayanımdaki değişkenlikleri etkiler. Yatay yönde alınan, çapı 100 mm boy/çap oranı 1 e eşit olan (l/d = 1) karot dayanımı, kenar uzunluğu 150 mm olan küp numune dayanımına tekabül etmektedir. Çapı 100 mm den küçük ve boy/çap (l/d) oranı = 1 olan karotlarda, dayanım değişkenliği genellikle büyüktür. Bu nedenle, çapı 50 mm olan karotlar ile çapı 100 mm olan karotların dayanımları arasında doğrusal interpolasyon için, 50 mm lik karot adedinin, 100 mm lik karot adedine göre üç kat olması gerekli olabilir. Ölçülen dayanımdaki değişkenlik, karot çapının, en büyük agrega tane büyüklüğüne oranındaki azalmaya bağlı olarak yükselir. Çapı 50 mm den daha küçük olan karotlara (mikrokarotlar) uygulanması gerekli işlemler bu standardın kapsamı dışındadır. A.3.2 Boy/çap oranı Boy/çap oranı, ölçülen karot dayanımını etkiler. Dayanım, l/d > 1 olan karotlarda azalır ve l/d < 1 olan karotlarda ise yükselir. Bu durum, esas olarak deney makinası yükleme plakalarından kaynaklanan kısıtlama sebebiyledir. 16

21 A.3.3 Uç yüzeylerinin düzlüğü Düzlükten sapma, ölçülen dayanımı azaltır. Düzlükten sapma toleransları, standard numuneler için EN de belirtildiği gibi olmalıdır. A.3.4 Uç yüzeylerinin başlıklanması Düşük dayanımlı başlıklar, karot dayanımını düşürür. Yüksek dayanımlı harç ve yüksek dayanımlı kükürt kullanılarak yapılan ince başlık, dayanımı önemli derecede etkilemez. Uç yüzeylerinin aşındırılarak düzeltilmesi önerilir. A.3.5 Delme etkisi Delme etkileri, olgunlaşmamış veya yapısı itibariyle zayıf betonda hasar oluşturabilir ve normal şartlarda bu hasarın kesilmiş yüzeyde görülmesi mümkün değildir. Bir karot, beton yapısı bakımından, standard silindire göre daha zayıf olabilir. Bunun sebebi, karot yüzeyinde, sadece matriks tarafından oluşturulan adezyonla tutulan, kesilmiş agrega tanelerinin bulunmasıdır. Bu tür agrega tanelerinin karot dayanımındaki katkısı oldukça az olacaktır. A.3.6 Donatı Dayanım tayininde kullanılan karotların donatı çubuğu ihtiva etmemesi önerilir. Bunun sağlanamaması hâlinde, donatı çubuğu (boyuna ekseni dışında) ihtiva eden karotlarda ölçülen dayanım düşer. Boyuna ekseninde veya bu eksene yakın konumda donatı çubuğu ihtiva eden karotlar dayanım deneyi için uygun değildir. 17

22 Ek B (Bilgi için) Dolaylı deney sonuçlarını etkileyen faktörler B.1 Geri sıçramalı çekiç deneyi Beton dayanımı ve geri sıçrama değeri arasındaki bağıntı, beton özellikleri ve deney şartlarından etkilenir. B.2 Ultrases geçiş hızı ölçümleri Beton dayanımı ve ölçülen ultrases geçiş hızı arasındaki bağıntı, beton özellikleri ve deney şartlarından etkilenir. Bu faktörler, EN te açıklanmıştır ve deney sonuçlarının değerlendirilmesinde dikkate alınmalıdır. Dayanım ve ultrases geçiş hızı arasındaki bağıntının tesisi için kullanılacak diğer bilgiler de EN te verilmiştir. B.3 Çekip koparma deneyleri Beton dayanımı ve ölçülen çekip koparma kuvveti arasındaki bağıntı, beton özellikleri ve deney şartlarından etkilenir. Olası bazı etkiler aşağıda verilmiştir: Agrega tipi, Sıkışma, Kür, Deney esnasındaki rutubet şartları, Deney ucunun gömülme derinliği, Yüzey bozuklukları, Donatı mevcudiyeti. Özellikle, deney bölgesine çok yakın donatı çeliği bulunması da deney sonuçlarını etkileyebilir. Dayanım ve çekip koparma kuvveti arasındaki bağıntının tesisi için kullanılacak diğer bilgiler de EN te verilmiştir. 18

23 Ek C (Bilgi için) Yapıdaki dayanım ve standard deney numunelerinden elde edilen dayanım arasındaki bağıntıya dair kavramlar Karotlar ve yapıdan elde edilen basınç dayanımı, aynı beton harmanından alınan standard deney numunelerinden elde edilen dayanımdan genellikle daha düşüktür. Bunun çok sayıda nedeni arasında, betonun sıkışma derecesi ve şantiyedeki kür uygulama şartları sayılabilir ve dayanımlar arasındaki bu fark, yapı elemanındaki dayanımın tayin edildiği yere bağlıdır. Yapıdaki betonda, yerinde yapılan deneylerden aşağıda verilenler elde edilmiştir: 1. Yapıdaki dayanım, bir yapısal eleman bünyesinde rasgele ve genellikle düzenli tarzda değişkenlik gösterebilir. 2. Yapıdaki dayanımın, yapısal elemanların bünyesindeki değişkenlik büyüklüğü, bir elemandan diğerine farklılık gösterebilir. 3. Betonun kalıba dökülme yüksekliğine bağlı olarak, yapıdaki betonun dayanımı, döşemeler de dâhil olmak üzere, betonun döküldüğü yüzeye yaklaştıkça azalır. Bu azalma yüzeyde, beton kütleye göre % 25 e kadar yükselebilir. Yüzeydeki düşük dayanımlı bölgenin kalınlığı genellikle, en üstteki 300 mm veya beton tabaka kalınlığının % 20 sinden küçük olanı kadardır. Betonarme ve ön gerilmeli beton yapıların tasarımında, betonun rasgele dağılım gösteren malzeme olarak kabul edilebileceği şeklindeki genel kabul görmüş prensip esas alınır. Bu prensibe göre, deney sonuçları normal dağılım gösterir. Yapıdaki beton dayanımı ile standard numune dayanımları arasında fark olması kaçınılmaz bir durumdur. Diğer faktörlerle birlikte bu dayanım farklılığı da, beton dayanımı için tasarımda kısmi güvenlik katsayısı, γ c, uygulanması yoluyla dikkate alınır. 19

24 Ek D (Bilgi için) Yapıdaki dayanımın değerlendirilmesinde, planlama, numune alma ve deney sonuçlarının değerlendirilmesi için kılavuz D.1 Planlama Yapıdaki veya öndökümlü beton bileşenlerdeki basınç dayanımının tayin edilme amacı, deney bölgelerinin planlanmasını etkiler. Bir veya daha fazla sayıda deney bölgesi tanımlanır ve her deney bölgesinde bir grup deney alanı seçilir. Deney alanlarının büyüklüğünün seçimi, kullanılan deney yöntemine bağlıdır. Bir deney bölgesinden elde edilen deney sonucu adedi, değerlendirmenin güvenilirliğini etkiler. Bir binadaki beton kısmın tamamına ait basınç dayanımı sınıfının yerinde tayin edileceği durumda, yapı betonu deney bölgelerine ayrılır. Deney bölgelerinin belirlenmesinde, bir bölgedeki betonun, bir tipik değere sahip, aynı gruba dahil olduğu ve genel kaliteyi temsil ettiği kabul edilir. Karot verileri, tek tipik değerli (mod) dağılımı kabulünün gerçekçi olup olmadığının kontrolü bakımından incelenmelidir. Yapıdaki basınç dayanımının değerlendirilmesinde, yapısal eleman veya eleman bölümünün yüzeyine yakın bölgesindeki beton dayanımının en düşük olduğu, derine doğru inildikçe daha yüksek dayanım değerlerinin elde edileceğine dikkat edilmelidir. Mevcut yapının yük taşıma kapasitesinin tayin edileceği durumlarda, deneyler, yapının en fazla gerilmeye maruz kalacak bölümünü temsil eden beton kısmında yoğunlaştırılmalıdır. Numune alınması esnasında, alınan numunelerin oluşturduğu boşluklar, yapının yük taşıma kapasitesini olumsuz etkilememelidir. Hasar tipi veya etki alanının belirleneceği hâllerde, deney bölgeleri, zararlı etkilerin olduğu bilinen veya meydana geldiği tahmin edilen kısımlarda yoğunlaştırılmalıdır. Bu gibi durumlarda, hasarlı bölgelerden alınan numunelerden elde edilen sonuçların, hasarsız bölgelerden alınan sonuçlarla kıyaslanması yararlı olabilir. D.2 Numune alma Temsili veri elde etme amacıyla, her deney bölgesindeki her bir deney alanından, rasgele numune alınmalıdır. Alınan karot adedi veya yapılan dolaylı ölçüm adedi, yapıdaki beton dayanımının tayini için kullanılan yönteme bağlıdır. Genellikle numune alma işlemi, yapısal eleman veya öndökümlü beton bileşenlerden, tüm gruptaki beton özelliklerindeki dağılım temsil edilecek tarzda, rasgele numune alma sağlanacak şekilde planlanmalıdır. D.3 Deney programı Deney yöntemi, deney bölgeleri ve her deney alanında uygulanacak dolaylı deney adedi ile birlikte tarif edilmelidir. D.4 Değerlendirme Yapıdaki basınç dayanımının değerlendirilmesinde, betonun deney esnasındaki yaşı ve betonun rutubet durumu ile ilgili hususlar dikkate alınmalıdır. Dayanım, herhangi bir yaşta tayin edilebilir, ancak dayanımın tayin edildiği beton yaşı kayda geçirilmeli ve gerekliyse dikkate alınmalıdır. Örneğin, yük taşıma kapasitesinin tayin edileceği gibi durumlarda, esas olarak deney anındaki basınç dayanımı (yapıdaki gerçek dayanım) gereklidir. Yapının rutubet durumu dikkate alınmalıdır. Yapı veya öndökümlü beton bileşenin ıslak durumda olduğu hâllerde, alınan karot da benzer şartlara sahip olarak doygun durumda, yapı veya öndökümlü beton bileşenin kuru durumda olduğu hâllerde, alınan karot da benzer şartlara sahip olarak kuru durumda deneye tabi tutulmalıdır. Aksi bir şartın belirtilmediği genel durumda karotlar, Madde 7.1 e göre kuru olarak deneye tabi tutulmalıdır. 20

25 Kaynaklar [1] EN , Eurocode 2: Design of concrete structures Part-1-1: General rules and rules for buildings [2] ENV , Execution of concrete structures Part 1: Common rules and rules for buildings [3] EN Common rules for precast concrete products 21