İSTANBUL ULAŞIMINDA ACİL EYLEM PLANI

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI YAYIN NO: İSTANBUL ULAŞIMINDA ACİL EYLEM PLANI II. BÖLÜM TARİHİ YARIMADA'NİN ULAŞIM SORUNLARI VE ACİL ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Ağustos 1998

3 Bu eserin tüm telif hakları İstanbul Ticaret Odası'na (İTO) aittir. İTO'nun ve yazarlarının ismi kaydedilmek koşuluyla yayından almtı yapmak mümkündür. Ancak, İTO'nun yazılı izni olmadan yayının tamamı veya bir bölümü kopyalanamaz, çoğaltılamaz, ticari amaçlarla kullanılamaz. Bu kitapta öne sürülen fikirler eserin yazarına aittir. İstanbul Ticaret Odası'nın görüşlerini yansıtmaz. 1. Baskı Ağustos 1998 İTO-İstanbul ISBN İTO yayınları için ayrıntılı bilgi Ticari Dokümantasyon Şubesi'nden edinilebilir. Tel : (212) /303 Faks : (212) E.Posta : tr-ito.com BASKİ M EGA AJANS REKLAMCILIK MATBAACILIK FUAR HİZM.LTD.ŞTİ. Tel: (0212) Faks:(0212)

4 ÖNSÖZ İstanbul'un sorunları içerisinde trafik ve ulaşımdan kaynaklanan sorunlar ilk sıralarda gelmektedir. Özellikle şehrin iki yakası arasındaki geçiş yoğunluğundan kaynaklanan ve boğaz üzerindeki köprülere bağlantılı çevre yolları ile bu yollara açılan diğer yollar başta olmak üzere, mevcut yolların yetersiz kalması ulaşım sorununu günün her saatinde en fazla hissedilen sorun haline getirmektedir. Odamız, İstanbul Valiliği'nin talebi üzerine; şehir trafiğinin taşıdığı özelliklerin belirlenmesi, karayollarına alternatif olabilecek nitelikteki deniz ve demiryolu ulaşım imkanlarının değerlendirilmesi, mevcut karayolu altyapı eksikliklerinin tespiti, trafiğin yoğunlaştığı bölgelerin rahatlatılması, şehiriçi trafik akışına yeni düzenlemeler getirilmesi ve mevcut toplu taşıma araçlarının daha verimli kullanılması konularında yeni altyapı yatırımları gerektirmeyen kısa ve orta vadeli uygulanabilecek çözüm önerileri getirilmesine yönelik olarak Yıldız Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Ulaştırma Anabilim Dalı ile birlikte "İstanbul Ulaşımında Acil Eylem Planı" konulu bir çalışma gerçekleştirmiştir. İstanbul'daki karayolları ve kavşaklar üzerinde trafik sayımları ve kamera çekimleri, özel ve resmi kurumlarda ulaşım anketleri yapılarak gerçekleştirilen araştırma iki bölüm halinde planlanmıştır. Araştırmanın birinci bölümünde İstanbul trafiği genel olarak incelenmiş ve şehir trafiğinin bütününü ilgilendiren tespitler yapılmıştır. İkinci bölümde ise bu tespitler ışığında Eminönü ve Fatih ilçelerini kapsayan Tarihi Yarımada bölgesi pilot bölge olarak seçilmiş ve bölgede uygulamaya dönük incelemeler yapılarak, sadece bu bölgenin trafik sorunun çözümüne yönelik somut öneriler getirilmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünü oluşturan "Tarihi Yarımada'nın Ulaşım Sorunları ve Acil Çözüm Önerileri" isimli bu yayınımızda genel olarak İstanbul'un trafik sorunlarından ayrı olarak, sadece Tarihi Yarımada bölgesi trafiğinin çözümüne yönelik olan ve altyapı vb. yatırım gerektirmeyen acil çözüm önerileri yer almaktadır. Bölge trafiğinin rahatlatılması yönünde önemli katkı sağlayacağına inandığımız bu yayınımızın tüm ilgililere faydalı olmasını diler, çalışmayı gerçekleştiren Yıldız Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof.Dr. Aydın Erel ve çalışma ekibine teşekkür ederim. Prof.Dr. İsmail Özaslan Genel Sekreter

5 ÇALIŞMA EKİBİ Prof. Dr. Aydın EREL* (Yönetici) İnş. Y. Müh. M. Sinan YARDIM* İnş. Y. Müh. Mustafa GÜRSOY* İnş. Müh. Haluk YÜKSEL* ÇALIŞMALARA KATILAN LİSANS BİTİRME PROJESİ ÖĞRENCİLERİ ( *) Tolga GÜNALP Kürşat SAKARYA Cem Salih ÇELEN Tolga AKBAY Emre AYDIN C. Deniz ZARAKOLU Didem ALİOĞLU Mevlüt KAYA (*) Yıldız Teknik Üniversitesi, İnşaat Fakültesi - İnşaat Müh. Bölümü Ulaştırma Anabilim Dalı

6 Bu çalışmanın gerçekleştirilmesindeki değerli katkıları için, İstanbul Valiliği'ne Yıldız Teknik Üniversitesi Rektörlüğü'ne, Fatih ve Eminönü Belediyelerine, İETT, TCDD, TDİ - ŞHİ, İDO ve İST. ULAŞIM A.Ş. Kurumlarına, Traf. Den. Şb. Fatih ve Eminönü Ekipler Amirliği'ne, Doç. Dr. Zekiye YENEN'e teşekkürlerimizi sunarız.

7

8 İÇİNDEKİLER Bölüm Konu: Sayfa 1. SUNUŞ Giriş Amaç ve Kapsam 1 2. TARİHİ YARIMADA HAKKINDA GENEL BİLGİLER Tarihi Yarımada'da Yolculuk Talebi Perde ve Kordon Etüdleri Sonuçlarına Göre, Zirve Saatlerde Tarihi Yarımada'ya Yapılan Yolculuklar 8 3. TARİHİ YARIMADA'DA ULAŞIM OLANAKLARI TARİHİ YARIMADA'DA MEVCUT ULAŞIM KOŞULLARI Toplu Taşımacılık Hizmetleri Deniz Taşımacılığı Kara Taşımacılığı Raylı Sistemler Karayolu Toplu Taşıma Sistemleri Toplu Taşıma Sistemleri Arasındaki Erişim Koşulları Karayollarında Ulaşım Koşulları Özel Otomobil Kullanımı ve Park Koşulları Ticari Yük Taşıtları Tarihi Yarımada'da Karayolu İle Ulaşım Koşulları TARİHİ YARI MADA'NIN ULAŞIM SORUNLARINA YÖNELİK ACİL EYLEM 55 ÖNERİLERİ 5.1. Karayolu Ulaşımına Yönelik Alınması Gereken Önlemler Raylı Ulaşıma Yönelik Önlemler Deniz Ulaşımına Yönelik Önlemler Sonuç YARARLANILAN KAYNAKLAR 69

9

10 1. SUNUŞ 1.1. GİRİŞ Bu araştırma, "İstanbul'un Ulaşım Sorunlarının Çözümü İçin Acil Eylem Planı" başlığı ile basına ilan vererek, kamuya araştırma çağrısında bulunan İstanbul Ticaret Odası'nın destekleriyle gerçekleştirilmiştir. İstanbul Valiliği'nin yakın ilgisi, araştırmanın kısa süre içinde tamamlanmasına katkıda bulunmuştur. Birinci bölümde İstanbul'un tümüne yönelik bir araştırma yapılarak, ulaşım bakımından sorunlu bölge ve arterler belirlenmiş, ayrıca ulaşım sorunlarına kısa sürede rahatlama getirebilecek Kentsel Ulaşım ve Trafik Yönetimi konusu ayrıntılı olarak incelenmiştir. İlk bölümün sonunda bazı kısa süreli çözüm önerileri, genel olarak sunulmuştur. Sunulan bu 2. Bölüm, İstanbul Valiliği'nin ve Oda Başkanlığının istekleri üzerine, Fatih ve Eminönü İlçelerini kapsayan Tarihi Yarımada'nın ulaşım koşullarının ve sorunlarının araştırılması konusuna ayrılmıştır. Toplam 6 hafta içinde yapılması istenen bu çalışma, kötü hava koşullarının arazi çalışmalarını aksatması nedeniyle 8 haftada tamamlanabilmiştir AMAÇ VE KAPSAM Bu bölümün amacı, Tarihi Yarımada'nın ulaşım koşullarının incelenmesi, saptanacak sorunlara kısa sürede -tamamen ya da kısmen- çözüm getirebilecek önerilerin araştırılmasıdır. Sürenin çok kısa olması, ayrıntılı ve gerçekçi bir araştırma yapılabilmesi için "mümkün olabilecek en hızlı" çalışma yöntem ve programlarının kullanılmasını gerektirmiştir. İyi bir tedavi, doğru bir teşhisi gerektirdiğinden, varolan ulaşım koşullarının ve aksaklıkların mikro düzeyde incelenebilmesi için, Tarihi Yarımada'da yaklaşık 6 hafta süren arazi çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar Tablo 1.1'de özetlenmiştir. Bir yandan arazi çalışmaları sürerken, diğer yandan büro çalışmalarına da başlanmıştır. Video kasetleri izlenerek, gerekli sayım ve gözlemler yapılmış, elde edilen tüm veriler bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Daha sonra veriler işlenmiş ve değerlendirmeler yapılmıştır. Hesaplanan ticari hız, yoğunluk değerleri ile otopark kapasiteleri, Auto Cad ortamında haritalara işlenmiş, şebeke ile birlikte toplam 8 harita oluşturulmuştur. 1. Bölümde yapılan anket araştırmasının

11 bölge ile ilgili olanları değerlendirilmiş, özel otomobil sahiplerinin Eminönü'ne ulaşım ve park koşulları belirlenmiştir. Tablo 1.1. Yapılan Arazi Çalışmaları ARAZİ ÇALIŞMASI AMACI YAPILIŞ ŞEKLİ HAREKETLİ GÖZLEMCİ (MOVING OBSERVER) ETÜDLERİ PERDE-KORDON ETÜDLERİ DENİZ TAŞIMACILIĞI SAYIMLARI DOLULUK ETÜDLERİ SIKLIK ETÜDLERİ PARK ETÜDLERİ TOPLUTAŞIMA ETÜDÜ TERMİNALLER ARASI ERİŞİM ETÜDLERİ Karayollarında Hız, Trafik Hacmi ve Yoğunluk Değerlerinin ve Yolların Durumunun Saptanması Tarihi Yarımada Perde ve Kordon Hatları Boyunca Giriş-Çıkış Yapan Taşıt Sayılarının, Türlerine Göre Saptanması Tarihi Yarımada Deniz Ulaşımı Olanaklarının Belirlenmesi ve Deniz Yolu İle Giren-Çıkan Yolcu ve Taşıt Sayılarının Saptanması Özel Otomobil ve Toplu Taşıma Araçlarının Taşıdıkları Ort. Yolcu Sayılarının Belirlenmesi Vezneciler- Surdışı Minibüslerinin Sundukları Taşımacılık Hizmetinin Belirlenmesi Tarihi Yarımada'da Otopark Yer ve Kapasiteleri İle, Yolüstü Park ve Sayılarının Belirlenmesi İETT - ÖHO ve Raylı Sistemlerinin Sundukları Ulaşım Hizmetinin ve Taşıt Doluluğunun Belirlenmesi Toplu Taşıma Sistemi Terminal ve Duraklan Arasında Yaya Erişim ve Ulaşım Koşullarının Belirlenmesi Ustü Açık Bir Araç ve 3 Kişilik Ekip İle Hız Ölçümü, Video Kamera JPekimleri 11 Kişilik Ekip İle Sayımlar ve Video Kamera Çekimleri 10 Kişilik Ekiple Manuel ve Turnike Sayımları 6 Kişilik Ekiple Manuel ve Video Kamera İle Doluluk Tespiti 3 Kişilik Ekip İle Belirli Kesitlerde Hatlara Göre Araç Sefer Sıklıklarının Sayılması Trf. Dn.Şb. Ekip Araştırmaları ve 2 Araç Ekibi İle Mahallelerde Yolüstü Park Sayımları Tek Kişilik Ekiplerle, Araç İçinde Yolculuk Yaparak, Doluluk ve Süre Ölçümleri Tek Kişilik Ekiplerle Terminal ve Duraklar Arası Uzunluk- Süre Ölçümleri ve Gözlemler Arazi ve büro çalışmalarından elde edilen sonuçlar yardımıyla, Tarihi Yarımada ile ilgili ulaşım koşulları ve sorunları arter bazında belirlenerek, çözüm önerilerinin üretilmesi ve değerlendirilmesi aşamasına geçilmiştir. Sunulan raporun ikinci bölümünde Tarihi Yarımada hakkında özet bilgi verildikten sonra, ulaşım talebi ele alınacaktır. Ulaşım olanakları ve koşulları 3. ve 4. bölümlerde incelenecek, 5. ve son bölümde çözüm önerileri sunulacaktır.

12 3 2. TARİHİ YARIMADA HAKKINDA GENEL BİLGİLER "Suriçi" olarak da adlandırılan, Fatih ve Eminönü ilçelerini kapsayan Tarihi Yarımada, batısında Ayvansaray-Yedikule surları ile, kuzeyinde Haliç, batı ve doğusunda ise Marmara Denizi ile çevrelenmiştir. İki ilçe, bölgeyi kuzey-güney doğrultusunda kesen Atatürk Bulvarı ve onun devamı olan Mustafa Kemal Caddesi ile birbirlerinden ayrılmaktadır. Tarihi yarımada, gerek fiziksel ve ulaşım ilişkileri bakımından, gerekse ticari, tarihsel ve kültürel açıdan İstanbul Metropoliten Alanı'nın merkezi durumundadır. Bu bölge 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun gün ve 6848 sayılı kararı ile Kentsel ve Arkeolojik Sit Alanı olarak belirlenmiştir. Bu tarihten itibaren Tarihi Yarımada'nın korunmasına yönelik çalışmalar hızlandırılmış ve bölgenin Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı çalışmaları yakın bir süre içinde tamamlanacaktır. Eminönü, bu tarihi hazinenin doğuş yeri, en eski yerleşim bölgesidir. Tarihi ve turistik önemi yanında ilçenin ana karakteri, İstanbul'un iş ve ticaret merkezlerinden biri olmasıdır. Konumu ve tarihi eserleriyle de İstanbul silueti üzerindeki etkisi çok büyüleyici ve sihirlidir. Tarihi Yarımada içinde bulunması zorunlu olmayan imalat, küçük sanayi, depolama vb. fonksiyonların bölge dışına atılmaya başlanması ve kıyıların temizlenmesi, Eminönü İlçesi nüfus ve yoğunluğunun, sırasıyla kişi ve 133 Kişi/ha değerlerine düşmesini sağlamıştır(şekil 2.1 ve 2.2). Metropoliten alanın en yoğun istihdam bölgesi olan Eminönü'de istihdam nüfusun yaklaşık 5 katı olup, gündüz nüfusunun da 2 milyona yaklaştığı tahmin edilmektedir. Güngören'den sonra İstanbul'un en yoğun ilçesi olan Fatih ise, 961 ha'lık bir alan üzerinde, yaklaşık 400 Kişi/ha'lık yoğunluğa sahiptir. Tarihi Yarımada'daki arazi kullanımına genel olarak bakıldığında(tablo 2.1), toplam alanın yaklaşık % 33'ünün konutlar, % 12'sinin ticari aktivite merkezleri ve % 23'ünün yollar ile kaplı olduğu görülmektedir.

13 4 3& m ı o o o 13 Ur II EMİNÖNÜ M FATİH LO 00 CD SN O O) CD YILLAR Şekil 2.1. Eminönü ve Fatih İlçelerinde Nüfusun Değişimi (DİE, 1998) EMİNÖNÜ H FATİH YILLAR Şekil 2.2. Eminönü ve Fatih İlçelerinin Alan ve Yoğunlukları EMİNÖNÜ 10,29% DİĞER 84,96% Şekil 2.3. İstanbul'da Fatih ve Üsküdar İlçeleri'nin İstihdam Payları

14 5 Tablo 2.1. Tarihi Yarımada'da Arazi Kullanımı (YTÜ - Mim. Fak. Şeh. - Bölge Pl. Böl., 1996) ARAZI KULLANIMI ALANLAR (%) AÇIK ALANLAR 6,08 DEPOLAR 2,93 DİNİ KURUMLAR 3,89 EĞİTİM KURUMLARI 4,18 KAMU KURUMLARI 6,33 KONUT ALANLARI 32,62 OTOPARKLAR 0,64 SAĞLIK KURUMLARI 2,90 TARIM ALANLARI 1,30 TOPKAPI SARAYI 2,03 TİCARİ ALANLARI 12,37 YAPILAŞMAMIŞ ALANLAR 2,96 YOLLAR 22,62 İMALAT ALANLARI 2, TARİHİ YARIMADA' DA YOLCULUK TALEBİ İstanbul Büyükşehir Belediye'si tarafından İTÜ İnşaat Müh. Böl. Ulaştırma Anabilim Dalı'na yaptırılan Ulaşım Nazım Planı çalışmalarından elde edilen bulgular değerlendirildiğinde, Tarihi Yarımada'nın ulaşım talebi konusunda aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. Eminönü ve Fatih ilçelerine yapılan yolculukların yarısından fazlasının başlangıç yerini, Yarımada'nın batısındaki ilçeler oluşturmaktadır. Asya yakasındaki ilçelerden ve Eyüp, Beyoğlu, Şişli, Kağıthane, Beşiktaş, Sarıyer ilçelerini kapsayan kuzey bölgeden gelen yolcuların oranları ise yaklaşık olarak eşit ve % 17 dolayındadır. Geriye kalan yolculuklar da başlangıç ve son noktaları suriçinde olan mahalli yolculuklardır(şekil 2.4). Yolculuk çekimi ilçe bazında incelendiğinde(şekil 2.5), yolcuların yaklaşık % 60'ının Eminönü ilçesine geldikleri görülebilir. Bu çekim, Asya yakasından gelenlerin % 81'i, kuzey ilçelerden gelenlerin % 71 'i, batıdaki ilçelerden gelenlerin % 60'ı ve bölge içinden gelenlerin % 15'i ile oluşmaktadır. Burada, Eminönü'ye batı ilçeleri ile kuzey ilçelerinin bir kısmından kara ulaşım sistemleri ile gelen yolcuların, Ayvansaray- Yedikule sur perdesi üzerindeki kapılardan girerek, Fatih İlçesinin içinden geçmek zorunda kalacakları, vurgulanması gereken önemli bir noktadır. Eminönü ve Fatih ilçelerinin yarattığı, yani bu ilçelerden diğer ilçelere yapılan yolculuklar incelendiğinde(şekil 2.6), bunların yarıya yakın kısmının batıya, yaklaşık üçte birinin

15 6 aynı bölge içine, beşte birinin ise kuzeye yönlendikleri görülür. Yarımada'da yolculukların % 85'i Fatih'de üretilmektedir(şekil 2.7). Dikkati çeken önemli nokta ise, bölge dışına çıkışların, girişte olduğu gibi Ayvansaray - Yedikule perdesinde yoğunlaşmasıdır. SURJÇ^NE GİREN YOLCU ORANLARI SUR KUZEYV 17,4% SUR^ÇY ASYA 14,5% 172% SUR BATISI 50,9% Şekil 2.4. Tarihi Yarımada'ya Yapılan Yolculukların, Başlangıç Bölgelerine Göre Dağılımları Şekil 2.5. Tarihi Yarımada'ya Çekilen Yolculukların İlçelere ve Giriş Bölgelerine Dağılımları

16 7 SURİÇİ' NDEN ÇIKAN YOLCU ORANLARI SUR KUZEYİ 21,7% ASYA 2,5% SUR BATISI 43,9% SURİÇİ 31,9% Şekil 2.6.Tarihi Yarımada'da Üretilen Yolculukların Yapıldıkları Bölgelere Göre Dağılımları 17,6. 27,2j 37,9i 40 ( ' \ 20 \ 0^ >- LU N 3 Z> 4,0/ 4 ' 8 / c/5 Z> CO < CÛ o: C/) 2,1 FATİH'DEN ÇIKAN YOLCULAR f 0,3 ' EMİNÖNÜ'NDEN ÇIKAN YOLCULAR < eo < Şekil 2 7. Tarihi Yarımada'da Üretilen Yolculukların İlçelere ve Çıkış Bölgelerine. Dağılımları

17 PERDE VE KORDON ETÜDLERİ SONUÇLARINA GÖRE, ZİRVE SAATLERDE TARİHİ YARI M AD A'YA YAPILAN YOLCULUKLAR Bu çalışmada yapılan perde ve kordon etüdleri sonunda, hafta içi sabah ve akşam zirve saatler ile Cumartesi günleri Tarihi Yarımada(Suriçi) Kordon Hattı boyunca perde kapılarından giren ve çıkan taşıt ve yolcu sayıları elde edilmiştir. Karayolu yolcu sayıları, taşıt sayıları ile ortalama taşıt doluluklarının çarpılması ile, deniz sistemlerini kullanan yolcuların sayısı, direkt sayımlar ve turnike sayıcıları yardımıyla bulunmuştur. Raylı sistemlerin yolcu sayıları ise, kapasite ve doluluk etüdleri sonunda hesaplanmıştır. Şekil 2.8'de, perde ve kordon etüdleri sonuçlarına göre, Tarihi yarımada'ya sabah zirve saatte giren ve çıkan yolcu sayılarının, perdelere göre dağılımı gösterilmiştir. Ayvansaray - Yedikule perdesi boyunca sabah giren ve çıkan yolcuların oranları sırasıyla % 68 ve % 67 'dir. Bu değerin Şekil 2.4 ve 2.6' daki İBB - İTÜ kaynaklı değerlere göre, sur batısındaki ilçelerden gelen yolcuların oranından fazla olmasının nedeni, bölge içindeki mahalli trafiğin bulunmamasıdır. Eğer Şekil 2.4 ve 2.6' daki oranlar mahalli trafik çıkartılarak hesaplanırsa, sur batısındaki ilçelerden bölgeye giren ve çıkan yolcuların oranları, sırasıyla % 60 ve % 65 bulunur. Bu değerlerle perde ve kordon etüdleri sonuçları arasında kalan farklar ise anlamlıdır. Bu farklılık, sur batısından Tarihi Yarımada'ya giren yolcuların % 8'inin bölge kuzeyindeki ve Asya yakasındaki ilçelerden geldikleri, % 2'sinin de bu ilçelere gittikleri anlamına gelmektedir. Akşam zirve saatlerinde bölgeye giren ve çıkan yolcuların dağılımları Şekil 2.9'da görülmektedir. Sabah ve akşam zirve saatte Tarihi Yarımada'ya giren ve çıkan taşıt sayıları ile yolcu sayılarının perde kapılarına göre dağılımları, Şekil 'de harita üzerinde gösterilmiştir. Ayvansaray - Yedikule Sur perdesinde sabah zirve saatlerde en fazla yolcu girişi yapılan kapıların, sırasıyla Ulubatlı Hasan Kapısı(Vatan Caddesi ve Hafif Metro), Yedikule Sahil(Sahil Yolu ve Banliyö), Topkapı(Millet Caddesi ve Tramvay) ve Edirnekapı (Fevzipaşa Cad.) olduğu görülmektedir. Çıkışta ise, Topkapı ile Yedikule Sahil kapılarının sıraları değişmektedir. Haliç Perdesinde, sabah zirve saatte giriş için en çok tercih edilen kapılar, sırasıyla deniz ulaşımı iskeleleri, Galata Köprüsü ve Unkapanı Köprüsü'dür. Çıkışta bu tercih tamamen tersine dönmektedir. Akşam zirve saatte Ayvansaray - Yedikule Sahil(Sur) perdesine girişteki kapı tercihi sıralaması, sabah zirve saatteki ile aynı kalmaktadır. Haliç perdesine girişte kapı tercihi

18 9 sıralaması, Unkapanı Köprüsü, Galata Köprüsü ve deniz ulaşımı iskeleleri şeklindedir. Çıkışta ise, Unkapanı Köprüsü, deniz iskeleleri ve Galata Köprüsü şeklindedir. Marmara Y.Kule - A.Saray (Deniz) (sur) H1 % 68,0% Haliç (Galata - U. Kapanı) 17,9% SABAH GİRİŞ Haliç (Galata - U. Kapanı) 30,8 % Marmara (Deniz) 2,0 % Y.Kule- A. Saray (Sur) 67,2 % SABAH ÇIKIŞ Şekil 2.8. Perde - Kordon Etüdlerine Göre Sabah Zirve Saatte Tarihi Yarımada'ya Giren ve Çıkan Yolcuların Perdelere Göre Dağılımları (Giren:122214, Çıkan:84948) ,9 71,0 60 Y.Kule - A.Saray (Sur) E L. O 40 35,7 Haliç (Galata - U. Kapanı) O o 30 > o L 2,4 20,1 9,0 Marmara (Deniz) AKŞAM GİRİŞ AKŞAM ÇIKIŞ Şekil 2.9. Perde - Kordon Etüdlerine Göre Akşam Zirve Saatte Tarihi Yarımada'ya Giren ve Çıkan Yolcuların Perdelere Göre Dağılımları (Giren:82495, Çıkan: )

19

20

21 İSTANBUL TARİHÎ YARIMADA'DA SABAH ZİRVE SAAT YOLCU GİRİŞ ÇIKIŞLARININ KAPILARA DAĞILIMI (YOLCU/SAAT) MARMARA DENİZİ 5000 # Şekil İstanbul Tarihi Yarımada'da Sabah Zirve Saat Yolcu Giriş Çıkışla ılımı

22 İSTANBUL TARİHİ YARİMADA'DA AKSAM ZİRVE SAAT YOLCU GİRİŞ ÇIKIŞLARININ KAPILARA DAĞILIMI (YOLCU/SAAT) MARMARA DENİZİ Tcoo-antüö" 5541 Şekil istanbul Tarihi Yanmada'da Akşam Zirve Saat Yolcu Giriş Çıkışlannın Kapılara Dağılımı

23 14 3, TARİHİ YARI MADA'DA ULAŞIM OLANAKLARI Tarihi Yarımada, kentin diğer bölgelerinden doğusunda Ayvansaray-Yedikule Surları, kuzeyinde Haliç, güney ve batısında Marmara denizi ile belirgin şekilde ayrılmaktadır. Çalışmamızda Eminönü ve Fatih ilçelerini kapsayan Tarihi Yarımada'nın dış sınırlarını oluşturan bu sınır çizgilerinin herbiri "Suriçi Perdeleri", perdelerin birleşmesinden oluşan kapalı çizgi ise "Suriçi Kordon Hattı" olarak tanımlanmıştır. Bu bölgenin diğerleri ile ulaşım ilişkilerinin sağlandığı bağlantılara ise "Suriçi Kapıları" adı verilmiştir. Tablo 3.1.'de, Suriçi Kordon Hattı'nın her perde üzerindeki kapıları gösterilmiştir. Tablo 3.1. Tarihi Yarımada(Suriçi) Kordonunun Perde ve Kapıları SURİÇİ PERDELERİ SAHİL PERDESİ AYVANSARAY-YEDİKULE PERDESİ 1. Yenikapı İskelesi 1. Ayvansaray Kapısı 2. Sirkeci Adalar İskelesi 2. Edirnekapı 3. Sirkeci Arabalı Vapur 3. Ulubatlı Kapısı İskelesi 4. Topkapı SURİÇİ KAPILARI 4. Eminönü Yolcu İskeleleri 5. Mevlanakapı 5. Galata Köprüsü 6. Silivrikapı 6. Unkapanı Köprüsü 7. Belgrad Kapısı 7. Eski Galata Köprüsü 8. Yedikule Kapısı 9. Yedikule Sahil Kapısı Tarihi Yarımada, karayolu, raylı sistem ve deniz ulaşımı olanaklarının tümüne sahip - olması açısından, İstanbul'un en şanslı bölgesidir. Ancak bölgedeki ulaşım koşulları gözlendiğinde, bu sistemlerin herbirinin yeterli ağa, altyapıya sahip oldukları ve/veya bunlarda sunulan taşımacılık hizmetinin yeterli düzeyde olduğu söylenemez. Bu konunun araştırılması ve nedenlerinin ortaya konulması ise, bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Karayolu ağı, Batı-Doğu doğrultusundaki, ve Kuzey-Güney doğrultusundaki arter konumundaki yollar ile, bunlara toplayıcı ve dağıtıcı görevi yapan yollardan oluşmaktadır(şekil 3,1). Batı-Doğu doğrultusundaki arterler şunlardır:

24

25 16 Haliç Sahili boyunca Ayvansaray-Sarayburnu yolu, Fevzipaşa Bulvarı ve Macar Kardeşler Caddeleri, Vatan Caddesi, Millet - Ordu- Yeniçeriler - Divanyolu Caddeleri, Kocamustafapaşa - Cerrahpaşa Caddeleri, Yedikule - Org. A. N. Gürman - Küçük Langa - H. Tüccarı - Türkeli - Ç. Gelinler - Kadırga Limanı Caddeleri, Marmara Sahili boyunca Kennedy Caddesi Bunların en uzunu Millet - Ordu - Yeniçeriler - Divanyolu yolu arteri olup, yaklaşık 5 Krn'dir. Bu yollara erişim için kuzey-güney doğrultusunda aşılması gereken uzaklıklar, genelde maksimum yaya yürüme uzaklıklarını aşmamaktadır. Kuzey-Güney doğrultusunda ise 4 arter bulunmaktadır: Ayvansaray - Yedikule Sahili arasındaki surdışı karayolu, Akdeniz - Oğuzhan ve Kızılelma Caddeleri, Atatürk Bulvarı - Mustafa Kemal Caddeleri Klodfarer - Babıali - Ankara Caddeleri. Bunlardan ilki en uzunu olup, yaklaşık 6,5 Krn'dir. Bu arterlerin dışında her iki doğrultuda kesimleri olan ve ulaşıma katkıda bulunan, bağlantı yolu konumundaki diğer 2 arter şunlardır: Silİvrikapı - Altımermer - Cevdetpaşa Caddeleri (Silivrikapı - Millet Caddesi bağlantısı), Salma Tomruk - Draman - Fethiye - Darülşafaka - Haliç Caddeleri. Yukarıda sayılan yolların tümüne, geometrik - fiziksel özellikleri ve trafik denetim koşulları açısından "ana arter" tanımlaması yapmak mümkün değildir. Zira çoğunun ulaşım ve seyir koşullar» standartların altında ve üstelik süreklilik göstermemektedir. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi, sonraki bölümlerde, arazi çalışmalarının sonuçları ile birlikte verilecektir. \ Tarihi Yarımada'da, TDİ Şehir Hatları İşletmesi (ŞHİ), Deniz Dolmuş Motorcuları (DDM) ve İstanbul Deniz Otobüsleri İşletmesi A.Ş. (İDO) tarafından kentiçi deniz ulaşımının yapıldığı iskele ve hatlar şunlardır:

26 17 ŞHİ Balat (Fener, Kasımpaşa, Eminönü, Üsküdar Hattı) Yolcu İskelesi, DDM Eminönü (Kadıköy Hattı) Yolcu İskelesi, İDO Eminönü (Bostancı, Kadıköy, Bakıköy, Avcılar Hatları) Yolcu İskelesi, ŞHİ Eminönü (Bostancı, Kadıköy, Harem, Üsküdar, Boğaz Hatları) Yolcu İskeleleri, ŞHİ Sirkeci (Harem Hattı) Arabalı Vapur İskelesi, ŞHİ Sirkeci (Adalar, Yalova, Çınarcık Hatları) Yolcu İskelesi, İDO Yenikapı (Bostancı Hattı) Yolcu İskelesi. Bu iskelelerde iş günlerinde sabah 07:00-09:00 saatleri arasında giden ve gelen sefer sayıları Tablo 3.2' de gösterilmiştir. Tablo 3.2. İş Günü 07:00-09:00 Arasında İskelelere Gelen/Giden Gemi Sayıları İŞLETME İSKELE HAT ADI GELEN/GİDEN GEMİ SAYISI İDO EMİNÖNÜ Bost., Kadıköy, Bakırköy-Avcılar 6 YENİKAPI Bostancı 1 BALAT-FENER Fener, Balat, Kasımaşa, Üsküdar 6 EMİNÖNÜ Boğaz, Bostancı 6 ŞHİ EMİNÖNÜ Kadıköy 14 EMİNÖNÜ Üsküdar 16 SİRKECİ Adalar, Yalova, Çınarcık 6 SİRKECİ Harem Arabalı Vap. 10 DDM EMİNÖNÜ Kadıköy 14 Şekilden de anlaşılabileceği gibi, bu iskelelerden ŞHİ'nin Balat, Fener, ve Eminönü- Boğaz iskeleleri ile, İDO'nin Eminönü ve Yenikapı iskelelerinin verimleri çok düşüktür. Diğer önemli bir nokta da, sözkonusu iskelelerin çoğu Tarihi Yarımada ile diğer bölgeler arasındaki ulaşıma yönelik seferler için kullanılmakta, yalnızca Balat ve Fener iskeleleri arasında yerel ulaşım hizmeti sunulmaktadır. Diğer bölgelerden deniz yoluyla gelerek, Eminönü ve Fatih ilçeleri dışındaki yerlere giden transit yolcular, suriçi karayolu ve raylı sistemlerini de kullandıklarından, bölgenin ulaşım sistemine ek yük getirmektedirler. Yukarıda da belirtildiği gibi, Tarihi Yarımada, İstanbul'un raylı ulaşım olanaklarının en fazla olduğu bölgesidir. TCDD İşletmesi tarafından işletilen Sirkeci-Halkalı Banliyö hattı ve İstanbul Ulaşım A.Ş. tarafından işletilen Eminönü - Zeytinburnu tramvay hattı ile Aksaray - Yenibosna hafif metro hatları, suriçinin yerel ve diğer bölgelerle ulaşım koşullarına çok önemli katkıda bulunmaktadır.

27 18 Marmara sahiline paralel bir güzergahı olan Banliyö hattının Tarihi Yarımada içindeki istasyonları uzaklıkları Tablo 3.3'de görülmektedir. Doğal olarak, bu hattın duraklarına erişim için, maksimum yürüme uzaklıklarının yol katedilmesi gerekmektedir. Bu nedenle, banliyö duraklarının tramvay, otobüs gibi eşgüdümlü toplayıcı ve dağıtıcı sistemlerle donatılmış olması beklenir. Banliyö hattı da aynı zamanda transit taşımacılığa hizmet vermektedir. Özellikle Sirkeci İstasyonu'nda diğer sistemlerle transit bağlantıyı aktarma terminalinin ve eşgüdümlü taşımacılık hizmetinin sunulması gerekir. Tablo 3.3. Sirkeci - Halkalı Banliyö Hattı Tarihi Yarımada İstasyonları İSTASYONLAR Sirkeci Cankurtaran Kumkapı Yenikapı K.M.Paşa Yedikule KİLOMETRESİ 0 2,089 3,838 4,744 6,497 7,382 ÖNCEKİ İST. UZ. (m) Eminönü- Zeytinburnu tramvay güzergahı, Tarihi yarımada içinde 12 durağı bulunan tramvay güzergahı (Bkz. Tablo ), belirli kesimlerde karayolu trafiğinden korunmuş olmasına karşın, bu kesimler arasında karayolu trafiği ile sık sık kesişmektedir. Bu doğal olarak ticari hızı ve taşıma kapasitesini düşürmektedir. Aslında dağıtıcı ve toplayıcı görevi yapması gereken bu sisteme, özellikle bir kısmı kara trafiğine kapalı olan Beyazit ve Eminönü durakları arasında bir ana arter görevi yüklenmiştir. Tablo 3.4. Eminönü - Zeytinburnu Tramvay Güzergahı 1. Kısım İstasyonları BAŞL. BİTİŞ UZ. ARA UZ. ARA UZ. İSTASYON YOL (Km) (Km) (m) 1.YOL(m) 2. YOL (m) AKSARAY AKSARAY LALELİ LALELİ ÜNİVERSİTE ÜNİVERSİTE BEYAZIT 1, ÇEMBERLİTAŞ 1, SULTANAHMET SULTANAHMET GULHANE GULHANE SİRKECİ 1,

28 19 Tablo 3.5. Eminönü - Zeytinburnu Tramvay Güzergahı 2. Kısım İstasyonları İSTASYON YOL BAŞL. BİTİŞ UZ. ARA UZ. ARA UZ. (Km) (Km) (m) 1.YOL (m) 2.YOL (m) AKSARAY YUSUFPAŞA YUSUFPAŞA HASEKİ FINDIKZADE ÇAPA ÇAPA PAZARTEKKE TOPKAPI Aksaray - Yeni Bosna arasındaki hafif metro, Fatih İlçesi ile onun batısındaki ilçeler arasında ana arter görevini yapan bir raylı sistemdir. Fatih içinde 3 durağı bulunan güzergahın Aksaray'daki uç terminalinin diğer sistemlerle bağlantısı çok önemli bir konudur. Tablo 3.6.'da, Metro güzergahı'nın Tarihi Yarımada içinde kalan kesimindeki istasyonlar görülmektedir. Tablo 3.6. Aksaray - Yeni Bosna Metro Güzergahı Suriçi İstasyonları İSTASYON BAŞL. BİTİŞ UZ. (m) ARA UZ: (Km) (Km) (m) AKSARAY EMNİYET ULUBATLI

29 20 4. TARİHİ YARI MADA'DA MEVCUT ULAŞIM KOŞULLARI Tarihi Yanmada için sunulan ulaşım hizmetlerini incelemeden önce, çalışmamızın perde ve kordon hattı etüdleri sonunda elde edilen bazı bulgulara gözatmak yararlı olacaktır. Şekil 4.1, bu bölgeye dış bölgelerden yapılan yolculukların, kullanılan ulaşım türlerine göre dağılımını göstermektedir. Karayolu kullanımı sabah giriş ve akşam çıkış yolculuklarında % 60 ve % 66 ile en büyük payı oluşturmaktadır. Raylı sistemler giriş ve çıkışlarda yaklaşık % 26 oranında kullanılırken, deniz ulaşım sistemleri sabah girişlerindeki % 6 oranındaki payı akşam çıkışlarında karayoluna kaptırmaktadır. Üç yanı su ile çevrili olan bölgeye ulaşımda deniz ulaşımının çok az kullanılması dikkat çekicidir. SABAH GİRİŞ DENİZ KARAYOLU 59,7 % RAYLI 25,3 % Şekil 4.1. Tarihi Yarımada'ya Diğer Bölgelerden Yapılan Yolculuklarda Ulaşım Türleri'nin Paylaşımı Bölge içinde üretilen yolculuklarda deniz ulaşımı çok daha az oranlarda kullanmaktadır (Şekil 4.2.). Bunun nedeni, yolculukların yaklaşık % 32'sinin bölge içine, % 2,5' nun Asya yakasına, geri kalanının da batı ve kuzeydaki bölgelere yapılmasıdır(bkz. Şekil 4.3). Raylı sistem kullanımının sabah çıkışta % 27 olmasına karşın, akşam girişte % 12'ye düşmesi, sabahları kısa süreli ve aktarmalı yolculukların daha çok tercih ediliyor olması şeklinde yorumlanabilir.

30 21 SABAH ÇIKIŞ DENİZ 2,0 % AKŞAM GİRİŞ KARAYOLU 85,5 % Şekil 4.2. Tarihi Yarımada'dan Diğer Bölgelere Yapılan Yolculuklarda Ulaşım Türleri'nin Paylaşımı Şekil 4.3.'da, bölge dışından ve içinden yapılan giriş-çıkış yolculuklarının, kullanılan ulaşım sistemlerine göre dağılımı görülmektedir. Dış bölgelerden gelenlerin ortalama % 25'i özel oto ve taksi-dolmuş, diğerleri ise toplu taşıma sistemlerini tercih etmektedirler. Yarımada'dan diğer bölgelere gelip-gidişlerde ise toplu taşıma sistemi kullanımı ortalama % 65'e düşmektedir. Şekil 4.3. Bölge Dışından ve İçinden Yapılan Giriş-Çıkış Yolculuklarının Kullanılan Ulaşım Sistemlerine Göre Dağılımı (%)

31 TOPLU TAŞIMACILIK HİZMETLERİ Tarihi Yarımada'da halka açık toplu taşıma hizmeti, İETT ve Özel Halk Otobüsleri (İETT-ÖHO), Bireysel Taksi- Minibüs Dolmuşlar (DOL), Bireysel Vezneciler - Topkapı - Surdışı Minibüs Dolmuşları (MİN), TCDD İşletmesi Sirkeci - Halkalı Banliyösü (TCDD), İstanbul Ulaşım A.Ş. Aksaray - Yeni Bosna Hafif Metrosu (MET), İstanbul Ulaşım A.Ş. Eminönü - Zeytinburnu Tramvayı (TRV), T.D.İ. Şehir Hatları İşletmesi (ŞHİ), İ.BB. İstanbul Deniz Otobüsleri İşletmesi (İDO), Deniz Dolmuş Motorları (DDM), tarafından sunulmaktadır. Tablo 4.1.'de de görüldüğü gibi, bu işletmeler çoğunlukla direkt taşımacılık yapmakta, bölge içindeki mahalli taşımacılık da direkt seferlerde gerçekleştirilmektedir. Dolmuş türü dışındakiler tarifeli, İDO ve dolmuş dışındakiler sürekli taşıma hizmeti vermektedirler. Tablo 4.1. Tarihi Yarımada'ya Taşımacılık Hizmeti Sunan Toplu Taşıma Türlerinin Nitelikleri HİZMET ŞEKLİ BÖLGESEL TAŞIMA ŞEKLİ SEFER DÜZENİ SEFER SÜREKLİLİĞİ SİSTEM Mahalli Direkt Transit Tarifeli Dolmuş Sürekli Zirve Sa. KARAYOLU S. RAYLI S. DENİZ S. İETT- ÖHO DOL MİN TCDD MET TRM ŞHİ İDO DDM ** * * * * ** * *** * ** * * *** *** * * ** * * (*) Az (**)Orta (***) Çok

32 DENİZ TAŞIMACILIĞI Deniz ulaşım sistemlerinin Tarihi Yarımada İçin sundukları ulaşım olanakları direkt taşımacılığa yönelik olup, daha çok iki yaka arasında yoğunlaşmaktadır(şekil 4.4.). GİDİŞ GELİŞ (Yolcu/Saat) DDM/ Eminönü KADIKÖY 1750 ŞHİ/ Sirkeci ADALAR ŞHİ/ Sirkeci HAREM AR.V ŞHİ/ Eminönü ÜSKÜDAR ^00 ŞHİ/ Eminönü KADIKÖY ŞHİ/ Eminönü BOSTANCI 1450 ŞHİ/ Eminönü BOĞAZ 4350 ŞHİ / Balat, Fener İDO/ Yenikapı BOSTANCI İDO/ Eminönü KADIKÖY İDO/ Eminönü BOSTANCI ^] o T - o CNJ o 00 o o LO o CD o o 00 o O) Şekil 4.4. Deniz Ulaşım Sistemleri İle Tarihi Yarımada İçin Sunulan Sabah Zirve Saat Taşıma Kapasiteleri

33 24 En fazla hizmet veren Şehir Hatları İşletmesi(ŞHİ) tarafından sabah zirve saatte taşınan yolcu sayıları ise, sunulan kapasitenin çok altındadır(şekil 4.5.). ŞHİ tarafından işletilen gemilerin manevra yeteneklerinin düşük olması nedeniyle iskeleden ayrılma ve iskeleye yanaşma süreleri uzun olmakta, bu da toplam ulaşım süresini arttırmaktadır. Ayrıca yolcu sayısının az olduğu yön ve saatlerde yüksek kapasiteli gemi kullanımı ekonomik olmamaktadır. ŞHİ / Balat, Fener ÜSKÜDAR ŞHİ / Eminönü BOĞAZ ŞHİ /Kadıköy KADIKÖY GİDİŞ GELİŞ ŞHİ /Eminönü ÜSKÜDAR ŞHİ /Sirkeci HAREM AR. V. i Şekil 4.5. Şehir Hatları İşletmesi(ŞHl) Tarafından Sabah Zirve Saatte Taşınan Yolcu Sayıları Gerek Tarihi Yarımada'ya komşu olan ve Marmara Denizi kuzey sahilindeki ilçeler, gerek İstanbul Boğazı sahilindeki ilçeler ile Tarihi Yarımada arasında yapılan yolculuklar için sahile paralel taşımacılık olanakları çok kısıtlıdır. Ayrıca deniz taşımacılığı 3 yanı su ile çevrili olan Yarımada'nın mahalli ulaşımı için de kullanılmamaktadır. Bu hatlarda, manevra yeteneği yüksek ve taşıma kapasitesi 100 ile 400 arasında değişen gemilerle, yüksek frekanslı ulaşım olanaklarının fcdnulması gerekmektedir.

34 KARA TAŞIMACILIĞI Sabah ve akşam zirve saatlerde kara ulaşım sistemleri ile yapılan yolculukların, bölgeyi çevreleyen perdeler boyunca giriş-çıkış kapılarına dağılım oranları dikkati çekmektedir(şekil 4.6.). Dış bölgelerden gelen yolcular sabah girişte en çok Edirnekapı(Fevzipaşa Cad.) ve Ulubatlı(Vatan Cad.) kapılarını, akşam çıkışta ise Unkapanı Köprüsü ve Topkapı(Millet Cad.) kapılanı tercih etmektedirler. Suriçinden dış bölgelere giden yolcular da, sabah çıkışlarında en çok Unkapanı Köprüsü, Topkapı(Tramvay) ve Ulubatlı kapılarını, akşam girişlerinde Unkapanı Köprüsü ve Ulubatlı kapılarını kullanmaktadırlar(şekil 4.7). Bu konunun ayrıntılı incelenmesinin nedeni, kara ulaşımında sunulan toplu taşımacılık olanaklarında da benzeri bir dağılımın olupolmadığının araştırılmasıdır. Şekil 4.6. Dış Bölgelerden Kara Ulaşım Sistemleri ile Gelen Yolcuların, Sabah ve Akşam Zirve Saatlerde Kullandıkları Giriş-Çıkış Kapılarına Dağılımları

35 26 -x- SABAH ÇIKIŞ -o- AKŞAM GİRİŞ Şekil 4.7. Dış Bölgelere Kara Ulaşım Sistemleri ile Giden Yolcuların, Sabah ve Akşam Zirve Saatlerde Kullandıkları Giriş-Çıkış Kapılarına Dağılımları Raylı Sistemler Tarihi Yarımada'nın raylı ulaşım sistemleri bakımından kentin en şanslı bölgesi olduğu daha önce de belirtilmişti. Sirkeci - Halkalı Banliyösü,, Aksaray - Yeni Bosna Hafif Metrosu ve Eminönü - Zeytinburnu Tramvayı güzergahlarının Kordon Hattı içinde kalan kesimlerinin uzunlukları ve bölge içindeki ortalama ticari hızları Tablo 4.2' de görülmektedir. Tablo 4.2. Tarihi Yarımada İçindeki Raylı Ulaşım Ağı ve Ticari Hızları SİSTEM TRAMVAY H. METRO BANLİYÖ Hat E. ÖNÜ - Y. PAŞA AKSARAY - SİRKECİ - Y. PAŞA Toplam TOPKAPI YEDİKULE TOPKAPI Ort. Uzunluk (m) Ort. Süre (Dak.) 11,84 6,78 18,62 2,64 15,26 Ort. Tic. Hız (Km/Sa.) 19, ,5 45,1 29

36 27 TCDD tarafından işletilmekte olan Sirkeci - Halkalı Banliyö Hattı'nda, sabah ve akşam zirve saat ve yönlerde, 10 dakika ara ile 1500 yolcu kapasiteli 6 tren çalıştırılmaktadır. Yapılan araştırmada, bu hatta sabah zirve saatte Sirkeci ve Halkalı yönlerinde, akşam zirve saatte de ters yönlerde ortalama ve kişi taşındığı saptanmıştır. Ancak bu trenlerde talep kapasiteyi yaklaşık % 40 oranında aşmakta ve yolculuk konforu oldukça düşmektedir. Banliyö taşımacılığında saptanan diğer bir önemli nokta da, istasyonlar ile diğer kara ve deniz ulaşım sistemlerinin durak ve terminalleri arasındaki bağlantıların yetersizliğidir. Bu konuda daha ayrıntılı bölümün sonunda verilecektir. Aksaray - Yeni Bosna Hafif Metro hattı, çağdaş teknoloji olanaklarına sahip olup, henüz kapasitesinin altında taşımacılık yapmaktadır. Bu hatta, zirve saatlerde toplam 192 oturma ve 744 ayakta(6 Kişi/m 2 ) yolcu kapasitesine sahip dörder vagonlu dizilerle 3 dakikada bir sefer yapılmakta, zirve saatte bir yönde kişilik taşıma kapasitesi sunulmaktadır. Şekil 4.8 ve 4.9' da, Aksaray ve Ulubatlı yönünde zirve saatlerde bir trende taşman yolcu sayıları ile, ayakta 4 ve 6 Kişi/m 2 'lik ayakta yolculuk durumlarına göre bir trende sunulan taşıma kapasiteleri gösterilmiştir. Tarihi Yarımada içinde kalan 3 istasyonun ara uzaklıkları yaklaşık 900 m'dir. Bu kesimde(vatan Caddesi) toplayıcı ve dağıtıcı nitelikli toplu taşıma hizmetlerinin yetersiz olması, hafif metronun kullanımını da azaltmaktadır. - o -SABAH AKŞAM + 4Kişi/m2 * 6 Kişi/m O O f * 200 j Şekil 4.8. Hafif Metro'da Aksaray Yönünde Zirve Saatte Bir Taşıtta Taşınan Yolcu Sayıları ve Kapasiteler

37 28 'SABAH - x -AKŞAM 4 Kiş i/m 2»6 Kişi/m2 uy D O O >- Şekil 4.9. Hafif Metro'da Aksaray Yönünde Zirve Saatte Bir Taşıtta Taşınan Yolcu Sayıları ve Kapasiteler Eminönü - Zeytinburnu raylı sistemi, tramvayla aynı tipte yol üstyapısı olan, durakları hafif metronunkileri anımsatan, metro taşıtlarının kullanıldığı melez bir sistemdir. Bazı kesimlerde karayolundan korunmuş, bazı kesimlerde ise karayolu trafiği ile birlikte kullanılmakta olan yol, diğer karayolları ile hemzemip kesişen sinyalizasyonlu kavşaklardan geçmektedir. İşletme hızı otobüslerden yüksek, hafif metrodan düşüktür. İstanbul Ulaşım A.Ş. tarafından işletilen Eminönü-Zeytinburnu tramvayı, zirve saatte ortalama 5 dakikada bir sefer yapmakta, ikişer vagonlu olan ve 96 oturma, 372 ayakta (6 Kişi/m 2 ) yolcu kapasitesine sahip dizilerle, zirve saatte bir yönde 5600 kişilik taşıma kapasitesi sunulmaktadır. Sabah ve akşam zirve saatlerde yapılan etüdlere göre, bir taşıtta taşınan yolcu sayıları, 4 Kişi/m 2 ayakta yolcuya göre hesaplanan kapasiteyi aşmış, 6 Kişi/m 2 ayakta yolcuya göre hesaplanan kapasiteye yaklaşmıştır(şekil ). Tramvay hattında zirve saatlerde bir yönde 5 dakika ara ile sefer yapılabilmekte; talebi karşılayabilmek için 3 dakikada bir sefer denemeleri ise, karayolu kesimeleri nedeniyle kuyruklanma oluştuğundan başarısız olmaktadır.

38 29 Şekil Eminönü - Z.Burnu Tramvayında Topkapı Yönünde Zirve Saatte Bir Taşıtta Taşınan Yolcu Sayıları ve Kapasiteler AKŞAM - -SABAH x 4KİŞİ/m2 + 6KİŞl/m2 600 r ; 1 ' 1 r Şekil Eminönü - Z.Burnu Tramvayında Eminönü Yönünde Zirve Saatte Bir Taşıtta Taşınan Yolcu Sayıları ve Kapasiteler

39 30 Toplayıcı ve dağıtıcı nitelikteki İETT - ÖHO seferlerinin de en yoğun olduğu bu güzergahta (Ordu - Millet Caddeleri) tramvay yolcu talebinin kapasiteye ulaşmış olması dikkati çekmektedir. Bu hatta yapılan ölçüm ve gözlemler sonunda, tramvay hattında bazı duraklar arasında farklı yönlerdeki seyir sürelerinin belirgin şekilde farklı olduğu, bunun hattı kesen hemzemin karayolu kavşaklarının yolaçtığı saptanmıştır(şekil 4.12). PTEKKE VTOPK. ÇAPA - P.TEKKE F.ZADE - ÇAPA HASEKİ-F.ZADE Y.PAŞA- HASEKİ LALELİ - Y.PAŞA ÜN İV.- LALELİ BEYAZIT-ÜN İV. Ç.TAŞ-BEYAZIT a E.ÖNÜ YÖNÜ T.KAPI YÖNÜ S. AHMET - Ç.TAŞ GÜLH.-S.AHMET SİRKECİ-GÜLH. E.ÖNÜ - SİRKECİ 0,5 1,5 SÜRE (DAKİKA) 2,5 Şekil Eminönü - Z.Burnu Tramvay Hattı'nda Eminönü ve Topkapı Yönünde Duraklararası Ortalama Seyir Süreleri Şekil 4.12' de görüldüğü gibi, Laleli - Beyazit arasında Topkapı yönündeki seyir süresi, diğer yöne göre oldukça farklıdır. Eminönü yönünde Gülhane - Sirkeci durakları arasındaki farklılık ise, bu kesimde tramvay yolunu kullanan karayolu araçlarının tramvay trafiğini aksatmalarından kaynaklanmaktadır. Şekil 4.13 ve 4.14'de, Şekil 4.12' deki ortalama sürelerin elde edilmesi için yapılan ölçüm ve gözlemlerden ikisinin sonuçları, örnek olarak verilmiştir.

40 Durakta Bek. S. (sn) -o Seyir Süresi (Dak.) -x-yolcu(*10). DURAKLAR Şekil Günü 08:45 Eminönü - Topkapı Tramvay Seferi Sırasında Taşınan Yolcu Sayısı, Duraklarda Bekleme ve Seyir Süresi Şekil Günü 18:20 Eminönü - Topkapı Tramvay Seferi Sırasında Taşınan Yolcu Sayısı, Duraklarda Bekleme ve Seyir Süresi

41 , Karayolu Toplu Taşıma Sistemleri İETT ve Özel Halk Otobüslerinin Tarihi Yarımada içindeki uç(başlangıç ya da son) terminalleri, hat sayıları ile birlikte Şekil 4.15'de görülmektedir. Bunlardan en yoğun trafiğe sahip olanı, Mısır Çarşısı yanındaki ve Haliç kıyısındaki Eminönü terminalidir HAT SAYISI Şekil Tarihi Yarımada İETT - ÖHO Terminalleri ve Hat Sayıları İETT ve Özel Halk Otobüslerinin günlük seferlerinin yaklaşık % 84'ünü başlangıç ya da sonu bölge dışında olan direkt seferler, % 11'ini başlangıç ve sonu bölge içinde olan mahalli seferler, geriye kalan %5' ini ise başlangıç ve sonu bölge dışında olmasına karşın, bölgeden geçen transit seferler oluşturmaktadır(şekil 4.16). TRANSİT MAHALLİ 5,30% 11,31% DİREKT 84,39% Şekil Tarihi Yarımada'da İETT ve ÖHO Tarafından Sunulan Günlük Sefer Sayılarının t Sefer Türlerine Göre Dağılımı

42 İETT ve ÖHO tarafından toplu taşıma hizmetine sunulan günlük sefer sayıları ise, direkt ve transit seferlerin Tarihi Yarımada'ya giriş-çıkış kapılarına dağılımlarına göre, Şekil 4.17'de gösterilmiştir I H B, ÇIKIŞ KAPISI v v YEDİKULE TOP KAPI ULUBATLI. EDİRNEKAPI C 3, A W A ^ Y '? GALATA K. \Z ATATÜRK K. MAHALLİ M < < LU q o o - o. - _J CL < < Û. Q < (T < LU m O LU a: o Z < z < > >- b < LU GİRİŞ KAPISI Şekil Tarihi Yarımada'da İETT ve ÖHO Seferlerinin Giriş - Çıkış Kapılarına Dağılımı Bu değerlendirmeden ortaya çıkan önemli bir sonuç, İETT ve ÖHO seferlerinin girişte % 43'ünün, çıkışta ise % 49'unun Ayvansaray-Yedikule perdesi üzerindeki kapıları kullanmalarıdır. Bu konu, ilerde yeniden ele alınacaktır. İETT ve ÖHO tarafından sabah ve akşam zirve saatte bir yönde sunulmakta olan taşıma kapasiteleri incelendiğinde, Tarihi Yarımada'yı Batı-Doğu yönünde kateden anayollarda üniform bir dağılımın bulunmadığı, en fazla seferlerin yaklaşık yolcu kapasitesi ile Millet Caddesi ve Unkapanı-Eminönü Sahil yolunda yoğunlaştığı ortaya t çıkmaktadır (Şekil 4.18). Bunları yaklaşık 4000 yolcu kapasitesi ile Fevzipaşa - Şehzadebaşı arteri izlemektedir. Bu bölgede en büyük taşıma kapasitesine sahip olan Vatan Caddesi, İETT ve ÖHO tarafından çok az kullanılmaktadır. Tarihi Yarımada'yı Kuzey-Güney doğrultusunda kateden yollarda İETT ve ÖHO tarafından sunulan toplu taşımacılık hizmeti, Atatürk Bulvarı ve onun devamı olan Mustafa Kemal Caddesi'nde toplanmıştır(tablo 4.3). Bunun belirgin nedeni, bu doğrultuda yeterli geometrik ve fiziksel niteliklere sahip başka arter bulunmayışıdır.

43 34 Darülşafaka Caddesi H.Tüc.-Kadırga L.C. Sil.Kapı-Cevdet P.C. Y.Kule -Org N.G.Cd. Draman C- Fethiye C. Kennedy Caddesi zı Vatan Caddesi Kennedy Caddesi Vatan Caddesi A. Saray - Unk.(Haliç) K.M. Paşa-CPaşa C Şehzadebaşı Caddesi Macar Kardeşler C. Ordu Caddesi Fevzi Paşa Cad.(2) Fevzi Paşa Cad.(1) Unk.K.-E.Önü (Haliç) Millet Caddesi (1) Millet Caddesi (2) Yolcu Kapasitesi /Saat. Yön Şekil Tarihi Yarımada'da Batı- Doğu Doğrultusunda İETT ve ÖHO tarafından Zirve Saatte Sunulan Taşıma Kapasiteleri Tablo 4.3. Kuzey-Güney Doğrultusunda İETT ve ÖHO'nin Zirve Saatte Sundukları Taşıma Kapasiteleri KAPASİTE KUZEY - GÜNEY ARTERLERİ Yer/ Saat. Yön Atatürk Bulvarı Mustafa Kemal C Akdeniz Caddesi 500 Yavuz Selim C. 500 Ankara C. - Babıali C. - Klodfarer C. 200 Kızılelma Caddesi 200 Haliç Caddesi 200

44 35 Perde etüdleri sonuçlarından birisi de, sabah zirve saatlerde tüm yolcuların Tarihi Yarımada'ya giriş ve çıkışta kullandıkları kapılara dağılım oranları ile, İETT ve ÖHO tarafından yapılan seferlerin bu kapılara dağılım oranlarıdır. Şekil 4.19'da görüleceği gibi, Millet Caddesi(Topkapı), Vatan Caddesi(Uiubatlı) ve Yedikule Sahil Yolu girişlerinde bir dengesizlik bulunmaktadır. SABAH GİRİŞ M TOPLAM YOLCU ORANI İETT ORANI m.. i l o CO LU KAPI KAPI < û h- z LU < (T > < LU z _J I (Z CO BELG M EVİ Q CA MİL Q CA TA VA <API EDİ < (T < CO z ( < Şekil Yolcuların ve ve İETT - ÖHO Seferlerinin Tarihi Yarımada'ya Sabah Girişlerinde Tercih Ettikleri Kapılara Göre Dağılımları (%) İETT ve ÖHO terminal ve duraklarının yerleri, konumları ve nitelikleri için, erişebilirlikleri, trafik kımına yaptığı etkiler, bekleme - aktarma ve inme-binme koşulları açısından genelde olumlu eyler söyleyebilmek mümkün değildir. Değişik kısıtlar olsa bile, iyi bir planlama ile bu durak ve terminallerin varolandan daha iyi bir duruma getirilebilmeleri mümkündür. Sunulan hizmette özellikle zaman tarifelerinin varolan trafik koşullarına göre ayarlanmaması nedeniyle, dakiklik azalmakta, bazı seferler yapılamamakta ve otobüsle ulaşım koşulları kötüleşmektedir. Şekil 4.20, 4.21 ve 4.22' de, 2 Haziran 1998 tarihinde Millet Caddesi'ni ve Atatürk Bulvarı'nı izleyerek Topkapı - Taksim seferini yapan 83 Hat No'lu 3 farklı sefere ait, Topkapı - Unkapanı kesiminde taşınan yolcu sayıları, duraklardaki bekleme süreleri ve seyir süreleri görülmektedir. Transit nitelikte taşımacılık yapılan bu hat, bir yandan direkt ve mahalli ulaşım amaçlı trafiğe yük getirmekte, diğer yandan verimsiz bir taşımacılık yapmaktadır. Buna benzer çok sayıda örnekler vermek mümkündür.

45 Şekil Topkapı -Taksim Otobüsünde Günü Seyir Koşulları Şekil Topkapı -Taksim Otobüsünde Günü Seyir Koşulları

46 37 83 TOPKAPI-TAKSİM (KÖRÜKLÜ, 19:55) -x-»durakta Bek. S. (sn) +- Seyir Süresi (Dak.) -o-yolcu(*10) ü + CL be 5 CL O h- <KE LU I PAZAR" MİN DP ŞEH PA CA \DE K7I FINDI ŞA DA >- >- < < o 9? R7> < X LU N O Z < CL z Şekil Topkapı -Taksim Otobüsünde Günü Seyir Koşulları Millet, Vatan ve Kennedy Caddeleri'nde yapılan ölçümler sonunda, otobüsle ulaşım sürelerinin, özel otomobil ile ulaşım sürelerine oranları, Tablo 4.4'de gösterildiği gibi bulunmuştur. Bu değerler Tarihi Yarımada içinde otobüsle ulaşım koşullarının süre bakımından kötü olmadığını göstermektedir. Tablo 4.4. Otobüs / Özel Otomobil Yolculuk Süresi Oranları GÜZERGAH SABAH AKŞAM GİDİŞ DÖNÜŞ GİDİŞ DÖNÜŞ EDİRNEKAPI - FATİH - EMİNÖNÜ 1,43 1, ,38 TOPKAPI - AKSARAY - UN KAPANI 1,00 1,54 1,39 1,29 Y.KULE SAHİL - YENİKAPI - EMİNÖNÜ 1,35 1,00 1,16 1,25

47 38 Taksi-minibüs dolmuş taşımacılığı, eski model otomobiller ve minibüslerle yapılmaktadır. Bunların bir kısmı Aksaray-Eminönü gibi mahalli hatlarda, bir kısmı Aksaray-Taksim ve Aksaray-Şişli gibi direkt hatlarda, bir kısmı da Tarihi Yarımada'dan geçen Taksim-Bakırköy ve Taksim Yeşilköy gibi direkt hatlarda çalışmaktadırlar. Seyir sırasında sık duruş-kalkış yapmayan bu taşıma araçlarının trafiğe olumsuz etkileri ihmal edilebilecek düzeydedir. Vezneciler - Topkapı - Surdışı minibüs dolmuşları, Şekil 4.23'de görülen hatlarda sürekli taşıma yapmaktadırlar. Zirve saatte bir yöndeki toplam minibüs sayısı 330 taşıt/saat.yön değerine ulaşabilmektedir. Sabah-akşam saatlerine ve yöne göre 210 ile 330 taşıt/saat.yön arasında değişen bu değer, her saniyede bir bir minibüsün geçtiğini ve ortalama taşıt doluluğu 15 alındığında, saatte bir yönde 3000 ile 5000 arasında yolcunun taşındığı anlamına gelmektedir. Oysa aynı yolcuyu, mümkündür. herbiri 40 kişilik otobüsle oturarak taşıyabilmek 500 EVLER I j G.O.PAŞA I KÜÇÜKKÖY l BAYRAMPAŞA 1 TOPKAPI I ALİBEYKÖY I Taşıt / Saat. Yön Şekil Vezneciler - Edirnekapı -Surdışı Hatlarında Zirve Saatteki Minibüs Hacimleri Bu hatlarda toplu taşımacılık yapan minibüsler, her istenilen yerde yolcu almak ve indirmek için ara durak yapmakta, dolayısıyla sürekli şerit değiştirerek trafi akımının güvenliğini ve hızını düşürmektedirler. Zirve saatlerde 14 yolcu kapasiteli bir minibüs otuzu aşkın yolcu alabilmektedir. Şekil 4.24'de, akşam zirve saatte Edirnekapı yönüne giden bir minibüsle seyir koşulları görülmektedir. Vezneciler'den 8 yolcu ile hareket eden araç, 12 ara durak yaparak yolcu sayısını 22'ye çıkarmıştır.

48 39 VEZNECİLER -TOPKAPI MİNİBÜSÜ (18:20) * Durakta Bek S. (sn) -o-seyir Süresi (Dak.) -+-Yolcu 25 r C C t - C N C O ^ - i O C O I ^ C O C & O v - C N I LU Z N LU > ARA DURAKLAR Şeki Günü Bir Minibüsle Seyir Koşulları TOPLU TAŞIMA SİSTEMLERİ ARASINDAKİ ERİŞİM KOŞULLARI Toplu taşıma sistemleri arasında erişim koşulları, aşağıdaki ölçütlerle değerlendirilir: Terminal ve duraklar arasındaki uzaklıklar, Terminal ve durak yerleri konusunda bilgilendirme işaret ve levhaları, Terminal ve duraklar arasında yaya ulaşımı olanakları, Sistemlerin rota ve zaman tarifelerinin birbirlerine uyumu, Terminal ve duraklarda bilgilendirme ve bekleme koşulları. Tarihi Yarımada'da gerek deniz ve kara, gerek karayolu ve raylı toplu taşıma sistemleri arasındaki erişim olanakları çok kötüdür. En önemli terminal ve duraklar arasında yaya olarak yapılan ölçümler sonunda, Şekil 4.25, 4.26 ve 4.27 'deki uzaklıklar bulunmuştur. Bu bölgede hiçbir bilgilendirme ve işaret levhası bulunmadığı gibi, terminaller arasındaki yaya ulaşımı da işkence niteliğindedir. Yeraltı geçitleri, dükkanlardan yayılan koku ve duman içinde, merdiven basamaklarını bile işgal etmiş olan seyyar satıcılar arasında "slalom" yapmayı gerektiren koşullardadır. Yüzeydeki kaldırımlar da seyyar satıcılarla dolu olduğundan, yayalar

49 40 Uzaklık (m) SİRK. BANLİYÖ İST. MISIR Ç.Y.OTB.T. SAHİL OTB.T n EMİN. TRAM. İST. \L N n lo o X c/> o UJ Û_ < > < X co N < O Cû x v> o z O LLİ Q < X c/> d z o LLİ O Û O z o LLİ N Û d Z O LLİ Şekil Eminönü ve Sırkeci'de Deniz İskeleleri, Raylı Sistemler ve Otobüs Terminalleri Arasındaki Uzaklıklar ÜNİVERSİTE TRAM. İST. VEZNECİLER MİN: DUR. VEZNECİLER OTB. DUR.

50 41 çoğu zaman araç yoluna inmek zorunda kalmaktadırlar. Sistemlerin zaman tarifeleri birbirleri ile eşgüdümlü olmadığı gibi, herbirinin bağımsız tarifeleri bile uygulanamamaktadır. Tarihi Yarımada içinde tek bilgilendirme levhası, Yusufpaşa tramvay durağında olup, 255 m uzaklıktaki hafif metro istasyonunu göstermektedir. Yenikapı'ya kadar banliyö ile gelen bir yolcu, otobüs durağına ulaşabilmek için 348 m, deniz otobüsü iskelesine ulaşabilmek için 441 m yürümek zorundadır. TOPKAPI TRAM. İST. 102 m TOPKAPI OTB. DUR. TOPKAPI MİN. DUR. YENİKAPI BANLİYÖ İST. 441 m 348 m YENİKAPI OTB. DUR. 93 m YENİKAPI İDOİSK. Şekil Topkapı ve Yenikapı Terminalleri Arasındaki Uzaklıklar

51 KARAYOLLARINDA ULAŞIM KOŞULLARI ÖZEL OTOMOBİL KULLANIMI VE PARK KOŞULLARI Zirve saat perde etüdlerine göre, Tarihi Yarımada'ya giren ve çıkan karayolu taşıtlarının kompozisyonu Şekil 4.28'de gösterilmiştir. Bunların yaklaşık % 92'sini oluşturan yolcu taşıtlarının saatlik yolcu taşımacılığındaki payları ise, Şekil 4.29'da görülmektedir. Buna göre İETT-ÖHO ve özel otomobillerin yolcu taşımacılığındaki payları yaklaşık eşit ve % 40,5 'dir. Ancak saatlik taşıt sayısı cinsinden dağılımlarına bakıldığında(şekil 4.30), özel otomobillerin % 89,5, otobüsleri % 3,3'lük bir paya sahip oldukları görülür. Bu, özel otomobillerin otobüslerle aynı oranda yolcu taşımaları karşılığında, karayollarına otobüslere göre taşıt sayısı bakımından 27 kat, trafik bakımından ise 17 kat yük getirdiği anlamına gelmektedir. TAKSİ-DOL 0,6 % İETT MİNİBÜS 3,1% 1,8% SERVİS m ı-, n > 3 % YÜK TAŞITI 8,3 % ÖZEL OTO 82,1 % Şekil Tarihi Yarımada'ya Zirve Saatlerde Giren-Çıkan Karayolu Taşıtlarının Taşıt/Saat Cinsinden Oranları MİNİBÜS 7,2 % SERVİS 10,9% İETT 40,4 % TAKSİ-DOL 1,0% ÖZEL OTO 40,5 % Şekil Tarihi Yarımada'ya Zirve Saatlerde Giren-Çıkan Karayolu Yolcu Taşıtlarının Yolcu Taşımacılığındaki Payları

52 43 ÖZEL OTO 89,5% 1,9 % 3,3 % Şekil 4.30.Tarihi Yarımada'ya Zirve Saatlerde Giren-Çıkan Yolcu Taşıtlarının Taşıt/Saat Cinsinden Oranları Arazi çalışmaları sırasında yapılan özel otomobil doluluk etüdleri sonunda, sabah giriş ve çıkışlarda otomobil başına 1,63-1,66 kişi, akşam giriş ve çıkışlarda ise 1,74-1,91 kişi taşındığı saptanmıştır(şekil 4.31). SABAH AKŞAM o z> 'O O 1,95 1,90 1,85 1,80 1,75 1,70 1,65 o 1,60 2 1,55 LU ,45 GİRİŞ ÇIKIŞ Şekil Tarihi Yarımada'ya Giriş ve Çıkışlarda Özel Otomobil Dolulukları Eminönü'de yapılan 400 kişilik anket araştırmasında, özel otomobil sahibi olan kişilerin iş amaçlı yolculuklarda otomobil ya da toplu taşıma sistemi kullanmalarının nedenleri sorulmuş ve Şekil 4.32' deki sonuçlar elde edilmiştir. Otomobilin tercih edilmesinin en önemli nedenleri, ulaşım süresinin kısalığı, konfor ve güvenli olması olarak sıralanmaktadır. Bu niteliklere sahip