BİREYLERİN ET TERCİHİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA (ERZURUM MERKEZ İLÇE ÖRNEĞİ)

Transkript

1 BİREYLERİN ET TERCİHİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA (ERZURUM MERKEZ İLÇE ÖRNEĞİ) Rüveyda KIZILOĞLU 1 Abdulbaki BİLGİÇ 2 ruveyda.kiziloglu@gop.edu.tr abilgic@atauni.edu.tr 1 Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, TOKAT 2 Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, ERZURUM ÖZET 21.yüzyılda nüfusun hızla artması ve buna karşılık doğal kaynaklarda yaşanan azalma; toplum sağlığının korunması ve geliştirilmesi noktasında, yeterli ve dengeli beslenmenin önemini her geçen gün daha da artırmaktadır. Bütün dünyada olduğu gibi Türkiye'de de hayvansal gıdalar içerdiği protein miktarı itibarıyla, artan nüfusun yeterli ve dengeli beslenmesi ile gelecek nesillerin bedensel ve zihinsel açıdan sağlıklı bireyler olarak yetişmesinde önemli bir yere sahiptir. Araştırmada Erzurum merkez ilçelerdeki bireylerin et tercihini (sığır-dana eti, koyunkuzu eti, balıketi ve tavuk eti) belirleyip tercihi etki eden faktörleri ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu amaç için merkez ilçelerdeki 384 bireyle görüşülecektir. Et tercihlerini belirlemede sığır-dana eti, koyun-kuzu eti, balıketi ve tavuk eti diye 4 kategori oluşturulmuş multivariate probit model ile etkileyen faktörler ortaya konulmuştur. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda, et sektöründe yer alan karar vericilerin et çeşitlerin de etin hijyen, tazelik ve güvenli olmasına dikkat ettiğini göz önünde bir daha bulundurması gerekmektedir. Araştırma sonucunda istatistiki olarak rakip malların fiyatların ürünü seçmede etkili olduğu ortaya konulmuştur. Anahtar Kelimeler: Kırmızı et, kanatlı eti, balıketi, tüketim, tercih, Erzurum A STUDY ON DETERMINING FACTORS AFFECTING INDIVIDUALS' MEAT PREFERENCES (THE CASE OF ERZURUM CENTRAL COUNTY) ABSTRACT The rapid increase in population and the decline in natural resources in the 21 st century have further increased the importance of adequate and balanced diet in terms of protection and development of public health. Animal products with the amount of protein content have an important part to play in growing up physically and mentally healthy future generations through satisfactory and balanced nutrition of growing population in Turkey as it is in throughout the world. This study aimed to determine the meat preferences of individuals (beef-veal, mutton-lamb, fish and chicken) in Erzurum central counties and put forward the factors affecting the preferences. For this purpose, 384 individuals in the central counties were interviewed. To determine the preferences, four categories such as beef-veal, mutton- 525

2 lamb, fish, and chicken were created. Multivariate probit model was used to determine the factors affecting the preferences. According to the findings obtained in the study, the decision-makers in the meat industry should reconsider their care of hygiene, freshness, and safety for meat products. It was found as a result of the study that the prices of competing products were statistically effective in preferring the product. Keywords: Read meat, poultry meat, fish meat, consumption, preference, Erzurum 1. GİRİŞ Dünya da ve Türkiye de nüfus hızla arttığı için beslenme konusu önemini korumaktadır (Akçay ve Vatansever, 2013). Yeterli beslenmenin yanı sıra dengeli ve doğru beslenme bireylerin dikkat emesi gerek konulardandır. Dengeli ve doğru beslenme için gerekli olan ürünlerin başında hayvansal kaynaklı ürünler gelmektedir. hayvansal gıdalar, içerdiği protein miktarı itibarıyla; artan nüfusun yeterli ve dengeli beslenmesi ile gelecek kuşakların bedensel ve zihinsel açıdan sağlıklı olarak yetişmesinde önemli bir yere sahiptir. (Cevger et al 2008; Karakuş et al 2008; Anonim 2010; Anonim 2011; Karakuş 2011) Ülkelerin sosyal ve ekonomik kalkınma düzeylerinin belirlenmesinde de; kişi başına düşen hayvansal ürün tüketim miktarı, güvenilir bir göstergedir. Gelir düzeyi arttıkça, kültür ve medeniyet seviyesi yükseldikçe karbonhidratlı gıdaların tüketimi azalmakta, proteinli gıdaların tüketimi artmaktadır. Tüketim yapısının oluşmasında ülkedeki milli gelir dağılımının yanı sıra, tüketicinin eğitimi, alışkanlıkları, tercihleri ve cinsiyet, yaş, aktivite durumu gibi çeşitli sosyokültürel unsurlar etkili olmaktadır. (Stefanikova et al 2006; Karakuş et al 2008; Cankurt et al 2010; Yağmur & Güneş 2010; Yaylak et al 2010; Şeker et al 2011). Özellikle gelişmekte olan ülkelerde et; iyi kalite protein içerdiği ve protein oranı yüksek olduğundan, beslenmede tüketiciler için halen önemli bir besin grubu olmaya devam etmektedir (Speedy 2003; Anonim 2004; McAfee et al 2010;). Yapılan araştırmalar, günlük protein ihtiyacının en az % sinin temelde sığır eti olmak üzere kırmızı et, beyaz et, süt ve yumurtadan oluşan hayvansal kökenli besin maddelerinden temin edilmesi gereğini vurgulamaktadır. Gelişmiş ülkeler genelinde kişi başına günlük protein tüketimi 102 gram olup, bunun yaklaşık %70 i hayvansal gıdalardan sağlanırken; Türkiye de ise günlük tüketilen protein miktarının %73 ü bitkisel gıdalardan sağlanmaktadır. Bu gıdalar içerisinde tahıl ürünlerinin tüketimi ilk sırada olup, buğday özellikle; ekmek, makarna ve bulgur şeklinde tüketilmektedir. (Anonim 2010; Cankurt et al 2010; Yağmur & Güneş 2010; Yaylak et al 2010; Anonim 2011; Şeker et al 2011; Lorcu & Bolat 2012). Kalori açısından bakıldığında da Avrupa ülkeleriyle Türkiye de günlük kişi başına alınan kalorinin aynı değerde (3500 kcal) olmasına karşın, hayvansal ürünlerden elde edilen kalori AB ülkeleriyle önemli ölçüde farklılıklar gösterir döneminde AB de toplam kalori alımının ortalama %31 i hayvansal ürünlerden sağlanırken; Danimarka %38,5 ile en yüksek orana sahiptir. Türkiye de ise bu oran %11 düzeyindedir (Bilgiç & Yen 2014). Buradan yola çıkarak Doğu Anadolu Bölgesinin büyükşehirlerinden biri olan Erzurum ili merkez ilçelerindeki bireylerin et çeşitlerini tüketimini belirlemek ve bu doğrultuda söz konusu etin tercihini etkileyen faktörlerin belirlenmesi araştırmanın amacını oluşturmaktadır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM 2.1 Materyal Bu araştırmanın materyalini, Erzurum Merkez İlçe kentsel alandaki bireylerden anket yoluyla elde edilen veriler oluşturmuştur. 526

3 2.2 Yöntem Ana kitlenin en iyi düzeyde temsil edilecek örnek sayısının belirlenmesinde oransal yaklaşımdan yararlanılmıştır (Miran, 2003). Np( 1 p) n = 2 ( N 1 ) p ( 1 p ) p n= örnek büyüklüğü (384 birey), N= populasyon büyüklüğü (2011 adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre, merkez ilçede yaşayan nüfus dikkate alınmıştır. Erzurum ilinde merkeze bağlı üç ilçe bulunmakta, Aziziye; , Palandöken; ve Yakutiye; olmak üzere toplamda kişi yaşamaktadır.), p= tahmin oranı (0,5 maksimum örnek büyüklüğü için), = oran varyansı (maksimum örnek hacmine ulaşmak için %95 güven aralığında 2 p çizelge değeri 1,96 ve %5 hata payı ile). Ana kitleyi oluşturan tüketicilerin özellikleri başlangıçta bilinmediği için, örnek hacmini maksimum kılacak şekilde p=0,5 olarak alınmış ve örnek hacmi 384 birey olarak bulunmuştur. Görüşülecek bireylerin sayısının belirlenmesinde, yerleşim birimlerinin toplam popülasyon içindeki payları esas alınmış (Engindeniz ve Çukur, 2003; Armağan ve Akbay, 2007; Pazarlıoğlu vd., 2007; Kızıloğlu ve Kızılaslan, 2013) ve örneğe alınan tüketiciler tesadüfi olarak belirlenmiştir. Et çeşitlerinin analizinde multivariate probit model uygulanmıştır. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI Araştırma kapsamında görüşülenlerin bireylerin % si bayan iken %63.80 ni erkektir. Bireylerin yaş ortalaması olarak hesaplanmıştır. Görüşülenlerin %56.25 lise ve üstü mezun olup %70.57 sinin çalıştığı belirlenmiştir. Bireylerin %82.81 nin evli olup %59.38 nin çocuk sahibi olup, hanede ortalama olarak 3.20 fert yaşadığı Çizelge 1 de görülmektedir. Bireylerin %71.61 nin eşinin çalışmadığı görüşülen bireylerin çoğunun erkek olması ve evli olması göz önünde bulundurulursa eşlerinin çoğunun ev hanımı olduğu varsayımından bu sonucun çok yüksek olmadığı söylenebilir. Bireylerin aylık ortalama gelirleri 3.307,43 TL olduğu hesaplanmıştır. Bireylerin %78.13 nin ailesindeki bireylerin kalp-damar rahatsızlığı olmadığı belirlenmiştir. Bireylerin %83.59 nun et tüketim alışkanlığı olduğunun ve %66.67 nin etin yemeklere tat kattığı için tükettiği gözlenmiştir. Tüzemen (2012) araştırmasında Konya ilindeki tüketicilerin kırmızı et satın alma nedenleri içinde en önemli sebep olarak (%80 ni) alışkanlıktan dolayı olduğunu belirtmişlerdir. Yine aynı çalışmada tüketicilerin %68.8 i kırmızı et tercih etme nedenini alışkanlık olarak belirtmişlerdir. Bireylerin %50.78 i kırmızı etin fiyatı yüksek olduğundan dolayı beyaz et tercih ettiği ya da edeceğini dile getirirken %92.71 nin kış aylarında balık tüketmeyi tercih etmektedirler. Bireylerin et tercihleri incelendiğinde %77.08 i sığı-dana eti tüketirken, %50.78 i koyun-kuzu eti, %62.24 ü balık eti ve %75.00 i tavuk eti tüketmektedir. Toplam aylık et masrafı ise TL olarak belirlenmiştir. Bireylerin Çizelge 2 de et çeşitlerini tercih ettiği özellikler verilmiştir. Sığır-dana eti tercih özellikleri incelendiğinde; %65.63 nün haftadan birden daha fazla sıklıkla satın alındığı belirlenmiştir. Bireylerin %60.68 i tazeliğe, %81.25 i hijyene, %51.04 ü güvene ve %41.15 i sağlığa önem verdiği gözlenmiş, %75.00 i kasaptan eti almayı tercih edip ve %54.43 ü kredi kartı ile satın aldığı belirlenmiştir. 527

4 Koyun-kuzu eti tercih özellikleri incelendiğinde; %54.69 u haftadan birden daha az sıklıkla satın alındığı belirlenmiştir. Bireylerin %52.34 ü tazeliğe, %45,31 i hijyene, %29.43 ü güvene ve %27.60 ı sağlığa önem verdiği gözlenmiş, %20.31 i kasaptan eti almayı tercih edip ve %46.88 i kredi kartı ile satın aldığı belirlenmiştir. Balık eti tercih özellikleri incelendiğinde; %79.17 si haftadan birden daha az sıklıkla satın alındığı belirlenmiştir. Bireylerin %82.29 u tazeliğe, %76.04 ü hijyene, %40.63 ü güvene ve %54.69 u sağlığa önem verdiği gözlenmiş, %51.56 sı balıkçıdan almayı tercih edip ve %37.50 si kredi kartı ile satın aldığı belirlenmiştir. Tavuk eti tercih özellikleri incelendiğinde; %58.85 i haftadan birden daha fazla sıklıkla satın alındığı belirlenmiştir. Bireylerin %88.80 ni tazeliğe, %73.44 ü hijyene, %44.79 u güvene ve %32.03 ü sağlığa önem verdiği gözlenmiştir. Yalnızca bireylerin%16.67 sinin kasaptan eti almayı tercih ettiği ve %55.99 u kredi kartı ile satın aldığı belirlenmiştir. Çizelge 1. Bireylerin genel özellikleri ve bazı istatistiki sonuçlar Değişken, Gruplar ve Açıklaması Frekans % Standart Sapma Ortalama Bağımlı Değişken Sığır-Dana Eti Tüketiyorsa: Sığır-Dana Eti Tüketmiyorsa: Koyun-Kuzu Eti Tüketiyorsa: Koyun-Kuzu Eti Tüketmiyorsa: Balık Tüketiyorsa: Balık Tüketmiyorsa: Tavuk Eti Tüketiyorsa: Tavuk Eti Tüketmiyorsa: Açıklayıcı Değişkenler Cinsiyet (CINSIYET) Kadın: Erkek: Medeni Hal (MD) Bekar: Evli: Eğitim Durumu (ED) Lise altı eğitim gören: Lise ve üstü eğitim gören: Çalışmıyor (Emekli, İşsiz, İş arıyor, Eşinin Çalışma Durumu öğrenci): 0 (ESCALIS) Çalışıyor: Çalışmıyor (Emekli, İşsiz, İş arıyor, Çalışma Durumu (CALIS) öğrenci): Çalışıyor: Çocuk Sahibi Olma Durumu Çocuk sahibi değilse: (COCUK) Çocuk sahibi ise: Aile bireylerinin birinde kalp Rahatsızlığı olmayan: damar rahatsızlığı olma durumu.414 Rahatsızlığı olan: (KALPDAMR) Et Tüketim Alışkanlığı Olma Alışkanlığı olmayan: Durumu (ALISKANL) Alışkanlığı olan: Etin Yemeklere Tat Kattığını Tat katmadığını düşünenler: Düşünme Durumu (TATKATM) Tat kattığını düşünenler: Kırmızı Etin Fiyatı Yüksek Tercih Etmeyen: Olduğundan Dolayı Beyaz Et Tercih Etme Durumu Tercih Eden: (BEYAZTRC) Kış Aylarında Balık Tüketimini Tercih Etmeyen: Tercih Etme Durumu (BALIKTRC) Tercih Eden: Yaş (YAS) Sürekli Değişken Gelir (GELIR) Sürekli Değişken 3.307,43 Fert Sayısı (FERT) Sürekli Değişken 3.20 Toplam Et Masrafı (ay/tl) (MALIYET) Sürekli Değişken

5 Türkiye genelindeki yapılan çalışmalar incelendiğinde kırmızı et tüketme tercihlerinde benzer sonuçlar bulmuşlardır. Örneğin; Atay ve ark., (2004) Aydın ilinde yaptıkları araştırmalarında bireylerin kırmızı et tüketimleri incelenmişler ve bireylerin %63.4 ü eti kasaptan almayı tercih ederken, %54.3 ü güven ve %61.1 i tazeliğe önem verdiği sonucunu ortaya koymuşlardır. Başka bir araştırma incelenirse; Karakuş ve ark., (2008) Gaziantep ilinde kırmızı et tüketimini araştırmış ve sonuçlarında, bireylerin %65.7 sinin eti haftada 1-3 kez satın aldığı, et çeşitleri içinde en fazla (%77.9) koyun eti tüketmeyi tercih ettiği, %42.2 sinin kasaptan satın aldığı ve %46.5 nin etin tazeliğine önem verdiğini belirlemişlerdir. Kızıloğlu ve Kızılaslan (2013) Erzurum ilinde kırmızı et alım yerlerini etkileyen faktörleri belirlerken bireylerin %42.9 nun kredi kartı ile et aldığını gözlemlemişlerdir. Lorcu ve Bolat (2012) Edirne ilinde kırmızı et tüketim tercihlerini incelemişler ve araştırma bulgularına göre, kırmızı et tercih etmede birinci sırada önemli buldukları faktörler; %32.7 ile hijyen ve %17.3 ile tazelik olduğunu ortaya koymuşlardır. Yine aynı çalışmada bireylerin %64.0 ü eti kasaptan satın alırken alma sebebi olarak da güven (%32.6) olarak belirlenmiştir. Tüzemen (2012) Konya ilinde de kırmızı et alırken bireylerin %45.00 nin güven önemli bir faktör olduğunu belirlemiştir. Modeldeki Kodlaması SIKLIK TAZELIK HIJYEN GUVEN SAGLIK KASAP/BALIKÇI KART Çizelge 2. Bireylerin et çeşitlerine tercih özellikleri Açıklaması Sığır-Dana Eti Koyun-Kuzu Eti Balık Eti Tavuk Eti Frekans % Frekans % Frekans % Frekans % Haftada Birden daha az Sıklıkla almıyorsa:0 Haftada Birden daha fazla Sıklıkla alıyorsa:1 Önemli Değil: Önemli ise: Önemli Değil: Önemli ise: Önemli Değil: Önemli ise: Önemli Değil: Önemli ise: Satın alım yeri değilse: Satın alım yeriyse: Kredi kartı ile almıyorsa: Kredi kartı ile alıyorsa: Bireylerin et tercihleri dört kategoriye ayrılmış söz konusu kategorideki et türünü tüketip tüketmediği şekilde dummy değişken oluşturulmuş, toplamda sekiz kategoride bağımlı değişken olarak multivariate probit model ile analiz yapılmıştır. Bireylerin %0.78 i dört gruptaki et türünün hiç birini tüketmezken, %27.97 si hepsini tükettiği belirlenmiştir. Böylelikle koralasyon ilişkisi olmaması için multinominal probit analiz uygulanmamıştır. 529

6 Çizelge 3. Bireylerin sığır-dana eti tercihini etkileyen faktörlerin multivariate probit analiz sonucu * Katsayı Standart Hata z z Z Marjinal Etki sabit YAS CINSIYET.47845* MD * ED ESCALIS CALIS GELIR.18336** FERT COCUK KALPDAMR TAZELIK HIJYEN * GUVEN SAGLIK KASAP * KART TL TL TL TL Not: ***, **, * ==> Önem seviyesi %1, %5, %10 Analiz sonuçları bir çizelge yerine her kategori ayrı çizelgeler halinde verilerek hem yorumlanması hemde anlaşılması daha iyi olacağında saptanmıştır. Çizelge 3 de bireylerin sığır-dana eti tercihlerini etkileyen bazı sosyo-ekonomik faktörler ve tercihler verilmiştir. Analiz sonucunda %10 önem seviyesinde anlamlı çıkan bireylerin cinsiyeti, et satın almada hijyene önem verme ve eti kasaptan satın alma faktörleri pozitif yönde et tercih etmeyi etkilerken medeni durum negatif yönde etkilediği söylenebilir. Yani sığır-dana etini erkekler bayanlara göre %12 daha fazla tercih etmesi beklenmektedir. Bekarlar evlilere göre %21 daha çok sığır-dana etini tüketme olasılığı söz konusudur. Sığırdana etinde bireylerin satın almada hijyen önemli bir faktör olduğu analiz sonucunda ortaya konulmuştur. Hijyen olmadaki bir birimlik artış tüketme olasılığını %12 artırması beklenmektedir. Klasik satın alım yeri olarak adlandırılan kasaplar Erzurum ilinde halen önemini koruğu söylenebilir. %5 önem seviyesinde anlamlı bulunan bireylerin gelir durumu pozitif etkilemesi beklenmektedir. Lüks bir mal olarak bilinen sığır-dana eti gelir seviyesinde ki bir birimlik yükseldikçe %5 oranında artan tüketilme tercih edilmesi ekonomik kanunlara da pek ters düşmemekle beraber bireylerin tükettiği et çeşididir. Çizelge 4 de bireylerin koyun-kuzu eti tercihlerini etkileyen bazı sosyo-ekonomik faktörler ve tercihler verilmiştir. Analiz sonucunda %5 önem seviyesinde anlamlı çıkan et satın almada hijyene önem verme pozitif yönde et tercih etmeyi etkilerken bireylerin cinsiyeti negatif yönde etkilediği söylenebilir. Yani koyun-kuzu etini erkekler bayanlara göre sığırdana etinde olduğunun tam tersine %13 daha az tercih etmesi beklenmektedir. Sığır-dana etinde olduğu gibi kuzu-koyun etinde de bireylerin satın almada hijyen önemli bir faktör olduğu analiz sonucunda ortaya konulmuştur. %1 önem seviyesinde anlamlı bulunan etin tazeliği ve ürünün kendi fiyatı ile pozitif bir ilişki olduğu gözlenmiştir. %10 önem seviyesinde etin sağlıklı olması da önemli bulunmuştur. 530

7 Çizelge 4. Bireylerin koyun-kuzu eti tercihini etkileyen faktörlerin multivariate probit analiz sonucu Katsayı Standart Hata z * z Z Marjinal Etki Sabit YAS CINSIYET ** MD ED ESCALIS CALIS GELIR FERT COCUK KALPDAMR TAZELIK *** HIJYEN ** GUVEN SAGLIK * KASAP KART TL TL *** TL TL Not: ***, **, * ==> Önem seviyesi %1, %5, %10 Çizelge 5 de bireylerin balık tercihlerini etkileyen bazı sosyo-ekonomik faktörler ve tercihler verilmiştir. Analiz sonucunda %1 önem seviyesinde anlamlı çıkan bireylerin medeni durumu ve et satın almada etin tazeliğine önem verme faktörleri pozitif yönde et tercih etmeyi etkilerken rakip mal olan tavuk etinin fiyatı negatif yönde etkilediği söylenebilir. Yani balık etini sığır-dana etinde ki durumun tam tersi olarak bekarlar evlilere göre %41 daha çok tükettiği olasıdır. Balıketinde bireylerin satın almada beklendiği gibi tazelik önemli bir faktör olduğu analiz sonucunda ortaya konulmuştur. Hem %1 önem seviyesinde anlamlı çıkan tavuk eti fiyatı ile hem de %10 önem seviyesinde anlamlı çıkan koyun-kuzu eti fiyatı ile ters orantılı çıkmıştır. Yani tavuk eti fiyatı ya da koyun-kuzu fiyatındaki bir birimlik artış balık tüketiminde %1 oranın da azalışa sebebiyet vermesi beklenmektedir. %5 önem seviyesinde anlamlı bulunan bireylerin çalışma durumu pozitif yönde etkilerken balık satın almada ki güven faktörü negatif yönde etki yapması olasıdır. Çizelge 6 da bireylerin tavuk eti tercihlerini etkileyen bazı sosyo-ekonomik faktörler ve tercihler verilmiştir. Analiz sonucunda %10 önem seviyesinde anlamlı çıkan bireylerin çocuk sahibi olma durumu ve tavuk etini kredi kartı ile satın alma durumu pozitif yönde et tercih etmeyi etkilemesi beklenebilir. Yani çocuk sahibi olan bireyler artan birey ya da sadece kırmızı et değil, çocuklarına beyaz et yedirme sebeplerinde olması gerek çocuk sahibi olmayanlara göre daha çok tavuk eti tercih etmekte olduğu söylenebilir. Sığır-dana ve koyunkuzu etinin aksine, tavuk etinde bayanlar erkeklere göre %9 daha çok tercih etmesi olasıdır. %1 önem seviyesinde anlamlı çıkan sığır-dana eti fiyatı ile pozitif ilişkili çıkarken balık eti fiyatı ile negatif ilişkili olduğu gözlenmiştir. Yani ekonomik teoride de yer alan kırmızı et ile beyaz et rakip mal teori, bu araştırma da sığır etin deki bir birimlik fiyat artışı tavuk etine %4 oranında yönelme yani tercihi artırdığını söyleye biliriz. Gerek kuş gribi gerek yetiştirmede çıkan medya da yer alan haberlerde olması gerek %5 önem seviyesinde anlamlı bulunan tavuk eti tercih etmede tavuk eti almadaki güven faktörü pozitif yönlü bir ilişki olduğu gözlenmiştir. 531

8 Çizelge 5. Bireylerin balık tercihini etkileyen faktörlerin multivariate probit analiz sonucu * Katsayı Standart Hata z z Z Marjinal Etki sabit YAS CINSIYET MD *** ED ESCALIS CALIS.57436** GELIR FERT COCUK KALPDAMR TAZELIK *** HIJYEN GUVEN ** SAGLIK BALIKCI KART TL TL * TL TL *** Not: ***, **, * ==> Önem seviyesi %1, %5, %10 Çizelge 6. Bireylerin tavuk eti tercihini etkileyen faktörlerin multivariate probit analiz sonucu * Katsayı Standart Hata z z Z Marjinal Etki sabit YAS CINSIYET * MD ED ESCALIS CALIS GELIR FERT COCUK.78333* KALPDAMR TAZELIK HIJYEN GUVEN ** SAGLIK KASAP KART * TL ** TL TL * TL Not: ***, **, * ==> Önem seviyesi %1, %5, %10 Çizelge 7 de bireylerin et tercihlerini belirlemede etkili faktörlerin belirlenmesi için kullanılan multivariate probit analiz sonucunun bağımlı değişkenler arasındaki ilişki verilmiştir. Ayrıca modelin genel istatistiki sonuçları verilmiştir. Çizelgeden de anlaşılacağı üzerine sığır eti tercih durumu ile balık eti tercih etme arasında %5 önem düzeyinde negatif yönlü bir ilişki olduğu saptanmıştır. Model seçiminde sıfır hipotezi arasında bireysel tobit 532

9 modeli geçerli, ancak ön hipotezine karşın çok terimli probit modelinin geçerli olduğu alt hipotez ile wald testi ile test edilmiş bireysel tobit modelin reddine karar verilmiştir. Çizelge 7. Bireylerin et tercihlerinde multivariate probit analiz modeli İlişki * Katsayı Standart Hata z z Z Katsayıları R(01,02) R(01,03) ** R(02,03) R(01,04) R(02,04) R(03,04) Wald=16.06 p<0.005 Log likelihood function = ; Inf.Cr.AIC = ; AIC/N = Not: ***, **, * ==> Önem seviyesi %1, %5, %10 4. SONUÇ Araştırmada Doğu Anadolu bölgesinin büyük şehirlerinden biri olan Erzurum kentsel alandaki 384 birey ile görüşülerek et tercihlerini ve tüketilen et tercihlerini etkileyen faktörlerin etkisini ölçmek istenmiştir. Erzurum ilinde yaşayan erkeklerin bayanlara göre kırmızı eti beyaz eti daha çok tercih ettiği, bayanların ise erkeklere göre beyaz eti tüketmeyi daha çok tercih ettiği bu araştırma ile ortaya konulmuştur. Buda gerek ağır kış etkisi gerek damak tadı gerek alışkanlık olsun erkeklerin eskiden gelen alışkanlıklarını devam ettirip bayanların ise tavuk etine daha yönelme gösterdiği sonucuna varılınabilir. Kırmızı et grubundan olan sığır-dana etindeki fiyat artışı beyaz et grubundan olan tavuk eti tüketme eğilimini artırması olasılığını bu araştırma ile istatistiki olarak ortaya konulmuştur. Araştırma sonucunda genel olarak bakıldığında sosyo-ekonomik faktörlerin yanında istatistiki olarak et tercihlerinde satın alınan etin hijyenik olması, sağlıklı, tazeliği ve güvenme duygularının et tüketmeyi etkilediği ortaya konulmuştur. Bireylerin sadece gelir doğrultusunda et tercih etmediği artık sağlık güven duygularını daha ön planda tutuğu söylenebilir. Buradan da et üretimi yapan kurum/kuruluşlar için artık fiyattan ziyade et satın alımının da sağlık, hijyen, tazelik gibi faktörlere daha önem verilmesi gerektiği önerisinde bulunulabilir. KAYNAKLAR Akçay, Y., Vatansever, Ö Kırmızı Et Tüketimi Üzerine Bir Araştırma: Kocaeli İli Kentsel Alan Örneği. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (1): 043, 60. Anonim Türkiye ye özgü beslenme rehberi. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hiz. Gen. Müd. Ankara. Anonim Türkiye kırmızı et sektörü ve rekabet politikası. Rekabet Kurumu, Ankara. Anonim Sektörel değerlendirme raporları. Et ve Balık Kurumu. Armağan, G., Akbay, C An econometric analysis of urban households' animal products consumption in Turkey. Applied Economics Atay, O., Gökdal, Ö., Aygün, T., Ülker, H Aydın ili Çine ilçesinde kırmızı et tüketim alışkanlıkları. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi,

10 Bilgiç, A., Yen, S. T Demand for meat and dairy products by Turkish households: A bayesian censored system approach. Agricultural Economics. 45(2), Büyüknisan, O Adana ili kentsel alanda tavuk eti tüketim yapısı. Yüksek Lisans Tezi), Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Adana. Cankurt, M., Miran, B., Şahin, A Sığır Eti Tercihlerini Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma: İzmir İli Örneği. Hayvansal Üretim 51: Cevger, Y., Aral, Y., Demir, P., Sarıözkan, S Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi intern öğrencilerinde hayvansal ürünlerin tüketim durumu ve tüketici tercihleri. Ankara Üniv. Vet. Fak. Derg., 55, Engindeniz, S., Çukur, F İzmir İli Kemalpaşa İlçesinde Şeftali Üretiminin Teknik ve Ekonomik Analizi Üzerine Bir Araştırma, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 40(2): Karakuş, K Türkiye nin canlı hayvan ve kırmızı et ithaline genel bir bakış. Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. / Iğdır Univ. J. Inst. Sci. & Tech. 1(1): Karakuş, K., Aygün, T., Alarslan, E Gaziantep ili merkez ilçede kırmızı et tüketim alışkanlıkları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 18(2), Kızıloğlu, R., Kızılaslan, H Consumer behaviors on food purchasing places: A case study of red meat consumption in Turkey, Research&Reviews in Biosciences (RRBS), ISSN : , 7 (11), Lorcu, F., Bolat, B.A Edirne İlinde Kırmızı Et Tüketim Tercihlerinin İncelenmesi. JOTAF/Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 9(1), McAfee, A. J., McSorley, E.M., Cuskelly, G.J., Moss, B.W., Wallace, J.M.W., Bonham, M.P., Fearon, A.M Red meat consumption: an overview of the risks and benefits. Meat Science 84: Miran, B Temel istatistik. Ege Üniversitesi Basımevi. ISBN Bornova İzmir. Pazarlıoğlu, M.V., Miran, B., Ucdoğruk, S., Akbay, C Using econometric modelling to predict demand for fluid and farm milk: A case study from Turkey. Food Quality and Preference. 18: Speedy, A.W Global production and consumption of animal source foods. The Journal of Nutrition 133: Stefanikova, Z., Sevcikova, L., Jurkovicova, J., Sobotova, L., Aghova, L., Positive and negative trends in university students food intake. Bratisl Lek Listy, 107 (5): Şeker, İ., Özen, A., Güler, H., Şeker, P., Özden, İ., Elazığ da kırmızı et tüketim alışkanlıkları ve tüketicilerin hayvan refahı konusundaki görüşleri. Kafkas Univ. Vet. Fak. Derg. 17 (4): Tüzemen, E Konya ili Selçuklu ilçesinde kırmızı et tüketim alışkanlığı ve buna etki eden faktörlerin belirlenmesi (Doctoral dissertation, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü). Yağmur, C., Güneş, E Dengeli beslenme açısından Türkiye de gıda üretimi ve tüketiminin irdelenmesi, VII. Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi, Ankara. Yaylak, E., Taşkın, T., Koyubenbe, N., Konca, Y İzmir ili Ödemiş ilçesinde kırmızı et tüketim davranışlarının belirlenmesi üzerine bir araştırma. Hayvansal Üretim 51(1):