YEREL YÖNETİMLERDE KAYIP KAÇAK SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ. Güngör GÜLENÇ İnşaat Mühendisi BUSKİ Genel Müdür Yardımcısı

Transkript

1 YEREL YÖNETİMLERDE KAYIP KAÇAK SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Güngör GÜLENÇ İnşaat Mühendisi BUSKİ Genel Müdür Yardımcısı EKİM 2015

2 **1989 yerel seçimleri ile Buski Genel Müdürlüğümüzün 3 merkez ilçede sorumluluk alanı 256 km2 olmuştur. **2004 yılında 5216 sayılı kanun ile 7 ilçede km2 ye, **2014 yerel seçimleri ile sorumluluk alanımız 17 ilçede km2 ye genişlemiştir.

3 256 km km km2

4 **Buski Genel Müdürlüğü olarak 1989 yılından 2015 yılına kadar; a) km kanalizasyon imalatı, b) km yağmusuyu imalatı, c) km içmesuyu imalatı yapılmıştır.

5 İçmesuyu Depoları; **3 merkez ilçede; m3 toplam hacminde, 53 adet büyük çaplı (1.000 m3 üstü) içmesuyu deposu, **9 ilçede m3 toplam hacminde, 206 adet küçük çaplı içmesuyu deposu yapılmıştır. **İçmesuyu depolarının toplam hacmi m3 tür.

6 **Şehrimizin su ihtiyacının % 85 i Nilüfer ve Doğancı Barajlarından, % 15 i Uludağ pınar kaynaklarından sağlanmaktadır. **İhtiyaç olması durumunda Bursa ovasında 200 adet yer altı su kuyusu devreye alınabilecek durumdadır. **Nilüfer ve Doğancı Barajlarından gelen günlük yaklaşık m3 su Doburca Arıtma Tesislerinde ( m3/gün kapasite) arıtıldıktan sonra şehre verilmektedir.

7 Doğancı Barajı-(Yıllık kapasitesi:110 milyon m3)

8 Nilüfer Barajı-(Yıllık kapasitesi:60 milyon m3)

9 Doburca İçmesuyu Arıtma Tesisi-(kapasite: m3/gün)

10 **Buski Genel Müdürlüğümüzün bugün itibariyle abone sayısı; Merkez 3 ilçede adet olup, diğer 14 ilçe ile birlikte toplam abone sayısı: e ulaşmıştır.

11 **Bursa'da 1994 yılında Bursa Su ve Çevre Sağlığı Projesi kapsamında M1 projesi adı altında fotoğmetrik yöntemle halihazır haritalar üretilmiştir. **İçmesuyu, kanalizasyon ve yağmursuyu mevcut altyapısı 1995 yılında P1 adı verilen sayısal altyapı haritalarının yapımı ile Çoğrafi Bilgi Sistemine aktarılmıştır.

12 **1995 yılından itibaren Bursa İçmesuyu Projesi kapsamında (proje firması ve kurumumuz tarafından) içmesuyu depoları, isale hatları ve alt bölge bazında içmesuyu şebeke projeleri hazırlanmaya başlanmıştır. Proje hazırlanması sırasında, P1 projesi kapsamında haritalara işlenen mevcut içmesuyu hatları özellikle isale ve ana iletim hatları dikkate alınmıştır. Proje yapımı ve revizyonları günümüzde devam etmektedir.

13 **İçmesuyu şebeke projeleri hazırlanırken; a)her alt bölgede abone sayısı yaklaşık adet, b)şebeke basıncı 4 atü-8 atü, c)her alt bölgeye ana iletim hattından, tek noktadan su girişi olacak şekilde projelendirilmiştir.

14 257 ALT BÖLGEYE AİT BURSA HARİTASI

15 **Şehrin su ihtiyacının % 85 ini sağlayan Doburca Arıtma Tesisleri çıkışında bulunan debimetreye ek olarak, 1995 yılında itibaren pınar kaynaklarının beslediği içmesuyu depoları ve yer altı su kuyularına debimetreler takılarak üretilen suyun ölçülmesine ve abonelerden gelen toplam sarfiyat bilgileri ile kayıp kaçak su oranı hesaplanmasına başlanmıştır. **1995 yılında şehrimizdeki kayıp kaçak oranı % 65 idi.

16 1996 yılında içmesuyu şebekesi için Ø 100 mm-ø 300 mm arasında fontdüktil içmesuyu boruları ve isale hatları için Ø 400 mm üstü çelik borular idare tarafından satın alınarak, isale hatları döşenmesi ve alt bölge bazında şebeke rehabilitasyonuna, su kaybının yüksek olduğu şehrin üst mahallelerinden başlanmıştır.

17 Buski Genel Müdürlüğü kurulmadan önce döşenmiş olan pik, çelik, font, asbest ve bazı pvc içmesuyu şebeke boruları ile evsel bağlantıları iptal edilerek, ağırlıklı olarak fontdüktil, az miktarda PVC ve HDPE içmesuyu şebeke boruları döşenmiş, isale ve ana iletim hatlarında çelik boru ve fontdüktil borular kullanılmıştır.

18 İçmesuyu şebeke rehabilitasyonu çalışmaları sırasında mevcut olan tüm içmesuyu evsel bağlantıları iptal edilerek, evsel bağlantılar PE borular ile bina cephesine kadar yenilenmiştir.

19 Bursa İçmesuyu projesi kapsamında yılları arasında km (köyler dahil) içmesuyu hattı döşenmiştir. Bu hatların Km içmesuyu şebekesi, 623 Km isale ve ana iletim hattı şeklindedir.

20 Yükleniciler tarafından yapılan çalışmalar esnasında imalatların harita ölçümleri alınarak Buski Bilgi Sistemine aktarılmış, harita ölçümlerinin en az % 10 u kurumumuz tarafından kontrolü yapılarak Buski Coğrafi Bilgi Sistemine aktarılmaktadır.

21 yılları arasında yapılmış olan imalatlar (İçmesuyu şebeke rehabilitasyonu, isale hatlarının döşenmesi, içmesuyu depolarının yapılması) kredi alınarak ve kurum kaynakları kullanılarak yükleniciler vasıtasıyla yaptırılmıştır. Bu çalışmalar sırasında kurum olarak kontrol mühendisleri, tekniker ve teknisyenler ile titiz ve üst düzeyde planlama ve kontrollük çalışmaları yapılmıştır.

22 Yüklenicilerin kullandığı malzemelerden içmesuyu borusu,pe boru, fittings, vana ve tüm malzemeler idare malı olup, yükleniciler tarafından malzeme temini yapılmamıştır. Yüklenicilere sadece kazı, dolgu ve boru döşenmesi çalışmaları yaptırılmıştır.

23 **Siteler, park bahçeler, hayrat çeşmeler, okullar, camiler, hastaneler, kamu binaları dahil tüm su kullanılan noktalara sayaç takılarak kullanılan suyun ölçülmesi sağlanmıştır. **Ayrıca site sayacı uygulamasına geçilerek sitelerde suyun giriş noktasına site sayacı takılmıştır. Site sayacı ile site içindeki tali abonelerin toplamı arasında fark oluşması durumunda aradaki fark miktar site yönetimine fatura ettirilmektedir. **Bu yöntem ile birçok sitede usulsüz kullanım ile kayıp su tespit edilerek kayıp su miktarı önlenmiştir.

24 **Bursa İçmesuyu Projesinde 257 adet alt bölge bulunmakta olup, her alt bölgeye ana iletim hatlarından tek giriş yapılarak debiölçer odaları yapılmıştır. **Bu çalışmalar yaklaşık % 95 seviyesinde tamamlanmıştır. **Çalışmalar yeni imara açılan bölgelerde devam etmektedir.

25 **10 yıllık kullanım süresi dolmuş olan sayaçlar 1997 yılından itibaren program dahilinde değiştirilmiştir. **2014 yılı itibariyle şehrimizde 3 merkez ilçede toplam adet abonenin arasında adet, arasında toplamda adet sayacı değiştirilmiştir.

26 **İçmesuyu arızaları 2008 yılına kadar İçmesuyu Bakım Onarım ekiplerimiz ile yapılmıştır. **2008 yılından günümüze kadar olan içmesuyu arızaları yükleniciler ve İçmesuyu Bakım Onarım ekiplerimiz tarafından ortak yapılmaktadır.

27 **Abone olan vatandaşların abone bağlantıları 1990 yılından itibaren kurumumuz tarafından yükleniciler vasıtası ile PE boru kullanılarak yapılmaktadır. **Yeni abone olan vatandaşların sayaçları, kurumumuz personeli ve kurumumuz yüklenicileri vasıtası ile takılmaktadır. **Hiçbir vatandaşa içmesuyu abone bağlantısının kazısını veya bağlantısını yapmasına müsaade edilmemektedir.

28 **Takılan tüm sayaçlar kurumumuz malı olup, vatandaşın satın aldığı herhangi bir sayaç kurumumuzca onay ve kabul görmemektedir.

29 **Usulsüz kullanımlar ile ilgili olarak, ihbar sonucu ve rutin kontroller neticesi gerekli çalışmalar yürütülmektedir yılında 202 adet kaçak su kullanımı ile 94 adet usulsüz kullanım tespiti yapılmış, zabıt tutulmuş ve yasal işlemler başlatılmıştır.

30 **Yukarıdaki detayları açıklanan çalışmalar neticesinde; **1995 yılında % 65 olan kayıp kaçak su oranı, **2000 yılında %44, **2005 yılında % 26, **2010 yılında % 24,5, **2014 yılı sonu itibariyle % 22,75 olmuştur. **2020 yılı sonu itibariyle hedefimiz % 20 olarak belirlenmiştir.

31 SCADA SİSTEMİ **Buski İçmesuyu Scada Sistemi 2008 Yılında kurularak devreye alınmıştır. Scada sistemi ile; a)içmesuyu şebekesi üzerindeki bilgilere gerçek zamanlı olarak erişilebilmekte, b)tüm uzak istasyonlar merkezden kontrol edilebilmekte, c)bu bilgiler ile kurumumuzun operasyonel kabiliyeti arttırılmaktadır.

32 **İçmesuyu Scada Sistemi ile; a)39 adet büyük çaplı içmesuyu deposu, b)14 adet pompa istasyonu, c)164 adet içmesuyu alt bölge ölçüm istasyonu, d) 7 adet dağınık ölçüm istasyonu, e) 31 adet kontrol noktası ölçüm istasyonu, f) 7 adet isale hattı vana istasyonu, g) Doburca içmesuyu arıtma tesisi Scada merkezinden izlenmekte ve gerekli müdahaleler yapılmaktadır.

33 Scada Sistemi ile ayrıca; **250 adet küçük çaplı depo, pompa istasyonunun izlenmesi ve kontrolü yapılmaktadır. **257 adet içmesuyu alt bölgesinden 164 adedinin takibi yapılmaktadır. Kalan 93 adet alt bölgenin scada sistemine alınması çalışmaları devam etmektedir.

34 İÇMESUYU ALT BÖLGELERİ **Ortalama adet aboneyi kapsayan ve ana iletim hattından tek noktadan su girişi olan izole edilmiş alt bölgeler oluşturularak, su giriş noktalarında debiölçer odaları inşa edilerek, debiölçer odalarına değişik çaplarda (ort Ø ) elektromanyetik debimetreler takılmıştır.

35 C 4 B alt bölgesine ait debiölçer odası ve debiölçer ölçüm panosu fotoğrafı

36 **Debimetrelerden geçen debilere ait veriler anlık olarak scada merkezine alınmakta, saklanmakta ve analizleri yapılmaktadır.

37 **Ağustos 2015 itibariyle, 80 alt bölgede, adet aboneyi kapsayan eşzamanlı okuma yapılmaktadır. Eşzamanlı okuma ile o alt bölgedeki tüm aboneler aynı günde endeks okuma memurları tarafından okunmaktadır. **Alt bölgedeki abonelerin toplam sarfiyat miktarı ile debimetreden geçen su miktarı aylık olarak kıyaslanarak, kayıp kaçak oranı alt bölge bazında hesaplanmaktadır.

38 Alt bölge bazındaki kayıp kaçak oranının belirlenerek analiz edilmesi çalışmaları şu şekilde yapılmaktadır.

39 a) İçmesuyu alt bölgeleri, kaçak arama ekiplerince projeli olarak gezilerek, kaçak arama cihazları ile içmesuyu şebekesi dinlenmekte, yüzeye çıkmayan arızalar tespit edilerek, tamiratı yapılmaktadır. Kaybı önlenen su miktarı scada sistemi ile takip edilmekte ve analiz yapılarak kayıt altına alınmaktadır. Kayıp kaçak oranı yüksek olan yerlerin kaçak arama cihazı ile taranmasına öncelik verilmektedir.

40 Kaçak arama ekibi çalışma esnasındaki fotoğrafı

41 **Kaçak arama ekipleri tarafından, Ekim 2012 den günümüze kadar, kaçak arama dinleme cihazları ile tarama yapılması neticesinde 450 adet arıza tespit edilerek giderilmiştir. **Bu çalışmalar ile 900 m3/sa su tasarrufu sağlanmıştır.

42 **Çalışmalara ait örnek verecek olursak, C 3 D 06 alt bölgesinde, kaçak arama ekipleri tarafından, kaçak arama cihazları ile dinleme yapılarak Bahar ve Koğukçınar Mahallelerinde 5 adet içmesuyu arızası tespit edilmiştir. **Söz konusu 5 adet arızanın tarihinde tamiratı ile 11 m3/sa su kaybı önlenmiştir. 5 adet arızanın tamiratı neticesinde önlenen su kaybı günlük yaklaşık 250 m3, aylık m3 tür..

43 **Önlenen su kaybı tabloda görüldüğü gibi scada sistemi ile takip edilerek analiz edilmektedir. Gece su tüketiminin en az olduğu saat 3.00 daki su tüketimi ortalama 33 m3 iken, arızanın tamiratı neticesinde 20 m3 e düşürülmüştür. **Arızaların tamiratı yapılmadan önce bölgede günlük su tüketimi ortalama m3 iken 5 adet arızanın tamiratı neticesinde günlük m3 e düşürülmüştür. Bu bölgedeki kayıp kaçak oranı aylık % 28 iken, arızaların tamiratı neticesinde % 18 e düşürülmüştür.

44 Scada tablosu (SZ 49 için)

45 Scada grafiği (SZ 49 için)

46 b)alt bölge sahası tecrübeli inşaat teknikeri tarafından gezilerek, aboneliği olmayan su kullanıcıları tespit edilmekte, aboneliklerinin yapılması sağlanmaktadır. (Hayrat çeşme, park, yeşil alan, cami, kamu dairesi vs.) 2013 yılından günümüze kadar aboneliği olmayan 190 adet büyük çaplı su kullanıcısı (Park, yeşil alan, cami, hayrat çeşme, kamu binası vs.) tespit edilerek abonelik işlemleri yapılmıştır.

47 c) Arızalı ve okunamayan sayaçlar ile, yüksek endeksli (3 m3 lük sayaçta m3 üstü endeksler) sayaçlar tespit edilerek, acil olarak değiştirilmektedir yılından günümüze kadar sayacı arızalı olan veya sayacı okunamayan 136 adet büyük su kullanıcısı (Park, yeşil alan, cami, okul, hastane, hayrat çeşme, kamu binası vs.) tespit edilerek su sayaçları öncelikli olarak değiştirilmiştir.

48 2013 yılından günümüze kadar yüksek endeksli 259 adet büyük su kullanıcısı (Park, yeşil alan, cami, okul, hastane, hayrat çeşme, kamu binası vs.) tespit edilerek su sayaçları öncelikli olarak değiştirilmiş ve değiştirme çalışmaları devam etmektedir.

49 Yukarıda belirtilen çalışmalar neticesinde kayıp kaçak oranı; **1995 yılında % 65 iken, ** 2014 yılı sonu itibariyle % 23 e indirilmiş, **2020 yılı hedefi % 20 olarak belirlenmiştir.

50 Ekim 2015 Arz Ederim. Güngör GÜLENÇ İnşaat Mühendisi BUSKİ Genel Müdür Yardımcısı