Report Title: Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report

Transkript

1 Contracting Authority: Central Finance and Contracting Unit, Turkey Beneficiary: Ministry of Environment and Urbanisation Project Title: Technical Assistance for Improving Emissions Control Service Contract Number: TR /001 Identification Number: EuropeAid/128897/D/SER/TR PM Project Number: This project is co-financed by the European Union and the Republic of Turkey Report Title: Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report PM File Number: RP-200 PM Document Number: RP-201 (2) CURRENT ISSUE Issue No.: 2 Date: 21/07/2011 Reason for Issue: Final Version for Client Approval Sign-Off Originator Reviewer Approver Customer Approval (if required) Print Name Chris Dore Russell Frost Jim McNelis Signature Date PREVIOUS ISSUES (Type Names) Issue No. Date Originator Reviewer Approver Customer Reason for Issue 1 14/06/2011 Chris Dore Russell Frost Draft for Client Comment

2 İÇİNDEKİLER 1 Bu Raporun Amaçları ve Bağlamı Ulusal Emisyon Envanteri Sistemine Giriş Giriş Bir envanter Yönetim Sisteminin Oluşturulması Envanter Süreci Kurumsal düzenlemeler: Envanter Görevlerinin Belirlenmesi ve İşbirliği Kalite Çerçevesi Emisyon Envanterlerinde Kalite Kriterleri (TCCCA) Veri Kalitesi Hedefleri Avrupa daki ulusal Emisyon Envanter Sistemi Giriş Şeffaflık Ek 6: Diğer ekler Uyumluluk Karşılaştırılabilirlik Bütünlük / Kesinlik Türkiye'de Uygulanmakta Olan Mevcut Envanter Sistemleri Giriş Mevcut Sera Gazı Emisyon Envanteri Hava Kirleticilere Ait Emisyon Tahminleri Envanter Altyapısı Modelleri Giriş Ulusal Emisyon Tahminlerinin Uyumlu Olmasının Sağlanması Farklı Sorumlulukların Tanımlı Olduğu Tek Bir Sistem İşlenmiş Verilerin Paylaşımı Giriş Verilerinin Paylaşımı Sonuç Türk Milli Sisteminin Diğer Özellikleri Yıllık Envanter Döngüsü Yıllık Yöntem Raporu Temel Kategori Analizi ve Belirsizlik Analizi Veri Boşluk Analizi Giriş Elektrik Üretimi Endüstriyel Yanma Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report i

3 7.3.1 Demir-Çelik ve Demir-dışı Metaller Kimyasallar Kâğıt Hamuru, Kâğıt ve Basım Gıda İşleme Sanayi ve İnşaat Sektöründe Hareketli Kaynaklar Havacılık Karayolu Taşımacılığı Demiryolu Nakliye ve Diğer Ticari / Yerleşim Tipi Yanma Sabit Ticari / Kurumsal Mobil Ticari / Kurumsal Sabit Yerleşim Tipi Mobil Yerleşim Yeri Tipi (haneler ve bahçecilik) Tarım / Ormancılık / Balıkçılık Sektörlerinde Yanma Sabit Yanma Arazi taşıtları ve diğer makineler Ulusal Balıkçılık Askeri ve Diğer Yanma Askeri Sabit Yanma Diğer Mobil Askeri Dâhil Kaçak Emisyonları Kömür Madenciliği, Kömürün Taşınması ve Katı Yakıt Nakliyatı Fosil Yakıt Arama, Üretim ve Nakliyesi Rafinericilik ve Depolama Petrol ürünleri dağıtımı Doğal Gaz Dağıtımı Atmosfere karışma ve parlama Diğer Kaçak Emisyonlar Jeotermal Enerji Üretimi, Turf ve Diğer Enerji İstihracından Kaynaklanan Endüstriyel Süreçler Çimento İmalatı Kireç Üretimi Kireçtaşı ve Dolomit Kullanımı Soda Külü Üretimi ve Kullanımı Asfalt Kaplama Asfaltla Yol Kaplama Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report ii

4 Taşocakları ve Maden İşletmeleri İnşaat ve Yıkım Madeni Ürünlerin Depolanması, İşlenmesi ve Taşınması Kimya Sanayi (Prosesler) Demir ve Demir Dışı Metaller (Prosesler) Kâğıt, Ahşap, Gıda ve İçecek Solvent Kullanımı Dekoratif, Evsel Amaçlı ve Endüstriyel Kaplama Uygulamaları Araba Püskürtmesi Yağlama Kuru temizleme Kimyevi Ürünler ve Basım Evsel Amaçlı Solvent Kullanımı Tarım: Canlı Hayvancılıktan Kaynaklanan Emisyonlar Tarım: Kimyevi Gübre, Ürün Kullanımı, Diğer Atık Arazide Katı Atık Bertarafı Atık Su Tıbbi / Endüstriyel / Evsel Atık Yakma Cenaze Yakma (Kremasyon) Küçük Ölçekli Atık Yakma Diğer (Ulusal Toplamda Yer Alan) Diğer ve Doğal Kaynaklar (Ulusal Toplamda Yer Almayan) Ulusal Envanterin Hazırlanması Sürecinin Uygulamaya İlişkin Yönleri Giriş COPERT Modeli Excel Şablonları Temel Eylemler ve Sonraki Adımlar Envanter Altyapı Modelinin Tamamlanması Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Emisyon Envanter Ekibinin Oluşturulması Veri Temininde Temel İrtibat Noktasının Belirlenmesi Önerilen Yöntemlerin Karara Bağlanması Daha Fazla Bilgiye İhtiyaç Duyulan Temel Veri Setleri Avusturya... 3 Bulgaristan... 3 Hırvatistan... 3 Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report iii

5 Danimarka... 3 Finlandiya... 3 Fransa... 4 İrlanda 4 Hollanda... 4 Norveç... 4 Polonya... 4 Portekiz... 5 Slovenya... 5 İsviçre 5 Birleşik Krallık... 5 Introduction : Electricity Generation and Industrial Emissions (NFR 1A1, 1A2, 1B, 2, 3) : Aviation (1A3ai, 1A3aii) : Road Transport (1A3b) : Rail and Shipping (1A3c, 1A3d) : Commercial/Residential Combustion, Combustion in Agriculture/Forestry/Fishing, Military Stationary Combustion (1A4a, 1A4b, 1A4c, 1A5a) : Mobile Machinery (Industrial, Domestic, Military) : Fugitive Emissions (1B) : Industrial Processes (2A), Chemical Industry Processes (2B), Ferrous and Non- Ferrous Metal Processes (2C), Processes in Paper, Wood, Food and Drink (2D), and Other Processes (2E-2G) : Solvent Use (3A) : Agriculture, Livestock (4B) and Crops (4D) : Waste (6) : Other and Natural Sources (7 and 11) Introduction Data Extraction for NEC Submission Data Extraction for Input into Projections Modelling ANNEXES Annex 1 National Emissions Inventory Systems in EuropeHata! Yer işareti tanımlanmamış. Annex 2 Data Providers Questionnaires... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Annex 3 Methodologies, Current Status of Input Data and Gap AnalysisHata! Yer işareti tanımlanma Annex 4 MoEF, TÜİK and Access to the TÜİK Emissions Inventory DatabaseHata! Yer işareti tanım Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report iv

6 TABLES Table 2-1 Data Quality Objectives... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Table 3-1 National Inventory Systems in EuropeHata! Yer işareti tanımlanmamış. Table 3-2 Recommended Contents of an IIR... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Table 4-1 Emissions of NOx from Turkey... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Table 4-2 Emissions of NMVOC from Turkey.. Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Table 8-1 QA/QC Table in Excel Calculation SheetsHata! Yer işareti tanımlanmamış. FIGURES Figure 5-1 Centralised Emissions Inventory SystemHata! Yer işareti tanımlanmamış. Figure 5-2 Two-Stream Emissions Inventory SystemHata! Yer işareti tanımlanmamış. Figure 5-3 An Inventory System with Defined ResponsibilitiesHata! Yer işareti tanımlanmamış. Figure 5-4 An Inventory System with Sharing of Processed DataHata! Yer işareti tanımlanmamış. Figure 5-5 Inventory System with Sharing of Input DataHata! Yer işareti tanımlanmamış. Figure 6-1 Typical Annual Inventory Cycle... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report v

7 AQ CEIP CH 4 CO CO2 COPERT CRF EC EEA EI EU GHG IE IIR IPCC IPPC LRTAP MOU N 2 O Uygun Değil NE NEC NECD NIR NFR NH 3 NMVOCs HAYIR NO x NKE QA/QC SNAP SO 2 TCCCA TFEIP ToR TÜİK UNFCCC Hava Kalitesi KISALTMALAR Emisyon Envanter ve Projeksiyonları Merkezi Metan Karbon Monoksit Karbondioksit Karayolu Taşımacılığından Kaynaklanan Emisyonların Hesaplanmasına Yönelik Bilgisayar Programı Ortak Rapor Formatı Avrupa Komisyonu Avrupa Çevre Ajansı Emisyon Envanteri Avrupa Birliği Sera Gazı Başka Yerlerde Geçen Bilgi Amaçlı Envanter Raporu Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü Hava Kirliliğine Yol Açan Maddelerin Uzun Mesafelere Taşınması Mutabakat Zaptı Azot Oksit Uygun Değil Hesaplanmadı Ulusal Emisyon Tavanı Ulusal Emisyon Tavanları Yönergesi Ulusal Envanter Raporu Raporlama için İsimlendirme Amonyak Metan Harici Uçucu Organik Bileşenler Meydana Gelmeyen Azot Oksitleri Anahtar Personel Dışı Uzman Kalite Güvence / Kalite Kontrol Seçilmiş Hava Kirleticilerine Ait İsim Listesi Sülfür dioksit Şeffaflık, Uyumluluk, Karşılaştırılabilirlik, Bütünlük, Kesinlik Emisyon Envanter ve Projeksiyonları Görev Ekibi Görev Tanımı Türkiye İstatistik Kurumu Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Konvansiyonu Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report vi

8 UYGULAMA ÖZETİ Bu rapor Faaliyet 1.3: Türkiye'nin Emisyon Envanteri ile İlgili Durumu ve Faaliyet 1.5: Seçilmiş emisyon envanteri yöntemleri için Veri Boşluk Analizi başlıklı faaliyetlerin sonuçlarını sunmak amacıyla kaleme alınmıştır. Sözü geçen faaliyetler birbiriyle çok yakından ilişkili olduklarından her iki faaliyetin çıktılarını Proje Denetim Raporu ve ToR kapsamında belirtildiği gibi iki ayrı rapor yerine tek bir rapor halinde sunmak daha mantıklı görünmektedir. Rapor Haziran 2011 ortasındaki durumu açıklayacak şekilde düzenlenmiş ancak Temmuz ayında (Çevre Bakanlığı ve TÜİK ile yürütülen tartışmalar ışığında) envanter altyapısıyla ilgili 5. Bölüm, Envanter hazırlık aşamasında kullanılması muhtemel metodolojik katmanları tanımlayan EK 3 ve TÜİK emisyon envanteri veritabanına erişimle ilgili bazı konuları ele alan EK 4 de eklenerek revize edilmiştir. Rapor büyük ölçüde emisyon envanterlerinin durumunu ve ilgili dönem itibariyle NEC envanteri veri boşlukları ile ilgili anlayışı yansıtmaktadır. TA Projesi ile ilgili çalışmalarda 2011 yaz ve güz döneminde ilerleme sağlanacağından envanter durumu ve veri boşlukları hakkındaki algı da buna paralel bir değişim gösterecektir. Sonraki Envanter Raporu (Teknik Rapor No: 3) envanter durumu ile ilgili kesin bir beyan içerecektir. Ayrıca ilgili Envanter Hazırlık Kılavuzu da bu Kılavuzun temel bileşenlerinden biri olan Envanter İyileştirme Planı vasıtasıyla envanterin gelecek yıllarda daha kesin bilgiler sunmasını sağlayacak şekilde veri güçlendirmesine ihtiyaç duyulan alanları belirtecektir. (Kılavuz gelecekte edinilmesi gereken veri setleri hakkında öneriler içerecektir.) Ulusal emisyon envanter sisteminin oluşturulması ve sürdürülmesine yönelik en iyi uygulamaların genel bir değerlendirmesine yer verilmektedir. Özellikle, emisyon envanterleri bağlamında kalite tanımına ve kalitenin sürdürülmesini ve belgelenmesini sağlamak için kullanılabilecek yöntemler hakkında bilgiye yer verilmektedir. Envanter altyapısına özel önem verilmektedir. Bunun nedeni Türkiye söz konusu olduğunda mevcut sistemler, araçlar ve modeller hakkındaki verinin akışı ve kullanımını en iyileştirecek bir altyapının kurulması sırasında özel güçlüklerle karşılaşılacağının kabul edilmesidir. Bununla ilgili olarak birkaç seçenek sunulmaktadır. Haziran ayının sonları, Temmuz ayının başlarındaki altyapı durumu hakkında bir kavrayış edinilmiş olmakla birlikte operasyonel sorumluluklar halen daha teyide muhtaç durumdadır. Veri toplama sürecine ancak altyapı oturtulduktan sonra geçilebilecektir. Verilerin kullanılabilirliğine ilişkin kapsamlı bir değerlendirmeye yer verilmektedir. Bu sayede her sektör bazında emisyonların hesaplanabilmesine yönelik bir yaklaşım benimsenebilecektir. Ancak benimsenecek yaklaşımların daha fazla bilgi ve verinin kullanılabilir hale gelmesiyle birlikte envanter derleme sürecinde ayrıntılı hale getirilmesi ve üzerlerinde uygun değişiklikler yapılması beklenmektedir. Neredeyse tüm emisyon kaynakları ile ilgili olarak, eldeki verilerin makul ölçüde emisyon tahmin ve hesaplamasına izin verecek düzeyde olduğu görülmektedir. Endüstriyel kaynakların pek çoğu için nokta kaynak verileri mevcuttur ve bu da görece yüksek kesinlikte emisyon hesaplamalarının beklenebileceğini göstermektedir. Bazı anahtar veri setleri halen daha kullanılabilir durumda değildir. Örneğin: Canlı hayvan sayıları ve hayvan gübresi yönetim uygulamaları hakkında elde ne tür bilgiler bulunduğu halen daha açık değildir. Bunlar en büyük kaynak sektör olması beklenen tarımdan kaynaklanan NH 3 emisyonlarının hesaplanabilmesi için çok önemli verilerdir. Mobil makine sayıları hakkındaki kaliteli verilerin çok düşük düzeyde olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, bu makinelerin kullanım süreleri (veya yıllık yakıt tüketimleri) hakkında sahip olunan verilerin gerçek durumu yansıttığı şüphelidir. Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report vii

9 Bu durum beraberinde yeni güçlükler getirmektedir ama bu da emisyon envanterleri söz konusu olduğunda sıkça karşılaşılan bir durumdur. Yağlama-temizleme faaliyetlerinde kullanılan solventler hakkında ya hiç bilgi olmadığı ya da mevcut bilgilerin çok az olduğu görülmektedir. Bu durum önemli bir NMVOC kaynağı olabilir. Veri sağlayıcılarla devam eden tartışmaların tüm kaynaklar hakkında kullanılabilir veri temini konusundaki durumun açıklığa kavuşturulmasına yardımcı olması umut edilmektedir. Raporda bazı öneriler sunulmuş ancak birkaç temel faaliyet belirlenmiştir. Bunlar veri toplama faaliyetlerinin olabildiğince erken bir şekilde başlatılması ihtiyacının sonucu olarak ortaya çıkmıştır: Envanter Altyapısının Tamamlanması: Bunun için çok daha zor kararlar alınması gerektiğinin farkındayız. Ancak envanter için gerekli verilerin ne şekilde toplanacağını belirleyeceğinden envanter yapısının olabildiğince hızlı bir şekilde tamamlanması gerekmektedir. Envanter Ekibinin Belirlenmesi: Şimdi, yukarıda açıklanan süreçte görev alacak kişilerin ve bu kişilerin üstleneceği rollerin belirlenebilmesi için bir envanter ekibinin oluşturulması önem taşımaktadır. Böylece envanter oluşturma çalışmalarının farklı kısımlarında yer alacak (ve Eşleştirme Projesi kapsamındaki eğitimlerin verimli bir şekilde gerçekleştirilmesine yardım edecek) uygun kişilerin görevlendirilmesi sağlanacaktır. Veri Temini için İrtibat Noktalarının Belirlenmesi: Envanter projesi çok kısa bir süre içinde veri toplama aşamasına geçecektir. Dolayısıyla, bir veri sağlayıcı listesine ihtiyaç duyulacaktır. Kaynak Veriler Hakkında Daha Fazla Bilgi: Kaynak veriler hakkında daha fazla bilgiye ihtiyaç duyulan birkaç alan vardır. Bu sorunun çözüme kavuşturulmasının önümüzdeki birkaç ay boyunca veri sağlayıcıları ile devam edecek tartışmaların bir parçasını oluşturması beklenmektedir. Ancak anahtar öneme sahip kaynak veri setleri hakkında bazı önemli bilgi eksikleri bulunduğundan bazı alanlar öncelikli olarak hedeflenecektir. Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report viii

10 Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report ix

11 1 BU RAPORUN AMAÇLARI VE BAĞLAMI Bu projenin 1.2 sayılı Faaliyeti kapsamında emisyon envanterine yönelik taslak metodolojiler derlenmiş ve potansiyel veri sağlayıcılarına yönelik bir atölye çalışması düzenlenmiştir. Bu faaliyetin temel çıktısı söz konusu atölye çalışmasına katılanlarca doldurulan veri formları olmuştur. Veri toplamaya yönelik bu soru formları yalnızca mevcut veri setlerinin kullanılabilirlik durumu hakkında değil, aynı zamanda verilerin kalitesi ve bütünlüğü konusunda da iyi bir gösterge sunmaktadır. Projenin sonraki adımları emisyon envanterleri ile ilgili olarak Türkiye'nin durumu hakkında bilgi veren bir rapor hazırlamak (Faaliyet 1.3), bir veri boşluk analizi gerçekleştirmek ve bu boşluk analizinden yola çıkarak hesaplama yöntemlerine ilişkin bir rapor düzenlemek (Faaliyet 1.5) şeklinde belirlenmiştir. Bu faaliyetler proje Başlangıç Raporu ve Görev Tanımlarında birbirinden ayrı şekilde listelenmektedir. Ancak, ayrı ayrı listelenmelerine rağmen, bu faaliyetler birbiriyle yakından ilişkilidir ve bu nedenle bu iki faaliyetin birleşik tek bir rapor halinde raporlanması mantıklı bulunmuştur. Bu rapor 1.3 ve 1.5 sayılı faaliyetlerin her ikisinin çıktılarını sunacak şekilde yazılmış olduğundan bir dizi farklı özelliği içinde barındırmaktadır: Ulusal emisyon envanteri sistemine giriş (genel olarak emisyon envanterleri hakkında kapsamlı bir arka plan bilgisi sunmaktadır) Emisyon envanterleri, özellikle de ulusal bir sistemin inşası bakımından Türkiye deki durum Her emisyon kaynağı kategorisiyle ilgili verilerin kullanılabilirliği ve bu kaynakların her biri için önerilen hesaplama yöntemleri Türkiye deki durumun değerlendirilmesi ile amaçlanan Ulusal Emisyon Tavanları (NEC) envanterinin nasıl geliştirilmesi gerektiği ve bir ulusal envanter sisteminin nasıl oturtulacağı konusunda öneriler geliştirmektir. Ancak bu önerileri ve ifade ettikleri önemi anlamak için genel olarak emisyon envanter sistemi hakkında da makul düzeyde bir bilgi sahibi olunması zorunludur. Dolayısıyla, bu rapor genel olarak emisyon envanter sisteminin kısaca tanıtılmasıyla başlamakta (Bölüm 2) ve Avrupa daki diğer ülkelerden derlenen bazı örnekler sunmaktadır (Bölüm 3). Bu sayede kurulmakta olan Türk ulusal envanter sistemi için geçerli en iyi uygulamalar ve hedeflerin neler olabileceğine ilişkin iyi bir temel oluşturulmaktadır. Bu arka plan bilgisinden sonra Türkiye'de hali hazırda uygulanmakta olan sistemleri ve kullanılmakta olan araçları değerlendirmek (Bölüm 4) ve NEC emisyon envanteri altyapısıyla ilgili bazı seçenekler üzerinde durmak (Bölüm 5) mümkün hale gelecektir. Bölüm 6 envanter derleme sürecini ilgilendiren diğer pratik konulardan bazılarını ele almaktadır. Ulusal sistemin tasarımı sürecinde alınması gereken ve yalnızca bu proje kapsamında ileride yürütülecek çalışmalar için değil, aynı zamanda NEC emisyon envanteri ile ilişkili tüm çalışmalar için önemli yansımaları olacak bazı temel kararlar alınması gerekmektedir. Bölüm 7 de her emisyon kaynağı kategorisi ayrı bir kısımda ele alınmakta ve veri kullanılabilirliği, veri kalitesi ve veri bütünlüğü konusundaki mevcut bilgiler gözden geçirilmektedir. Bahsi geçen bu veri setleri ile çalışırken yararlanılacak yöntemler üzerinde önerilerde bulunmak ve çözüme kavuşturulması gerekebilecek veri boşluklarını not etmek bu şekilde mümkün olacaktır. Bu bölümde ele alınan her kaynak veri boşlukları hakkında bir özetle ve genel bir sinopsis ile özetlenmektedir. Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report 1

12 Yöntemle ilgili bu kısımlar sabit hesaplama yöntemlerinden ziyade genel değerlendirmeler veya yaklaşımlar olarak sunulmaktadır. Bunun nedeni burada belirtilen veri boşluklarının veya verilerle ilgili olarak dile getirilmiş olan diğer sorunların çözüme kavuşturulmasının mümkün olup olmadığını anlamak için seçilen veri sağlayıcılar ile bu rapor doğrultusunda ayrıntılı tartışmalar yapılmasına gerek duyulacak olmasıdır. Söz konusu tartışma ve incelemeler Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 11 Temmuz 2011 günü başlayan hafta içinde düzenlenmesi planlanan paydaşlar atölye çalışmasına katılacak diğer önemli kontaklar ve tek tek veri sağlayıcıları ile yürütülecektir. Bu görüşmelerden sonra kullanılacak olan emisyon hesaplama yöntemleri hakkında daha kesin konuşmak mümkün olacaktır. Ancak nihai hesaplama yöntemleri büyük ölçüde önceden öngörülen süreler içinde kullanılabilir hale getirilen verilere ve bu verilerin kalitesine bağlı olacaktır. Anahtar eylemler ve sonraki adımlar Bölüm 9 da anlatılmaktadır. Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report 2

13 2 ULUSAL EMİSYON ENVANTERİ SİSTEMİNE GİRİŞ 2.1 Giriş Bir emisyon envanterini derlemeden önce oluşturulacak sistemle ilgili bazı temel kararlar alınması gerekmektedir. Bu rapor genel olarak ulusal sistemler, özel olarak ise bu konuda Türkiye'de geçerli olan durum hakkında bir arka plan bilgisi sunmayı amaçlamaktadır. Bu sayede geliştirilecek öneriler tam olarak anlaşılır hale gelecektir. 2.2 Bir envanter Yönetim Sisteminin Oluşturulması İyi envanter yönetimi ilkelerine sadık kalmak yüksek kalitede envanter verilerinin etkin bir şekilde ve zamanında temin edilmesini sağlayacaktır. Bu nedenle ulusal emisyon envanterinin genel işleyişi açısından bir envanter yönetim sisteminin oluşturulması büyük önem arz etmektedir. Bir envanter yönetim sistemi tipik olarak aşağıdakileri içermektedir: Veri teslimi için öngörülen tarihlere ve kalite düzeyine sadık kalınması için anahtar faaliyetlere ve kaynaklara odaklanmaya imkân veren açık ve anlaşılır bir envanter süreci; Kurumsal düzenlemeler: Envanterin öngörülen tarihte ve belirlenen kalite standartlarına uygun şekilde hazırlanmasına yönelik roller ve sorumluluklar açık bir şekilde tanımlanmış olmalıdır; Verilerin amaca uygunluğunu sağlayan bir kalite çerçevesi İlerideki kısımlarda (yukarıdaki ikinci madde de belirtilen,) giriş verilerinin temin edilmesiyle ilişkili düzenlemeler ve veri akışının oluşturulması ve sürdürülmesi yöntemleri ele alınmaktadır. Ayrıca emisyon envanterlerinde uyulması gereken kalite kriterleri de yine ilerleyen kısımlarda açıklanmaktadır. Bu kapsamda diğer Avrupa ülkelerinde uygulanmakta olan sistemler hakkında da bilgi verilmektedir. Bu rapordaki bilgiler çok çeşitli kaynaklardan yararlanılarak bir araya getirilmiştir. Ancak EMEP/EEA Emisyon Envanteri Kılavuzunun 6. Bölümünde (Envanter yönetimi, Kalite Güvence ve Kalite Kontrolünün iyileştirilmesi) önemli bilgi kaynaklarına yer verilmektedir. Başvuru için belgenin tamamına aşağıdaki adresten ulaşılabilir: /part-a-general-guidance-chapters/6-inventory-management-improvement-and-qaqc.pdf 2.3 Envanter Süreci Envanter süreci emisyon envanterinin derlenmesiyle ilgili görevler, sorumluluklar ve faaliyetlerin ayrıntılarını içermektedir. Bu süreç genellikle envanter derleme çalışmalarında yer alan herkesin envanterin nasıl oluşturulacağı konusunda açık bir fikir sahibi olmasını sağlayacak ölçüde ayrıntı içerecek şekilde hazırlanmaktadır. Süreç farklı unsurları içinde arındırmakta olup bunlar aşağıdaki şekilde özetlenebilir: Envanter Ekibi: Envanter ekibini, yönetim zincirini, her üyenin sorumluluklarını ve üyelerin görevlerini yerine getirmek için ihtiyaç duyacakları becerileri veya eğitimleri açık ve anlaşılır bir şekilde tanımlamak büyük önem taşımaktadır. Zor kararlar alınmasını gerektirecek durumlar söz konusu olacağından böyle zamanlarda envanterin belli bir kısmının gözetiminden, derlenmesinden ve raporlanmasından sorumlu kişinin önerilerine başvurulabilir. Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report 3

14 Zaman Planı: Envanterler genellikle yıllık olarak güncellenir ve envantere ilişkin görevler farklı tarihlerde raporlamaya izin verecek şekilde safhalara ayrılır. NEC raporlaması için öngörülen son tarih her yılın 31 Aralık günüdür (pratikte bunun anlamı raporlamanın insanların Yılbaşı tatiline çıkmasından önce gerçekleştirilmesi gerektiğidir). Bu durumda veri toplama süreci muhtemelen Temmuz ayında başlarken derleme süreci de Ekim-Aralık ayları arasında gerçekleşecektir. Yıllık envanter döngüsüne dâhil edilmesi gereken bunların dışında daha pek çok faaliyet vardır. Örneğin veri toplama süreci başlamadan önce envanterin mutlaka gözden geçirilmesi ve yapılması gereken değişiklikler ve iyileştirmelerin belirlenmesi gerekmektedir. Bunun nedeni envantere yeni veya farklı verilerin ilave etme gereğinin doğabilecek olmasıdır. Ayrıca kalite kontrol faaliyetleri ve olası onay ve doğrulama çalışmaları için gerekli zamanın da düzenlenmesi gerekmektedir. Veri Akışının Ayrıntıları: Envanter ekibine neyin, kim tarafından ve ne zaman sağlanacağı açık bir şekilde belgelendirilmelidir. Ayrıca envanter ekibinin raporlama sorumluluklarının ve NEC Yönergesi gereğince gerçekleştirilmesi gerekenlerin yanı sıra diğer Resmi Kuruluşlara sunulacak raporları da içerecek şekilde) sunumlarda atılması gereken pratik adımların da açık ve anlaşılır bir şekilde belgelendirilmesi şarttır. Sürecin bu şekilde belgelendirilmesindeki amaçlardan biri de ekibe yeni katılan herhangi birisinin ekip çalışmasına hızlı bir şekilde intibak edebilmek için ihtiyaç duyacağı bilgilere kolayca ulaşmasını sağlamaktır. Ayrıca, bu sayede, ekipten ayrılan birinin sorumluluğundaki görevlerin hangi aşamada kaldığı da takip edilebilecek ve envanter ekibi bu kişinin görevlerini kaldığı yerden devam ettirebilecektir. Göz önünde bulundurulması gereken, yöntemlerin ayrıntılı hale getirilmesi ve emisyon hesaplamalarına temel teşkil eden varsayımların belirlenmesi gibi başka konular da vardır. Ancak bu genellikle hesaplama sayfalarında şeffaflığa önem verilmesi ve yıllık bir yöntem raporu hazırlanmasıyla sağlanır (bkz., Bölüm ve 3.2). 2.4 Kurumsal düzenlemeler: Envanter Görevlerinin Belirlenmesi ve İşbirliği Emisyon envanterlerinin derlenmesinde pek çok kurum veya paydaş gerek veri gerekse uzmanlık bakımından sürece katkıda bulunur. Sürece bu şekilde dâhil olan farklı kurumlar arasındaki ilişkilerin açık bir şekilde tanımlanması ve ardından bu kurumlar arasında resmi bir anlaşmalar sisteminin tesis edilmesi iyi bir uygulama yaklaşımıdır. Bu anlaşmalar kimin neyi ne zaman yapacağını ve belirtilen sorumlulukların yerine getirilmemesi durumunda neler olacağını tanımlamalıdır. Resmi mevzuat ve anlaşmalar bu tür düzenlemelere örnek olarak gösterilebilir; ancak burada bizim açımızdan konuyla en ilgili olanı bir Mutabakat Zaptıdır (MuZ). MuZ taraflar arasında imzalanmış iki veya çok taraflı bir anlaşmayı ifade etmektedir. Mutabakat Zaptı taraflar arasında herhangi bir konuda eyleme girişme yönünde irade ortaklığı bulunduğunu gösterir ancak tarafların yasal bir taahhüt altına girmeyi kabul ettikleri anlamına gelmeyebilir. Bu, centilmenlik anlaşması olarak anılan anlaşmanın daha resmi bir türü olmakla birlikte bazı durumlarda anlaşma metnine bağlı olarak bir sözleşmenin yasal bağlayıcılığından yoksundur. Mutabakat Zabıtları genellikle envanter ekibine veri temini ile ilgili bir anlaşmayı belgelemek amacıyla kullanılmaktadır. Ancak envanter derleme sürecinin diğer safhaları ile ilgili de olabilir. Bunun yerine sözlü veya yazılı olarak yapılan, centilmenlik sözleşmesi gibi başka alternatifler de kullanılabilir. Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report 4

15 Envanter derleme sürecinden sorumlu birimin raporlama yükümlülüğünü zamanında ve istenen kalitede yerine getirebilmesini sağlamak amacıyla bir kurumsal düzenlemeler sistemi ile desteklenmesi iyi bir uygulama yaklaşımıdır. Böylece sorumlu birim ihtiyaç duyacağı tüm verilerin zamanında ve gerektiği şekilde teslim edilmesini sağlayacaktır. İlgili veri akış süreçlerinin bir şemasını oluşturmak genellikle çok yardımcı olmaktadır. Bir mutabakat zaptında veya sözleşmede aşağıdakilerin bulunması iyi bir uygulama yaklaşımıdır: Veri sağlayıcısının ve veri derleyicisinin atamış oldukları irtibat kişileri veya (eposta) adresleri; Üzerinde anlaşmaya varılmış bir veri formatı (metin dosyası, çalışma sayfası veya veri tabanı dosyası veya başka bir format); Bu formatın içeriği, Bir son teslim tarihi; Kalite Güvence / Kalite Kontrol prosedürleri sonucunda elde edilen bulguların düzenlenmesine ilişkin bir prosedür. Ayrıca, bu anlaşmada veri sağlayıcısının verileri veri protokolünde anlaşmaya varıldığı şekilde sunamaması durumunda neler olacağına ilişkin kısa bir tanıma yer verilmesi de önerilir. Böyle durumlarda envanter derleyicisinin ilgili kaynak kategorisi için en azından bir ön tahmin yapacak şekilde bu verilerin yaklaşık değerini hesaplamaktan başka bir seçeneği bulunmamaktadır. 2.5 Kalite Çerçevesi Emisyon envanterinin derlenmesi sürecinin en önemli parçalarından biri yüksek veri kalitesinin sağlanmasıdır. Emisyon envanterleri bağlamında kullanıldığında kalite terimi bazı özel kriterler yardımıyla değerlendirilebilir. Bunlar ilerleyen kısımlarda açıklanmaktadır Emisyon Envanterlerinde Kalite Kriterleri (TCCCA) Bir emisyon envanterinin genel kalitesini değerlendirmek için kullanılabilecek birkaç kriter bulunmaktadır. Bunlar şeffaflık, uyumluluk, karşılaştırılabilirlik, bütünlük ve kesinliktir. Bu terimlerin her biri emisyon envanteri derleme süreci bağlamında kullanıldığında özel bir anlam ifade etmektedir: Şeffaflık Şeffaflık dokümantasyonun (veya çalışma sayfalarındaki / veri tabanlarındaki yorumların) envanter verilerine uygun ve paralel şekilde düzenlenmiş olması gerektiğini ve verilerin envanter derleyicisi dışındaki kişi veya grupların anlayabileceği şekilde ve iyi uygulama koşullarına uygun olarak yeterli ayrıntı seviyesinde raporlanması gerektiğini ifade etmektedir. Emisyon raporlamasında şeffaflık envanterin etkin bir şekilde kullanılabilmesinin, incelenebilmesinin ve sürekli olarak geliştirilebilmesinin temel koşuludur. Uyumluluk Uyumluluk farklı envanter yılları, kirleticiler ve kaynak kategorileri için yapılan tahminlerin yıllar ve kaynak kategorileri bazında içerdiği farkların emisyon seviyelerindeki gerçek farkları yansıtacak şekilde yapılmış olması gerektiğini ifade etmektedir. Yıllık emisyonlar tüm yıllar için olabildiği ölçüde aynı yöntem ve veri kaynakları kullanılarak hesaplanmalı ve ortaya çıkan eğilimler yöntem farklılıklarından ileri gelen değişiklikleri değil emisyonlardaki gerçek dalgalanmaları yansıtmalıdır. Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report 5

16 Uyumluluğu sağlamanın en pratik yolu girilen tüm verilerin tek bir merkezi envanter sisteminde tutulduğundan emin olmaktır (hem hava kalitesi emisyon tahminleri hem de sera gazı emisyon tahminleri için). Karşılaştırılabilirlik Karşılaştırılabilirlik envanterin diğer envanterlerle karşılaştırılmasına imkân verecek şekilde düzenlenmesi gerektiğine işaret eder. Bu ise kabul gören raporlama yapıları kullanılarak veya kaynak tanımlarının uluslar arası raporlamada kullanılan kaynak tanımlarıyla uyumlu olması sağlanarak gerçekleştirilebilir. NEC envanteri söz konusu olduğunda çıktıların NFR raporlama formatı ve aşağıdaki CEIP web sitesinde verilen şablonlar kullanılarak biçimlendirilmesi gerekmektedir: Bütünlük Bütünlük yapılan hesaplamaların tüm kirleticiler, ilgili tüm kaynak kategorileri, tüm yıllar ve envanteri ilgilendiren alanın tümü için eksiksiz bir şekilde raporlanması gerektiğini ifade eder. Kesinlik Kesinlik emisyonların sistematik olarak fazla veya eksik hesaplanmaması gerektiğini ifade eder. Bunun anlamı, Tarafların envanter tahminlerindeki sapmaları ortadan kaldırarak belirsizliği en aza indirmek için gayret gösterecekleridir. Bazı zamanlarda dikkate alınması gereken bir diğer kalite kriteri ise emisyon envanterinin zamana-duyarlı olması, yani veriler ve hesaplamaların hangi zaman aralığı için kullanıldığı ve yapıldığının açıkça belirtilmiş olması zorunluluğudur. NEC için (ve UNFCCC gerekleri doğrultusunda) derlenen emisyon envanterleri söz konusu olduğunda zaman aralığı yıllık olmalıdır. Bu da, ulusal düzeydeki emisyon envanterlerinin ezici çoğunluğu için geçerli olan durumdur. Çoğu ülke 1990 yılından bu yana NEC yönergesi uyarınca (NEC gerçekte daha uzun dönemli bir raporlama öngörüyor olmasına rağmen) yıllık rapor sunmaktadır Veri Kalitesi Hedefleri Bir emisyon envanterinden beklenen kalite kriterlerini yukarıdaki şekilde tanımladığımıza göre, şimdi istenilen bu kalite düzeyinin nasıl tanımlanması gerektiğini ve istenilen bu kalite seviyelerinin her bir kalite kriterini karşılaması için alınması gereken tedbirlerin neler olduğunu anlamak büyük önem taşımaktadır. Aşağıdaki tablo yukarıda açıklanan birbirinden farklı kalite kriterlerinin her birinin tanımlanmasına ve karşılanmasına izin veren pratik tedbirlerin genel bir değerlendirmesini sunmaktadır. Tablo 2-1 Veri Kalitesi Hedefleri Unsur Veri Kalitesi Hedefleri (Genel) Şeffaflık Herhangi bir envanter tahminini kaynak verilerine, veri sağlayıcılarına ve temel varsayımlara ulaşacak şekilde geriye doğru takip etmeye izin veren yeterli düzeyde belgelendirme ve referans yapısının oluşturulması Yöntemleri, veri kaynaklarını ve önemli eğilimleri, bütünlük ve eksizlik durumunu, kesinlik ve belirsizliği ve envanter değişikliklerini tanımlayan ulusal bir envanter raporunun hazırlanıp sürdürülmesi ve raporlama sırasında uygun bir kaynak sektör dökümü yönteminin kullanılması önemlidir. Bu rapor resmi bir envanter raporu olarak iş görür. Envanteri inceleyenlerce şeffaflıkla ilgili konularda yapılan önerilere bir Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report 6

17 sonraki envanter sunumunda cevap verilmesi. Kalite kontrol prosedürleri sırasında kullanılan kalite kontrolleri, kontrol listeleri ve elektronik kontrol rutinleri hakkında eksiksiz bir dokümantasyon oluşturularak devam ettirilmesi. Uyumluluk Uygulanan yöntemlerin IPCC veya EMEP / EEA Emisyon envanteri Kılavuzlarında tanımlı iyi uygulama örnekleri ile uyumlu olmasının ve kaynak verilerinin ve varsayımların envanter kapsamındaki tüm kirleticiler için zaman serisinin tümünde uyumlu olmasının sağlanması. Farklı çıktılar şeklinde raporlanan tahminler arasındaki uyumsuzlukların ortadan kaldırılması. Bağımsız envanter, istatistik veya ölçüm verileri ile uyumluluğun sağlanması. Karşılaştırılabilirlik Emisyon tahminleri ve raporlamasında üzerinde anlaşmaya varılmış iyi uygulama yöntemlerinin kullanılması Emisyonların ve emisyonlardaki azalmaların emisyon envanterlerinin raporlanmasında kullanılan yaygın formatlara (NFR, CFR, SNAP, vb) uygun olarak kaynak kategorilerine dağıtılması Diğer ülkelerin emisyon envanterleri ila çapraz karşılaştırmaların uygulanması (gösterge değerlendirmeleri ve Zımni Emisyon Faktörü karşılaştırmaları) Bütünlük Envanteri inceleyenlerce bütünlükle (eksiksizlik) ilgili konularda yapılan önerilere bir sonraki envanter sunumunda cevap verilmesi. Her bakımdan eksiksiz bir çıktı (uygun hallerde notasyon açıklamaları dâhil) ve eksiksiz sektörel arka plan verilerinin sağlanması Envanter raporlarında emisyon envanterinin bütünlüğü ve bütünlük durumundaki değişikler ile ilgili bilgilere yer verilmesi Kesinlik Uygun veya daha iyisi, IPCC veya EMP/EEA Emisyon Envanteri Kılavuzları ile uyumlu, sıralı bir yöntem kullanılması Kantitatif belirsizlik hesaplamalarının derlenmiş ve raporlanmış olmasının sağlanması Anahtar kategorilerden emisyonların hesaplanmasında uygun ve uygulanabilir olduğu ölçüde Katman 2 veya daha yüksek katmanlı yöntemlerin kullanımının sağlanması Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report 7

18 3 AVRUPA DAKİ ULUSAL EMİSYON ENVANTER SİSTEMİ 3.1 Giriş Aşağıdaki kısımlarda Avrupa ülkelerinde kullanılmakta olan farklı envanter sistemleri hakkında kısa bilgiler ve değerlendirmeler sunulmaktadır. Bu anlamda, özellikle kalitenin sağlanması bağlamında yaygın olarak kullanılan yaklaşımlara ilişkin bilgilere yer verilmektedir. Kullanılan yaklaşımlar pek çok açıdan benzer unsurlar içermekle birlikte burada sunulan farklı ülkelerde bazı uygulama ve yaklaşım farklılıkları da mevcuttur. Ancak çoğunlukla emisyon envanterlerinin hazırlanmasında en iyi uygulama olduğu düşünülen yaklaşımlar takip edilmektedir. Tablo 3.1 de bazı Avrupa ülkelerinde uygulanmakta olan sistemler kabaca özetlenmektedir. Kalite kriterlerinin her biri ilerleyen kısımlarda daha ayrıntılı bir şekilde ele alınmaktadır. Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report 8

19 Tablo 3-1: Avrupa da Uygulanmakta Olan Ulusal Emisyon Envanteri Sistemleri Karşılaştırılab Ülke Şeffaflık Uyumluluk Bütünlük / Kesinlik ilirlik Sürekli Gelişim Programı, Belirsizlik Avusturya Yıllık Yöntem Raporu Merkezi Sistem NFR Formatı Analizi Bulgaristan Yıllık Yöntem Raporu Merkezi Sistem NFR Formatı Sürekli gelişim programı Sürekli Gelişim Programı (Belirsizlik Hırvatistan Yıllık Yöntem Raporu Merkezi Sistem NFR Formatı Analizi) Sürekli Gelişim Programı, Belirsizlik Danimarka Yıllık Yöntem Raporu Merkezi Sistem NFR Formatı Analizi Sürekli Gelişim Programı, Belirsizlik Finlandiya Yıllık Yöntem Raporu 2 Envanter Sistemi* NFR Formatı Analizi Sürekli Gelişim Programı, Belirsizlik Fransa Yıllık Yöntem Raporu Merkezi Sistem NFR Formatı Analizi Sürekli Gelişim Programı (Belirsizlik İrlanda Yıllık Yöntem Raporu Merkezi Sistem NFR Formatı Analizi) Sürekli Gelişim Programı, Belirsizlik Hollanda Yıllık Yöntem Raporu Merkezi Sistem NFR Formatı Analizi Sürekli Gelişim Programı, Belirsizlik Norveç Yıllık Yöntem Raporu Merkezi Sistem NFR Formatı Analizi Sürekli Gelişim Programı (Belirsizlik Polonya Yıllık Yöntem Raporu Merkezi Sistem NFR Formatı Analizi) Sürekli Gelişim Programı (Belirsizlik Portekiz Yıllık Yöntem Raporu Merkezi Sistem NFR Formatı Analizi) Slovenya Yıllık Yöntem Raporu Merkezi Sistem NFR Formatı Sürekli gelişim programı İsviçre Yıllık Yöntem Raporu Merkezi Sistem NFR Formatı Sürekli gelişim programı Birleşik Krallık Yıllık Yöntem Raporu Merkezi Sistem NFR Formatı Sürekli Gelişim Programı, Belirsizlik Analizi Notlar Her bakımdan çok kaliteli bir envanter (ödüllü) İyi kalitede raporlama (ödüllü) Yüksek seviyede bütünlük ve kesinlik Yenilikçi AQ/GHG bileşimi raporlama (ödüllü) Yüksek bütünlüklü ve çekici görünümlü raporlama (ödüllü) Yüksek bütünlük ve iyi bir kapsamlı envanter İyi raporlama ve bütünlük / kesinlik (ödüllü) Yüksek bütünlük ve iyi bir kapsamlı envanter * Finlandiya AQ ve GHG emisyon envanterleri için ayrı veritabanları kullanmaktadır. Her iki veritabanında da SOx, NOx, NMVOC, CO, partiküller, CO 2 CH 4 ve N 2O bulunmakta ve birbirlerine göre kontrol edilmek üzere kullanılmaktadır. Ancak Finlandiya daki baş envanter derleyicisi ülke nüfusunun 5 milyon olduğunu ve bu nedenle envanterde işlenecek daha az veri bulunduğunu not etmiştir. Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report 9

20 3.2 Şeffaflık Burada listelenen ülkelerin tümü yıllık bazda yöntem raporu oluşturmaktadır. Bunun en önemli nedeni bu ülkelerin tümünün LRTAP Konvansiyonu kapsamında IIR (Bilgi Amaçlı Envanter Raporu) adı verilen yıllık bir rapor sunuyor olmasıdır. IIR raporunun içeriği hakkındaki kılavuza adresinden ulaşılabilir. Bu rapor aşağıdaki Tablo 3.2 de listelenen kalemlerden oluşmaktadır. Tablo 3-2: IIR Kapsamında Yer Alması Önerilen İçerik Yönetici Özeti Bölüm 1. Giriş 1.1. Ulusal Envanter Arka Plan Bilgisi 1.2. Kurumsal Düzenlemeler 1.3. Envanter Hazırlama Süreci 1.4. Yöntemler ve Veri Kaynakları 1.5. Temel Kategoriler 1.6. Kalite Güvence / Kalite Kontrol ve Doğrulama Yöntemleri 1.7. Genel Belirsizlik Değerlendirmesi 1.8. Genel Bütünlük Değerlendirmesi Bölüm 2: Temel Trendlerin Açıklanması Bölüm 3-9: Sektörel Yöntemler: 3. Enerji 4. Endüstriyel Süreçler 5. Solvent ve diğer ürün kullanımı 6. Tarım 7. Arazi kullanımı, arazi kullanımındaki değişim 8. Atık 9. Diğer ve Doğal Kaynaklar Bölüm 10: Yeniden Hesaplamalar, Gelişmeler ve Planlanan Gelişmeler Bölüm 11: Tahminler Referanslar Ek 1: Anahtar Kategori Analizi Ek 2: Tekil kaynak kategorilerine ait ayrıntılı yöntem tanımları Ek 3: NE & IE ve (potansiyel) hava kirletici madde emisyonlarının kullanımı hariç, bütünlüğün daha fazla ayrıntılandırılması Ek 4: Ulusal enerji dengesi (isteğe bağlı gözden geçirme süreci için yararlı) Ek 5: IIR sunumunun parçası olarak düşünülecek ek bilgiler 3.3 Ek 6: Diğer ekler Görülebileceği gibi, bu rapor envanter metodolojisinin kapsamlı ve şeffaf bir açıklamasını sunmaktadır. Türk ulusal envanter sisteminin de bu iyi uygulama örneğini takip etmesi ve yıllık bazda bir yöntem raporu hazırlaması önerilmektedir. Şeffaflık aynı zamanda hesaplamaların kendisi için de geçerli bir yaklaşımdır ve yukarıdaki ülkelerin hepsi emisyon envanterinin parçası olarak yapılan hesaplamaların kolay anlaşılabilmesine ve takip edilebilmesine izin veren hesaplama yöntemleri kullanmaktadır. Veri formlara tam atıfta bulunmak da bunun bir parçasıdır. Türkiye de uygulanacak NEC emisyon envanteri sisteminde de benzer bir şeffaf yaklaşım amaçlanmakta olup bu konudaki yorumlara 6. Bölümde yer verilmektedir. Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report 10

21 3.4 Uyumluluk Envanter hazırlama sürecinde uyumluluğun sağlanması büyük önem taşımaktadır. Bu, izlenen yöntemin dâhili uyumluluğu için olduğu kadar hava kalitesi ve sera gazı emisyonu envanterleri arasındaki uyumluluk açısından da doğrudur. LRTAP Konvansiyonu kapsamında kullanılan gözden geçirme sürecinin bir parçası olarak gerçekleştirilen kontrollerden biri de LRTAP Konvansiyonu, NEC Yönergesi ve UNFCCC uyarınca raporlanan emisyonların karşılaştırılmasıdır. Açıklama yapılması gereken farklılıklar işaretlenerek vurgulanmaktadır. Finlandiya haricindeki tüm ülkelerde uyumluluk hem hava kalitesi hem de sera gazı emisyonu tahminleri için tek bir merkezi veri tabanı kullanılarak sağlanmaktadır. Bu uygulamada veriler bu merkezi sistemden ulusal ve uluslar arası sistemlere yapılacak farklı raporlamalara uygun, istenilen formatlarda çıktı olarak alınmaktadır. Bu merkezi sistem yaklaşımının kullanılması aynı zamanda emisyon tahminlerinin verimli bir şekilde gerçekleştirilmesine izin verme avantajına da sahiptir. Bunun nedeni tüm emisyon çıktıları için yalnızca tek bir değişikliğe ihtiyaç duyulmasıdır (ister sera gazları ister hava kalitesini kirletici maddeler olsun). Bu durum veri girişi ve yöntem iyileştirmelerinde yapılacak tüm güncellemeler için geçerlidir. Bu merkezi sistem kullanılmadığında hava kalitesi ve sera gazı emisyonu tahminleri farklı varsayımlar, emisyon faktörleri ile ilgili farklı tercihler, boşluk doldurma amaçlı farklı yaklaşımlar ve hatta izlenen farklı yöntemler nedeniyle hızla uyumsuz hale gelebilir. Hatta birbirine uyumlu güncellemeler yapılmaya çalışıldığında iyileştirme çabaları iki katına çıkar. Yukarıdaki tabloda da belirtildiği gibi Finlandiya merkezi olmayan bir sistem kullanmaktadır. Bunun böyle olmasının nedeni Finlandiya da hava kalitesi ve iklim değişikliği konularının iki ayrı bakanlığın sorumluluğu altında olmasıdır. Finlandiya daki baş envanter derleyicisi bunun ideal bir durum olmadığını not etmektedir. Bu nedenle de, bu ülkede iki sistemin mümkün olabildiği ölçüde birbiriyle uyumlu olmasını sağlamak için önemli çaba sarf edilmekte ve Finlandiya nın 5 milyon civarında nüfusa sahip bir ülke olması sebebiyle bunun o kadar büyük bir güçlük çıkarmadığı belirtilmektedir. Yukarıdaki tabloda listesi verilen ülkelerin her birinde uyumluluğu sağlamak için kullanılan altyapı hakkında daha ayrıntılı bilgi EK 1: Avrupa da Uygulanan Ulusal Emisyon Envanteri Sistemleri"nde verilmektedir. 3.5 Karşılaştırılabilirlik Bu ülkelerin hepsi karşılaştırılabilirliği sağlamak için verilerini en son güncellenen NFR raporlama formatına uygun olarak raporlamaktadır. Ancak, bu durum bu ülkelerin hepsinin bu formatı envanter hazırlama sürecinin temel formatı olarak kullanmak zorunda oldukları anlamına gelmemektedir. Bazı envanterlerde hazırlık safhasında tarihsel olarak SNAP formatı kullanılmakta ancak çoğu ülke mevcut kaynaklar ve kullanılabilir durumdaki veriler bakımından kendi ulusal koşullarına uygun olarak oluşturulmuş bir ayrıntı seviyesini kullanmaktadır. Daha sonra emisyon tahminleri raporlama sürecinde NFR formatında bir araya getirilmektedir (veya uygun başka formatlarda). Türkiye'de kullanılacak NEC envanteri sisteminin mevcut kaynaklar ve kullanılabilen verilere duyarlı, mümkün olan en yüksek ayrıntı seviyesinde oluşturulması amaçlanmaktadır. Bu yapıda her kaynağa bir NFR kodu verilecek, böylece emisyon tahminlerinin istenilen NFR formatına kolayca aktarılması sağlanacaktır. Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report 11

22 3.6 Bütünlük / Kesinlik Emisyon tahminlerini iyileştirme ve geliştirme yönünde hiç sonu gelmeyen bir çabanın sergilenmesine ihtiyaç vardır. Bunun anlamı yeni verilerin temini, bilgilerin en son yayınlanmış uluslar arası kılavuzlara uygun olarak güncellenmesi ve envanterdeki zayıf noktaların güçlendirilmeye çalışılmasıdır. Yukarıdaki tabloda listelenen ülkelerin tamamında bir sürekli iyileştirme programı uygulanmaktadır. Bu program ayrıntıda farklılıklar taşısa da esas itibariyle envanterdeki zayıflıkların bir değerlendirmesinin yapılması (kesin olmayan hususlar, eksik tahminler, vb) ve bu zayıflıkların giderilmesine yönelik bir eylem planından meydana gelmektedir. Envanterdeki zayıflıkların tespit edilmesine yardımcı olmak ve uygulanacak iyileştirme eylemlerinin öncelik sırasını belirlemek için çoğu ülke belirsizlik analizlerinden yararlanmaktadır. Bu analiz farklılık içeren ayrıntı seviyelerine uygulanabilmekle birlikte genellikle emisyon envanterlerinde gerekli iyileştirmeleri yapmak için harcanacak çabaların hangi noktalara yoğunlaştırılması gerektiğine ilişkin iyi bir gösterge sunmaktadır. Teknik Yardım projesi kapsamında yer almamakla birlikte ileride NEC emisyon envanterinde bir belirsizlik analizine yer verilmesi önerilmektedir. Başlangıçta bu yalnızca yaklaşık bir tahmin olacak olmasına rağmen emisyon tahminlerindeki toplam belirsizliğe en büyük katkıyı yapan kaynakların neler olduğuna ilişkin iyi ipuçları verecektir. Bu konuda 4.1 sayılı faaliyet kapsamında hazırlanan Kılavuzlarda bazı önerilere ve kılavuzlara yer verilmesi önerilmektedir. İleride bu amaca yönelik olarak Eşleştirme Projesinde bazı fırsatlar olabilir. Bu konunun Eşleştirme ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile müzakere edilmesi gerekecektir. Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report 12

23 4 TÜRKİYE'DE UYGULANMAKTA OLAN MEVCUT ENVANTER SİSTEMLERİ 4.1 Giriş Ulusal emisyon envanteri sisteminin geliştirilmesinde mevcut araçlar ve sistemlerin değiştirilmesi yerine yeni yapının bunlar üzerine inşa edilmesi önem taşımaktadır. Aşağıdaki kısımlarda mevcut olduğu bilinen sistemler ve araçlar ele alınmaktadır. Veri sağlayıcılar ile ve farklı Bakanlıklardaki anahtar irtibatlar ile yapılan müzakere ve çalışmalar ilerledikçe bu bilgilerin daha ayrıntılı bir şekilde gözden geçirilmesi zorunlu hale gelecektir. 4.2 Mevcut Sera Gazı Emisyon Envanteri Yıllık Sera Gazı emisyon envanterinin hazırlanmasından TÜİK sorumludur. UNFCCC uyarınca gerçekleştirilmesi gereken sunumun bir parçası olarak dolaylı sera gazlarının emisyon tahminlerine de ihtiyaç vardır. Dolayısıyla, TÜİK hali hazırda NEC Yönergesinde yer verilen dört kirleticiden üçüne, yani NOx, SO 2 1, ve Metan Harici Uçucu Organik Bileşenlere ait yıllık tahminleri içeren iyi oluşturulmuş bir ulusal envanter sistemine sahiptir. Aşağıdaki Tablo 4.2 ve Tablo 4.3 mevcut sera gazı emisyon envanteri kapsamında tahmin edilen emisyonların bir özetini sunmaktadır. Burada SO 2 emisyonlarına yer verilmemektedir. Ancak bunların TÜİK tarafından gerçekleştirildiği varsayılmaktadır (SO 2 dolaylı bir sera gazı olduğundan). Eğer mevcut durumda tahminler hazırlanmıyorsa bu durumda SO 2 emisyonlarının tahmininde kullanılabilecek en kestirme yöntem (farklı yakıt türerinin ilgili kaynak sektörlere dağıtılmasıyla oluşturulan)co 2 emisyon envanterindeki yakıtların sülfür içeriğine ilişkin verileri kullanmaktır. Aşağıdaki tablolardan da görülebileceği gibi, emisyon envanterleri tam ve genel olarak iyi kalitede görünmektedir. Bunun nedeni son birkaç yıl boyunca sera gazı emisyonlarını raporlamak için geliştirilmiş olan envanter sisteminin hava kalitesi emisyonlarını tahmin etmek için gerekli temel bilgilerin büyük çoğunluğunu zaten içeriyor olmasıdır. Sonuç olarak, sera gazı emisyon envanteri NEC kirleticilerinin emisyon tahminlerini yapmak için mükemmel bir zemin sunmaktadır. 1 Bugüne kadar SO 2 emisyon tahminleri görülmemiştir. Ancak SO 2 dolaylı bir sera gazı olduğundan tahminlerin şimdiye kadarki tahminlerin sera gazı emisyon envanteri kapsamında gerçekleştirilen çalışmaların bir parçası olarak hazırlanmış olduğu varsayılmaktadır. Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report 13

24 Tablo 4.1: Türkiye deki NOx Emisyonları KAYNAKLAR (1000 ton) Enerji , ,000. 1,061. 1,117. 1,049. 1,088. 1,175. 1, Enerji Endüstrileri a. Kamu Elektrik ve Isı Üretimi b. Petrol Rafinericiliği İmalat Sanayileri ve İnşaat a. Demir-çelik b. Demir-dışı metaller c. Kimyasallar d. Diğer Taşımacılık a. Sivil Havacılık b. Karayolu Taşımacılığı c. Demiryolları d. Deniz Taşımacılığı Diğer Kaynaklar a. Konutlar b. Tarım / Ormancılık / Balıkçılık Endüstriyel Süreçler a. Madeni Ürünler b. Kimya Endüstrisi c. Metal Üretimi d. Diğer İmalat e. Diğer Tarım a. Tarımsal Kalıntıların Sahada Yakılması Toplam , , , , , , , , Emissions Inventory Status and Gap Analysis Report 14