TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR

Transkript

1 ISSN: Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi 2007(3) TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR Makale Üniversite Öğrencilerinin Süt ve Süt Ürünleri Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi Meral UZUNÖZ, Murat GÜLŞEN Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, 60240, Tokat ÖZET Gaziosmanpaşa Üniversitesinin farklı fakültelerinde ve yüksekokullarında eğitim gören 300 adet öğrenci ile yüzyüze görüşme tekniği uygulanarak elde edilen verilerin kullanıldığı araştırmada, öğrencilerin süt ve süt ürünleri tüketim alışkanlıkları incelenmiştir. Araştırmada, öğrencilerin sadece %28,67 si düzenli olarak süt; %33,33 ü ise süt ürünleri tükettiği ve süt ve süt ürünlerini satın alınırken en fazla ürünün son kullanma tarihine dikkat ettiği, diğer ürün çeşitlerine göre peynir ve yoğurdun düzenli bir şekilde tükettiği belirlenmiştir. Öğrencilerin büyük bir bölümü süt ve süt ürünlerini alım yeri olarak marketleri tercih etmektedir. Öğrencilerin büyük bir kısmı, süt ve süt ürünlerinin fiyatlarının normal olduğunu, peynir çeşitlerinden kaşar peynirin pahalı ve beyaz peynir fiyatının da normal bulduklarını, az yağlı süt ürünlerini tükettikleri, dondurma ve ayranı severek tükettikleri sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar kelimeler: Süt ve süt ürünleri, tüketim alışkanlıkları, tüketici tercihleri 1. GĐRĐŞ Đnsan sağlığı açısından oldukça önemli olan hayvansal gıdalar içinde süt ve süt ürünlerinin ayrı bir yeri olduğu herkes tarafından kabul edilmektedir [1]. Dengeli beslenmede temel hayvansal gıda süttür. Süt proteinleri biyolojik olarak yüksek değerli proteinlere dahildir [2]. Sütte bulunan hayati öneme sahip besin maddeleri, eksiksiz hatta biraz daha zenginleştirilmiş olarak yoğurtta da bulunmaktadır. Önemli bir süt ürünü olan peynir; yağ, protein, mineral madde ve vitaminler bakımından zengin bir kaynaktır [3]. Genellikle tereyağı olarak tüketilen süt yağı hoş tadı sebebiyle tüketiciler tarafından sevilmektedir. Süt yağının fizyolojik değerleri yüksek yağ asitlerini bünyesinde içermesi, sindiriminin kolay olması, A, D, E ve K vitaminlerini bünyesinde bulundurması nedeniyle de beslenme de önemli rol oynamaktadır [2]. Türkiye`de kişi başına yıllık süt tüketimi, sokak sütü dahil 30 kg olup, bu haliyle Avrupa ülkelerinin gerisinde yer almaktadır. Kişi başına tüketim AB`de 95 kg, ABD`de 95,3 kg, Rusya`da 94,4 kg, Avustralya`da 108,4 kg dır. Kişi başına Türkiye de ve ABD de kişi başına 1,3 kg tereyağ tüketilirken, AB`de 4,5 kg, Rusya`da 3,5 kg, Avustralya`da 3,2 kg tüketilmektedir. Türkiye`de kişi başına yıllık 12,5 kg olan peynir tüketimi ise AB`de 17,5 kg, ABD`de 13,1 kg, Avustralya`da 8,8 kg, Rusya`da 3,6 kg olarak gerçekleşmiştir [4; 5]. Türkiye genelinde öğrencilerin süt ve süt ürünleri tüketimi ya da beslenme alışkanlıkları ile ilgili birçok araştırma [3;6;7;8;9;10;11;12;13;14;15;16] bulunmaktadır.

2 Teknolojik Araştırmalar: GTED 2007 (3) Üniversite Öğrencilerinin Süt ve Süt Ürünleri Tüketim Alışkanlıklarının Belirlen Üniversite öğrencileri erişkin döneme geçme aşamasında olan çocukluk çağı sonrası ilk gruptur. Bu öğrencilerin üniversite eğitiminin başlaması ile birlikte o zamana kadar alıştıkları aile ortamları içerisinden ayrılmaları, dış etkilere daha açık hale gelmeleri ve kendi özgür seçimlerini daha belirgin şekilde yapmaya başlıyor olmaları nedeniyle beslenmelerinde yeni bir dönem başlamaktadır. Bu dönemin belirleyici özelliği ekonomik problemler ve yeni kurulacak bir düzene uyum sağlama çabalarıdır. Beslenme alışkanlıklarında ortaya çıkabilecek yeni formlar üniversite öğrenimi sonrasına taşınacaktır. Öğrencilerin beslenme eğilimlerinin tespiti erişkin dönemde beslenme alışkanlıklarının düzenlenmesi ve uygunsuz beslenmenin yol açabileceği muhtemel bozuklukların önlenmesi açısından önemlidir [15]. Bu gerçekten hareketle, bu çalışmada Gaziosmanpaşa Üniversitesi nde öğrenim gören öğrencilerin süt ve süt ürünleri tüketim alışkanlıkları ve eğilimleri belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmada elde edilecek sonuçlar üniversite öğrencilerinin süt ve süt ürünleri ile beslenme yönünden bilgi ve alışkanlıklarının ortaya konulması açısından önem taşımaktadır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Çalışmanın ana materyalini, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesinin farklı fakültelerinde ve yüksekokullarında (Ziraat Fakültesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Đktisadi ve Đdari Bilimler Fakültesi, Eğitim Fakültesi, Beden Eğitimi ve Sağlık Yüksekokulu, Tokat Meslek Yüksekokulu, Sağlık Yüksekokulu) öğrenim gören 300 öğrenci ile yüz-yüze görüşme tekniği ile yapılan anketlerden elde edilen veriler oluşturmaktadır. Çalışmada yeterli örnek hacmini belirlemek amacıyla tesadüfi olarak seçilen 30 öğrenci ile ön anket çalışması yapılmıştır. Bu pilot anketlerden hareketle örnek hacmi hesaplanmıştır. Araştırmada örnek hacmi Ana Kitle Oranlarına Dayalı Kümelendirilmiş Tek Aşamalı Basit Tesadüfi Olasılık Örneklemesi yöntemiyle belirlenmiştir [3; 17;18]; 2 ( t) [(1+ 0,02)( b 1) ] n= 2 ( E ) t = % 95 önem düzeyine karşılık gelen t tablo değeri [1,96]; b = Örnekleme aşaması (Bu çalışmada tek aşamalı olduğundan 1 olarak alınmıştır); P = Söz konusu olayın olma olasılığı (Düzenli şekilde süt ve süt ürünleri tüketenlerin oranı ), Q = Söz konusu olayın olmama olasılığı (Düzenli şekilde süt ve süt ürünleri tüketmeyenlerin oranı), E = Örneklemede kabul edilen hata (0,05) Yapılan bu ankette, süt ve süt ürünlerini öğrencilerin % 27 sinin düzenli şekilde tükettiği, % 73 nün düzensiz şekilde tükettiği belirlenmiştir. Bu oran izin verilen hata düzeyinde maksimum örnek hacmini vermektedir. Araştırmada % 5 hata kabul edilmiştir. Buna göre örnek sayısı 300 olarak bulunmuştur. Belirlenen örnek hacmi Üniversitedeki çeşitli fakültelerden ve meslek yüksekokullarından tesadüfi olarak seçilmiştir. Araştırma Ocak-Şubat 2007 tarihlerinde yapılmıştır. Analizler Microsoft Excel programında verilerin değerlendirilmesi ile yapılmış ve çizelgeler haline getirilerek yorumlanmıştır. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI 3.1. Öğrencilerin Sosyo-Ekonomik Özellikleri Öğrencilerin cinsiyetlerine ve yaşlarına göre dağılımı Çizelge 1 de görülmektedir. Ankete katılan öğrencilerin % 54,00 ünü erkekler, %46,00 sını kızlar oluşturmaktadır. Ankete katılan öğrencilerin %14,67 si yaş arasında, %58,33 ü yaş arasında, %22,67 si yaş arasında, %4,33 ü ise yaş arasındadır 16

3 Uzunöz, M., Gülşen, M. Teknolojik Araştırmalar: GTED 2007 (3) Çizelge 1. Ankete Katılan Öğrencilerin Cinsiyet ve Yaş Durumu Frekans % Cinsiyet - Erkek ,00 - Kız ,00 Yaş , , , ,33 Çizelge 2 de öğrencilerin fakülte ve yüksekokullara göre dağılımı verilmiştir. Çizelgeden görülebileceği gibi, öğrencilerin % 29 u Ziraat Fakültesinde, %29,67 si Fen Edebiyat Fakültesinde, %3,67 si Beden Eğitimi Yüksekokulunda, %19 u Tokat Meslek Yüksekokulunda, %12 si Đktisadi ve Đdari Bilimler Fakültesinde, %4,33 ü Sağlık Yüksekokulunda, %11,33 ü Eğitim Fakültesinde eğitim görmektedir. Çizelge 2. Öğrencilerin Fakülte ve Yüksekokullara Göre Dağılımı Frekans % Ziraat Fakültesi 87 29,00 Fen Edebiyat Fakültesi 62 20,67 Đktisadi ve Đdari Bilimler Fak ,00 Eğitim Fakültesi 34 11,33 Sağlık Yüksekokulu 13 4,33 Beden Eğitimi Yüksekokulu 11 3,67 Tokat Meslek Yüksekokulu 57 19,00 TOPLAM ,00 Öğrencilerin sürekli ikamet ettikleri yerleşim birimlerini %77,33 lük bir pay ile il merkezi oluşturmaktadır. Bunu sırasıyla %15,67 ile ilçe merkezi, %1,67 ile kasaba, %5,33 ile köy oluşturmaktadır. Öğrencilerin aile reislerinin, serbest meslek (%33), emekli (%27,67), memur(%28,33), çiftçi (%6,33), işçi (%4,67) meslek gruplarında yer aldıkları belirlenmiştir. Aylık harcama miktarları incelendiğinde, öğrencilerin %9,33 ünün YTL, %41 inin YTL, %36,67 sinin YTL, %8,33 ünün YTL, %4,67 sinin YTL arasında harcama yaptıkları görülmektedir (Çizelge 3). Çizelge 3. Öğrencilerin Aylık Harcama Miktarları (YTL) Aylık Harcama Frekans % , , , , ,67 TOPLAM ,00 Öğrencilerin aylık harcama kalemleri içerisinde öncelikli sırayı gıda harcamaları oluşturmaktadır (%83,33). Geriye kalan %17,67 lik bölümün harcamalarını öncelikli olarak yol ücreti, yurt ücreti, giyim, kira ve kültürel faaliyetler oluşturmaktadır. Öğrencilerin %55,67 si evde, %42,00 i yurtta, %1,67 si akraba yanında, %0,66 sı diğer yerleşim birimlerinde kalmaktadır. 17

4 Teknolojik Araştırmalar: GTED 2007 (3) Üniversite Öğrencilerinin Süt ve Süt Ürünleri Tüketim Alışkanlıklarının Belirlen 3.2. Öğrencilerin Süt ve Süt Ürünleri Tüketim Alışkanlıkları Öğrencilerin %71,33 ü düzenli olarak süt tüketmediklerini, %28,67 si ise düzenli olarak süt tükettiklerini belirtmişlerdir. Süt ürünleri için bu oran sırasıyla %66,67 ve %33,33 dür. Düzenli olarak süt ürünleri tüketiminin %79,67 si peynir, %60,33 ü yoğurt, %14,33 ü tereyağı, %21,67 sini dondurma tüketimi oluşturmaktadır. Süt tüketimi kişi başına 24,16 kg/yıl (Türkiye ortalaması kg/yıl) olarak tespit edilmiştir. Kişi başına düşen yıllık peynir tüketimleri sırasıyla, beyaz peynir için 12,22 kg/yıl (Türkiye ortalaması kg); kaşar peyniri için 7,06 kg/yıl; tulumpeyniri için 1,53 kg/yıl; krem peynir için 6,15 kg/yıl; lor peyniri için 3,05 kg/yıl; çökelek için 2,99 kg/yıl olarak belirlenmiştir. Yoğurt tüketimi kişi başına 23,17 kg/yıl olup Türkiye ortalamasının (34 kg/yıl) altında bir değere sahiptir. Bu sonuçlardan hareketle öğrencilerin süt ve süt ürünlerini yeterli miktarlarda tüketmediklerini söylemek mümkündür. Süt ve süt ürünleri en çok marketlerden (%93,33) satın alınmaktadır. Bunu sırasıyla bakkal (%4,67), pazar yerleri (%1,23) ve diğer (%0,67) izlemektedir. Öğrencilerin %27 si sütü sabah, %1,67 si öğle, %53,67 si akşam, %17,66 sı da her zaman tükettiklerini ifade etmişlerdir. Öğrencilerin %31,33 ü süt yağı içeren süt ürünlerindeki kolesterolün zararlı olduğunu, %13,33 ü zararsız olduğunu ve %55,34 ü de süt yağı içeren süt ürünlerinde bulunan kolesterol hakkında bilgisiz olduklarını belirtmişlerdir. Süt satın alırken öğrencilerin %73,67 si hijyene, %85,00 i son kullanma tarihine, %70,33 ü ürünün markasına, %22,33 ü de genel görünüme, %19,66 sı yağ oranına dikkat etmektedir. Peynir tüketen öğrencilerin %75,67 si hijyene, %79,67 si son kullanma tarihine, %65,00 i markaya, %33,00 ü yağ oranına, %32,33 ü genel görünüme dikkat etmektedir. Çizelge 4. Öğrencilerin Süt ve Süt Ürünlerini Tüketirken Dikkat Ettikleri Unsurlar SÜT PEYNĐR YOĞURT DONDURMA Frekans % Frekans % Frekans % Frekans % Hijyen , , , ,00 Son Kullanma Tarihi , , , ,33 Marka , , , ,67 Yağ Oranı 59 19, , , ,67 Genel Görünüm 67 22, , , ,00 Ürünün Đçeriği 35 11, , , ,67 *Birden çok seçeneğe cevap verildiği için toplam yüzü aşmaktadır. Öğrenciler yoğurt satın alırken hijyene (%76), son kullanım tarihine (%84,67), markaya (%67,67), genel görünüme (%24,67) ve yağ oranına (%23,33) önem vermektedir. Dondurma tüketimi için ise hijyen (%79), son kullanım tarihi (%66,33), marka (%70,67), genel görünüm (%35) ve yağ oranı (%12,67) önemlidir. Öğrencilere süt, peynir, yoğurt, tereyağı ve dondurma fiyatlarını nasıl buldukları sorulmuş ve sonuçlar çizelge 5 de verilmiştir. Ürün fiyatlarını pahalı bulan öğrencilerin oranları süt için %20, peynir için %42, yoğurt için %24,67, tereyağı için %59,67 ve dondurma için %30,33 şeklindedir. Peynir türleri açısından beyaz, kaşar, krem, tulum peyniri fiyatlarını pahalı bulanlar sırasıyla, % 7,33; %29,67; % 2,67 ve % 2,33 şeklindedir. Fiyatları normal bulanların dağılımı ise aynı sıra ile % 54,67 ve %3,33 dür 18

5 Uzunöz, M., Gülşen, M. Teknolojik Araştırmalar: GTED 2007 (3) Çizelge 5. Öğrencilerin Süt ve Süt Ürünleri Fiyatları Hakkındaki Düşünceleri SÜT PEYNĐR YOĞURT TEREYAĞ DONDURMA Frekans % Pahalı 60 20,00 Normal ,00 Pahalı ,00 Normal ,00 Pahalı 74 24,67 Normal ,33 Pahalı ,67 Normal ,33 Pahalı 91 30,33 Normal ,67 Öğrencilerin %69 u taze peyniri tüketmeyi severken, %31 i olgunlaşmış peyniri tüketmeyi sevdiklerini belirtmişlerdir. Ankete katılan öğrencilerin vermiş oldukları cevaplara göre %5,67 si yağsız, %42,33 ü az yağlı, %23 ü yağlı ve %29 u da tam yağlı peyniri tüketmeyi sevdikleri belirlenmiştir. Ankete katılan öğrencilerin %56 sı sade yoğurt, % 8,33 ü meyveli yoğurt, %22,67 si kaymaklı yoğurt, %13 ü de kaymaksız yoğurdu tüketmeyi sevdiklerini belirtmişlerdir. Öğrenciler içinde yağsız yoğurt tüketenler %13,33; az yağlı yoğurt tüketenler %43,67; yağlı yoğurt tüketenler %25 ve tam yağlı yoğurt tüketenler %18 oranındadır. Öğrencilerin %83,33 ü kahvaltılık tereyağını, %11 i yemeklik tereyağını ve %5,67 si de kaymak tereyağını tüketmeyi tercih etmektedir. Dondurma tüketmeyi seven öğrencilerin oranı %93,67 dir. Öğrencilerin en çok tercih ettikleri dondurma çeşidi kakaolu dondurmadır (%36). Bunu sırasıyla sade dondurma (%18,67), vanilyalı dondurma (%10,33), meyve aromalı dondurma (%15,67), tüm dondurma çeşitleri (%11) ve dövme dondurma (%8,33) izlemektedir. Öğrencilerin %91 i ayranı sevdiklerini belirtirken, öğrencilerin %9 u ayranı sevmediklerini belirtmişlerdir. Ayranı sabah tüketmeyi sevenlerin oranı %0,67; öğle yemeği ile %27, akşam yemeği ile %27,67; hem öğle hem de akşam yemeği ile % 8,33 ve her zaman tüketmeyi sevenlerin oranı da %36,33 dür. Mevsimlere göre ayran tüketim incelendiğinde, en fazla ayran tüketiminin yaz mevsiminde olduğu belirlenmiştir. Bunu ilkbahar mevsimi (%27,33), kış mevsimi (%23,67) ve sonbahar mevsimi (%15,67) dir. 4. SONUÇ Araştırmadan elde edilen sonuçlar şu şekilde özetlenebilir; Öğrencilerin sadece %28,67 si düzenli olarak süt; %33,33 ü ise süt ürünleri tüketmektedir. Süt ve süt ürünleri yıllık tüketim miktarlarının hemen tüm ürünlerde Türkiye ortalamasının altında olduğu belirlenmiştir. Süt ve süt ürünlerini satın alınırken en fazla ürünün son kullanma tarihine dikkat edilmektedir. Diğer ürün çeşitlerine göre peynir ve yoğurdu düzenli bir şekilde tüketilmektedir. 19

6 Teknolojik Araştırmalar: GTED 2007 (3) Üniversite Öğrencilerinin Süt ve Süt Ürünleri Tüketim Alışkanlıklarının Belirlen Öğrencilerin %92,16 gibi büyük bir bölümü süt ve süt ürünlerini alım yeri olarak marketleri tercih etmektedir. Öğrencilerin büyük bir kısmı, süt ve süt ürünlerinin fiyatlarının normal olduğunu, peynir çeşitlerinden kaşar peynirin pahalı ve beyaz peynir fiyatının da normal olduğunu belirtmişlerdir. Öğrencilerin genelde az yağlı süt ürünlerini tükettikleri belirlenmiştir. Öğrencilerin %92,33 gibi büyük bir bölümünün dondurma ve ayranı severek tükettikleri belirlenmiştir. Bu sonuçlardan hareketle, sağlıklı, yeterli ve dengeli beslenmek açısından temel besin maddelerinden süt ve süt ürünlerinin yeterli ve düzenli olarak tüketilebilmesi için uygun fiyatta, sağlıklı, güvenilir gıdalara ulaşımın sağlandığı bir mekanizmaya ve kişi başına düşen süt ve süt tüketiminin gelişmiş ülkeler düzeyine çıkarılması konusunda gerekli politikalara ihtiyaç duyulduğu söylenebilir. Ayrıca toplumun süt ve süt ürünleri tüketimi konusunda bilinçlendirilmesi gerektiği ifade edilebilir. 5. KAYNAKLAR 1. Đçöz, Y., Demir, A., Çeliker, S.A., Kalanlar, Ş., Gül, U Süt ve Süt Ürünleri Durum Tahmin: , TEAE Yayınları No: 132, Ankara. 2. Oysun, G., Süt Kimyası ve Biyokimyası. Ondokuzmayıs ÜniversitesiYayınları No: 18, Samsun. 3. Selçuk, Ş., Tarakçı, Z., Şahin, K., Coşkun, H., Yüzüncü Yıl Üniversitesi Lisans Öğrencilerinin Süt ürünleri Tüketim Alışkanlıkları. Yüzücü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fak., Tarım Bilimleri Dergisi. 13(1): TZOB, Ülkemiz Süt Hayvancılığında Mevcut Durum, Sorunlar ve Öneriler. TZOB Raporları, 5. SETBĐR, Süt ve Süt Ürünleri Ortak Piyasa Düzeni (Çalışma Grubu Raporu). SETBĐR Yayınları, web site: 6. Işıksoluğu, M., Yüksek Öğrenim Yapan Kız Öğrencilerin Beslenme Durumları ve Buna Beslenme Eğitiminin Etkisi. Beslenme ve Diyet Dergisi. 15: Hasipek, S., Aktaş, N., Sürücüoğlu, M.S., Akın, N., Konya Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğrencilerinin Süt ve Süt Ürünleri Tüketim Sıklığı ve Bunu Etkileyen Faktörler. Gıda. 13, 2: Ersoy, G Anaokuluna Giden 3-6 Yaş Grubu Çocukların Süt ve Türevlerini Tüketim Durumu. Gıda. 15(6): Sağlam F, Yürükçü S., Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yüksekokul Öğrencilerinin Besin Tüketim Durumu, Beslenme Alışkanlıkları ve Beslenme Bilgi Düzeylerinin Saptaması. Beslenme ve Diyet Dergisi. 25: Ayar, A. ve Demirulus, H., Eğitim Çağındaki Gençlerin Süt ve Süt Ürünleri Tüketim Alışkanlıklarının Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma, Gıda Dergisi. 25( 5 ) : Aytekin, F., Üniversite Öğrencilerinin Beslenme Durumları Üzerine Bir Araştırma. Gıda. 25, 2: Ergülen, S., Saygun, M., Çöl, M., Sayan, M., Ankara Üniversitesi Öğrencilerinde Anemi Sıklığı Beslenme Alışkanlıkları Üzerine Bir Araştırma. Beslenme ve Diyet Dergisi. 30:

7 Uzunöz, M., Gülşen, M. Teknolojik Araştırmalar: GTED 2007 (3) Yılmaz, Đ., Demirci, M., Üniversite Öğrencilerinin Beslenme Alışkanlıkları. Gıda Dergisi. (Mayıs): Durmaz, H., Sağun, E., Tarakçı, Z Yüksekokul Öğrencilerinin Đçme Sütü Tüketim Alışkanlıkları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi. 13(1-2), Mazıcıoğlu, M. M., Öztürk, A., Üniversite 3 ve 4. Sınıf Örencilerinde Beslenme Alışkanlıkları ve Bunu Etkileyen Faktörler, Erciyes Tıp Dergisi. 25 (4) Şimşek, O., Çetin, C., Bilgin, B Đstanbul Đlinde Đçme Sütü Alışkanlıkları ve Bu Alışkanlıkları Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. T.Ü. Zir.Fak.Dergisi. 2 (19), Koç, A., Akdemir, A. Ş., Taşdan, K., Tüketicilerin Gıda Ürünlerinde Tercihini Etkileyen Değişkenlerin Faktör Analizi Đle Belirlenmesi: Adana da Makarna Örneği. Çukurova Üniversitesi Đktisadi ve Đdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6( 1 ): Collins, M., Sampling (Editör: Worcester, R.M., ve Downhom, J., 1986). Consumer Market Research Handbook. Elsevier Science Puplishing Company Inc. 21