Sağlık Sektöründe Mesleki Sorumluluk Sigortası Uygulaması

Transkript

1 T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hastane ve Sağlık Kuruluşlarında Yönetim Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Sağlık Sektöründe Mesleki Sorumluluk Sigortası Uygulaması Güllü Turgaz Enstitü No: Danışman Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yakup Selvi İstanbul, 2007

2 Öz Bir sorumluluk sigortası türü olan Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası ülkemizde yeni uygulanmaya başlanmıştır. Bu sigorta türünün ülkemizde giderek yaygınlaştığı bilinmekle birlikte, henüz istenilen seviyelere gelmediği söylenebilir. Bu bağlamda, bu araştırma ile Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası nın ülkemizdeki mevcut durumunun tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, birinci bölümde, sorumluluk sigortası ve sorumluluk sigortası türlerinden olan mesleki sorumluluk sigortası kavram olarak açıklanmıştır. Genel olarak mesleki sorumluluk sigortası anlatıldıktan sonra, araştırmanın ikinci bölümünde, sağlık sektöründe yer alan sorumluluklar, özellikle hekim sorumluluğu ve Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Araştırmanın üçüncü bölümünde ise, uzman hekimlere yönelik yapılan Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortasının Kullanımının Tespitine Yönelik Yapılan Bir Araştırma nın sonuçlarına yer verilmiştir. Bu araştırma ile hekimlerin sigorta yaptırma oranları, sigorta yaptıranların sigortayı tercih etme nedenleri ile yaptırmayanların sigortayı tercih etmeme nedenleri ve sigortanın işlerliğini artırmak için hekimlerin önerilerinin neler olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırmada son olarak sonuç ve önerilere yer verilmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre, bu sigorta türünün bazı aksaklıklar içerdiği, hekimlerin bu aksaklıkların düzeltilmesi yolunda bazı istek ve önerilerinin olduğu görülmüştür. Araştırmaya katılan hekimlerin neredeyse yarısının mesleki sorumluluk sigortası olmadığı ve bu sigorta türünün yeterince anlaşılamamış olduğu da araştırmanın sonucunda ortaya çıkmıştır. Mesleki sorumluluk sigortası olan hekimlerin bu sigorta türünü, son zamanlarda artan malpraktis davaları, yeni hukuki düzenlemelerle sorumluluklarının artması, mesleklerinin maddi risklerinin ve tazminat miktarlarının yüksek olması gibi sebeplerle tercih ettikleri anlaşılmıştır. Sigortası olmayan hekimlerin ise, mevcut mesleki sorumluluk sigortası kapsamını dar buldukları, Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel artları ile sigorta poliçelerinde belirsizlikler olduğunu düşündükleri anlaşılmıştır. Araştırmadan elde edilen bir diğer önemli sonuç ise, hekimlerin bu sigorta türünün zorunlu olarak, çalıştıkları kurum tarafından yapılmasını istemeleri olmuştur. iii

3 Abstract As liability insurance type Professional Liability Insurance for Physicians has been newly put in practice in our country. Although this type of insurance is known to be getting more practiced in Turkey, it is still far from a satisfactory level. Therefore, by this study, it is aimed to determine the present condition of Professional Liability Insurance for Physicians in our country. So, in the first part of the study, liability insurance and as a type of the liability insurance, the concept of the professional liability insurance has been explained. Then, in the second part of the study, liabilities in health sector, especially the liabilities of physicians and Professional Liability Insurance for Physicians have been discussed in details. And in the third part, the results of The study of Determining Utilization of the Professional Liability Insurance for Physicians are presented. By this study, it is aimed to find out the proportion of the physicians who are insured, their reasons to be insured, if they are not insured their reasons not to be insured and in order to improve efficiency of the insurance, to know their suggestions about it. In the last of the study, according to the findings, with results some suggestions are proposed. According the results of the study, it has been seen that there are some problems in implementing this type of insurance and physicians with some demands have suggestions to solve the issued problems. Looking the results of the study we see that half of participant physicians are not insured and it seems that this type of insurance is not understood well enough. The main reasons behind to be insured for the physicians seems to be because of increasing number of malpractice law suits, growing liabilities with new legal regulations, higher monetary risks of the profession and the amount of compensation demanded by the patients. Other physicians, who are not insured, think that what the existing type of insurance cover is very limited and there are some ambiguities both in General Conditions of Professional Liability Insurance and in insurance policy. Maybe one of the most important findings in this study has been the physicians demand to be insured by their employer necessarily. iv

4 Önsöz Sağlık hizmetleri sunumunda meydana gelebilen tıbbi uygulama hataları ve bunların sonucunda ortaya çıkabilecek tazminat davalarında, son yıllarda gözlemlenen artış, özellikle hekimlere mesleki korumanın sağlanması konusunu da gündeme getirmiştir. Hekimler, mesleklerini icra ederken kendilerini artık güvende hissetmemekte ve kendilerine mesleki koruma sağlayacak bir düzenlemeye ihtiyaç duymaktadırlar. Bu mesleki koruma ihtiyacını gidermek için hekimler, bireysel olarak, mesleki sorumluluk sigortasını geçmişe oranla daha çok tercih etmeye başlamışlardır. Bu çalışma ile hekimler tarafından daha fazla tercih edilmeye başlanan, Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası konusunun, ülkemizdeki mevcut kullanımının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bir yanda toplumun bilinçlenmesi ile artan tıbbi yanlış uygulama davaları yer almaktayken, diğer yanda hekimlerin artan oranlarda, olası tıbbi hatalara karşı kendilerini sigortalatmaları araştırmanın önemini de arttırmıştır. Bu sigorta türünün mevcut durumunun ortaya konmasıyla, sigortanın işlerliğini geliştirebilmek için hekimlerin istek ve önerileri belirlenmeye çalışılmıştır ve böylelikle, sigorta sistemindeki sorunlar ortaya çıkarılmak istenmiştir. Araştırmada hekim mesleki sorumluluk sigortasının yanı sıra ayrıca, sorumluluk sigortası türlerinin ve genel olarak mesleki sorumluluk sigortasının da kavram olarak açıklamalarına yer verilmiştir. Bu çalışmada karşılaşılan en önemli sorun, ülkemizde hekim mesleki sorumluluk sigortasının yeni uygulanmaya başlanmış olması nedeniyle, yeterli düzeyde bilgi içeren kaynakların olmamasıdır. Bu çalışmanın gerçekleştirilmesini sağlayan ve desteğini esirgemeyen tez danışmanım Doç. Dr. Yakup Selvi ye, araştırmaya sağladığı katkılardan dolayı Kemal Kanca ya ve emeği geçen herkese teşekkür ederim. v

5 İçindekiler Öz... iii Abstract... iv Önsöz... v İçindekiler... vi ekiller ve Tablolar Listesi... viii Ekler Listesi... xi Ekler Listesi... xi Araştırmanın Amacı ve Önemi... 3 Araştırmanın Kapsamı ve Kısıtları Bölüm... 7 Sorumluluk Sigortası Sorumluluk Sigortasının Tanımı Sorumluluk Sigortalarının Tarihi Gelişimi Sorumluluk Sigortalarının Çeşitleri Sorumluluk Sigortalarından Mesleki Sorumluluk Sigortası Kavramı Mesleki Sorumluluk Sigortasının Özellikleri Mesleki Sorumluluk Sigortasının Çeşitleri ve Uygulandığı Sektörler Mesleki Sorumluluk Sigortasının Tarihi Gelişimi...22 Sağlık Sektöründe Mesleki Sorumluluk Sigortası Sağlık Sektöründe Sorumluluk Kavramı ve Mesleki Sorumluluk Sigortası Hekim Sorumluluğunda Tarihi Gelişim Hekimin Hukuki Sorumluluğu İdare Hukuku Yönünden Hekim Sorumluluğu Medeni Hukuk Yönünden Hekim Sorumluluğu Ceza Hukuku Yönünden Hekim Sorumluluğu Tıbbi Yanlış Uygulamadan Doğan (Malpraktis) Hukuki Sorumluluk Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortasının Tanımı Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortasının İşleyişi Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası ile İlgili Hukuki Gelişmeler Tıbbi Yanlış Uygulama (Tıbbi Malpraktis) Kanun Taslağı vi

6 Yeni Türk Ceza Kanunu ve Hekimlere Getirdikleri Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel artları Sigortanın Kapsamı Zarar ve Tazminat Çeşitli Hükümler Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel artlarının Hekimlik Mesleğine Uyarlanması Örnek Bir Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası Poliçesi Kapsamının Değerlendirilmesi Teminatın Kapsamı Teminatın Sınırları İstisnalar Poliçe artları ve Taraflara Düşen Yükümlülükler Mesleki Sorumluluk Sigortasının Hekimlere Avantajları ve Dezavantajları Avantajları Dezavantajları Bölüm...82 Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası Kullanımının Tespitine Yönelik Yapılan Bir Araştırma Araştırmanın Ön Çalışması Araştırmanın Modeli Araştırmanın Evreni ve Örnekleme Süreci Araştırmada Kullanılan Veri Toplama Yöntemi ve Aracı Verilerin Çözümlenmesi Araştırma Bulguları ve Bulguların Yorumlanması Grubun Genel Yapısına İlişkin Frekans ve Yüzdeler Demografik Özelliklere Göre Gerçekleştirilen Analizler Hekimlerin Mesleki Sorumluluk Sigortasının İşlerliğinin Geliştirilmesi Anlamında Önerileri Anketin Genel Değerlendirmesi Sonuç ve Öneriler Kaynakça vii

7 ekiller ve Tablolar Listesi ekil 1: Sigorta Ettirenin Malvarlığı ekil 2: Mesleki Sorumluluk Sigortası Çeşitleri ekil 3: Tıbbi Yanlış Uygulama Oluşumunu Etkileyen Faktörler Tablo 1: Mali Sorumluluk Sigortaları Tablo 2: Sorumluluk Sigortası Türleri Tablo 3: Sigorta Tanımının Unsurları Tablo 4: Hekimlerin 11. ve 12. Soru Maddelerine Katılım Puanları Tablo 5: Cinsiyet Değişkenine İlişkin Frekans ve Yüzde Değerleri Tablo 6: Çalışma Yeri Değişkenine ilişkin Frekans ve Yüzde Değerleri Tablo 7: Medeni Durum Değişkenine ilişkin Frekans ve Yüzde Değerleri Tablo 8: Kıdem Değişkenine ilişkin Frekans ve Yüzde Değerleri Tablo 9: Branş Değişkenine ilişkin Frekans ve Yüzde Değerleri Tablo 10: Branş (Grup* olarak) Değişkenine ilişkin Frekans ve Yüzde Değerleri Tablo 11: Acil Serviste Çalışma Değişkenine ilişkin Frekans ve Yüzde Değerleri Tablo 12: Malpraktis Davası Açılması Değişkenine ilişkin Frekans ve Yüzde Değerleri Tablo 13: Mesleki Sorumluluk Sigortası Değişkenine ilişkin Frekans ve Yüzde Değerleri Tablo 14 : Mesleki Sorumluluk Sigortası Yaptırma Nedenine ilişkin Dağılım (N=298) Tablo 15: Mesleki Sorumluluk Sigortası Yaptırmama Nedenine ilişkin Dağılım (N=302) Tablo 16: Mesleki Sorumluluk Sigortası Yaptırma Nedeni Sıralaması (N=298) Tablo 17: Mesleki Sorumluluk Sigortası Yaptırmama Nedeni Sıralaması (N=302).. 95 Tablo 18: Hekimlerin Demografik Özellikleri ile En Önemli Üç Mesleki Sorumluluk Sigortası Yaptırma Nedeni Arasındaki ilişkiyi Belirlemek Üzere Yapılan Ki-Kare Testi (N=298) viii

8 Tablo 19: Hekimlerin Demografik Özellikleri ile En Önemli Üç Mesleki Sorumluluk Sigortası Yaptırmama Nedeni Arasındaki ilişkiyi Belirlemek Üzere Yapılan Ki-Kare Testi (N=302) Tablo 20: Hekimlerin Tıbbi Yanlış Uygulama (Tıbbi Malpraktis) Kanun Taslağı nda Yer Alan Bazı Konulardaki Görüşlerine ilişkin Frekans ve Yüzde Dağılımı (N=600) Tablo 21: Hekimlerin Tıbbi Yanlış Uygulama (Tıbbi Malpraktis) Kanun Taslağı nda Yer Alan Bazı Konulardaki Görüşlerine İlişkin Betimleyici İstatistikler (N=600) Tablo 22: 11 ve 12. Soruların Maddelerine Hekimlerin Katılma Puanları Tablo 23: Hekimlerin Demografik Özellikleri ile Sağlık sektöründe mesleki sorumluluk sigortası zorunlu olmalıdır İfadesini Puanlamaları Arasındaki ilişkiyi Belirlemek Üzere Yapılan Ki-Kare Testi (N=600) Tablo 24: Hekimlerin Demografik Özellikleri ile Mesleki sorumluluk sigortası hekimin çalıştığı kurum/kuruluş tarafından yaptırılmalıdır. İfadesini Puanlamaları Arasındaki ilişkiyi Belirlemek Üzere Yapılan Ki-Kare Testi (N=600) Tablo 25: Hekimlerin Demografik Özellikleri ile Uzman hekimin gözetim ve yönetiminde hizmet veren asistan, hemşire ve diğer sağlık çalışanlarının sorumluluğu, uzman hekimde olmalıdır. İfadesini Puanlamaları Arasındaki ilişkiyi Belirlemek Üzere Yapılan Ki-Kare Testi (N=600) Tablo 26: Hekimlerin Demografik Özellikleri ile Hekim mesleki sorumluluk sigortası kendisi tarafından yapılmalıdır İfadesini Puanlamaları Arasındaki ilişkiyi Belirlemek Üzere Yapılan Ki-Kare Testi (N=600) Tablo 27: Hekimlerin Demografik Özellikleri ile Sağlık kuruluşunda ortaya çıkan tıbbi yanlış uygulamadan birinci derecede sağlık kuruluşu olmalıdır. İfadesini Puanlamaları Arasındaki ilişkiyi Belirlemek Üzere Yapılan Ki-Kare Testi (N=600). 113 Tablo 28: Hekimlerin Piyasadaki Mevcut Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası Poliçelerinin Kullanımını Geliştirmek Anlamında Sunulan Bazı Öneriler için Görüşlerine ilişkin Frekans ve Yüzde Dağılımı (N=566) Tablo 29: Hekimlerin Piyasadaki Mevcut Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası Poliçelerinin Kullanımını Geliştirmek Anlamında Sunulan Bazı Öneriler için Değerlendirmelerine ilişkin Betimleyici İstatistikler (N=566) Tablo 30: Hekimlerin Demografik Özellikleri ile Piyasadaki mevcut mesleki sorumluluk sigortası poliçelerinin kapsamlarının genişletilmesi gerekir. İfadesini Puanlamaları Arasındaki ilişkiyi Belirlemek Üzere Yapılan Ki-Kare Testi (N=566). 117 Tablo 31: Hekimlerin Demografik Özellikleri ile Piyasadaki mevcut mesleki s.sigortası primlerinin düşürülmesi gerekir İfadesini Puanlamaları Arasındaki ilişkiyi Belirlemek Üzere Yapılan Ki-Kare Testi (N=566) Tablo 32: Hekimlerin Demografik Özellikleri ile Piyasadaki mevcut mesleki sorumluluk sigortası poliçelerinin içeriği mesleki korumadan ziyade ağırlıklı olarak ticari amaçlı düzenlenmiştir. Sigortada amaç öncelikli olarak kar elde etmek değil, ix

9 hekimlere mesleki koruma sağlamak olmalıdır İfadesini Puanlamaları Arasındaki ilişkiyi Belirlemek Üzere Yapılan Ki-Kare Testi (N=566) Tablo 33: Hekimlerin Demografik Özellikleri ile Primlerin hesaplanması yıllık bakılan hasta sayısı, yapılan ameliyat sayısı gibi kriterler de esas alınarak yapılmalıdır İfadesini Puanlamaları Arasındaki ilişkiyi Belirlemek Üzere Yapılan Ki-Kare Testi (N=566) Tablo 34: Hekimlerin Demografik Özellikleri ile Her poliçe yenileme döneminde hekime, bir önceki dönemde zarar olayı gerçekleşmemişse, primlerde hasarsızlık indirimi uygulanmalıdır İfadesini Puanlamaları Arasındaki ilişkiyi Belirlemek Üzere Yapılan Ki-Kare Testi (N=566) Tablo 35: Hekimlerin Demografik Özellikleri ile İhbar yükümlülüğünün süresi, hekimlik mesleğinin yoğun iş temposu dikkate alınarak, uzun tutulmalıdır İfadesini Puanlamaları Arasındaki ilişkiyi Belirlemek Üzere Yapılan Ki-Kare Testi (N=566). 128 Tablo 36: Hekimlerin Demografik Özellikleri ile Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortasına Sahip Olması Arasındaki ilişkiyi Belirlemek Üzere Yapılan Ki-Kare Testi (N=600) x

10 Ekler Listesi Ek 1: Dünya Tabipler Birliği nin Tıpta Yanlış Uygulama Konulu Bildirgesi (Malpractice Bildirgesi) Ek 2: Tıbbi Deontoloji Nizamnamesi Ek 3: Hekimlik ve Meslek Etiği Kuralları Ek 4: Tıbbi Yanlış Uygulama (Tıbbi Malpraktis) Kanun Taslağı Ek 5: Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel artları Ek 6: Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel artları Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası Klozu Ek 7: Mesleki Sorumluluk Sigortaları Bilgi Formu-Hekimler Ek 8: Sağlık Personeli Mesleki Mali Mesuliyet Sigorta Poliçesi Özel artları Ek 9: Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası Teminatına Göre Primleri Ek 10: Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası Kullanımının Tespitine Yönelik Araştırma Anket Formu xi

11 Kısaltmalar Listesi A.e. A.g.e. Bkz. Çev. Ed. HSS Par. TCK TTB Ü KMMSG WMA Aynı eser Adı geçen eser Bakınız Çeviren Editör Hukuki Sorumluluk Sigortası Paragraf Türk Ceza Kanunu Türk Tabipler Birliği Üçüncü ahıslara Karşı Mali Mesuliyet Sigortası Genel artları World Medical Association-Dünya Tabipler Birliği xii

12 Giriş Son zamanlarda, tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de büyük bir hızla değişen çevre şartları, teknolojik gelişmeler, bilimin gelişmesi, iletişim kolaylığı gibi etkenler, insanların yaşam tarzını da etkilemektedir. Böyle bir ortamda, tıpla ilgili gelişmeler, tıbbi teknolojinin artması, tıbbi bilgiye ulaşabilme kolaylığı gibi sebepler nedeniyle, kişilerin sağlık hizmetlerinden beklentileri de farklılaşmaktadır. Bu farklılaşan beklentiler, insanlık tarihi kadar eski olduğu kabul edilen sağlık hizmetlerinin sunumunda da büyük değişme ve gelişmelere neden olmuştur. Kişilerin sağlık hizmetlerinden beklentileri, daha önceleri sadece bedenin iyilik halinin kazandırılması olarak bilinirken, artık günümüzde, hem bedenen, hem ruhen, hem de sosyal anlamda iyilik halinin kazandırılması ve korunması gibi konuları da içermektedir. Son yıllarda, tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de, insan hakları ve hasta hakları kavramlarının gündemdeki yerini almasıyla, toplumda, haklarının neler olduğunu bilen, bu haklarına saygı gösterilmesini bekleyen ve dolayısıyla hakkını arama bilinci oluşmuş kişilerin varlığı söz konusu olmaktadır. Kişilerin beklentilerinin değişmesi ve hakkını arayan kişilerin varlığı, beraberinde, sağlık sektöründe hizmet sunan meslek sahiplerinin sorumluluklarında da değişiklikler getirmektedir. Bu değişikliklere paralel olarak, tüm sağlık çalışanlarının sorumlulukları, değişmekle birlikte giderek artmaktadır. Kanunen, sağlık sektöründe hizmet sunan, hekimlere bağlı olarak çalışan sağlık personelinin de sorumluluğu hekimlere yüklendiğinden, hekimlerin tıbbi uygulamaları ve bu uygulamadan doğan sorumlulukları ön plana çıkmaktadır. Hekimlerin, insan sağlığına faydalı olmaları, toplum tarafından çoğu zaman takdir edilmesine karşın, nadiren de olsa zarar vermeleri, kabul edilir bir durum değildir ve büyük tepkiler gösterilmektedir. Bu tepkiler hukuki boyutta olmakta ve hekimlere şiddetli yaptırımlar uygulanmaktadır. Tıbbi uygulamalarda, kanunlarla belirlenmiş, belirli bir standart yoktur. Ne sağlığın korunması ve gelişmesine yapılan katkının ne de meydana gelebilecek zararın, hukuki düzeyde, kesin ölçütleri olmamasına karşın, söz konusu, verilen zarar olduğunda, zararın ölçütü olarak bilirkişiler, Yüksek Sağlık urası ve Adli Tıp Kurumu kullanılarak, bu ölçüt sorunu aşılmaya çalışılmaktadır. 1

13 Bu şartlarda, insanların sağlık hizmetlerinden beklentilerinin değişmesi ve sağlık çalışanlarının sorumluluklarının farklılaşması ve artmasına istinaden, sağlık çalışanlarında, sağlık hizmetinin sunumunda olası hatalara karşı bir tedirginlik oluşmaktadır. Mesleklerini icra ederken kendilerini güvende hissetmemektedirler. Sağlık çalışanlarına, mesleki faaliyetleri sırasında meydana gelebilecek bir zarar neticesinde mesleki koruma sağlayarak, güven içinde hizmet vermelerini sağlamak amacıyla, sigorta sektöründe, Mesleki Sorumluluk Sigortası gündeme gelmiştir. Sağlık sektöründe, sorumluluğun büyük oranda hekimlerde olması nedeniyle de, mesleki sorumluluk sigortalarından Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası ön plana çıkmaktadır. Hekimlere yönelik yapılan mesleki sorumluluk sigortası, adından da anlaşılacağı gibi, bir sorumluluk sigortası türüdür. Hekim mesleki sorumluluk sigortası, ülkemizde yeni uygulanmaya başlandığından, bir takım sorunlarla karşılaşılması muhtemeldir. Bu araştırma ile amacımız, mesleki sorumluluk sigortasının kavram olarak açıklanmasının yanı sıra, hekimlerin ülkemizde mevcut mesleki sorumluluk sigortası kullanımının ve beklentileriyle sorunlarının tespit edilmesidir. Söz konusu amaca yönelik olarak, araştırma üç ana bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde, amacımız doğrultusunda, kavram kargaşası yaşanmasını önlemek amacıyla, öncelikle, genel olarak sorumluluk sigortası konusu incelenmiştir. Sorumluluk sigortası hakkında genel bilgiler kapsamında, sorumluluk sigortası kavram olarak açıklanmış, tarihi gelişiminden ve çeşitlerinden bahsedilmiştir. Bu bölümde ayrıca sorumluluk sigortası kapsamında yer alan mesleki sorumluluk sigortası da, kavram olarak açıklanmış, bu sigorta türünün özellikleri, çeşitleri, uygulandığı sektörler ve tarihi gelişiminden bahsedilmiştir. Araştırmanın ikinci bölümünde, araştırmanın esas konusu olan, sağlık sektöründe uygulanmakta olan mesleki sorumluluk sigortası uygulamasına yer verilmiştir. Bu konu dahilinde, öncelikle, sağlık sektöründe sorumluluk kavramı ve bu sorumluluğa bağlı olarak yapılan mesleki sorumluluk sigortası açıklanmıştır. Sağlık alanındaki sorumluluğun büyük ölçüde hekimlerde olması nedeniyle, hekim sorumluluğu konusuna ayrıca değinilmiştir. Aynı nedenden ötürü, sağlık sektöründeki mesleki sorumluluk sigortası da, hekimler açısından ele alınmış ve söz konusu sigorta ile ilgili konular, hekimler esas alınarak anlatılmıştır. Sigorta 2

14 konusunun daha iyi anlaşılabilmesi amacıyla, hekim mesleki sorumluluk sigortasının işleyişi konusuna yer verilmiştir. Bunların yanı sıra, bu sigorta türünün ülkemizde uygulanmaya başladığı tarihten itibaren meydana gelen ve hekimleri ilgilendiren hukuki gelişmelerden bahsedilmiş ve Mesleki Sorumluluk Sigortası Genel artları ve bu genel şartların hekimlik mesleğine uyarlanması da bu gelişmeler kapsamında ele alınmıştır. Meydana gelen gelişmelerin ardından, örnek bir hekim mesleki sorumluluk sigortası sözleşmesi ele alınarak değerlendirmesi yapılmıştır. Bu bölümde son olarak, mesleki sorumluluk sigortasının hekimlere olan avantajları ve dezavantajları konuları açıklanmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde, araştırmanın amacına yönelik olarak yapılan Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası Kullanımının Tespitine Yönelik Araştırma konusuna yer almaktadır. Bu bölümde, araştırmaya katılan hekimlerin, sigortalılık oranları, mesleki sorumluluk sigortası yaptıranların yaptırma sebeplerini ve yaptırmayanların yaptırmama sebeplerini ortaya çıkarmak, mevcut sigortanın işlerliğinin geliştirilebilmesi için, hekimlerin beklenti ve önerilerini tespit etmek amacıyla uygulanan bir anket çalışmasının sonuçlarına yer verilmiştir. Araştırmanın Amacı ve Önemi Tarihte hiç değişmediği kadar yüksek bir hızda değişen dünya, ülkemizde de etkilerini göstermekte ve bilgi ulaşımının nerdeyse zahmetsizce yapıldığı, kitle iletişim araçlarının en geniş ve etkin şekilde kullanıldığı, en sade hayata sahip insanların dahi bu değişimin etkilerini hissettiği şu günlerde, meslek sahipleri de bu değişimden paylarına düşeni almaktadırlar. Büyük bir hızla ilerleyen teknoloji sayesinde, ulaşılması kolay olan bilgi selinde, meslek sahiplerinin ve sundukları hizmetlerin yetenekleri de git gide gelişmektedir. Ancak ne var ki bu değişim ve gelişim furyasında çağlar boyu kurallaşarak gelen meslekler, yeni teknoloji ve modeldeki yeni yeteneklerini kullanmaya başladıklarında onları henüz tam olarak anlayamadan, sindiremeden uygulama sürecine soktuklarından, mesleklerini icra ederken bazı problemlerle karşılaşmaktadırlar. Üstelik değişen ve gelişen sadece mesleklerin kuralları değildir. Mesleklerden yararlanan insanlar da bu değişimden etkilenmekte ve araştıran, düşünen, hakkını arayan bilinçli insan modeli, git gide 3

15 kendini hissettirmeye başlamaktadır. İşte bu çevre içinde, mesleklerini icra ederken kurallaşma eksikliklerinden veya hatalardan dolayı söz konusu bilinçli insan modeli ile karşı karşıya gelen meslek sahipleri mesleki sorumluluk problemleri ve davaları ile de yüz yüze gelmektedir. Özellikle Avrupa Birliği uyum sürecinde çıkan uyum yasaları ile hızla değişen Türk Hukuk Uygulamaları da bu meslek sahibi-müşteri ilişkisinde giderek artan tazminat davaları şeklinde kendini göstermektedir. Yeni Türk Ceza Kanunu nun (TCK) kabul edilmesi ile de mesleki kusur ve ihmalden ötürü meslek sahiplerine ağır tazminat cezaları öngörülmektedir. Diğer yandan, hızla artan tazminat davaları da meslek sahiplerinin mesleklerini icra ederken kendilerini korumaları ihtiyacını oluşturmuştur. Meslek sahiplerinin bu korunma ihtiyacını karşılamaya yönelik olaraksa, sorumluluk sigortası türlerinden olan Mesleki Sorumluluk Sigortası gündeme gelmiştir. Sağlık sektöründe, özellikle malpraktis (Tıpta Kötü Uygulama) kökenli tazminat davalarında büyük artış gözlenmesi nedeniyle, hekimler tarafından şimdiye kadar üstünde çok durulmayan, tehdit unsuru olarak görülmeyen malpraktis davaları, hekimlerin hassasiyetle yaklaştıkları bir konu haline gelmiştir. Bu sektörde hem bireysel hem de örgütsel alanda mesleki sorumluluk sigortası tartışılmaya başlanmış ve mesleki sorumluluk sigortasının hekim için önemi, gerekliliği ve alınması gereken tedbirler üzerinde durulmuştur. Tüm bunların sonucunda hekimler diğer meslek sahiplerinde de olduğu gibi, kendilerini sigortalatmaya başlamışlardır. Giderek artan sigorta yaptırma oranı da konunun önemini arttırmıştır. Tüm dünyada yaygın olan ve dünya sigorta sektöründe önemli bir yere sahip olan sorumluluk sigortalarından Mesleki Sorumluluk Sigortası nın Türkiye de uygulanmaya başlanması çok eski olmamakla birlikte, sigortacılar, hukukçular, meslek sahipleri ve üçüncü şahıslar açısından üzerinde durulması gereken güncel bir konu haline gelmiştir. Yeni uygulanmaya başlandığı için de henüz pek çok bilinmeyen yönleri bulunmaktadır. Bu çalışmada, Mesleki Sorumluluk Sigortası türlerinden biri olan Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası ele alınmıştır. Hekim mesleki sorumluluk sigortası kapsamında, bir yanda sigortayı yapan sigorta şirketleri, bir yanda sigortayı alan hekimler yer alırken, bir diğer yanda ise sigorta ile zararı karşılanacak olan zarara uğrayan üçüncü şahıslar yer almaktadır. Bu sigorta türünün mevcut durumunun hem 4

16 hekimler, hem sigortacılar, hem de zarara uğrayan üçüncü şahıslar açısından önemli olduğu düşünüldüğü için, hekimlerin mevcut sigortayı kullanımının tespit edilmesi, hekimlerin, sigorta yaptırıp yaptırmama nedenlerinin ve mevcut sigorta sisteminden beklentilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Böylece hekimlerin görüşlerine başvurularak, hekim mesleki sorumluluk sigortasının işlerliğine katkıda bulunabilmek hedeflenmiştir. Araştırmanın Kapsamı ve Kısıtları Mesleki Sorumluluk Sigortası sorumluluk sigortası türlerinden biridir. Bu nedenle araştırmanın konusu kapsamında, mesleki sorumluluk sigortasının daha iyi anlaşılabilmesi için, sorumluluk sigortalarına da yer verilmiştir. Sigorta sektöründe, sorumluluk sigortaları çok geniş bir yelpazeye sahip olduğundan, hepsini bu sınırlı araştırmada açıklamak mümkün olmayacaktır. Bu nedenle araştırmanın konusu kapsamında, sadece sorumluluk sigortası türlerinden olan, Sağlık Sektöründe Mesleki Sorumluluk Sigortası na yer verilmiştir. Sağlık sektörü denilince akla, geniş meslek grupları gelmektedir. Sigorta sektörü, bu geniş meslek grupları ve bu mesleklerin sorumlulukları için, farklı özellikler içeren sigorta hizmetleri sunmaktadır. Fakat ülkemizde henüz, sağlık sektöründe, hekimler dışında, mesleki sorumluluk sigortası yaptıran meslek grubuna çok sık rastlanmamaktadır. Bu sınırlı araştırmada, tüm meslek gruplarının detaylı bir biçimde anlatılması da mümkün olamayacağından, çalışmamızda sağlık sektöründe uygulanan mesleki sorumluluk sigortalarından Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası ele alınmış ve araştırmanın konusu hekimler ile sınırlandırılmıştır. Sağlık sektöründe yer alan diğer meslek gruplarının sigorta ettirebilecekleri sorumluluklarına kısaca değinilmiş, araştırmanın kısıtlaması gereği, ayrıntılı olarak hekim sorumluluğu konusu ele alınmıştır. Hekim sorumluluğu kapsamında, Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası ele alınırken, ülkemizde yeni bir sigorta türü uygulaması olması nedeniyle, sigorta sektörü yönünden, gerek sigorta şirketleri tarafından, gerek sigorta şirketleri birliği tarafından, gerekse hekimler yönünden, Türk Tabipler Birliği(TTB) tarafından yapılmış bir istatistiki veriye ulaşılamamıştır. Araştırmanın önemli kısıtlarından biri, şu anda, ülkemizde kaç hekimin mesleki sorumluluk sigortası yaptırdığını tespit 5

17 etmenin mümkün olamamasıdır. Ayrıca Hekim Mesleki Sorumluluk Sigortası kavram olarak araştırılırken, bu sigorta türünün ülkemizde çok yeni olması nedeniyle, yayınlar arasında bu konu ile ilgili sınırlı yayına ulaşılabilmiştir. Bu sigorta türüne ait henüz ülkemizde, yeterli düzeyde, makale, kitap vb. yayın bulunmamaktadır. Araştırmanın kapsamında, hekimlerin mesleki sorumluluk sigortası kullanımının tespiti, hekimlerin sigortayı tercih etme ve etmeme nedenleri ile sigortadan beklentilerinin neler olduğunun belirlenmesi yer almaktadır. Hekimlerin sigorta ile ilgili görüşleri sorgulanmış, mevcut sigortanın geliştirilmesi için önerilerine başvurulmuştur. Araştırma yapılırken, hekimler gerek TTB tanımlarında, gerekse ilgili kanunlarda hekim ve diş hekimi olarak ayrıldığından araştırma kapsamında sadece hekimler ele alınmış, diş hekimleri araştırma kapsamı dışında bırakılmıştır. Bunun yanı sıra asistan hekimlerin sorumluluklarının uzman hekimde olması nedeniyle, asistan hekim olarak hizmet vermekte olan hekimler de araştırmanın kapsamı dahiline alınmamıştır. Araştırmanın kapsamında, alanlarında uzman hekimler yer almaktadır. Araştırmanın coğrafi sınırı, İstanbul ili olarak sınırlandırılmıştır. Araştırma, İstanbul ili sınırları dahilinde, kamu hastanesi, özel hastane, üniversite hastanesi ve hem özel hem kamu veya hem özel hem üniversite hastanesinde hizmet veren uzman hekimler üzerinde yapılmıştır. Üniversite hastaneleri de birer kamu hastanesi olmalarının yanı sıra, Sağlık Bakanlığı na bağlı hastaneler olmamaları ve 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu"na bağlı olarak hizmet sunulan hastaneler olmaları nedeniyle, kamu hastanelerinden farklı bir sınıflandırmaya tabi tutulmuşlardır. Hastaneler dışında hekimlerin hizmet verdikleri sağlık kuruluşlarından, sağlık ocakları, dispanserler, semt poliklinikleri gibi sağlık kurum ve kuruluşlarında hizmet veren hekimler ile bağımsız olarak çalışan hekimler de araştırmanın kapsamına alınmamıştır. Araştırma İstanbul İli nde, kamu hastanesi, özel hastane ve üniversite hastanesinde görev yapmakta olan, uzman hekimler üzerinde yapılmıştır. 6

18 1. Bölüm Sorumluluk Sigortası Bu bölümde sorumluluk sigortası tanımlanmış, sorumluluk sigortasının dünyadaki ve ülkemizdeki tarihi gelişiminden ve daha sonra sorumluluk sigortası çeşitlerinden bahsedilmiştir. Araştırmanın kapsamı gereği sorumluluk sigortası türlerinden olan mesleki sorumluluk sigortası ayrıca ele alınmış, sırasıyla özelliklerinden, çeşitleri ve uygulandığı sektörlerden ve tarihi gelişiminden bahsedilmiştir Sorumluluk Sigortasının Tanımı Sorumluluk, bireyin uyum sağlaması, üzerine düşen görevleri yerine getirmesi ve kendine ait bir olayın başkaları üzerindeki etkilerinin sonuçlarını üstlenmesi, başkalarının haklarına saygı göstermesi ve kendi davranışının sonuçlarına sahip çıkabilmesi olarak tanımlanabilir. Sosyal hayatta kişi bilerek veya bilmeyerek diğer kişilere zarar verebilir. Kişi kural olarak başkalarına verdiği zarardan sorumludur. 1 Sorumluluk, hukuki ve cezai olmak üzere ikiye ayrılır. Hukuki sorumluluğun amacı zarara uğrayanın zararını gidermeye yöneliktir. Cezai sorumlulukta ise amaç toplumsal niteliktedir. Suçlu cezalandırılmak suretiyle toplumun korunması amaçlanır. Hukuki sorumluluk, kişinin kusurlu ve haksız fiil sonucu olarak tazminine mecbur tutulduğu haldir. 2 Sorumluluk sigortasında ele alınan sorumluluk, hukuki sorumluluktur. Zarar veren kişi, zarar verdiği kişinin kaybını karşılama sorumluluğu taşır. Her gerçek kişinin ve kuruluşun üçüncü şahıslara veya onların mallarına dikkatsizlik ve kusurlu davranış sonucu bir zarar vermesi ve bu maddi zarar nedeni ile tazminat sorumlusu olması mümkündür. 3 Bu tazminat sorumluluğuna karşı geliştirilen sigorta türü sorumluluk sigortasıdır. 1 Hilmi Üçsel, Sigortacılık Programı Kaza Dalı Sorumluluk Sigortaları Ders Notları, Türk Sigorta Enstitüsü Vakfı Yayınları, 1999, s A.e. 3 Gordon Dickson v. d., Sigortaya Yeni Başlayanlar, Çalışanlar, Aracılar ve Eksper Adayları İçin İngiltere de Sigortanın Genel Prensipleri ve Uygulamaları Hakkında Özet Bilgiler, Çev. Ergin Gediz, İngiltere, Türk Sigorta Enstitüsü Vakfı Yayınları, 1991, s

19 Sorumluluk sigortası, sigortalının sorumlu olacağı bir fiil sonucu üçüncü kişilerin masraflarını karşılayabilmesini sağlayacak bir sigortadır. Fert, başkasına vereceği zarar için mesuliyetini sigorta ettirmektedir. Sorumluluk sigortalarında risk sorumluluk tur. Sorumluluk sigortaları ile sigortalı sorumluluğu nu kabul etmekte ancak sorumluluğun neticesi olan zararı karşılama veya tazminat ödeme borcundan kurtulmaktadır. Diğer bir deyişle sorumluluk sigortaları ile sigortalının zarar veya tazminat ödemesine konu davranışları, hile ve kasıt halleri hariç olmak üzere, kusurlu ve kusursuz sorumluluklarının maddi sonuçları, sigorta şirketince güvence altına alınmaktadır. 4 Bir başka ifadeyle sorumluluk sigortası; Gerçek ya da tüzel kişi olan sigortalının, üçüncü kişilerin yaralanmasına, ölmesine ya da sağlığını kaybetmesine yol açması dolayısıyla ödemek zorunda kalacağı, önceden bilinmesi olanaklı olmayan masrafları ya da bir anlamda bu masrafları karşılamada kullanılacak olan serveti güvence altına alır. 5 Sorumluluk sigortası ile sigortalının faaliyeti sonucunda kendisine yüklenecek hukuki sorumluluk nedeniyle ödeyeceği tazminat miktarlarına teminat verilmektedir. Teminat verilen tazminatın miktarı sınırsız değildir. Ödenecek tazminat miktarı, sigorta poliçelerinde yazılı teminat limitleri ile sınırlandırılmaktadır. Herhangi bir zarar olayı gerçekleştiğinde, poliçede belirlenen teminat limitleri dahilinde, sigortalının ödemek zorunda kalacağı tazminat miktarı güvence altına alınır. Sorumluluk sigortası her ne kadar sigorta ettireni korumak için geliştirilmişse de, zarar görenin de korunmasını sağlamakta ve böylece sosyal anlamda bir fayda sağlamaktadır. Sigortacının, zarar gören üçüncü şahsın tüm taleplerini karşılaması dikkate alınarak, toplumda ilgi ve beğeni görmüştür. Örneğin, başlangıçta serbest meslek sahipleri sorumluluk sigortasına hiç başvurmazlarken, bugün hemen hemen her meslek sorumluluk sigortası himayesine ihtiyaç duymaktadır. Sorumluluk sigortasının gelişmesi halkın düşüncesine ve sorumluluk hissine de bağlıdır. Sorumluluk sigortalarında sigortalının üçüncü şahıslara karşı oluşabilecek sorumluluğu sonucu malvarlığında azalma riskini teminat altına alma durumu söz konusudur. Böylece sigorta, hem sigortalının pasifindeki malvarlığına karşı güvence 4 Sadrettin Coşgun, Sorumluluk (Mesuliyet) Sigortaları, ( Çevrimiçi), org.tr /tsrsb/yay%c4%b1nlar/birlikten+makaleler/kaza/sorumluluk+ (MESUL %C4%B0YET)+S% C4%B0GORTALARI.htm, , s Enver Alper Güvel ve Afitap Öndaş Güvel, Sigortacılık, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 8

20 sunar hem de onun hatalı davranışı sonucu zarar gören kişinin zararının giderilmesini sağlar. Bu tip sigortalarda sigortanın sosyal fonksiyonu olarak zarara uğrayan kişinin doğrudan doğruya sigortacıya müracaat etme hakkı düzenlenmiştir. 6 Görüldüğü üzere bu tür sigortalar yalnızca sigorta ettireni değil aynı zamanda sigorta ettirenin eylemi sonucu meydana gelebilecek zararlarının giderilmesi ile üçüncü şahısları da korur. Böylece sigorta ettiren ve onun eylemleri sonucu zarar görenlerin yararları dengelenmiş olur. Sorumluluk sigortası; üçüncü şahısların zararlarının sigortacı tarafından karşılanması nedeniyle bir zarar sigortası, sigortalının malvarlığını ekstra gelir kayıplarına karşı da teminat altına aldığı için sorumluluk sigortası bir mal varlığı sigortasıdır. Öte yandan, sorumluluk sigortası, bir aktif değer sigortası olmayıp, bir pasif sigortasıdır. Zira bu tür sigorta ile sigorta ettirenin patrimuanındaki aktif değil, ileride ortaya çıkması muhtemel zararlar (borçlanmalar) yani pasifler sigorta teminatı altına alınmaktadır. 7 Burada patrimuandaki aktiften kasıt kişinin zaten sahip olduğu malvarlığı, pasiften kasıt ise ileride kaybedilmesi olası olan gider kayıplarıdır. Sorumluluk sigortasında kişinin mevcut malvarlığı sigortalanmaz. Bunun yerine meydana gelme ihtimali olan kayıpları sigortalanır. 6 Tekin Memiş, Sorumluluk Sigortalarında Sebepsiz Zenginleşme Hükümlerinin Uygulanması ile İlgili Bir Yargıtay Kararı İncelemesi, Sigorta Hukuku Dergisi, No:1, Çizgi Basım, 2005, s.184. Kişinin ailesinden kalma veya kendinin sahip olduğu malvarlığı. 7 Işıl Ulaş, Uygulamalı Sigorta Hukuku-Mal ve Sorumluluk Sigortaları, Ankara, Turhan Kitabevi, 2005, s