SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Transkript

1 Sayfa 1 / 18 DİYARBAKIR SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ (Bakanlara ve Milletvekillerine )

2 İçindekiler DİYARBAKIR TİCARET VE SANAYİ ODASI Sayfa 2 / 18 Sayfa Giriş Tarım ve Hayvancılık Genel Durum Sorunlar ve Çözümler Sanayi Genel Durum Sorunlar ve Çözümler Turizm Genel Durum Sorunlar ve Çözümler Eğitim Genel Durum Sorunlar ve Çözümler Sağlık Genel Durum Sorunlar ve Çözümler Sosyo-Ekonomik Diğer Konular Öncelikli Önem Verdiğimiz Bazı Projeler 16-17

3 Sayfa 3 / 18 GİRİŞ Türkiye nin her bir bölgesinin kuşkusuz kendine özgü sorunları vardır. Bu sorunların ortadan kaldırılması için planlı yaklaşımlar ve programların oluşturulması gerekmektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve bu bölgenin sosyal ve ekonomik bakımdan cazibe merkezi olan Diyarbakır ın sorunu ise bölgesel olmaktan çıkmış ulusal ve uluslar arası bir sorun haline gelmiştir. Bölgemizin ve ilimizin bu derinliği ve çapı geniş olan sorunlarına çözümler aramak için öncelikle bölgeyi ve ilimizi iyi tanımamız ve sorunları sübjektif alandan daha somut alanlara çekmemiz gerekmektedir. Yaşadığımız süreçler doğrulamaktadır ki,bölgemizin sıkıntısı ulusal ve uluslar arası bir boyut kazanmamıştır.bu nedenle,bölgemiz sorunlarının çözümü ülkemizin önünü açmakla kalmayacak ve Ortadoğu coğrafyasına yeni bir ışıkla yön gösterecektir.seksen yıllık cumhuriyet döneminde ilk defa sayın Cumhurbaşkanımızın sorumluluğu alarak başlattığı demokratik açılım süreci, ivmesini artırarak devam etmesi en büyük temennimizdir. Esasen,başka çözüm de yoktur,seçenekte yoktur. Ülkemizin geçmekte olduğu konjonktürel sıkıntılı dönemde, çözümsel ve yapıcı öneriler ile bölgemizin ülkemize katabileceği katma değer ve demokratikleşmeye katkı adına hazırlanmış olan bu rapor; Bölgenin genel durumunu ortaya koymak ve çözüm önerilerini sunmak amacı ile hazırlanmıştır. Bölgeler arası gelişmişlik farklılığını ortadan kaldırmaya, bölge ekonomisinin hak ettiği yere getirmeye, refah düzeyini arttırmaya ve geniş bir Demokratikleşmeyi sağlamaya dönük somut önerilerimizi detaylı bir şekilde sunmadan evvel;bu önerilerin ancak aşağıda belirtmeye çalıştığımız ilkelerden ve tespitlerden yeşerebileceği kanaatindeyiz. Bu ilkeler ve tespitleri iki başlık altında toparlamak mümkündür. Sosyal Açıdan ; Sorun,Cumhuriyetin kuruluşuna kadar götürülebilir. Bu ülkeyi kuran değerleri ve güçleri dışlamakla veya önemsememekle sosyal sorunlara büyük ivme kazandırılmıştır. Devlet,kendi insanlarının,değerlerini,tarihini,dilini kısaca tüm kültürünü bir rejim tehlikesi olarak görmesi devletle halk arasında uçurumu büyütmüş ve halkın bir bölümü sistem dışı oluşumlarda çözümü arar hale gelmiştir. Ekonomik açıdan ; Bu noktada hatalarımız Türkiye nin Kalkınma Politikalarının uygulamaya konulduğu 1960 yıllara kadar uzanmaktadır. Bölgesel kalkınma politikalarının sadece kağıt üzerinde kaldığı 50 yıllık bir dönem arkamızda kalmıştır. Bu konuda elle tutulur gösterilebilen tek örnek GAP tır ve 40 yıla aşkın bir zamandır da örneğin,sulama da ki hedefinin sadece % 18 ni gerçekleştirmiştir.diyarbakır da ise sulama hedeflerinin sadece %4 ü gerçekleşmiştir. Oysa,Diyarbakır ın sulanabilir arazisi toplam GAP ın %37 sidır. İkincisi Uygulanan destek ve teşviklerin bölgesel dinamikleri harekete geçirmekten uzak olmasıdır.destek ve teşvikler neredeyse tüm ülkede yekpare uygulanmış ve süreç içindeki siyasi rant haline dönüştürülmüştür. Şu anda bile Kalkınma Öncelikli İller diye sıralanan listede illerimizin % %60 ı vardır ve aynı prosedür uygulanmaktadır.bu konuda özellikle Devletin uyguladığı destekler konusunda sağlıklı bir veri tabanının olmamamsı da düşündürücü bir konudur. Nihayet gelinen bu noktada ; Ölçülebilen tüm sosyo-ekonomik göstergelerde Diyarbakır ve bölge illeri Ülke sıralamasında geride veya ortalamanın altında kalmıştır. Diyarbakır,1970 li yıllarda, sosyo-ekonomik gelişmişlik il sıralamasında 40.sırada,1990 lı yıllarda 53.sıraya, günümüzde ise 63.sıralara kadar gerilemiştir.sosyo ekonomik iller sıralamasında Doğu ve Güneydoğu illerin tamamına yakını son 20 il içinde yer almıştır.

4 1-TARIM VE HAYVANCILIK 1.1Genel Durum: DİYARBAKIR TİCARET VE SANAYİ ODASI Sayfa 4 / 18 Sosyo-ekonomik birçok nedenden dolayı tarımla iştigal eden nüfusumuz % 65 lerden aşağıya hızla düşmektedir. Ama buna rağmen, ülke ortalamasın 2 katına yakındır. Diyarbakır ın toplam tarımsal alanı genel arazimizin %51 dir, bu parametrede Ülke ortalaması ise %26 dır. Tarımsal alan büyüklüğü olarak il sıralamasında da 8. sıradadır. Ekilebilir alan olarak Ülkenin %4 ne yakın bir oran Diyarbakır da olmasına karşın kırsal nüfus başına düşen üretim miktarı il sıralamasında 52. sıradadır. (TÜİK) GAP sulanabilir toplam arazisi ha dır. Diyarbakır ın sulanabilir arazisi( ha) ve GAP toplamının %37 sidir. Ekonomik olarak sulanabilir arazi de ise GAP ın %25 dir.( ha). Bu verilere rağmen GAP ın Diyarbakır daki sulama hedeflerinin ancak % 4 ü gerçekleşmiştir. Diyarbakır ın toplam sulanabilir arazinin % 13 ü sulanmaktadır. Bu oranının %77 sini ise çiftçilerimiz kendi imkânları ile sulamaktadır. Çiftçilerimizin kendi imkânları ile yaptıkları sulamada yeraltı ve yer üstü sularımızda aşırı sarfiyat olmakla beraber bilinçsiz sulama ve enerji tüketimi fazla olmaktadır. (GAP) İlimizde tarıma uygun arazilerin( ha) %85 i ekilmektedir ( ha). Bu da toplam arazimizin ( ha) % 45 ne tekabül eder. Buna rağmen, bu ekilen alanda Türkiye nin % 4,5 buğdayı ( ton), % 5 arpası( ton), %9 pamuğu ( ton), %22 kırmızı mercimeği ( ton) ve toplam endüstri bitkilerinin %8 i Diyarbakır da yetişmektedir.diyarbakır ın ormanlık alan ortalaması % 23 dür ve Ülke ortalaması olan % 26 ya yakındır. Bu ormanların büyük bölümü planlara göre bozuk baltalık ormanlardır ve 322 Orman köyümüz vardır. Buna rağmen orman ve ormancılık ürünlerine dayalı sanayimiz yok denecek kadar azdır.(tarım İl Müdürlüğü) Türkiye genelinde kullanılan 2008 yılı tarımsal amaçlı kredi toplamı 9.8 milyar TL, GAP toplamı 492 milyon TL ile bunun %5 idır. (GAP Türkiye nin tarımsal arazi ve nüfus olarak Türkiye nin %10 nu ve tarımla geçimini sağlayan nüfus olarak ta ülke ortalamasının iki katıdır), Diyarbakır ise 90 milyon TL ile Ülke genelinin % 1 ni bile kullanamamıştır. Tarımsal kredilerde; En az kredi kullanan bölge Güneydoğu Anadolu Bölgesidir.Dikkat edilecek bir noktada Ege Bölgesi 6 kat,akdeniz Bölgesi 5, Marmara Bölgesi 5 kat bölgemizden fazladır. (Bankalar Birliği) 1.2. Sorunlar ve Çözümler a. Diyarbakır da tarım ve hayvancılık ürünleri sanayisine dayalı organize sanayi bölgesinin kurulması hızlandırılmalıdır. b yılında başlatılan ve Türkiye yi 30 havzaya bölen program uygulanmalıdır. Ancak bölgemizdeki ürün deseni ve çeşitliliği için yeni bir çalışma yapılmalıdır. c. Bu çerçevede ilimizin bulunduğu GAP havzası ve yeni uygulamalar kapsamında çiftçilerimizin eğitimi hızlandırılmalıdır. d. Tarım ve hayvancılığa dayalı sanayinin gelişmesinde devletin büyük KİT ler (Kamu İktisadi Teşebbüsü) oluşturması gereklidir. Yani, girişimci kadar devlette bu bölgede risk alması gerekir.bu çerçeve de öncelikle hayvancılık geliştirilmeli ve desteklenmelidir. e. Uygulamasında büyük fayda gördüğümüz Kırsal Kalkınma Hibe Programı Hayvancılığı Destekleme Hibe Programları na devam edilmesi gereklidir. Ancak, hibe başvuru şartları sade,uygulanabilir,bürokrasi azaltıcı ve şeffaf olacak şekilde yeniden yapılandırılmalıdır. f. Isıtmanın, güneş enerjisi veya termal enerji ile sağlanabileceği Sera Organize Sanayi Bölgesi kurulma çalışmaları hızlandırılmalıdır. g. Organik tarıma iklim ve toprak verimliliği bakımından bölgemizin çok uygun olduğu bilinmesine karşın halen bu sektörün bölgemizde gelişmemesi düşündürücüdür yılında sadece organik tarımı desteklemek amacıyla bir Kırsal Kalkınma Hibe Programı açılması gerekir.bu programda hibe destek oranı %70 civarında olması gerekir. h. GAP ın sulama hedefleri Dicle Havzası projeleri ivedilikle tamamlanmalıdır. Diyarbakır da öncelikle Batman- Silvan baraj ve sulama projesi başta olmak üzere Diyarbakır daki diğer

5 Sayfa 5 / 18 sulama hedefleri Dicle sulaması, Batman sağ sahil sulaması, Çınar Dilaver sulaması, Çermik Kale Sulaması, Ergani sallar sulaması tamamlanmalıdır. i. İlimizde yaklaşık 400 hektarlık alanda drenaj sorunu vardır.bu yönde iyileştirme çalışmaları hızlandırılmalıdır. j. İlimizin ve bölgemizin kuraklık haritası ve eylem planı hazırlanmalı ve kamuoyuna açıklanmalıdır. Birkaç yıl önceki kuraklığın etkileri halen atılamamıştır. k. Bölgemizdeki endemik türler için kapsamlı bir araştırma yapılmalıdır.sanayi de ve özellikle ilaç sanayisinde kullanılabilen türler belirlenmelidir. l. İyi Tarım Uygulamaları bölgemizde yaygınlaştırılması için özel eğitim ve tanıtım programları uygulanmalıdır. Bu kapsamda bölgemizde özel danışmanlık şirketleri desteklenmelidir. m. Mera ıslah çalışmaları hızlandırılmalıdır. Hale, bazı ilçelerimiz tamamen,bazıları da kısmen mera ıslahı kapsamında kadastro çalışması görmemiştir Ha olan mera alanımızın %50 sinde kadastro çalışmaları yapılmıştır ve sadece %5 ne yakın kısmında mera ıslah çalışmaları yapılmıştır. Bu çerçeve de mera kanununda bölgemiz için kolaylaştırıcı önlemler getirilmeli ve özellikle bürokrasi mümkün olduğu kadar azaltılmalıdır. n. Orman köylerimizde ormanlık alanlıkların ekonomiye kazandıracak projeler üretilmelidir. Ekonomik değeri yüksek ağaçlar ekilmeli. ( Örneğin çam ağacı, badem ağacı vb. ) o. Tarımsal pazarlamada verimliliği artırmak için tarımsal işletmelerin oluşumu desteklenmeli ve bölgesel dinamikleri harekete geçirecek teşvikler oluşturulmalıdır. p. Kültür melez oranı hayvan ıslahında Türkiye ortalaması %61 iken, Diyarbakır da bu oran %4 dür. Bu oranı ülke ortalamasına çıkaracak çalışmalar yapılmalıdır. q. Tüm tarımsal desteklerin etkinliğini arttırmak amacıyla özellikle çiftçi bilinçlendirme çalışmaları yapılmalıdır. r. İlimizde tarımsal mekanizasyon oranı ülke ortalamasının çok altındadır. Örneğin 1000 hektara düşen traktör sayısı bakımından Türkiye ortalaması 50 iken bu rakam Diyarbakır da 1 adettir. Bu oran biçerdöverde ise Türkiye ortalaması Diyarbakır ın 5 mislidir.bu çerçeve de Kırsal Kalkınma Hibe Programı tarımsal mekanizasyonu içerecek şekilde ayrı bir program olarak açılmalı ve hibe desteği %70 olmalıdır. s. Doğrudan gelir desteği Diyarbakır da yeterince faydalı olmamıştır. DGD verilen çiftçilere önceden eğitim alma şartı getirilmelidir.bu eğitimler uygulamalı ve çiftçinin arazisinde belli bir saat üzerinden yapılmalıdır. Bu konuda çiftçinin alacağı danışmanlık hizmeti Tarım Bakanlığı tarafından karşılanmalıdır. t. Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin yararlandığı desteklerden büyük ölçekli tarım ve hayvancılık işletmeleri de faydalanmalıdır. u. Büyükbaş ve küçükbaş hayvan hayvancılığı destekleyici tedbirler alınarak et ve et ürünlerine ait işletmelerin kurulmasının özel olarak desteklenmesi gerekir. v. Devletin çiftçilerimize hibe edeceği hayvanların hastalıklı olmaması için gerekli önlemler alınmalıdır. (geçmiş yıllarda bu konuda ihmalkarlıklar olmuştur.) w. Arıcılık için gerekli iklimsel koşulların olmasına karşılık bu sektörün ilimizde gelişmesi istenilen seviyede değildir. Bu sektörde kısa vadede ele alınması gereken bir olgudur. x. Aynı çerçevede su ürünleri de ele alınmalıdır. y. Dicle Havzasının kirliliği giderilmelidir. z. Gübre kullanımda çiftçilerimiz ivedilikle eğitilmelidir. Bilinçsiz gübre aynı zamanda Toprak kirlilik yükünü de arttırmaktadır. Kirliliğin kaynağında kontrol altına alınması için çalışmalar başlatılmalıdır. aa. Erozyonu önlemek amacıyla ağaçlandırma ve teraslandırma çalışmaları hızlandırılmalıdır. Drenaj kanalları tamamlanmalıdır. bb. Karacadağ yöresindeki meralık alanlar ve şahıslara ait araziler taşlardan arındırılarak tarıma kazandırılmalıdır. cc. Kırsal Kalkınma Programları ile köye dönüş özendirilmelidir.

6 Sayfa 6 / SANAYİ 2.1 Genel Durum: İlimizde sanayi oldukça düşük yoğunlukta gelişmektedir. İller sıralamasında da 35.sıradadır. Diyarbakır, Türkiye nin nüfus ta 9.büyük şehri, yüz ölçümde 7.büyük şehridir.5 saatlik mesafelerde Türkiye nüfusunun % 12 sine ve Ortadoğu sınır kapılarına ulaşma imkânı vardır. Merkezde 3 adet olmak üzere toplam 6 adet KSS vardır ve yaklaşık 1200 işyerinde tahminen kişi çalışmaktadır. Merkezde de altyapı çalışmaları devam eden 3.oto tamirciler sitesi de bulunmaktadır. KOBİ tanıma giren ise 650 civarında işletme vardır ve yaklaşık kişi çalışmaktadır. Sanayimizin sektörel dağılımında ilk sırayı %25 ile gıda sektörü yer almaktadır.madencilik sektörü %20 civarlarında ikinci sırada yer almaktadır ve bunun %90 lık kısmı ocaklarda dahil edildiğinde mermer sektörü yer almaktadır.üçüncü sırada tekstil sektörü %18 ile gelmektedir,bunun % 80 lık kısmı sezonluk çalışan çırçır fabrikalarıdır. Organize Sanayi Bölgemiz 532 hektarlık alana kurulmuştur 228 parsele ayrılmıştır. Doluluk oranı üretime geçen firmalar baz alındığında şu anda %74 olan OSB nin tamamlanması durumunda tahminen 200 fabrika üretime geçecek yaklaşık kişi daha istihdam edilecektir. 110 tane firma faal durumdadır. 30 firma inşaat aşamasındadır.60 civarındaki firmada proje aşamasındadır. Tahsis durumuna göre doluluk oranı %100 dür. Mevcut durumda çalışan sayısı sezonluk değişmekle beraber 4000 civarındadır. OSB genişlemesi için 3200 dönüm ek alan tahsis edilecektir. Bu konuda çalışmalar devam etmektedir. Organize Sanayi Bölgesinde bulunan işletmelerin % 24 gıda sektörü %15 sı mermer sanayi %17 tekstil ve çırçır sanayi %12 kimya ve plastik sanayi %13 metal ve metal ürünlerinin işlenmesi ve %7 diğer sektörlerden oluşmaktadır. Organize sanayi bölgesinin elektrik,doğal gaz, demiryolu yolunun bağlanması,arıtma ve katı atık depolama ile ilgili projelendirmeleri tamamlanmıştır. a-) Sanayide Oluşan İstihdam ve Kapasite Kullanımı: İlimizdeki toplam istidamdaki sanayinin payı %3,8, ülke ortalaması %13,4 dür. Yani, ülke ortalamasından 4 kata yakın daha düşüktür. Bu durum büyüme ve kurumsal yapının yetersizliğinden kaynaklanmaktadır. Nitelikli eleman yetersizliği bölgemizde genel bir sorundur, ancak, işletmelerimizdeki eğitim ve kurumsal yetersizlik personelin devamlılığını sağlamamaktadır. Sanayimizdeki kapasite kullanım oranı ülke ortalamasından yaklaşık 10 puan daha düşüktür. Kapasitenin düşük olmasının birçok nedeni vardır, ancak en önemli neden insan kaynakları sorunudur. Mesleki eğitimlere bu çerçevede ağırlık verilmelidir. İş-Kur İl Müdürlüğü etkin hale getirilmelidir. b-)kurulan İşletme Sayısı ve KOBİ Büyüklüğü: İlimizde KOBİ sınıfına giren 350 e yakın işletme vardır. Son beş yılda kurulan KOBİ sayısı toplam KOBİ sayımızın %52 sine denk gelmektedir. Ancak, KOBİ lerimizin %83 ü 1-9 arasında personel çalıştıran küçük KOBİ lerdir, ülke ortalaması burada %58 dir. Yani, girişimcilik ve kurulma aşamasındaki sorunlar genel olmakla beraber, esas sorun büyümeyle alakalıdır. KOBİ lerimiz kurulduğu seviyede kalmaktadır.küçük sanayi büyüyerek, arkasından küçük sanayiyi tetikleyememektedir.türkiye nin önde gelen büyük sanayi kuruluşları kısa dönemde bölgemizde yatırım yapması (güvenlik,insan kaynağı yetersizliği,hammaddeye uzaklık,komşu ülkelerdeki belirsizlik vb..nedenlerle) mümkün gözükmemektedir.bu nedenle ilimizde büyük sanayi kuruluşları devlet eliyle oluşturulmalıdır.

7 Sayfa 7 / 18 c-) Sanayinin Yarattığı Katma Değer; Çok net ölçülemezse de ilimizde sanayinin yarattığı katma değeri %1,1 civarındadır. Örneğin, Marmara bölgesinde bu oran %55 civarındadır. Bu durum, sanayimizde ürün çeşitliliğini azlığı, pazar kısıtlılığı ve teknoloji kullanımının düşüklüğünün sonucudur. Sanayimizin büyüme ve kurumsal yetersizlikleri, sorunların temelini oluşturmaktadır. Bu nedenle, ilimizde sanayiye yönelik hizmet sektörü de gelişmemektedir. Bir başka sanayinin tedarikçisi olamamakta veya Ar-Ge altyapısını kuramamaktadır.bu nedenle üniversite-kobi işbirliği geliştirilmeli ve teknoparkların kurulması hızlandırılmalıdır. d-)dış Ticarette Sanayinin Payı: İşletmelerimizin ancak % 11,8 i ihracat yapmaktadırlar ve ihracat yapan firmalarımızın %55 e yakın kısmı Irak a ihracat yapmaktadır. Ortadoğu ve Asya ülkelerine ihracat yapan firmalarımızın oranı ise % 70 e yakındır. Bu da bu bölgedeki ihracat politikasının yönünü açıkça ortaya koymaktadır. Toplam ihracatımız 91 milyon dolardır, bunun %53 nü mermer sektörü yapmaktadır. İhracat yapamamamızın en büyük nedeni ise % 45 nitelikli eleman eksikliği, %25 teknolojik kullanma yetersizliği, %20 kapasite sorunudur. Bu çerçevede özellikle dış ticaret destekleri bölgemizdeki firmalar için Irak,Suriye ve İran için uygulanmalıdır. e-)finansmana Ulaşmadaki Sıkıntılar: Sanayicilerimizin sadece %22 si kredi kullanmaktadır. Bunların %25 i KOSGEB desteklerinden faydalanmaktadır sayılı yasadan faydalanan ülke genelindeki işletmelerin sadece %11 i GAP bölgesindedir.yatırım ve işletme kredilerinde teminat sorunu en büyük problemdir.bir başka temel sorun da devlet destekleri özellikle bölgemizde fikir aşamasında devreye girmelidir. Çünkü, öz sermaye yetersizliği ciddi bir sorundur. 2.2 Sorunlar ve Çözümler 1. Organize sanayi ve küçük sanayi bölgeleri çalışmaları tamamlanmalıdır. a. Öncelikle uygun arıtma tesissisinin belirlenmesi için gerekli çalışmalar başlatılmıştır. Projelendirme sonrasında arıtma tesisi yapılmalıdır. b. Çevre duvarı yapılmalıdır. c. Demir yolu bağlantısı sağlanmalıdır. d. Enerji altyapısı çalışmaları için gerekli kaynak temin edilmelidir. e. Organize Sanayi Bölgesi çevresinde kamulaştırma tamamlanmalıdır. f. Organize Sanayi Bölgesi kurumsal ve mali olarak güçlendirilmelidir.diğer kurum ve kuruluşlardan geçici olarak uzman desteği sağlanmalıdır. g. 3.Küçük sanayi sitesinin tamamlanması için gerekli imkanlar sağlanmalıdır. h. Planlama aşamasında olan ihtisaslaşmış Küçük Üretim Siteleri projesine destek verilmelidir.( Tekstil, mermer, gıda vb. ) i. Hayvancılık organize sanayi bölgeleri uygulaması genişletilmelidir. Ancak uygulamasında muhakkak bilimsel olarak üniversitelerden destek alınmalıdır. Uygulama olarak dikkate alınması gereken noktalar fazladır.(örneğin hayvan hastalıkları gibi ) j. Tahsis aşaması neticelenmek üzere olan Tarıma Dayalı Seracılık Organize Sanayi Bölgesi hızla tamamlanmalıdır. 2.Fuar çalışmalarımız ve hedeflerimiz desteklenmelidir. a. Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası olarak fuar alanımıza ciddi yatırımlar yapıldı.karacadağ Kalkınma Ajansı tarafından da fuar alanımızın kapasite artışı desteklenmiştir. Bu çerçeve de sanayi bakanlığının desteklerine ihtiyaç vardır. b. Fuar alanımızda tüm Ortadoğu yu içine alacak şekilde bir Ortadoğu Ticaret Merkezi kurulması yönündeki fikirlerimiz ve projelerimiz desteklenmelidir. 3.KOSGEB desteklerinin etkinliği özellikle ilimizde artırılmalıdır. a. Yüksek Planlama Kurulu karalarında Cazibe Merkezleri ve ilimiz için alınan destek kararları KOSGEB tarafından zamanında uygulanmalıdır. b. KOSGEB destekleri ilimizde fikir ve ilk yatırım aşamasında devreye girmelidir.uygulamalı Girişimcilik Eğitimleri genişletilmelidir ve kolaylaştırılmalıdır. c. İlk girişimi tetiklemek için ilk iki yılı ödemesiz 5 yıl geri ödemeli TL kadar sıfır faizli krediler devreye girmelidir. d. KOGSEB bölgemizde AR-GE desteklerini yaygınlaştırması için küçük hibe programlarını uygulanmak için tetikleyici rolü için daha etkin çalışmalıdır. e. Daha önceki yıllarda KOSGEB den kullanılan faiz destekli krediler(can suyu kredileri, ,istihdam ve ihracat kredilerinde) ve 2009 yılında uygulamaya konulan

8 Sayfa 8 / 18 yeni kredi destek paketi,gap bölgesindeki KOBİ lere yönelik makine-teçhizat kredi faiz desteği,acil destek kredisi,cazibe merkezleri kredisi gibi olumlu uygulamalar devam etmelidir. f. KOSGEB idari düzenlenmesi Ticaret ve Sanayi Odaları ile Kalkınma ajansları içinde düşünülmelidir. 4.Teşvik Mevzuatı ve 5084 sayılı yasadaki mevcut durumlar iyileştirilmelidir. a. Öncelikle teşvik belgesi şartı aranmaksızın tüm yatırımlar bölgemizde ve ilimizde desteklenmesi düşünülmelidir. b sayılı yasa devam etmekle beraber gerekli iyileştirmeler yapılmalıdır.bu yasa kişi başına geliri 1500 USD altında olan iller için geçerlidir.bu illerin sayısı da 51 tanedir. Bu yasada uygulanan destekler zenginleştirilmelidir ve bu illerde bu desteklere göre sınıflandırılmalıdır.(örneğin enerji desteği Diyarbakır da %50 den başlarken daha gelişmiş bir ilde % 30 dan veya %20 den başlatılmalı vb ) c sayılı yasa ile uygulanan bedelsiz arazi tahsisi uygulamasına devam edilmelidir. d. Bölgesel ve Sektörel Teşvik Sistemi getirilmelidir. e. İlimizde faaliyete geçecek işletmelere % 200 Yatırım İndirimi uygulanmalıdır f. Sanayide önemli bir girdi olan enerji için, halen %20 ile %50 arasında uygulanan destek, % 50 ile % 80 arasında uygulanmalıdır.bu destek genel teşvik sistemi içinde dahil edilmelidir. g. Teşvikler en az 10 yıl gibi bir süre ile uygulanmalıdır. h. Teşvik belgeli yatırımlara uygulanan TL kredilerinde % 5,Döviz kredilerinde %2 faiz desteği bölgemiz için yeniden yapılandırılmalıdır.1 veya 2 puan daha iyileştirmeler yapılabilir. i. Kalkınma Bankasının uyguladığı kredi destekleri tüm şirketlere uyarlanmalıdır.(şu anda sadece A.Ş.ler desteklenmektedir.) Hazine Müsteşarlığının Kalkınma Bankası dışında da diğer bankalarla teşvik belgeli yatırımları kredi destekleme protokolleri hayata geçirilmelidir veya Türkiye Kalkınma Bankasının ilimizde bir bölge müdürlüğü kurulmalıdır. j. Kredilerde teminat oranları düşürülmelidir. BASELII kriterleri ilimizde amacına uygun şeklide uygulanmalıdır. k. Bölgemizdeki Ticaret ve Sanayi Odalarına Teşvik belgesi verme yetkisi sağlanmalıdır. l. Başta mermercilere olmak üzere imalat ve maden sektöründe faaliyet gösteren işletmelere nakliye için ayrı bir teşvik uygulanmalıdır. m. Hazineden bedelsiz arsa/arazi tahsisi süreci 8 9 ay gibi bir zaman almaktadır. Maliye Bakanlığı nezdinde girişimde bulunularak bu sürenin 2 ay gibi bir süreye indirilmesi sağlanmalıdır. n. Enerji destekleri Hazineden çok geç gelmektedir. Hazine Müsteşarlığı nezdinde girişimde bulunularak daha kısa sürede bu desteklerin işletmelerin hesabına geçmesi sağlanmalıdır. Esasen enerji desteği direk olarak sanayiciye gelen elektrik faturasından düşülmelidir. o. İş fikri olan girişimcilere ve işini büyütmek isteyen işletmelere yönelik kefil veya işletme rehni karşılığı en fazla 100 Bin TL lik faizsiz, bir yılı ödemesiz, sonraki iki veya üç yıl içinde ödemeli, yatırım ve işletme kredisi verebilecek bir mekanizma ve fon oluşturulmalıdır.(60. Hükümetin 3 Aylık Eylem Planı nda İş Ortamının İyileştirilmesi başlığı altında girişim sermayesi sisteminin geliştirileceği ve yaygınlaştırılacağı belirtilmektedir.) p. Finansmana ulaşmada yaşanan teknik sıkıntılar,(özellikle teminat) konusunda iyileştirmeler yapılmalıdır. Kredi Garanti Fonu ilimiz gerçeklerine göre tekrar ele alınmalıdır. 5.Dış Ticaret Müsteşarlığı ve AR-GE destekleri a. Dış Ticaret Müsteşarlığının uyguladığı Türk Markalarının yabancı ülkelerde markalaşmasına yönelik destekler bölgemizde Irak,İran ve Suriye yi içerecek şekilde uygulanmalıdır. b. Ürünlerimizin bu ülkelerde markalaşması için Showroom ve depo destekleri kullandırılmalıdır. Kira ve reklam destekleri devreye sokulmalıdır. c. AR-GE destekleri daha basitleştirilmiş şekliyle özellikle AR-GE başlangıç destekleri KOSGEB veya Kalkınma ajansları üzerinden uygulanmalıdır. d. Dış Ticaret müsteşarlığının fuar desteği etkin bir şekilde kullandırılmalıdır. 6.Mermer sektörünün ilimizdeki potansiyeli değerlendirilmelidir.

9 Sayfa 9 / 18 a. Mermer sektörüne ait rezerv çalışmaları ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından ivedilikle tamamlanmalıdır. b. İhracatımız Mersin Limanı üzerinden yapılmaktadır. Bu durum maliyeti artırarak rekabet gücümüzü etkilemektedir. Bu nedenle bu sektöre yönelik nakliye desteğinin hayata geçirilmesi gerekir.bu dezavantajı gidermek için akaryakıt ÖTV si kaldırılmalıdır. c. Mermer sektöründeki atıkların değerlendirilmesi için projeler üretilmelidir. Bu atıkların değerlendirecek işletmelerin kurulması teşvik edilmelidir. d. Mermercilerin Mülkiyet ve Güvenlik sorunları giderilmelidir e. Mermer sektörüne ara eleman yetiştirmek için mesleki eğitim verilmelidir. 7. Büyük yatırımcıların ilimize çekilmesi sağlanmalıdır. a. Özellikle KOBİ sınıfını aşan (250 den fazla çalışanı) işletmelerin ilimizde kurulması için büyük yatırımcıları ilimize çekecek cazip programlar geliştirilmelidir. Yatırım indirimi bu büyük şirketler için cazip hale getirilmelidir. b.umem (BECERİ 10) uygulamaları genişletilmelidir. c. Büyük işletmelere yönelik istihdam ve nitelikli eleman temini için iş yeri eğitimleri İŞ- KUR tarafından direk ve koşulsuz desteklenmelidir. d. Özellikle bölgemizin imaj ve olumsuz algılanmasının giderilmesine yönelik devletin bir eylem planı uygulaması gerekmektedir. 8.Tekstil Eylem Planı uygulamaları a. Bu plan öncelikle batı illerindeki yatırımcıların bölgemize taşınması yönünde değil,kendi bölgemizde tekstil sektörünün harekete geçirecek şekilde revize edilmesi gerekir. b. İlimizdeki tekstil sektörünün kümeleme stratejisi oluşturulmalı ve tekstil eylem planı bu stratejiyi harekete geçirecek şekilde kurgulanmalıdır. 9.GAP Eylem Planı Uygulamaları a. GAP eylem planı kapsamında gelişmesi beklenen tarım ve hayvancılığa dayalı sanayi için öncelikle sulama hedeflerinin gerçekleşmesi gerekir.sulama gerçekleşme oranı GAP genelinde %18 ilimizde ise %4 dür. Diyarbakır daki ekonomik olarak sulanabilir alanı GAP bölgesinin %37 sidir. b. GAP eylem planı kapsamında girişimci kredileri ile kapasite artırım kredileri hayata geçirilmelidir.makine teçhizat kredisi uygulaması devam etmelidir. c. GAP Kalkınma İdaresi Başkanlığı özel sektöre yönelik Kırsal Kalkınma Hibe Programları yayınlamalıdır. d. GAP Kalkınma İdaresi Başkanlığına bağlı Şanlıurfa daki bölge Müdürlüğü nün diğer GAP illerinde şubesi açılmalıdır. 10.Kalkınma Ajansları uygulamaları. a. Kalkınma Ajanslarının ilgili mevzuatlarında yer alan kredi destekleri,proje hibe destekleri,yatırım ofis destekleri vb.. desteklerinin uygulanması için ilimize aktarılan bütçe artırılmalıdır.

10 Sayfa 10 / TURİZM 3.1 Genel Durum: Dünyaca ünlü Diyarbakır surları, 240 sahabenin mezarı, insanlık tarihinin ilk kalıntılarına ait mağaraları, camileri, türbeleri, kiliseleri, köprüleri ile tarihi ve kültürel büyük zenginliğe sahiptir. Ortalama her yıl turist Diyarbakır ı ziyaret etmektedir ve bunların yabancıdır. Turizm sektörümüzün temel sorunu toplam bir paket halinde bu hizmeti sunamayışımızdır. Öncelikle turizm sektörümüz yerel kültürel ve tarihi değerlerimiz ile beraber tüm bölgesel değerler aynı konsepte ele alınması turizm sektörümüzün çıkış noktası olacaktır. 3.2 Sorunlar ve çözümler a. Diyarbakır ın tarihi ve kültürel varlıklarını turizm sektöründe bir değer haline getirmesi için devlet politikasına ihtiyaç vardır. Bölgedeki işsizlik sorunun çözümünde de turizm sektörü önemli bir çözüm noktasını oluşturacaktır. Tarihi ve kültürel değerlerin bakım ve yenileme işlemleri için gerekli kaynak ayrılmalı ve tamamlanmalıdır. b. Turizm sektörüne nitelikli eleman yetiştirilmesi amacıyla STK ların projeleri Kültür Bakanlığı tarafından desteklenmelidir. c. Diyarbakır ın imaj problemini gidermek için tüm kurum ve kuruluşlar, Milletvekilleri ve Bakanlar hep beraber çalışmalıdır. (Tüm kurumlar, meslek örgütleri, STK lar her fırsatta batı illerinden ilimizi ziyaret amaçlı davet ve geziler düzenlemeli, ulusal gazete ve TV yetkilileri ile görüşmeler yapılıp, imajımızı düzeltici yayınlara ağırlık vermeleri sağlanmalıdır.) d. Bölgenin turizm sektöründe atılım yapması için, bölgedeki tüm illerin ortak bir uzlaşma geliştirmesi gerekir. Turizm sektörü yerel ölçekte değil bölgesel ölçekte ele alınmalıdır ve ortak bir politika geliştirilmelidir. e. İl Kültür Envanteri güncellenmeli, ilçelerde de envanter çalışması bir an önce yapılmalıdır. f. Sur içine rehabilitasyon projesi geliştirilmeli, ayrıca Sur içindeki Diyarbakır evlerinde pansiyonculuğu geliştirecek projeler için Bakanlık hibe programından Diyarbakır a yeterli ödenek ayrılmalıdır. g. Sur içi uzun vadede bir açık hava müzesi haline getirilmelidir. h. Turistlerce ilgi gören Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi, Behram Paşa Camii, Meryem Ana Kilisesi sokakları için sokak düzenlemesi projesi yapılmalıdır i. 10 Gözlü köprü koruma altına alınarak, yanına yeni bir köprü yapılmalıdır. j. Bölge Turizm destinasyonu yapılarak, merkez Diyarbakır olmak üzere turlar düzenlenip paket halinde pazarlanması için tur operatör firmaları ikna edilmeli ve bu turların Bakanlıkça desteklenmesi sağlanmalıdır. k. İnanç turizmine yönelik potansiyellerimiz ( Eğil deki türbeler, Hazreti Süleyman Türbesi vb. ) açığa çıkarılıp değerlendirilmesi sağlanmalıdır.

11 Sayfa 11 / 18 l. Çermik Kaplıcaları daha çok turist çekecek hale getirilmelidir. m. Ergani de Çayönü kalıntılarını ilk insanlık yerleşim-değerlerini turizme açmak için etkin tanıtım yapılması ve bulunan yerin ulaşım ve altyapı sorunları giderilmelidir. 4. EĞİTİM 4.1 Genel Durum: Okul Öncesi Eğitimde Okullaşma Oranı % 18, İlköğretimde Okullaşma Oranı % 96, Ortaöğretimde Okullaşma Oranı % 50, Mesleki ve Teknik Liseler Okullaşma Oranı %4 dür. Okur Yazar Oranı % (Türkiye % 87,3) (erkek% 87, Türkiye% 94), (Kadın %57, Türkiye %81) dir. Ortalama Sınıf Mevcudu İlköğretimde 51 (Türkiye 38 ), ortaöğretimde 47 (Türkiye 32) dir. Okul öncesi eğitimde ve ilköğretimde okullaşma oranları ülke ortalamasına yakın olmasına karşın ortaöğretimdeki okullaşma oranı ülke ortalamasından geridedir.(diyarbakır % 50, ülke ortalaması %66) Mesleki ve Teknik Liseler Okullaşma oranı ilimizde en büyük sorunlardan birisidir. Diyarbakır ortalaması %4 iken, ülke ortalaması %20 dir. ÖSS de başarı oranımız %5,5 dir. İller sıralamasında da 55 sıradayız. Ülke ortalaması ise %12 dir. Üniversite mezunu nüfus ülke ortalamasının yarısı, okur yazar oranı ülke ortalamasından % 20 altında,meslek liselerindeki okullaşma oranı ülke ortalamasından 4,5 kat düşük ve toplam istihdamımızın sanayi içindeki payı %3.14 ile ülke ortalamasından 5 kat daha düşüktür. 4.2 Sorunlar ve çözümler a. Sınıf başına düşen ortalama öğrenci sayısı öncelikle ülke ortalamasına, daha sonrada 30 sınırına çekilmelidir. Bu çerçevede tahminen 5000 derslik yapılması gereklidir. b. İlimizdeki branş ve sınıf öğretmenini ihtiyacı karşılanmalıdır. c. Okulların onarımı için verilen ödenek oldukça yetersizdir. d. Dicle Üniversitesinin kapasitesi artırılmalı ve yeni bölümler açılmalıdır. Orta vadede öğrenci sayısı çıkarılmalıdır. e. İlimizde okulsuz halen yerleşim yerleri bulunmaktadır. f. Meslek Liselerinin atölyeleri teknolojik gelişmelere göre yenilenmelidir. g. Halen %15 civarında olan taşımacılık eğitim sistemi yaygınlaştırılmalıdır. h. Okuma yazma kursları devam etmelidir.

12 Sayfa 12 / 18 5-SAĞLIK 5.1Genel Durum: Diyarbakır ın bölgenin sağlık üssü olması için kendi dinamikleri ve imkânları ile büyük yatırımlar yapmıştır. Bu aşamadan sonra bu hedefe yönelik bir devlet politikası oluşturulmalıdır. Diyarbakır, toplam sağlık tesisi sayısı bakımından bölge illeri toplamından daha fazladır. Diyarbakır da, 4 tane özel hastane,9 tane tıp merkezi,16 tane dal merkezi ve 43 tane de poliklinik vardır. Diyarbakır komşu illerinin tümünde ise,3 tane özel hastane,10 tane tıp merkezi,10 tane dal merkezi,42 tane de poliklinik bulunmaktadır. Her ilçemize 112 istasyonu açılmıştır. Geçen birkaç yılda 22 tane daha sağlık Ocağı, 8 ilçemize diş ünitesi açılmıştır. Yine, tüm ilçelerimizde ulaşımı zor olan yörelere yönelik mobil sağlık hizmeti sunulmaktadır. (Diyarbakır Valiliği,) Diyarbakır da özel sağlık sektöründe(sadece hastanelerde) 2000 civarında insanımız istihdam edilmektedir. Bu rakam özel sanayi sektöründe istihdam edilenlerin %20 si oranındadır. Bu hastanelerin tedarikçileri olan işletmelerimizde hesaba katılırsa bu oran daha da yüksek olacaktır. Diyarbakır da son iki yılda civarında cerrahi müdahale yapılmıştır. Yine, son iki yılda Ortadoğu ülkeleri başta olmak üzere yaklaşık 2000 yakın yabancı kökenli hasta ilimizdeki sağlık hizmetlerinden yararlanarak tedavi olmuşlardır. Sağlık sektörümüzün geçmiş dönemlerdeki en büyük kırılma noktalarından biride, hastanelerimiz niteliksizliğinden dolayı hastalarımızın batıdaki büyük metropollere sevk edilmesi idi. Diyarbakır da bu olumsuz durumun önüne önemli oranda geçilmiştir. Daha önceki dönemlerde çeşitli hastalıklardan bu metropollere sevk edilen hastaların, yılda 6000 civarındaki hastamız sevk edilmeyerek Diyarbakır da tedavi edilmiş ve şifa bulmuştur. İleri kanser tedavinde Diyarbakır büyük mesafeler kat etmiştir. Rahim içi miyom ve polip araştırması yapan laproskopi ve histroskopi cihazları bir tek ilimizde vardır. 4 boyutlu ultrason cihazı ile teşhislerde yanılma payı sıfıra kadar indirgenmiştir. İlimizde komşu ülkelerden bile rağbet edilen gelişmiş bir tüp bebek merkezi vardır. Bölgemizde yüksek olan göz tansiyonu rahatsızlığı teşhisi ve tedavisi kolaylıkla yapılmaktadır. Ayda ortalama 30 tane exem lazer göz ameliyatı yapılmaktadır. Bölgemizde açık kalp ameliyatı ilk defa ilimizde başarı ile gerçekleşmiş ve 200 civarında da açık kalp ameliyatı yapılmıştır. Bilgisayarlı BT Sanal anjiyo, green light(lazerle prostat tedavisi),kornea nakli, açık MR vb. gibi son teknoloji ve yöntemlerle hastalarımıza hizmet verilmektedir. 5.2 Öncelikli Çalışmalar 1- Buna rağmen Diyarbakır ın sosyal koşullarından ve iç göçlerden kaynaklanan sıkıntıları devam etmektir. Bu çerçevede; Hekim başına düşen hasta sayısı 1347 dir. Bu oran ülke ortalaması olan

13 Sayfa 13 / ye çekilmesi gerekir. Yine hekim başına düşen nüfus sayısı 1242 dir. Bu oranın da ülke ortalaması olan 721 e çekilmesi gerekir. Benzer sıkıntılar diğer sağlık personellerinde de vardır. 2- Diyarbakır da Sağlık Kampusu adı altında bir proje geliştirilmeli ve bunun için gerekli olan mekânsal konum ve arazi tahsisi yapılmalıdır. Bu araziler uzun bir yıllığına sağlık sektöründeki girişimlere verilmelidir. Arazi hazırlama ve inşaat maliyetlerini azaltmak için konsorsiyumlar oluşturulmalıdır. 3- Hastanelerin araştırma ve geliştirme çabaları desteklenmeli ve bu kapsamda bürokrasiden arınmış özel hibe programları bu illerde devreye girmelidir. 4- Helikopter Ambulans hizmeti yaygınlaştırılmalıdır. 6. SOSYO EKONOMİK DİĞER KONULAR Genel Diyarbakır,1930 lu yıllarda Türkiye nin önemli büyük sanayi şehirlerinden biri olduğu yönünde resmi kayıtlarda karşımıza çıkmaktadır.1970 li yıllarda, sosyo-ekonomik gelişmesi il sıralamasında 40.sırada, 90 lı yıllarda 53.sıraya, günümüzde ise 63.sıralara kadar gerilemiştir. Bu durum, 1960 lı yıllardan beri uygulanan ve bölge dinamik ve koşullarını dikkate almayan kalkınma programları ve desteklerdir. Yine, Diyarbakır, İl sıralamasında, nüfusta 9. büyük şehir, yüz ölçümde 7.büyük şehir, Tarımsal alanda 8.büyük şehri olmasına rağmen Diyarbakır ın, GSMH ya katkısı % 0,1,dış ticaretteki payı % 0,02,GSYİH değeri %1.15, kişi başına milli gelir 1313 $,sanayi kuruluşlarında çalışan nüfus oranı %3,8, üretim sektörüne olan katkısı% 0,3,istihdama olan katkısı %0,01 gibi ülke ortalamaları temel alındığında, tabir yerinde ise dibe vurmuştur. İşsizlik oranı da çalışabilir nüfus skalasında % 30 ların üzerine çıkmıştır. Diğer illerde %20de olan istihdam yaratan üst gelir grubu bölgemizde %1 2 civarındadır yaş arası her yıl 200 bine yakın insan başka illere sezonluk işler için gitmektedir. Dikkatlerden kaçmaması gereken bir konu da tarım ve kırsal kökenli bu nüfus, emek yoğun iş ve yaşam kültürüne sahip olduklarından hane halkı büyüklüğü de 7,6 olarak ülke ortalamasının 2 katına yakındır. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Doğu Anadolulun payı son elli yılda %4.1 den düzenli olarak % 3.5 gerilemiş, Güneydoğu Anadolu nun payı ise yine son elli yılda % 5,2 den % 5,.5 olmuştur. Yıllar ilerledikçe Türkiye ve Dünyanın şartları değişmiş fakat bölgemizin şartları pek değişmemiştir. Nüfus ve yüz ölçüm bakımından ülkenin %20 ye yakın kısmını kaplayan Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ülke içindeki yarattığı katma değer % 4 kadardır. Kişi Başına Milli Gelir Doğu ve Güneydoğu illeri kişi başına milli gelir ülke ortalamasından % oranında daha düşüktür.bölgelerimizin GSMH katkısı Gaziantep haricinde % 1 civarındadır.ihracat değeri de %1 in altındadır. Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgesinin milli gelire olan vergi kalemlerindeki katkıları %1 altındadır. Ülkemizde kişi başına düşen milli gelir bakımından en gelişmiş bölge(marmara) ile,en düşük olan bölge arasında (Doğu ve Güneydoğu Anadolu ) arasında yaklaşık 10 katlık bir fark vardır verilerine göre kişi başına düşen gelir ülke ortalaması 2146 dolardır.birinci sıradaki Marmara illeri ülke ortalamasından iki kat büyüktür, Güney doğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgesi ise ülke ortalamasından 3 ila 4 kat düşüktür.toplam 65 il ülke kişi başına düşen gelir bakımından ülke ortalamasından düşüktür.doğu ve Güneydoğu illerinin tamamı bu kategoridedir doların altında kişi başına geliri olan il sayısı 14 tanedir. Bu illerin tamamına yakını da Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindedir. Ayrıca yapılan farklı bir araştırmada da Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Marmara Bölgesi ile 120 yıl, Ege Bölgesi ile 90 yıllık bir gelişmişlik mesafesi olduğu vurgulanmıştır.

14 Sayfa 14 / 18 Sosyo-ekonomik gelişmişlik il sıralaması Eğitim sektöründe sosyo-ekonomik gelişmişlik il sıralamasında 73.sırada Sağlık sektöründe sosyo-ekonomik gelişmişlik il sıralamasında 61.sırada Sanayi sektöründe sosyo-ekonomik gelişmişlik il sıralamasında 53.sırada Ortalama sosyo-ekonomik gelişmişlik il sıralamasında ise 63.sırada Sanayi sektörünün ülke içindeki payı Türkiye Kalkınma Bankasının araştırmasına göre sanayi sektörünün ülke içindeki payları; 1927 yılında Doğu Anadolulun payı %5.1,Güneydoğu Anadolu nun payı % 7, yılında, Doğu Anadolulun payı %1.6,Güneydoğu Anadolu nun payı % yılında Doğu Anadolulun payı % 1.2,Güneydoğu Anadolu nun payı %2, yılında Doğu Anadolulun payı % 1,5,Güneydoğu Anadolu nun payı % 3,2 görüldüğü gibi geri kalmışlığı son 30 yıla bağlamak gerçekçi olmamaktadır. Bu durumun düzeltilmesi için arkasında sürekli durulabilecek tam bir devlet politikasına ihtiyaç vardır. Kamu Yatırımları Toplam GAP illeri kamu yatırımlarının ancak %4 nü almaktadır. Diyarbakır ın ise 2008 yılında toplam aldığı kamu yatırımı 145 milyon TL dir. GAP bölgesinin yaklaşık %15 i,türkiye nin ise %0,05 dir. GAP bölgesinde 2008 yılında en yüksek kamu yatırımını Mardin almıştır.geçmiş yıllarda ise Şanlıurfa almıştır. Diyarbakır 2008 yılında Sağlık Sektöründe 56,5 milyon TL, Tarım sektöründe 28.4 milyon TL, Eğitim sektöründe 18,9 milyon TL, Madencilik sektöründe 15,1 milyon TL,Ulaştırma ve haberleşmede 4.1 milyon TL kamu yatırımı almıştır. Turizm ve enerji sektörlerinde ise kamu yatırımı almamıştır. Teşvik Belgeli Yatırım 2008 yılında belge adedi olarak Türkiye genelinde 379 tane belge düzenlenmiştir. Bunların 41 tanesi GAP bölgesindedir.diyarbakır da ise 9 tanedir. Teşvik Belgesine esas olan sabit yatırım tutarı ise 19,9 milyon TL dir. Ülke miktarının binde bir oranı civarındadır. Bölgemizde yapılan yatırımlar teşvik belgesi şartı aranmadan teşvik kapsamındaki desteklerden faydalanmalıdır. Kredi ve Mevduat Ülke genelinde kullanılan tarım amaçlı kredilerin %5,4 GAP bölgesinde kullanılmaktadır. Ülke genelinde kullanılan 9.8 milyar TL lik tarımsal kredinin sadece 90 milyon TL si ilimizde kullanılmıştır. Diğer Ticari krediler de ise bu oran daha düşüktür. Diyarbakır da verilen tarımsal kredilerin tasarruf mevduata oranı %11 ile ülke ortalaması olan %4 daha fazla olmasına karşın,kişi başına düşen tarımsal kredi oranı en son hesaplamalara göre TL dir, Ülke ortalaması ise TL dir.bu nedenle her ne kadar oransal olarak yüksek olmasına karşın Diyarbakır ın mevduatı az olmasına nedeniyle rakamsal olarak çok düşüktür. Kişi başına düşen ticari kredi oranı TL, Ülke ortalaması ise TL dir Kredi kullanmada yaşanan en büyük sıkıntı bankalar en yüksek şartlarda ve zorluklarda teminat istemesidir. Bölgelere göre Toplam Tasarruf mevduatı dağılımında ise Marmara %52( İstanbul Türkiye nin % 37 si), Akdeniz % 14, Ege %16, Karadeniz %6, İç Anadolu % 12, Doğu Anadolu %2 sidir. Bölgelere göre Ticari Mevduat dağılımında ise Marmara %47( İstanbul Türkiye nin % 35 i), Akdeniz % 6, Ege %12, Karadeniz %6, İç Anadolu % 27, Doğu Anadolu %1 sidir. Vergi 2007 yılı verilerine göre ilimizde civarında vergi mükellefi vardır ve özel sektörün kurumlar vergisi ödemesi 244 milyon TL civarındadır. Ülke genelinde toplanan vergide kıyas bile yapılamaktadır. Açılan kapanan şirket sayıları İlimizde son iki yılki verilere göre her yıl kapanan şirket sayının açılan şirketlere oranı %25 civarındadır. Bu oran ülke ortalamasının iki katıdır. Her yıl kurulan şirket sayısı toplam aktif şirket sayımızın %10 kadarıdır. Bu oran ülke ortalamasının altındadır. Özellikle bu noktada finans kaynaklarına ulaşmada sıkıntılar vardır. Bu durumun iyileştirilmesi gerekir.

15 Sayfa 15 / 18 Dış Ticaret Diyarbakır ın 2002 yılında 6.3 milyon dolar olan ihracatı 2008 yılında 91 milyon doları aşmıştır.ihracatımızın %53 ü mermer sektörüdür. Irak a olan ihracatımızın 33 milyon dolardır.gap bölgesinin 2008 toplam ihracatı ise 4.3 milyar dolardır.bu miktarın 3.2 milyar dolarını sadece Gaziantep ili yapmaktadır.bu durum bile bölgeler arası farklılığın aynı bölge içinde bile ulaştığı seviyeyi göstermektedir. Bölgemizin ihracatının %70 i Ortadoğu ülkelerine yapılmaktadır. Bu nedenle özellikle son aylarda Irak,Suriye ve İran ile yapılan ikili anlaşmalar ve karşılıklı işbirliği geliştirme niyetleri bölgemiz ticaret ve sanayisi için çok büyük fırsatlar barındırmaktadır. Fert başına ihracat miktarımız 18 dolar ülke ortalaması ise 2249 dolardır. İthalatımız kişi başına 26 dolar ülke ortalaması ise 3967 dolardır. Arada neredeyse 2000 kat fark vardır. Bu durum bile farklı politikaların gerekliliğini ortaya koymaktadır. İlimizin GSMH katkısı %1 civarındadır. Sınır Ticareti Bölgemiz ticaretinin gelişmesi açısından önem verdiğimiz bir diğer konu sınır ticaretinin geliştirilmesidir. Başta Irak olmak üzere diğer Ortadoğu ülkeleri ile sınır ticaretinin geliştirilmesi için gerekli fiziki ve teknik altyapının oluşturulması ve ikili ilişkilerin geliştirilmesi gerekir. Bütün komşu ülkeler ile sınır ticareti desteklenmelidir. Sınır ticaretinde ticarete konu olan mallara konan tehdit kaldırılmalıdır. Irak ve diğer komşu ülkelerle olan tarihi ve kültürel bağlarımızı avantaja dönüştürecek politikalar geliştirilmelidir. İşsizlik ve İşgücü Resmi veriler baz alınırsa ilimizin 2000 li yıllarda %14.2 lik işsizlik oranı 2009 yılında %17,4 olarak açıklanmıştır. Ülke ortalamasından %50 daha fazladır.ama, bir çok akademik ve büyük kurumların araştırmasına göre ise(mesela TÜSİAD) ilimizdeki işsizlik oranı %40 civarında olduğunu belirtmiştir. İlimizde aktif iş gücü yaş grubu toplam nüfusun %40 ıcivarındadır ve 18 yaş altı nüfusumuzun toplam nüfusa oranı ise %53 dür. Yani, denebilir ki, nüfus artış hızımız hesaba katıldığında ve sadece 18 yaşına girenler hesap edildiğinde dahi Diyarbakır da her yıl kişi çalışma yaşına girmektedir. Yine denebilir ki, bizler politikalarımızı her yıl bu kadar insanı istihdam edecek şekilde geliştirmemiz gerekir. Unutulmamalıdır ki, işsizlik ayrı bir sorun, çalışabilir nüfus ayrı bir sorun ve nitelikli eleman ihtiyacı ise bambaşka bir sorundur. Bu sorunların kesiştiği noktalar olmakla beraber üretilmesi gereken politikalar kendi içinde farklı boyutlar içermektedir. Bu çerçevede, öncelikli politikalarımızdan beklide en önemlisi, üretim ve hizmet sektörümüzün nitelikli eleman ihtiyaçları ile işsizlerimizi vasıflandırmak için geliştirilen programlar arasında ayakları yere basan politikalar üretilmesidir. Kadın İstihdamı İlimizde çalışana kadınların istihdam içindeki payı %4,4 dür. Ülke ortalaması bunun iki katıdır. Kadınlara yönelik sosyal projeler geliştirilmelidir. Kadınların ekonomiye katılmasını sağlamak için istihdam veya işyeri kurma garantili kurslar düzenlenmelidir. Yeşil Kart Oranı Yeşil kartlı oranımız %40 ları aşmıştır. Ülke ortalaması %25 lerdedir. Sosyal politikaların hızlandırılması gerekir.iller sıralamasında 30.sıradadır.Yine yeşil kart oranında iller sıralamasının son yirmi ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki illerden oluşmaktadır yılındaki yeşil kartlı nüfus istatistiklerinde Türkiye genelinde yaklaşık 8.7 milyon kişi yeşil kartlı vardır. Bu rakam ülke ortalamasının %12 sidir.bu yeşil kartlı nüfusun %41 i Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde bulunan 21 ilde yaşamaktadır. Demek ki, bu bölgelerimizde ortalama her üç kişiden biri yeşil kartlıdır. Göç Net göç hızı %44 dür ve ülke ortalamasının iki katıdır. İnsanları bulundukları yerde hayatını kazanacakları programlar hızlandırılmalı ve köye dönüş projesi hızlandırılmalıdır. Diyarbakır dan da batı illerine göç eden nüfus hızı % 48 dir. Diyarbakır ın bu sorunu ulusal bir boyut kazanmıştır. Diğer Kanalizasyon hizmetinden faydalan nüfus oranı %80 dir.acilen ülke ortalamasına(%90) çıkaracak projeler ve kaynaklar geliştirilmelidir. Temiz içme suyuna ulaşamayan nüfusumuz % 15 dir. Bu oranın %0 indirgeyecek projeler üretilmelidir.

16 Sayfa 16 / 18 Diyarbakır, Kırsal kesimde asfalt yolu oranında il sıralamasında 73 sırasında, TCK asfalt oranında ise 64.sırasındadır. Bu alanda Diyarbakır ın ilk 10 sıraya çekilmesi için politikalar acilen hayata geçirilmelidir. Kadastro çalışmaları tamamlanmalıdır. Şu anda %75 ler seviyesindedir. En son açıklanan verilere göre KÖYDES ve BELDES projelerinin gerçekleşme oranı ilimizde %49 civarındadır. Ülke ortalaması ise %95 civarlarındadır. TOKİ planlanan konut sayısında gerçekleşme % 50 oranındadır. TOKİ projeleri hızlandırılmalıdır. Toprak kirlilik yükümüz mutlaka belirlenmelidir. Kirliliğin kaynağında kontrol altına alınması için çalışmalar başlatılmalıdır. Köye dönüş projesi hızlandırılmalı ancak öncelikle özendirici altyapı çalışmaları tamamlanmalıdır. 7. ÖNCELİKLİ ÖNEM VERDİĞİMİZ BAZI PROJELER Raporumuzda Diyarbakır ın sektörel olarak sorun ve sorunlara yönelik çözüm önerilerimizi anlatmaya çalıştık. Ancak belli bir dönemdir kurum ve kuruluşlar arasında sürekli tartıştığımız önemli projeleri ayrı bir başlık atında ele almanın faydalı olacağını düşündük,takdirlerinize arz ederiz. Sivil Hava Limanının Yapılması Bazı hatlarda ulular arası uçuşlara açılmıştır. Bu nedenle,sivil hava limanı yapılması kaçınılmaz bir zorunluluk olmuştur. İlimiz ve bölgemizde en fazla yolcu sirkülasyonu olan ildir. Hatta, yolcu sayıları baz alındığında bazı sivil hava alanlarından daha fazladır. İlimizden uluslar arası yolcu taşıma seferlerine başlanıldığı zaman komşu illerin tam cazibe merkezi olacaktır. Şehrin sanayi ve ticaretinin gelişmesinde büyük bir ivme yaratacaktır. Bu yönde Diyarbakır da da kurum ve kuruluşlar arasında ciddi bir işbirliği gelişmiştir.kamuoyunda bir beklenti de oluşmuştur. Şanlıurfa Otoyolunun Diyarbakır a Kadar Uzatılması Ve Diyarbakır Üzerinden Habur Sınır Kapısına Bağlanması Bilindiği gibi, bir şehrin cazibe merkezi olabilmesi ve sanayi ile ticaretinin gelişmesi öncelikli olarak karayolları ulaşım altyapısının tamamlanmış olması gerekir.diyarbakır Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinin batıya ve doğuya açılan kapılarıdır.bu kapsamda muhakkak şehrin çevre yollarının tamamlanıp otoyollarla birleştirilmesi gereklidir. Sur İçinde Kentsel Dönüşüm Projesi TOKİ ve Büyükşehir Belediyesi işbirliği ile,sur içinde kentsel dönüşüm projesi uygulanmalıdır. Bu amaçla sur içinin tarihi ve kültürel dokusunun tekrar kazandırılarak açık hava müzesi şeklinde modern bir yapılanmaya gidilmelidir. Turizm ve şehirleşme yapısı değişen sur içinde ciddi bir istihdam da oluşacaktır. Dicle Vadisi Projesinin Hayata Geçirilmesi Diyarbakır için çok önemli gördüğümüz başka bir projede DSİ ve Büyükşehir Belediyesi işbirliği ile Dicle Vadisi projesinin hayata geçirilmesidir. Bu amaçla Dicle Vadisinin doğal bir göl oluşması için bir baraj gövdesi veya regülatör yapılmasıdır.bu göl çevresinde Diyarbakır ın sosyal yaşamı için gerekli olan tesislerin yapılması, yeni bir fuar alanın ve binalarının,rekreasyon alanlarının düzenlenmesi gibi prestijli ve istihdam artıcı projeler gerçekleştirilmelidir. Teknokentlerin Hızlandırılması Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası,Dicle Üniversitesi ve KOSGEB ortaklığıyla kurumsal yapısı tamamlanan teknokent projesine devlet desteği artırılmalıdır.bölgemizde ve ilimizde Ar-Ge destekli yatırım ve girişimlerin merkezi olabilmesi için TÜBİTAK,Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı,Sanayi Bakanlığı gibi kurumların özel ilgi ve desteklerine ihtiyaç vardır. İkinci Organize Sanayi Bölgesin Kurulması Hızlandırılmalıdır.

17 Sayfa 17 / 18 Birinci Organize Sanayi Bölgesinde tahsis edilme durumuna göre doluluk oranı tamamlanmak üzeredir.yer seçim süreçleri belirlenip ikinci organize sanayi bölgesinin kurulması öncelikli bir konu haline gelmiştir.bu süreçte ortaya çıkan mali ve teknik sorunların çözümü hızlandırılmalıdır. Mevcut Organize Sanayi Bölgesinin Altyapı Sorunlarının Giderilmesi Bu kapsamda; Doğal gaz hattının çekilmesi Elektrik altyapısının iyileştirilmesi Organize Sanayi Bölgesine Demiryolu hattının getirilmesi ( Bu kapsamda avam düzeyde de olsa fizibilite çalışmaları yapılmıştır.) Arıtma tesisinin yapılması Çevre duvarlarının yapılması gerekmektedir. Bu yatırımlar Devlet Planlama Teşkilatının Cazibe Merkezleri için 2009 yılından artan ve 2010 yılında kaynaklarından finanse edilebilir. Girişimcilik Kredilerinin Uygulamaya Konulması Halihazırda KOSGEB destekleri içinde girişimcilik kredileri etkin şekilde hayata geçirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odasının KOSGEB İl Müdürlüğü ne sunulmak üzere hazırlayacağı projenin desteklenmesi sağlanmalıdır. Ortadoğu Ticaret Merkezinin Kurulması Projemizin Desteklenmesi Ortadoğu ve Asya daki tüm ülkelerde ticari işbirliğini geliştirecek şekilde bir Ortadoğu Ticaret Merkezinin Kurulmalıdır Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası olarak bu çerçevede fikir ve avam projeleri hazırlanmış olup bir çok kurum ve kuruluşun desteği alınarak proje hayata geçirilecektir. Özellikle bu süreçte kamu kurumlarının da maddi desteklerine ihtiyaç olacaktır. Yeni İŞGEM lerin Kurulması Cazibe Merkezleri 2009 kaynağında KOSGEB e yeni İŞGEM lerin kurulması için aktarılan 1.6 milyon TL ye ilaveten yeni finans kaynakları oluşturularak yeni İŞGEM ler kurulmalıdır.örneğin Konfeksiyon, mermer atölyeleri,ayakkabı, gıda vb..sektörlerinde yeni işgem ler oluşturulabilir. Tarıma Dayalı İhtisas Organize Sera Bölgesinin Kurulması Odamızın başlattığı projenin gerçekleşmesi için uygun arazi ve finans kaynağının bulunması gerekmektedir. Dönüm başına 1 kişinin istihdamı mümkün olacak proje uygun hibelerle de desteklenmelidir dönümlük bir alanda ve asgari 30 girişimci ile kurulacak olan sera bölgesi bölgemizin sebze,meyve,süs bitkisi ve kesme çiçek ihtiyacını karşılayacaktır. Aynı zamanda elde edilen ürünler ihraçta edilecektir. TOBB ETÜ nün Bazı Bölümlerinin Diyarbakır da Açılması TOOB ETÜ bağlı bazı bölümlerin Diyarbakır da açılması yönünde görüşmeler devam etmektedir. Gelinen süreçte üniversite alanı için uygun arazi tahsisi gerekmektedir. Odamızın bu projesine sahip çıkılmalı ve uygun arazi ve finans konusunda destek belenmektedir. Diyarbakır ın Ortadoğu nun Marka Fuar Şehri Yapılması Diyarbakır Ortadoğu Fuar Merkezi ismini tüm Ortadoğu ülkelerinde marka değeri haline getirmek en büyük hedeflerimizden birisi olmuştur.bu zor gibi gözüken hedef esasen Diyarbakır ın tarihten gelen mirası olduğunu biliyoruz. Her yıl fuar sayımızı artırıyoruz. Sadece adet olarak değil oluşan vizyon bakımından da çıtamızı her fuarda yükseltmeye çalışıyoruz. Her fuar organizasyonumuzda gelen ziyaretçi sayımızda %20 oranında artış olmaktadır. Ulusal ve uluslar arası firmalarında fuarlarımıza karşı ilgisi artmaktadır. Her ülke öncelikle kendi komşu ülkeleri ile ticaret yapar. Dünyanın her yerinde böyledir. Ülkelerin kendi komşu ülkeleri ile yaptığı ticaret ortalama ticaretlerinin % 60 dır. Türkiye olarak ise bu oran daha yeni yeni %20 ler seviyesine ulaşmıştır.bu konu Türkiye için hayati derecede önemlidir.türkiye, dış ticaretinde komşu ülkelerin payında üçte ikilik kısmı yakalayamadığı müddetçe ülke olarak ihracatta hiçbir zaman bir

18 Sayfa 18 / 18 direnç noktasına ulaşamayacaktır.bu orana ise ancak doğudaki komşu ülkeleri ile olan ticaretini geliştirerek yakalayabilir ve ancak bu ülkeler üzerinden Ortadoğu nun diğer ülkelerine açılabilir. Fuarlar da, özellikle Diyarbakır da yapılan fuarlar Ortadoğu ülkeleri ile aramızda bu ticareti hızlandıracak en önemli zeminleri oluşturacaktır. Odamız, 2012 yılına kadar yılda 5 ila 8 fuar, 2012 yılından sonra her ay bir fuar düzenlemeyi planlamaktadır. Fuarlarımızın Ortadoğu ülkelerinde markalaşması için Diyarbakır daki STK,kurum ve kuruluşlar arsında tam bir işbirliği vardır.ancak, bu büyük projenin hayata geçmesi için Devletin tüm destek mekanizmalarını hayata geçirmesi gerekmektedir.