T.C. SAYIġTAY BAġKANLIĞI. DEVLET HAVA MEYDANLARI ĠġLETMESĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (DHMĠ ) 2013 YILI DENETĠM RAPORU

Transkript

1 T.C. SAYIġTAY BAġKANLIĞI DEVLET HAVA MEYDANLARI ĠġLETMESĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (DHMĠ ) 2013 YILI DENETĠM RAPORU

2 Bu rapor tarih ve 6085 sayılı SayıĢtay Kanunu ile tarih ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca hazırlanmıģ olup, SayıĢtay Rapor Değerlendirme Kurulu nun tarih ve 154 sayılı oturumunda kabul edilmiģtir.

3 Merkezi : Ankara Ġlgili Bakanlık : UlaĢtırma Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığı Esas sermaye : ,00 TL ÖdenmiĢ sermaye : ,01 TL ÖdenmemiĢ sermaye : ,99 TL Karar Organı (Yönetim Kurulu) Yönetim Temsil ettiği KuruluĢtaki Görevli bulunduğu süre Kurulundaki Adı ve Soyadı Bakanlık veya görevi veya BaĢlama Ayrılma unvanı KuruluĢ mesleği tarihi tarihi 1-BaĢkan Orhan BĠRDAL DHMĠ Genel Müdür Devam ediyor 2-Üye M. Funda OCAK DHMĠ Genel Md. Yrd Devam ediyor 3-Üye Mehmet ATEġ DHMĠ Genel Md.Yrd Üye Devam ediyor Sadettin Hazine Darphane PARMAKSIZ MüsteĢarlığı Genel Müdürü UlaĢtırma, HaberleĢme ve Kara UlaĢtırması 5-Üye A.Rıza YÜCEULU Denizcilik Bakanlığı Denetleme Genel Müdürü Devam ediyor 6- Üye

4

5 ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa I- TOPLU BAKIġ... I A-Havalimanı iģletmeciliğinin dünya ekonomisindeki yeri.. B-KuruluĢun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve geliģimi... C-Öneriler... II- ĠDARĠ BÜNYE... 1 A-Mevzuat... 1 B-TeĢkilat... 3 C-Personel durumu III- MALĠ BÜNYE A-Mali durum B-Mali sonuçlar IV- ĠġLETME ÇALIġMALARI A-ĠĢletme bütçesinin genel durumu B-Finansman C-Giderler D-Tedarik iģleri E-Üretim ve maliyetler Üretim Üretim maliyetleri F-Pazarlama G-Sigorta iģleri H-ĠĢletme sonuçları I-Kalkınma planı ve yıllık programlar V- BĠLANÇO Aktif (Varlıklar) Pasif (Kaynaklar) VI- GELĠR TABLOSU VII- EKLER I II VI

6 Kısaltmalar ACC :Yol Kontrol Merkezi AFTN :Havacılık Sabit Telekomünikasyon ġebekesi AIS :Havacılık Enformasyon Hizmetleri APP :YaklaĢma Kontrol Merkezi ATM :Hava Trafik Yönetimi ATC :Hava Trafik Kontrolü APW :Bölge Yakınlık Uyarı Sistemi A-SMGSC :Yer Radar Sistemi ATS STAFF :Hava Seyrüsefer personeli AYGM :Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü CAT :Kategori-Sınıflandırma CDM :OrtaklaĢa Karar Alma CIDIN :Veri DeğiĢim Ağı CIP :Commercially Important Person-Ticari Önemi Olan KiĢi COSPAS-SARSAT :Uyduya Dayalı Arama-Kurtarma Sistemi DME :Uzaklık Ölçme Cihazı DMĠ :Devlet Meteoroloji ĠĢleri ECAC :Avrupa Sivil Havacılık Konferansı EUROCONTROL :Avrupa Seyrüsefer Güvenliği TeĢkilatı ENH :Enerji Nakil Hatları FIC :UçuĢ Bilgi Merkezi FIR :UçuĢ Bilgi Bölgesi GNSS :Küresel Uydu Seyir Sistemi HBS :Hizmet Birim Sayısı ICAO :Uluslararası Sivil Havacılık TeĢkilatı Konvansiyonu ILS :Aletle ĠniĢ Sistemi KĠD :Kirala-ĠĢlet-Devret MĠGM :Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü MDV :Maddi duran varlıklar MSAW :Asgari Emniyet Ġrtifa Uyarı Sistemi NON ATS STAFF :Hava Seyrüsefer dıģındaki personel PAT :Pist-Apron-Taksi Yolu PSR :YaklaĢma Radarı SHGM :Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü SOLAS :Uluslararası Denizde Can Güvenliği SözleĢmesi SLOT :UçuĢ Aralığı TMA :Terminal Kontrol Sahası TWR :Kule Kontrol Merkezi VCS :Ses haberleģme sistemi VIP :Very Important Person-Protokol (Çok Önemli KiĢi) VOR :Seyrüsefer Yön Cihazı YG-AG :Yüksek Gerilim-Alçak Gerilim YĠD :Yap-ĠĢlet-Devret

7 TABLOLAR Bölümü Tablo no Adı Sayfa I. Toplu BakıĢ 1 Toplu bilgiler IV II. Ġdari Bünye 2 Personel durumu 11 II. Ġdari Bünye 3 Personele yapılan harcamalar 17 II. Ġdari Bünye 4 Sosyal giderler 19 III. Mali Bünye 5 Mali durum 22 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 6 Bütçeye iliģkin toplu bilgiler 30 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 7 Finansman programı büyüklükleri 31 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 8 Görev zararları 35 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 9 Giderler 37 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 10 ÇeĢitli giderler 40 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 11 Alımlar 42 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 12 Hizmet alımları 43 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 13 Yüklenici Ģirketten alacaklar 45 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 14 Ġlk madde ve malzeme (ĠMM) stok hareketleri 56 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 15 Havalimanları ve terminaller IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 16 Havalimanları Pat sahaları IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 17 Manialar 66 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 18 Hava trafik kontrol üniteleri 70 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 19 Yardımcı cihazlar 73 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 20 Kontrol uçak ve helikopterleri 75 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 21 Uçak yolcu yük trafiği 77 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 22 Havalimanı yolcu trafiği 78 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 23 Üretim maliyetleri 81 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 24 Üretimle ilgili doğrudan giderler 82 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 25 Kira gelirleri 85 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 26 Zafer havalimanı garanti yolcu 107 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 27 Adana havalimanı yolcu-uçak trafiği 111 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 28 Çukurova havalimanı garanti yolcu 113 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 29 Ġstanbul yeni havalimanı garanti gelir 120 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 30 Milli maliyetler IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 31 SatıĢlar 133 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 32 7 havalimanı uçak-yolcu trafiği 134 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 33 Sigorta iģleri 135 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 34 SatıĢ sonuçları 136 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 35 ĠĢletme sonuç göstergeleri 137 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 36 Yatırımlar IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 37 ĠĢ artıģ-eksiliģler IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 38 Teklifler 172 V.Bilanço 39 Aktif 186 V.Bilanço 40 Bankalar 187 V.Bilanço 41 Ticari alacaklar 188 V.Bilanço 42 Alıcılar 189 V.Bilanço 43 Maddi Duran Varlıklar 196 V.Bilanço 44 Maddi Duran Varlıkların edinme değerine göre amortisman 197 V.Bilanço 45 BirikmiĢ Amortismanlar 198 V.Bilanço 46 Pasif 199 V.Bilanço 47 Ticari borçlar 200 V.Bilanço 48 Satıcılar 200 VI.Gelir Tablosu 49 Gelir Tablosu 206

8

9 I I-TOPLU BAKIġ A-Havalimanı iģletmeciliğinin dünya ekonomisindeki yeri: VaroluĢundan beri uçma hayali bulunan insanoğlu, uzun bir zaman süreci sonunda balon, zeplin, planör gibi değiģik tipte hava taģıtlarını ve nihayet uçağı icat ederek bu hayalini gerçekleģtirmiģtir. Uçakla ilk uçuģun baģlatıldığı 1903 yılından itibaren, havacılık hızla geliģerek bugünkü seviyelere gelmiģ; hava yolları, hava limanları ve seyrüsefer hizmetleri de bu paralelde hızlı bir değiģim göstermiģtir. Önceleri devletlerin hükümranlık hakkı olarak görülmeyen hava sahaları, ekonomik, teknik ve siyasi geliģmelere bağlı olarak, özelikle birinci dünya savaģında havadan gelebilecek tehlikelere karģı önlem alma zorunluluğu nedeniyle devletlerin mutlak egemenliği altında bulunması gereken yerler olarak görülmüģtür. Bu çerçevede, 1919 yılında Paris BarıĢ Konferansına katılan devletlerce, ulusların hava sahaları üzerindeki hükümranlık hakkı benimsenmiģ; milletler arası uçuģ hakkı ve kamu hukukuna iliģkin olarak ilk uluslararası sivil havacılık antlaģması olan Paris SözleĢmesi imzalanmıģtır. Bu antlaģmayı daha sonra 1926 yılında Madrid, 1928 yılında Havana, 1929 yılında VarĢova SözleĢmeleri takip etmiģtir yılında imzalanan ġikago SözleĢmesi ise, havacılık tarihinde önemli bir dönüm noktası oluģturmaktadır. 52 ülke tarafından imzalanan ġikago SözleĢmesi, uluslararası sivil havacılığın esaslarını evrensel boyutta düzenleyen ve uluslararası havacılık hukukunun temellerini ortaya koyan bir metin olarak tarihe geçmiģtir. Türkiye nin 1945 yılında taraf olduğu ġikago SözleĢmesi; hava seyrüseferi, hava nakil araçlarının tabiiyeti ve tescili, lisans ve sertifikaları, hava seyrüseferlerini kolaylaģtırıcı tedbirler, kazaların tahkiki, uluslar arası standartlar ve usuller gibi önemli düzenlemeler getirmiģtir. Söz konusu anlaģma gereği Uluslararası Sivil Havacılık TeĢkilatı (ICAO) kurulmuģtur. Birçok ülkenin hava sahasını kullanmak durumunda olan ülkeler, kısa sürede ICAO ya üye olmuģlardır. Üye sayısı 150 yi aģan ICAO, uluslararası standart ve kuralları tespit eden ve uygulanmasını sağlayan bir kuruluģ konumuna gelmiģtir yılına gelindiğinde ICAO nun standart ve tavsiye edilen kurallarını uygulayan bir kuruluģ olarak, 6 Avrupa ülkesi tarafından Avrupa Hava Seyrüsefer Emniyeti TeĢkilatı (EUROCONTROL) kurulmuģtur. EUROCONTROL, hava trafik yönetimini geliģtirmek, Avrupa hava sahasındaki entegrasyonu sağlamak, üye ülkeler adına kullanıcı hava taģıyıcılarından seyrüsefer ücretlerini tahsil etmek, proje, eğitim hizmetleri vermekle görevlidir. Merkezi Brüksel de olan ve 37 üyesi bulunan Eurocontrol e, Türkiye 1989 yılında üye olmuģtur. Hava Trafik Yönetimi- ATM (Air Traffic Management) havacılık endüstrisinin kilit alt yapısını oluģturmaktadır.

10 II Sayıştay Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyi tarafından 2004 yılında alınan kararlarda, Avrupa Ġçin Tek Gökyüzü-Single European Sky (SES) yaklaģımı benimsenmiģ ve bu amaçla öngörülen projenin gerçekleģmesi için, Avrupa hava seyrüsefer hizmetlerinin harmonizasyonu ve standardizasyonu ana kural olarak tanımlanmıģtır. Avrupa hava ulaģımını etkileyen mevcut sorunları çözmeyi ve gelecekteki talepleri karģılayabilecek nitelikte bir Hava Trafik Yönetim sistemi oluģturmayı amaçlayan SES (Tek Avrupa Seması) yaklaģımı; tek biçimli sistemlerin temini, Avrupa Hava Sahasının ulusal sınırlara bağlı kalmaksızın trafik akıģına göre yeniden yapılandırılması, hava trafik yönetiminde ortak usul ve kuralların uygulanması ve birlikte iģlerlik yaklaģımları ile gelecekte hava sahasında ilave kapasite artıģ ihtiyacını karģılayabilecek ve darboğazları önleyecek geniģ kapsamlı bir nitelik taģımaktadır. B-KuruluĢun tarihçesi, Türkiye ekonomisi içindeki yeri ve geliģimi: Türkiye deki sivil havacılık faaliyetlerinin 1912 yılında, bugünkü Ġstanbul Atatürk Havalimanı civarında kurulan hangarlar ve uçak iniģ-kalkıģ meydanı ile baģladığı kabul edilmektedir. Atatürk'ün, ülkenin geleceğine de yol gösteren "Ġstikbal Göklerdedir" sözü doğrultusunda 1925 yılında kurulan ve daha sonraki yıllarda Türk Hava Kurumu adını alan Türk Tayyare Cemiyeti ile Türk Sivil Havacılığının kurumsal temelleri atılmıģtır. Ġlk Sivil Hava TaĢımacılığı ise 1933 yılında 5 uçaklık küçük bir filo ile "Türk Hava Postaları" adı ile baģlatılmıģtır tarihinde, bugünkü Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi (DHMĠ) Genel Müdürlüğü nün de baģlangıcını oluģturan Hava Yolları Devlet ĠĢletmesi kurulmuģtur. Milli Savunma Bakanlığına bağlı olarak teģkilatlanan kuruluģ; hava yolları ve hava alanları kurmak ve hava taģımacılığı yapmakla görevlendirilmiģtir. Bu dönemde, askeri amaçlı bazı uçaklar modifiye edilerek yolcu ve yük taģımacılığı ile Ġstanbul-EskiĢehir-Ankara gibi merkezlere hava ulaģımı sağlanmıģtır. Havaalanı yapımının önemi doğrultusunda tarihinde 3424 sayılı Kanunla, Havayolları Devlet ĠĢletmesi, Devlet Hava Yolları Umum Müdürlüğü adını alarak Bayındırlık Bakanlığına, daha sonra da tarihinde 4467 sayılı Kanunla UlaĢtırma Bakanlığı na bağlanmıģtır. Sivil havacılık alanında, özellikle ġikago SözleĢmesinin imzalanmasından sonra ortaya çıkan hızlı geliģmeler, Türkiye deki havacılık faaliyetlerini de etkilemiģtir. Bu geliģmeler hava alanı iģletme hizmetleri ile uçak iģletmeciliğinin aynı kuruluģ tarafından yürütülmesinin rasyonel olmayacağını ortaya çıkarmıģtır. Bu nedenle, uçak iģletmeciliği tarihinde 6623 sayılı Kanunla Türk Hava Yollarına; hava alanı iģletmeciliği, yer hizmetleri, hava seyrüsefer ve muhabere hizmetleri ise tarihinde 6686 sayılı Kanunla katma bütçeli Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü ne devredilmiģtir yılında, kısa bir süre Meydan ĠĢletme Müessesesi adı altında hizmet veren KuruluĢ, Kamu Ġktisadi TeĢebbüslerinin yeniden düzenlenmesine iliģkin tarih ve 233 sayılı KHK kapsamında; Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi Genel

11 III Müdürlüğü (DHMĠ) unvanıyla, tüzel kiģiliğe sahip, faaliyetlerinde özerk ve sorumluluğu sermayesi ile sınırlı bir Kamu Ġktisadi KuruluĢu olarak yeniden yapılandırılmıģtır. Türkiye hava sahasında, hava alanlarına iniģ kalkıģ yapan uçaklar ile transit geçiģ yapan hava araçlarının uçuģlarını gerçekleģtirdikleri 165 adet uçuģ yolu (hava koridoru) bulunmaktadır. Yol kontrol merkezlerince hava trafik akıģının düzenlendiği ve ülke sathına yayılan seyrüsefer cihazları ile desteklenen hava sahası ve toprakları üzerinde km 2 lik hava sahası ve km lik uçuģ yolu Ģebekesi dâhilinde yapılan uçuģlar emniyetli, düzenli ve en az gecikme ile gerçekleģtirilmektedir. Ayrıca, uluslararası sefer yapmak veya ülkenin hava alanlarına iniģ kalkıģ yapmaksızın transit geçiģ yapmak amacıyla hava sahasını kullanmak durumunda olan hava araçlarının Türk hava sahasına giriģ çıkıģ yaptıkları 42 adet giriģ çıkıģ noktası bulunmaktadır. Hava trafik kontrol hizmetlerinde, kontrollü sahalarda sivil ve askeri trafiğe, ICAO standartlarında 24 saat kesintisiz hizmet verilmesi ve uçuģ emniyetinin en üst düzeyde sağlanması esastır. DHMĠ bünyesinde hava trafiğinin düzenlenmesi ve hava araçlarının, hava liman ve meydanlarına güvenle iniģ kalkıģ yapmasını sağlamak amacıyla; transit ve üst uçuģ seviyelerindeki uçuģlara kontrol hizmeti veren 2 adet Yol Kontrol Merkezi iniģ/kalkıģ aģamasında, havalimanına belirli bir mesafe ve uçuģ seviyesinde uçuģ yapmakta olan hava taģıtlarına hizmet veren 16 adet YaklaĢma Kontrol Merkezi meydan civarında uçmakta olan ve meydana iniģ, kalkıģ, taksi ve hava taģıtlarına hizmet veren 30 adet Meydan Kontrol Kulesi faaliyettedir. Hava seyrüsefer emniyetinin en üst düzeyde sağlanması amacıyla, geleceğin hava seyrüsefer hizmet kavramı çerçevesinde geliģtirilen ATM/CNS programına uygun yapılanma sağlanırken, yeni ATM teknolojileri ve yöntemlerinin entegrasyonunun sağlanması amacıyla teknik alt yapının yenilenmesinin yanı sıra hava sahası düzenlemeleri, personel eğitimi, performans ve kapasite planlaması alanların da hava seyrüsefer emniyetinin sağlanması amacıyla EUROCONTROL ile yakın iģbirliği içerisinde birçok proje hayata geçirilmiģ bulunmaktadır. KuruluĢun son beģ yıla iliģkin toplu bilgileri aģağıdaki çizelgede gösterilmiģtir.

12 IV Sayıştay Tablo:1 -Toplu bilgiler Toplu bilgiler Ölçü Son iki yıl ArtıĢ veya farkı azalıģ % Sermaye Bin TL ÖdenmiĢ sermaye Bin TL Öz kaynaklar Bin TL ,2 Yabancı kaynaklar Bin TL ,0 Finansman giderleri Bin TL Maddi duran varlıklar (edinme değeri) Bin TL ,3 Maddi duran varlıklar birikmiģ amortism. Bin TL ,6 Yatırımlar için yapılan nakdi ödemeler Bin TL ,1 Yatırımların gerçekleģme oranı (Nakdi) % (8) Tüm alım tutarı Bin TL ,7 ĠĢletilen hava meydanları Adet ,8 Toplam uçak trafiği sayısı Adet ,7 Toplam yolcu trafiği Bin kiģi ,4 Toplam yük trafiği Ton ,3 Over-flight (üst geçiģ) uçak trafiği Adet (2.261) (0,8) Tüm üretim tutarı (üretim maliyeti) Bin TL ,5 Net satıģ tutarı Bin TL ,5 Malzeme stokları Bin TL (1.053) (4,3) Memur (ortalama) KiĢi ,0 SözleĢmeli (ortalama) KiĢi ,0 Personel için yapılan tüm giderler Bin TL ,3 Cari yıla iliģkin: Memurlar için yapılan giderler Bin TL ,2 Memur baģına aylık ortalama gider TL (49) (0,8) SözleĢmeliler için yapılan giderler Bin TL ,8 SözleĢmeli baģına aylık ortalama gider TL (123) (4,3) Dönem kârına iliģkin vergi ve diğer yasal yükümlülükler Bin TL ,7 Tahakkuk eden vergiler Bin TL ,0 GSYĠH'ya katkı (üretici fiyatları ile) Bin TL ,7 GSYĠH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL ,3 GSMH'a katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL ,3 Faaliyet kârlılığı (öz kaynak yönünden) % ,5 Mali kârlılık (öz kaynak yönünden) % Ekonomik kârlılık % ,0 Faaliyet kârı veya zararı Bin TL ,9 Dönem kârı veya zararı Bin TL ,8 Bilanço kârı veya zararı Bin TL ,7

13 V DHMĠ tarafından iģletilen 47 adet havalimanına 2013 yılında inen-kalkan toplam uçak sayısı, geçen yıla göre %10,9 oranında artıģ göstererek e, yolcu sayısı ise %12,9 oranında artıģ göstererek kiģiye ulaģmıģtır yılında önceki yıla göre; uçak trafiğinde iç hatlarda %13 oranında adet, dıģ hatlarda %8,5 oranında adet, yolcu trafiğinde ise iç hatlarda %16,4 oranında kiģi ve dıģ hatlarda %9,7 oranında kiģi artıģ gösterdiği sağlanmıģtır. DHMĠ nin havalimanı yapımı baģta olmak üzere, terminal binası, pat sahaları, apron geniģletilmesi gibi yatırım projeleri UlaĢtırma, Denizcilik HaberleĢme Bakanlığı Alt Yapı Yatırımları Genel Müdürlüğü nce hazırlanmaktadır. Projenin uygulanması sürecinde, özellikle ihale sonrasında projelerde büyük değiģiklikler yapıldığı, bunun da proje maliyetlerinde artıģlara ve yapım sürelerinin uzamasına neden olduğu gözlenmekte olup projelerin ayrıntılı zemin etütleri ve muayene-sondaj çalıģmalarına dayalı olarak hazırlanması gerekli görülmektedir. KuruluĢun bölgesel havalimanları ile ilgili YĠD projeleri irdelendiğinde, uçak ve yolcu trafik tahminlerinin ve iģletme sürelerinin belirlenmesine yönelik hesaplamaların etkisiyle çeģitli sorunlarla karģılaģıldığı belirlenmiģtir. Bu nedenle; Ġhalelerde oluģacak iģletme sürelerinin, YĠD projelerinin geleceğini olumsuz etkilemeyecek ve proje riski oluģturmayacak Ģekilde belirlenmesi açısından önem arz eden Uçak ve Yolcu Trafik tahminlerinde yolcu sayısında yüksek sapmalara meydan vermemek için etüt-fizibilite çalıģmalarında kullanılan verilerin hassasiyetle belirlenmesi gerekli görülmektedir. Ayrıca, yolcu potansiyeli ve talebi yüksek olmayan bölgelerde YĠD modeli ile yapılacak havalimanlarının projelendirme, ihale ve iģletme sürecinde, riskin proje paydaģları arasında dengeli dağılması ve havalimanının iģletilmesi süresinde DHMĠ nin finansman yükünün azaltılması için optimal garanti yolcu sayısının belirlenmesinde, gerek yatırım tutarı ve iģletme süresi gerekse bölgesel özellikler, uçak-yolcu trafiği gibi değiģkenlerinde dikkate alınması gerekli gerekmektedir. KuruluĢ tarafından yakından takip edilmesi gereken diğer bir konu ise baģta Ġstanbul da olmak üzere havalimanlarının etrafında oluģan yapay manialardır. Havacılığın en önemli altyapısı durumunda olan hava meydanlarının projelendirilmesi ve yapımında olduğu kadar bu tesislerin çevresindeki yükselti sınırlarına yönelik olarak da uluslararası kurallar bulunmaktadır. Bu durum pistlerin konumu ve uzunluğuna bağlı olarak hava meydanının etrafında tesis edilecek her türlü yapının maksimum yüksekliğinin önceden belirlenmesi, ayrıca kuralsız yapılaģmaların da sürekli izlenip gerekli cezai yaptırımların uygulanması ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır. Bu hususta DHMĠ nin doğrudan tedbir alma ve cezai yaptırım uygulama yetkisi olmamakla birlikte, güncel teknoloji kullanılarak uçuģ can ve mal güvenliğini tehdit eden yapılaģmaların tespiti ve yenilerinin oluģumunun engellenmesi için ilgili tarafların sürekli olarak bilgilendirilmesi ve konu ile ilgili mevzuatın titizlikle

14 VI Sayıştay uygulanması konusunda yetkili merciler nezdinde ki giriģimlerin sürdürülmesi gerekmektedir. KuruluĢ 2013 yılı faaliyet dönemini bin TL dönem kârı ile kapatmıģtır. Bu tutar önceki döneme göre % 5,5 oranında bir artıģı ifade etmektedir. C-Öneriler: Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü nün 2013 yılındaki çalıģmaları üzerinde SayıĢtay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aģağıdadır. Yılına iliģkin öneriler: 1- KuruluĢun da aralarında bulunduğu bazı KĠT lerde kurumsal yönetim ilkelerinin geliģtirilmesi amacıyla Hazine MüsteĢarlığı ile Dünya Bankası tarafından ortaklaģa yürütülmekte olan proje çalıģmasından da yararlanılarak; -Daha verimli ve etkin bir kurumsal yönetim yapısının oluģturulması, bu amaçla ünite bazında iģ etüdü ve analizi yapılarak gerçek personel ihtiyacının belirlenmesi, -Havalimanlarında çalıģan personelin önemli bir kısmının üç büyük havalimanında toplandığı, özellikle Ankara Esenboğa Havalimanı nda yoğunlaģmanın daha fazla olduğu, bir kısım havalimanlarında ise personel ihtiyacının yaģandığı dikkate alınarak; birimler itibariyle dengeli bir personel dağılımının sağlanması, -KĠT Genel Yatırım ve Finansman Programı Kararnamesinde öngörülen esaslar çerçevesinde, KuruluĢta güçlü bir iç kontrol sistemi oluģturulması, doğrudan Genel Müdüre bağlı iç denetim birimi kurulması ve yeterli sayıda iç denetçi istihdam edilmesi konusundaki çalıģmaların sonuçlandırılması (Sayfa: 3-6), 2- Muhtelif havalimanlarının ihtiyacı sağlık hizmeti alım ihalelerinde ortaya çıkan aksaklıklar ile hukuki ihtilafların ve ihalelerde yeterli rekabet ortamı oluģmamasının nedenleri üzerinde önemle durulması; bu çerçevede, sağlık hizmeti alım ihalelerinin DHMĠ TeftiĢ Kurulu nca tüm yönleriyle incelenmesi; inceleme sonuçları da dikkate alınarak ihalelerde yeterli rekabet ortamının sağlanmasına ve hizmetin daha sağlıklı bir Ģekilde yürütülmesine yönelik tedbirlerin alınması (Sayfa; 47-55), 3- Ġstanbul Atatürk Havalimanı ile ilgili olarak; - Atatürk Havalimanındaki dört etap uçak bakım hangar yeri yapım ve kiralama iģlemlerine iliģkin MNG Teknik Uçak Bakım Hizmetleri Aġ ve THY HABOM Aġ ile yapılmıģ olan sözleģmelerin yürütülmesi sürecinde ortaya çıkan sorunların çözümünde, KuruluĢun menfaatlerinin korunması ve zarara uğramaması için sözleģme hükümleri doğrultusunda çalıģmaların özenle devam ettirilmesi, -Yeni Havalimanı birinci etabının, planlandığı üzere 2018 yılı itibariyle faaliyete geçmesi ile tarifeli uçuģlara kapatılacak olan Atatürk Havalimanına, proje paydaģlarının talebi ile yapılması planlanan ek dıģ hatlar terminal yatırımının; iģletme süresi, yatırım tutarı, risk paylaģımı, imtiyaz hukuku ve ülke menfaati gibi kriter ve planlamalar da dikkate alınarak yeniden etüt edilmesi,

15 VII -Atatürk Havalimanı terminalinin 2021 yılına kadar iģleticisi olan TAV Ġstanbul Terminal ĠĢletmeciliği Aġ baģta olmak üzere limanda bulunan mahallerin kiraya verilmesine bağlı diğer sözleģmelerin de devam etmesi dikkate alınarak, Yeni Havalimanının faaliyete geçmesi ile Atatürk Havalimanının tarifeli uçuģlara kapatılması sonrasında bu sözleģmelere bağlı olası hukuki itilaflara iliģkin hazırlıklar yapılması (Sayfa; 86-98), 4 - Zafer Bölgesel Havalimanı ile ilgili olarak; -Yolcu potansiyeli ve talebi yüksek olmayan bölgelerde YĠD modeli ile yapılacak havalimanlarının projelendirme, ihale ve iģletme sürecinde, riskin proje paydaģları arasında dengeli dağılması ve havalimanının iģletilmesi süresinde DHMĠ nin finansman yükünün azaltılması için optimal garanti yolcu sayısının belirlenmesinde, gerek yatırım tutarı ve iģletme süresi gerekse bölgesel özellikler, uçak-yolcu trafiği gibi değiģkenlerin de dikkate alınması, -Ġhalelerde daha geniģ bir rekabet ortamının sağlanmasına çalıģılması, Bölgesel Havalimanının uçak ve yolcu trafiğinin artırılmasına yönelik olarak görevli Ģirket ve diğer ilgili kuruluģlar ile ortaklaģa çalıģmalar yürütülmesi (Sayfa; ), 5 - Yap-ĠĢlet-Devret modeli ile ihale edilen Çukurova Bölgesel Havalimanı iģinde görevli Ģirketin, projenin yatırım sürecindeki iģ programına uymaması ve yapım iģinin durma noktasına gelmesi üzerine DHMĠ ce ihtarname gönderilerek uyarılması da dikkate alınarak; -Ġhalelerde oluģacak iģletme sürelerinin, YĠD projelerini olumsuz etkilemeyecek ve proje riski oluģturmayacak Ģekilde belirlenmesi açısından önem arz eden Uçak ve Yolcu Trafik tahminlerinde yer alan yolcu sayılarında yüksek sapmalara meydan vermemek için KuruluĢ tarafından yapılan proje etüt-fizibilite çalıģmalarına esas verilerin hassasiyetle belirlenmesi, -YPK ya sunulacak olan Proje Ön Fizibilite Raporu ile ilgili olarak, Maliye Bakanlığı ve Hazine MüsteĢarlığı nın teknik görüģ ve önerilerinin de değerlendirilmesi, -ĠĢin sözleģmede öngörülen sürede bitirilmesi konusunda gerekli takibatın sürdürülmesi, bu tür iģlerin zamanında tamamlanamaması durumunda hem bölge havalimanı yapımında gecikmelere hem de ülke kaynaklarının etkin kullanılmamasına yol açılabileceği hususu da göz önünde bulundurularak gerekli önlemlerin alınması (Sayfa; ), 6- Seyrüsefer hizmet gelirlerine esas teģkil eden milli maliyet rakamlarının artırılabilmesine yönelik olarak; hava seyrüsefer alanında belirlenen stratejik hedefler doğrultusunda ileri teknolojiye dayalı yatırımlar ve yüksek nitelikli iģgücü istihdamına yönelik insan kaynakları projelerinin ileri perspektif ölçeğinde yapılarak verilen hizmetin sürekliliğinin güvenilir ve kaliteli olarak artırılması (Sayfa; ), 7- Raporun ilgili bölümlerinde yer alan ve rapor ekinde (Ek:14) listesi verilen diğer öneri ve tavsiyelerinde yerine getirilmesi.

16 VIII Sayıştay Önceki yıllardan devam eden ve izlemede olan konular: 1- Ġhale yoluyla hizmet alımı yapılan yüklenici firmalarda çalıģan iģçilerin, ücret, izin, fazla mesai, ihbar ve kıdem tazminatı gibi özlük haklarını yüklenici firmalardan alamadıkları iddiasıyla DHMĠ aleyhine açtıkları alacak ve tazminat davalarının giderek arttığı ve bunların genelde KuruluĢun aleyhine sonuçlandığı hususu dikkate alınarak; bu konuda ortaya çıkan sorunların, taģeron iģçilerinin mali ve sosyal haklarını güvence altına alacak Ģekilde kalıcı bir çözüme kavuģturulmasını teminen ilgili merciler nezdinde giriģimlerde bulunulması (Sayfa; 8-9), 2- KuruluĢun mal ve hizmet alım ihaleleri ve sözleģme uygulamalarına yönelik olarak; -Özel Güvenlik ve Teknik ĠĢletim hizmet alımı yoluyla istihdam edilen yüklenici firma çalıģanlarının asgari ücret artıģından kaynaklanan fiyat farkı hesap ve ödemelerinde hatalı iģlem yapılması neticesinde ortaya çıkan KuruluĢ alacaklarının tahsiline yönelik iģlemlerin sürdürülmesi, tahsil olanağı kalmayan alacakların söz konusu olması durumunda ise bu tutarların ilgililerden veya sorumlularından tahsil edilmesi, -Mal ve hizmet alımlarına iliģkin yaklaģık maliyet hesaplamasının, güncel fiyat düzeyine uygun ve gerçeğe yakın olarak tespit edilmesinde, KuruluĢta yaygın olarak kullanılan proforma fatura üzerinden yaklaģık maliyet tespitinin yanı sıra uygulama yönetmeliklerinde detaylı olarak belirtilen diğer usullerin de titizlikle kullanılması (Sayfa; 43-47), 3- KuruluĢ tarafından iģletilmekte olan ve yapımı devam eden havalimanlarına yapılacak uçuģların ve hava trafiğinin emniyetli bir Ģekilde sürdürülmesi için, UlaĢtırma, Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığı, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan mania planlarına ve ilgili mevzuata aykırı olarak yapı ruhsatı verilmiģ, inģaa edilmiģ ve edilmekte olan yapıların tespiti ile bu yapıların mania planlarına uygun hale getirilmesi ve sorunun çözümünde kentsel dönüģüm projelerinden de yararlanılması hususunun değerlendirilmesi için ilgili kurum ve kuruluģlar nezdindeki giriģimlerin sürdürülmesi (Sayfa; 63-68), 4- KuruluĢun havalimanı iģletmeciliğinde etkinlik ve verimlilik sağlanması ve maliyetlerin azaltılması için; -Yeterli faaliyet geliri elde edilmesinde geliģmiģlik düzeyinde zorluk yaģanan küçük havalimanlarının iģletilmesine yönelik olarak, bu alanda deneyim kazanmıģ Ģirketler öncülüğünde, yerel ekonomik ve idari kesimlerin özendirilmesinin yanı sıra teģvik sistemine özel sektör için bu alana özgü faaliyetlerin de dâhil edilmesi hususunun ilgili merciler ile birlikte etüt edilmesi, - Yapılması planlanan havalimanı projelerinin ticari talebin de dikkate alındığı ve ölçek ekonomisine dayalı, ulusal ulaģım stratejisi ile belirlenen ulaģım ağları ile de bütünleģik, bölgesel havalimanı modelinde yapılandırması hususu üzerinde durulması, (Sayfa; 81-84), 5- DHMĠ nin, Yap-ĠĢlet-Devret ve Kiralama proje uygulamalarında sahip olduğu bilgi ve tecrübe birikiminin, havalimanı ve terminal iģletmeciliği alanında da

17 IX ileri ülke standartları noktasına taģınarak, havalimanı ve terminal yapım iģlerinde iģ deneyimi yeterliğine sahip ġirketlerle, Kamu-Özel Sektör ĠĢbirliği (KÖĠ) modelleri geliģtirmesi hususunun etüt edilmesi (Sayfa; ), 6- KuruluĢun yatırım projeleri ile ilgili olarak; -Anahtar teslimi götürü bedel teklif alınmak suretiyle ihale edilen terminal binası ve otopark inģaatı gibi yapım iģlerinde; UlaĢtırma, Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığı Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanarak DHMĠ ye gönderilen ve ihaleye esas teģkil eden uygulama projelerindeki temel kotlar ve metrajlar ile uygulamada karģılaģılan arazi topografyası ve kotlarının önemli ölçüde farklılık gösterdiği, bunun da iģ ve maliyet artıģlarına yol açtığı, ayrıca iģin gecikmesine neden olduğu dikkate alınarak; uygulama projelerinin tüm detaylarıyla birlikte önemli proje değiģikliklerine ve ek maliyet artıģlarına yol açmayacak Ģekilde hazırlanması hususunun UlaĢtırma, Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığı Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü ile birlikte müģtereken etüt edilmesi (Sayfa: ), - Hatay, Bodrum-Milas, Sinop Havalimanları bina inģaatı, pat sahalarının yenilenmesi ve apron geniģletilmesi projeleri ile ilgili yapım iģlerinde olduğu gibi, UlaĢtırma, Denizcilik HaberleĢme Bakanlığı Alt Yapı Yatırımları Genel Müdürlüğü nce hazırlanarak DHMĠ ye gönderilen kesin projelerdeki tip kesitlerin, ihale sonrası uygulama projesi aģamasında değiģtirilmesi sonucunda bazı iģ kalemlerinin miktarında yüksek oranlarda yapılan artıģlar nedeniyle proje maliyetlerinde önemli artıģlar meydana geldiği ve yapım sürelerinin uzadığı dikkate alınarak, yapım iģlerine iliģkin ihalelere mümkün olduğunca uygulama projeleri esas alınarak çıkılması, kesin projelerle ihaleye çıkılması durumunda ise projelerin ayrıntılı zemin etütleri ile muayene-sondaj çalıģmalarına dayalı olarak hazırlanması (Sayfa: ), hususlarının UlaĢtırma, Denizcilik Ve HaberleĢme Bakanlığı Alt Yapı Yatırımları Genel Müdürlüğü ile birlikte müģtereken etüt edilmesi, 7- Türkiye deki ATM Kaynaklarının Sistematik Modernizasyonu Projesi (SMART) kapsamında; - Türkiye deki ATM Kaynaklarının Sistematik Modernizasyonu (SMART) projesi kapsamında 2006 yılında 86,8 milyon Avro ya ihale edilen ve tarihine kadar geçici kabulü öngörülen, ancak bu sürede tamamlanamadığı için tarihine kadar cezalı süre uzatımı verilip yaklaģık 43 ay sonra tarihinde komple geçici kabulü yapılabilen, bu tarihten itibaren de 8 aylık geçiģ süreci devam eden ATC sistemleri ile ilgili olarak, komple geçici kabul raporu eklerinde belirtilen operasyonel olmayan eksiklik ve aksaklıkların giderilerek sistemin bir an önce devreye alınması (Sayfa: ), -Türkiye deki ATM Kaynaklarının Sistematik Modernizasyonu projesi kapsamında 2008 yılında mal alımı ve yapım iģleri birlikte 38,5 milyon Avro ya ihale edilen ve ihale bedelinin %19 u oranında 7,2 milyon Avro ilave iģ artıģı verilen Radarların Yenilenmesi projesinde; mal alımı ile ilgili olarak sözleģme kapsamındaki iģlerin kesin kabul iģlemlerinin tamamlattırılması; bu tür iģlerde, kazı ve dolgu

18 X Sayıştay pozlarının teknik birim fiyat cetvelleri ve birim fiyat tariflerinin iģ kalemi yerine iģ grubu Ģeklinde düzenlenerek ihale iģlemlerinin gerçekleģtirilmesi hususu üzerinde durulması (Sayfa: ). Sonuç: Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü'nün 2013 yılı bilançosu ve ,63 Türk Lirası dönem kârı ile kapanan gelir tablosu tasvibe sunulur.

19 1 A-Mevzuat: 1-Kanunlar II. ĠDARĠ BÜNYE KuruluĢ 1984 yılında yürürlüğe konulan tarih ve 233 sayılı Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri hakkında KHK ya tabi olarak Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi (DHMĠ) unvanıyla ve Kamu Ġktisadi KuruluĢu (KĠK) statüsünde faaliyet göstermektedir. DHMĠ nin Ana Statüsü tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe konulmuģtur. Ana Statü ile KuruluĢun görevleri; sivil havacılık faaliyetlerinin gereği olan, hava taģımacılığı, hava meydanlarının iģletilmesi, meydan yer hizmetlerinin sağlanması, hava trafik kontrol hizmetlerinin ifası, seyrüsefer sistem ve kolaylıklarının kurulması ve iģletilmesi, bu faaliyetler ile ilgili diğer tesis ve sistemlerin kurulması, iģletilmesi ve modern havacılık düzeyine çıkarılmasını sağlamaktır. Ayrıca, sivil havacılık ihtisas alanlarında, dünya standartlarına göre personel yetiģtirmek üzere eğitim tesisleri kurmak, kurdurmak ve bu tesisleri iģletmek ve iģlettirmek ve iģletiminde bulunan hava alanları ile iģletme dönemlerinin sonundan itibaren yap-iģletdevret modeli çerçevesinde yaptırarak iģletimini özel sektöre verdiği terminallerini ve/veya hizmetin bütünlüğü yönünden gerek gördüğü diğer tesislerini, 5335 Sayılı Kanunun 33 üncü Maddesi çerçevesinde özel hukuk tüzel kiģilerine kiralamak ve/veya iģletme hakkını devretmek Ģeklinde belirlenmiģtir tarihli ve 2012/T-13 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı ile Ana Statüde değiģiklik yapılarak; KuruluĢa yurt dıģında Ģirket kurmak ve/veya kurulmuģ Ģirketlere iģtirak etmek görevi de verilmiģtir. 233 sayılı KHK ve Ana Statüsünde saklı tutulan hususlar dıģında KuruluĢ özel hukuk hükümlerine tabi bulunmaktadır. DHMĠ personeli, özlük ve sosyal hakları bakımından; 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 399 sayılı KHK, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 6245 sayılı Harcırah Kanunu, bunların ek ve değiģiklikleri ile Bakanlar Kurulu ve Yüksek Planlama Kurulu (YPK) kararlarına tabidir. KĠT personel rejimini düzenleyen 399 sayılı KHK nın ek 2 nci maddesi, DHMĠ nin 399 sayılı KHK nın 3 üncü madde (b) ve (c) bentleri kapsamına giren personeline (I ve II sayılı cetvelde yer alan personel) ödenecek havacılık tazminat oranları ile ödeme usul ve esaslarını düzenlemektedir. KuruluĢun dıģ denetimi 6085 sayılı SayıĢtay Kanunu uyarınca SayıĢtay tarafından yapılmakta; kamu adına nihai denetim, 3346 sayılı Kamu Ġktisadi TeĢebbüsleri ile Fonların Türkiye Büyük Millet Meclisince Denetlenmesinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun gereği TBMM denetimi ile tamamlanmaktadır.

20 2 Sayıştay 2-Bakanlar Kurulu Kararları: tarih ve 2013/4260 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile muhtelif unvanlarda 7 adet kadronun iptali ile 27 adet kadronun ihdası yapılmıģtır. Yine, 2013/5077 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile II sayılı cetvelde 539 pozisyon iptal edilirken, muhtelif unvanlarda 342 kadro ihdas edilmiģtir. Bakanlar Kurulunun kamu kuruluģlarının faaliyetlerine iliģkin olarak aldığı genel nitelikteki kararları kuruluģta da uygulanmıģtır. 3-Uluslararası AnlaĢmalar: Uluslararası hava ulaģımında mal ve can emniyetini sağlamak ve düzenli ekonomik çalıģma ve geliģmeyi temin etmek amacıyla 1944 yılında imzalanan Sivil Havacılık AnlaĢması, Türkiye tarafından tarih ve 4749 sayılı Kanunla onaylanmıģtır. Bu anlaģma hükümlerinin yerine getirilmesini sağlamak amacıyla, DHMĠ nin de üye olduğu Sivil Havacılık TeĢkilatı International Civil Aviation Organization (ICAO) kurulmuģtur. KuruluĢ, ayrıca Türkiye nin de taraf olduğu ve tarih ve 3504 sayılı Kanun ile onaylanan Uluslararası Hava Seyrüseferinin Emniyeti Ġçin Avrupa TeĢkilatı SözleĢmesi (EUROCONTROL) ne de tabi bulunmaktadır. DHMĠ nin bu teģkilata üyeliği tarihinde gerçekleģmiģtir. KuruluĢ Yönetim Kurulu tarih 19 sayılı kararla, Uluslararası Sivil Hava Seyrüsefer Hizmetleri Organizasyonu ( CANSO) ya tam üye olarak katılmayı onaylamıģtır. CANSO (Civil Air Navigation Services Organization) 1998 yılında Hava Seyrüseferininde hizmet sağlayıcıların uluslararası haklarını temsil etmek amacıyla kurulmuģ olup 37 si tam üye olmak üzere toplam 68 ülke organizasyonu temsil etmektedir. Merkezi Amsterdam da bulunan CANSO nun temel hedefleri; hava seyrüsefer hizmetlerinde güvenlik, verimlilik ve etkinliği artırmak ortak yaklaģımlar saptamak, bilgi transferi, üyelerin temsili ve tanıtımı konusunda faaliyetlerde bulunmak Ģeklinde özetlenebilir. CANSO yıllık aidatı kuruluģların hava seyrüsefer hizmet gelirine göre saptamakta olup, DHMĠ yıllık geliri milyon USD olan organizasyonlar kategorisinde bulunmaktadır. 4-Yüksek Planlama Kurulu Kararları: YPK nın /T-1 sayılı kararı ile Ġstanbul Yeni Havalimanı Projesinin YĠD modeli ile gerçekleģtirilmesi için KuruluĢa yetki verilmiģtir. YPK nın KĠT lerle ilgili aldığı diğer kararlar KuruluĢta da uygulanmaktadır. 5-Yönetmelikler: KuruluĢun iç mevzuatı, Yönetim Kurulu kararı ile yürürlüğe konulan yönetmeliklerle çeģitli konulara iliģkin yönerge ve talimatlardan oluģmaktadır. Bunun yanı sıra, KuruluĢun faaliyetleri ile ilgili olarak Bakanlar Kurulu, UlaĢtırma Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığı ile Sivil Havacılık Genel Müdürlüğünce yürürlüğe konulan çeģitli yönetmelikler de uygulanmaktadır.