Erzurum Đli nde (Aziziye, Palandöken Ve Yakutiye Đlçeleri) Kırmızı Et Tüketim Alışkanlığı Ve Buna Etki Eden Faktörlerin Belirlenmesi

Transkript

1 Erzurum Đli nde (Aziziye, Palandöken Ve Yakutiye Đlçeleri) Kırmızı Et Tüketim Alışkanlığı Ve Buna Etki Eden Faktörlerin Belirlenmesi Tuğba EREM KAYA 1, Murat KÜLEKÇĐ 1 Ayşe SEZGĐN 2 Hediye KUMBASAROĞLU 3 Özet: Bu çalışmada Erzurum Đli nde kırmızı et tüketim alışkanlığının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bunu belirleyebilmek için Anakitle Oranlarına Dayalı Kümelendirilmemiş Tek Aşamalı Basit Tesadüfi Olasılık Örneklemesi yöntemi kullanılarak 150 anket yapılmıştır. Elde edilen veriler, Ordered Probit modeli kullanılarak tüketicilerin kırmızı et tüketim alışkanlığı üzerinde etkili olan faktörlerin analizi yapılmıştır. Araştırma bulgularına göre anket çalışmasına katılanların % 89.3 nün kırmızı eti tercih ettiği, %10.7 sinin ise beyaz eti tercih ettiği anlaşılmıştır. En çok tercih edilen kırmızı et türünün sırasıyla sığır (%86), koyun (%6) ve keçi (%0.7) olduğu görülmüştür. Tüketim şekli olarak %12 oranında sebzeli, %8.7 oranında ızgara, %4 oranında fırında tercih edilmekte, %69.3 oranında ise fark etmez denilerek bir tercih ortaya konmamıştır. Kırmızı et tüketen ailelerin %41.3 ünün ayda 3 kg dan az kırmızı et tükettikleri bulunmuştur. Anket çalışmasının sonucuna göre, tüketilen kırmızı eti lezzetli bulanların oranı %86, lezzetli bulmayanların oranı ise %14 olmuştur. Ordered probit modeli analizinde kırmızı et tüketim miktarı bağımlı değişken olarak alınmıştır. Analizin sonucuna göre, kırmızı et tüketimi ile medeni hal, tüketicilerin aylık toplam geliri, sevilen et türü, hijyen durumu ve dengeli beslenme durumu arasında önemli ve pozitif ilişki olduğu sonucuna varılmıştır. Anahtar kelimeler: Kırmızı et, tüketim alışkanlığı, Sıralı Probit Model, Erzurum. Determination Of Factors Affecting This And Consumption Habit Of Meat In Erzurum Province Abstract: In this study, it has been aimed to determine consumption habits of meat in Erzurum province. The number of samples has been determined by means of the unclustered one-stage simple random sampling method based on the universe rates. In the research, the factors affecting consumption of meat has been guessed through Ordered Probit model. The data for this study have been obtained from 150 families. In this study, 89.3% of the samples preferred meat while 10.7 % of the sample preferred consume white meat. The most preferred types of meat were beef (86%), mutton (6%) and goat meat (0.7%). Consumption habits of meat were found to be with vegetable (12%), grilled (8.7%) and fırında (4%). 69.3% of the samples did not indicate any preferences for the type of meat consumption choice. 41.3% of the meat consumers have consumed less than 3 kg of meat in a month. While 86% of the samples found meat as delicious, the ratio of which they didn t find it delicious was 14%. Consumption quantity of meat has been taken as dependent variable in Ordered Probit Model analysis. It has been concluded that there are positive and significant relations between the consumption quantity of meet with marital status of consumer, monthly total revenue of consumer, meat species prefering, hygiene conditions of meat and balanced diet situation. Key words: Meat, consumption habit, Ordered Probit Model, Erzurum. 1. GĐRĐŞ Sağlıklı ve dengeli beslenmenin en önemli koşullarından biri kişi başına tüketilmesi gereken günlük proteinin %40-50 sinin hayvansal kaynaklı proteinlerden karşılanmasıdır (Gökalp, 1986; Göğüş, 1986; Odabaşıoğlu ve ark., 1995). Kırmızı et, beyaz ete ve balık etine göre daha pahalı bir üründür. Türkiye (12 kg/yıl) kişi başına kırmızı et tüketimi açısından ABD (116,7 kg/yıl) ve AB (62 kg/yıl) ülkelerine göre oldukça gerilerdedir (FAO, 2010). Ülkemizde et talebini ve tüketimini etkileyen faktörler bulunmaktadır. Bunlardan bazıları tüketicinin gelir seviyesini, etin fiyatı ve tüketici tercihleri olarak sıralanabilir (Alpan ve ark., 1993). Buna ek olarak tüketici alışkanlıklarında, bölgenin sosyal ve 1 Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Erzurum 2 T.C Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Erzurum Đl Tarım Müdürlüğü, Erzurum 3 T.C Çevre ve Orman Bakanlığı DSĐ VIII. Bölge Müdürlüğü, Erzurum 396

2 ekonomik yapısının da etkili olduğu söylenebilir. Et üretimini artırmaya yönelik çabaların yanında, tüketicilerin et tüketim alışkanlıklarının da belirlenmesi büyük bir öneme sahiptir. Ülkemiz nüfusu hızlı bir şekilde artarken, beslenme için kullanılan kaynakların da aynı şekilde artırılması, verimli bir düzeye getirilmesi ve değerlendirilmesi zorunludur. Đnsan sağlığının korunması ve sağlıklı gelecek nesiller yetiştirmek için yeterli ve dengeli beslenmenin önemi ve gerekliliği konusunda gereken hassasiyetin gösterilmesi gerekmektedir. Bu açıdan dengeli bir beslenmenin nasıl olacağı konusunda bireylerin tüketim alışkanlıklarının belirlenmesi ile daha isabetli sonuçlar alınabilecektir (Karakuş ve ark, 2008). Erzurum ili, bölgedeki önemli yerleşim merkezlerinden birisidir. Bununla birlikte, son yıllarda bazı nedenlere bağlı olarak köylerdeki nüfusun şehirlere göç etmesi, Erzurum un önemini daha da artırmış; buna bağlı olarak birçok ekonomik ve sosyal sorunlar da ortaya çıkmıştır. Özellikle bölgenin geçim kaynağı durumundaki hayvancılığın son yıllarda hızlı bir çöküş içine girmesi, ekonomik açıdan zaten dar boğazda olan bölgenin sorunlarını daha da artırmıştır. Burada hem küçükbaş hem de büyükbaş hayvan varlığının giderek azalmasına bağlı olarak hayvansal protein açığının artması, bu sorunların belki de en önemlisi haline gelmiştir. Bu çalışmada Erzurum ilinde tüketicilerin kırmızı et tüketim alışkanlıkları üzerine etkili olan faktörler belirlenmiştir. Tüketim alışkanlığı olarak tüketicilerin kırmızı et tüketim miktarları alınmıştır. Kırmızı et tüketim miktarları düşükten yükseğe doğru 3 kategoriye ayrılarak sınıflandırılmıştır. Buna göre tüketicilerin kırmızı et tüketim miktarı üzerine etkili olan faktörler belirlenmiştir. 2. MATERYAL ve YÖNTEM 2.1 Materyal Erzurum Đli Merkez Đlçedeki kırmızı et tüketim alışkanlıklarının belirlenmesi amacıyla toplam 30 soruyu içeren anket formları hazırlanmıştır. Anket çalışması, 2010 yılı Mayıs-Haziran ayında rastgele seçilen kişi ve ailelere olmak üzere toplam 150 kişiye uygulanmış ve formlar doldurulmuştur. Anket formlarındaki bilgiler daha sonra LIMDEP Paket Programı yardımıyla istatistiksel olarak analiz edilmiştir. 2.2 Yöntem Örnekleme Aşamasında Uygulanan Yöntem Araştırmada örnek hacmi Anakitle Oranlarına Dayalı Kümelendirilmemiş Tek Aşamalı Basit Tesadüfi Olasılık Örneklemesi yöntemiyle saptanmıştır (Şahin vd, 2001). t= %95 önem düzeyine karşılık gelen t tablo değeri (1,96) p= Söz konusu olayın olma olasılığı (kırmızı et tüketen ailelerin oranı) q= Söz konusu olayın olmama olasılığı (kırmızı et tüketmeyen ailelerin oranı) e= Örneklemede kabul edilen hata (0,05) Burada p ve q değerlerini bulabilmek için yapılan ön anket neticesinde anket yapılan kişilerin yaklaşık % 11 i kırmızı et tüketmediğini beyan ettiği için p değeri 0,89 ve q değeri 0,11 olarak alınmıştır. Buna göre gerekli değerler yerlerine konularak 150 anket yapılması araştırma için uygun bulunmuştur. Çizelge 1. Araştırma alanını oluşturan merkez ilçelerin nüfusu ve bu ilçelerde yapılacak anket sayısı Đlçeler Nüfus (kişi) Anket Sayısı (adet) Aziziye Palandöken Yakutiye Toplam Kaynak: Anonim

3 2.2.2 Verilerim Analizinde Uygulanan Yöntem Anket sorularının değerlendirilmesinde LIMDEP paket programlarından yararlanılmıştır. Ordered Probit modelinde bağımlı değişken kalitatiftir. Bağımlı değişkenin kategorik ayrıca ordinal olduğu durumlarda sıralı (ordered) logit veya probit olasılık tahmin edicileri kullanılabilir. Sıralı logit ve probit modeller, orijinal olarak Walker ve Duncan (1967); McKelvey ve Zavoina(1975) tarafından ekonomi ve finans alanlarında kullanılmıştır. Her iki yöntem Maksimum En Çok Benzerlik fonksiyonlarını kullanır. Sıralı probit model normal olasılık dağılımına dayanır iken, sıralı logit model standardize edilmiş logistik olasılık dağılımından türetilir (McKelvey ve Zavoina, 1975; Akın, Üçdoğruk ve Deveci, 2000).Sıralı logit modelini sıralı probit modelinden ayıran özellik, hataların logistik olarak dağılmasıdır (Akın, 1996). Bu çalışmada sadece sıralı probit model tahminlenmesi yapıldığından sıralı logit modele değinilmeyecektir. Çalışmada Erzurum ili için kırmızı et tüketim alışkanlıklarının göstergesi olarak kırmızı et tüketim miktarı dikkate alınmış ve bunda etkili olan faktörler ve önem dereceleri tespit edilmiştir. Bu konuda etkili olan faktörlerin etkisini tahmin eden Ordered Probit Modelinin fonksiyonel şekli aşağıdaki gibidir. Y= (X 1, X 2, X 3, X 4, X 5, X 6, X 7, X 8, X 9, X 10, X 11, X 12 ) Y=Kırmızı et tüketim miktarı 0: 3 kg dan az kırmızı et tüketenler, 1: 4-5 kg arasında kırmızı et tüketenler, 2: 5 kg dan fazla kırmızı et tüketenleri göstermektedir. X 1 =Đkamet yeri, X 2 =Yaş, X 3 = Medeni hal, X 4 = Meslek, X 5 = Aile reisinin eğitim düzeyi, X 6 = Toplam gelir, X 7 = Sevilen et türü, X 8 =Ailenin aylık ortalama tüketim harcamaları, X 9 = Aile bireylerinin sayısı, X 10 = Kolesterol durumu X 11 = Hijyen durumu, X 12= Dengeli beslenme açısından durumu 3. ARAŞTIRMA BULGULARI 3.1 Erzurum Đlinde Kırmızı Et Tüketim Alışkanlıklarına Đlişkin Sonuçlar Erzurum Đli Merkez Đlçede kırmızı et tüketim alışkanlığının belirlenmesine yönelik olarak hazırlanan anket sorularına, katılımcıların verdiği cevaplara göre, ankete katılanların cinsiyete göre dağılımı %41.3 kadın, %58.7 erkek olarak şekillenmiş ve deneklerin %4 ü yaş, %20.7 si yaş, %31.3 ü yaş, %22 si yaş ve %22 si ise 51 yaş ve üzeri yaşlardaki kişiler oluşturmuştur. Öğrenim durumu bakımından dağılım ise okur yazar olmayan, okur yazar, ilköğretim, lise, üniversite ve lisansüstü olmak üzere sırasıyla %0, %1.4, %33.3, %30, %23.3 ve %12 şeklindedir. Ankete katılanların, meslek durumlarına göre dağılımları; memur %33.3, ev hanımı %24işçi, %22.6, serbest çalışanlar %6.7 ve geriye kalan kısmı diğer meslek gruplarından oluşmuştur. Çizelge 2 de görüldüğü gibi ankete katılanların sırasıyla, %89.3 ünün kırmızı eti, %10 nunun tavuk etini ve %0.7 sinin balık etini, severek tükettikleri anlaşılmaktadır. Kırmızı eti tüketenlerin %59 unun erkek, %41 inin kadın olduğu; memleketine göre bakıldığında ise %90.3 ünün Erzurumlu olup kırmızı eti severek tükettikleri, %9.7 sinin ise diğer illerden olduğu; %4.5 inin <500, %20.2 sinin , %18.6 sının , %15.7 sinin ve %41 inin 1500 TL den fazla gelire sahip oldukları anlaşılmaktadır. Kırmızı eti tercih edenlerin %40 ı lezzetli buldukları için, %31.4 ü besleyici olduğuna inandıklarından, %25.3 ü alışkanlıktan ve %5 i diğer nedenlerden dolayı tükettiklerini belirtmişlerdir. En çok tercih edilen kırmızı et türü, sırasıyla koyun (%6), sığır (%86), keçi (%0.7) ve hepsini tercih edenler (%7.3) şeklinde olmuştur. Kırmızı etin satın alındığı yer ile ilgili soruya, ankete katılanların %36 sı belirli bir kasaptan, %30.7 si süper marketten, %21.3 ü herhangi bir kasaptan, %0.7 si canlı hayvan, %4 ü kombina, %7.3 ü ise fark etmez cevabını vermişlerdir. Ankete katılanlardan %59.3 ü kırmızı eti satın almada öncelikli olarak tazelik kriterini dikkate almışlardır. Kırmızı eti satın alma şekli içerisinde porsiyonluk et tüketiminin yerini belirlemek amacıyla sorulan soruya, katılımcıların %60.6 sı kıyma, %38.7 si porsiyonluk et ve %0.7 si kemikli et şeklinde satın aldıklarını bildirmişlerdir (Çizelge 2). 398

4 Erzurum da yaşayan insanların kırmızı et tüketimini açıklığa kavuşturmak amacıyla satın alınan kırmızı et miktarı ve kırmızı et tüketim sıklığı soruları yöneltilmiştir. Satın alınan kırmızı et miktarı ile ilgili ankete katılanların %41.3 ü ayda 3 kg dan az, %25.4 ü ayda 4-5 kg ve %33.3 ü ayda 5 kg dan fazla kırmızı et tükettiklerini belirtmişlerdir. Kırmızı et tüketim sıklığı bakımından ise yine ilgi çekici sonuçlar ortaya çıkmıştır. Katılımcıların çoğunun (%43.3) haftada 1-3 defa, %12.7 sinin haftada 4-5 defa, %11.3 ünün her gün; yine %20 sinin ayda 1 defa kırmızı et tükettikleri, %12 sinın ayda 2-4 defa, %0.7 sinin ise yılda ancak 1-3 defa kırmızı et tüketebildikleri ortaya çıkmıştır. Kırmızı et tüketim şekli ile ilgili soruya, %69.3 ü fark etmez, %12 si sebzeli, %8.7 i ızgara, %2.7 si yağda kızartma, %4 ü fırında ve %3.3 ü haşlama cevabını vermişlerdir. Çizelge 2 de görüldüğü gibi ankete katılanlara hangi ette daha fazla kolesterol bulunduğu yönünde sorulan soruya %95.3 ü kırmızı et ve %4.7 si beyaz et şeklinde cevap vermişlerdir. Çizelge 2.Erzurum Đli Merkez ilçede Kırmızı et tüketim alışkanlıklarına ilişkin bazı sonuçlar. SORULAR SEÇENEKLER ORAN (%) Hangi eti severek tüketirsiniz? Balık eti 0.7 Tavuk eti 10.0 Kırmızı et 89.3 Kırmızı eti tercih etme nedeni? Tüketmiyorum 0.0 Lezzetli olması 40.1 Besleyici olması 31.4 Kolay bulunması 0.0 Alışkanlık 25.3 Diğer 5.2 Kırmızı et tüketim sıklığınız? Her gün 11.3 Haftada Haftada Ayda 1 defa 20.0 Ayda Yılda Hiç yemeyenler 0.0 Kırmızı et tercihi? Koyun eti 6.0 Sığır eti 86.0 Keçi eti 0.7 Hepsi 7.3 Kırmızı eti tüketim şekli? Haşlama 3.3 Fırında 4.0 Yağda kızartma 2.7 Izgara 8.7 Sebzeli 12.0 Fark etmez 69.3 Kırmızı etin satın alındığı yerler? Canlı hayvan alıp keserim 0.7 Herhangi bir kasap 21.3 Süper market 30.7 Belirli bir kasap 36.0 Kombina 4.0 Fark etmez 7.3 Kırmızı eti satın alırken nelere dikkat ediliyor? Hangi tür olduğuna 14.0 Taze olmasına 59.3 Fiyatına 25.3 Ambalajına 0.0 Diğer 1.4 Kırmızı et satın alma şekliniz? Karkas 0.0 Porsiyonluk 38.7 Kemikli 0.7 Kıyma 60.6 Hangi ette kolesterol daha fazladır? Kırmızı et 95.3 Beyaz et 4.7 Aylık tüketilen kırmızı et 3 kg dan az kg kg dan fazla 33.3 Satın alınan etin hijyenik olma durumu Evet 50.0 Hayır 50.0 Satın alınan etin lezzetliliği Evet 86.0 Hayır

5 Ankete katılanların %86 sının Erzurum da üretilen kırmızı eti lezzetli ve %14 ünün lezzetli bulmadıkları anlaşılmıştır. Ayrıca, %56 oranında katılımcının et tüketimlerinin bir önceki yıla göre değişmediği belirlenmiştir. Kırmızı etten yapılan salam, sucuk, sosis, pastırma gibi ürünleri sürekli tüketenlerin %5.3, ara sıra tüketenlerin %46, hiç tüketmeyenlerin ise %48.7 oranında olduğu tespit edilmiştir. Katılımcıların %84.7 si kırmızı etin dengeli beslenme için gerekli olduğunu kabul ederken, %15.3 oranındaki kişiler bu görüşe katılmadıklarını beyan etmişlerdir. Kuyruk yağı tüketimi için %20.7 oranındaki insan evet derken, %79.3 hayır cevabını vermiştir. Đlde sakatat tüketimi ile ilgili yöneltilen sorulara evet diyen kişilerin %98 i karaciğer yanıtını vermiştir. 3.2 Ordered Probit Modeli Analiz Sonuçları Tüketicilerin kırmızı et tüketim miktarı 3 gruba ayrılmış ve 3 kg dan az kırmızı et tüketenler; 0, 4-5 kg arasında kırmızı et tüketenler; 1, 5 kg dan fazla kırmızı et tüketenler; 2 olarak sıralanmıştır. Tüketicilerin kırmızı et tüketim alışkanlıklarının göstergesi olarak kırmızı et tüketim miktarı bağımlı değişken olarak alınmış ve bunda etkili olan faktörler Ordered Probit Modeli ile analiz edilmiştir. Sonuçlar Çizelge 3'te sunulmuştur. Kırmızı et tüketiminde modelin istatistiksel olarak genel anlamlılığının kabul edilebilirliğini ve elde edilen denklemin açıklayıcılığı için olabilirlik oranı hipotez testi aşağıdaki gibidir. LR= -2(LogLikelihood sınırlı ) - ( LogLikelihood sınırsız ) LR= -2(-161,883) - ( -85,764) LR= 152,238 Teste göre LR değeri %95 önem seviyesindeki χ2(8): 21,03 kritik değerinden daha büyüktür. Yani tahmin edilen modelin açıklayıcılığı kabul edilmektedir. Eşik değeri istatistiki açıdan önemli çıkmıştır. On iki adet bağımsız değişkenle açıklanan Erzurum ilinde kırmızı et tüketim miktarı regresyon analiz sonuçlarına bakıldığında parametrelerin katsayılarının anlamlı olduğu görülmektedir. Tüketicilerin ikamet ettikleri yerler Aziziye, Palandöken ve Yakutiye olarak sıralanmıştır. Bu durum göz önüne alındığında ikamet ile kırmızı et tüketimi arasında negatif bir ilişki olduğu görülmekte ve Aziziye de ikamet eden tüketicilerin daha fazla kırmızı et tükettikleri sonucu ortaya çıkmaktadır. Đkamet yeri ile kırmızı et tüketimi arasındaki ilişkinin istatistiki açıdan önemli olmadığı görülmektedir. Yine benzer şekilde tüketicilerin yaşı, mesleği ve aile reisinin eğitim durumu ile kırmızı et tüketimi arasındaki ilişkinin de istatistiki açıdan önemli olmadığı tespit edilmiştir. Tüketicilerden mesleği memur olanların kırmızı et tüketiminin diğer mesleklere göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. Tüketicilerin medeni hali ile kırmızı et tüketimi arasında istatistiki açıdan %95 önem seviyesinde önemli bir ilişki olduğu ve aylık toplam gelir ile kırmızı et tüketimi arasında istatistiki açıdan %99 önem seviyesinde önemli bir ilişki olduğu görülmektedir. Tüketicilerin geliri arttıkça kırmızı et tüketiminin de arttığı belirlenmiştir. Yine sevilen et türü ile kırmızı et tüketimi arasında %99 güven aralığında istatistiki açıdan önemli bir ilişki olduğu kırmızı et sevenlerin daha fazla kırmızı et tükettikleri görülmektedir. Tüketicilerin aylık ortalama tüketim harcamaları ile aile bireylerinin sayısı arttıkça kırmızı et tüketiminin arttığı ancak bu ilişkilerin istatistiki açıdan önemli olmadığı belirlenmiştir. Yine benzer bir şekilde kırmızı ette kolesterolün fazla olduğunu düşünenlerin kırmızı et tüketiminin azaldığı ve bu ilişkinin de istatistiki açıdan önemli olmadığı tespit edilmiştir. Hijyen durumu ile kırmızı et tüketimi arasında istatistiki açıdan %95 güven aralığında önemli bir ilişki olduğu kırmızı etin hijyenik koşullarda kesilip yetkili kişilerce denetlendiğini düşünenlerin kırmızı et tüketiminin arttığı belirlenmiştir. Dengeli beslenme durumu ile kırmızı et tüketimi arasında istatistiki açıdan %99 güven aralığında önemli bir ilişki olduğu ve kırmızı etin dengeli beslenme açısından gerekli olduğunu düşünen tüketicilerin kırmızı et tüketiminin fazla olduğu tespit edilmiştir. 400

6 Ordered Probit Modelinde istatistiki olarak önemli olan değişkenlerin marjinal etkilerine bakıldığında kırmızı et tüketiminin fazla olmasına medeni hal %1.7 etki ederken, tüketicilerin toplam aylık geliri %1.6, sevilen et türünün ise %1.3 oranında etki ettiği görülmektedir. Yine kırmızı et tüketiminin fazla olmasına hijyen durumu %1.2 ve dengeli b eslenme durumunun da %1.5 oranında etki ettiği belirlenmiştir. Çizelge 2. Sıralı probit analiz sonuçları. Değişkenler Katsayı Standart Hata Marjinal Etkiler Prob Prob (y=0) (y=1) Prob (y=2) Sabit ** Đkamet Yaş Medeni hal * Dumymeslek (memur:1, diğer:0) Aile reisi eğitim Aylık toplam gelir ** Sevilen et türü ** Aylık ort. tük. harc Aile birey sayısı Kolesterol durumu Hijyen durumu * Dengeli bes. Durumu ** Eşik Değeri (Mu) ** Model χ 2 (12)= (*) 0,05 düzeyinde önemli, (**) 0,01 düzeyinde önemli 4. TARTIŞMA ve SONUÇ Doğu Anadolu Bölgesinin önemli yerleşim merkezlerinden biri olan Erzurum ilinde, kırmızı eti severek tüketenlerin oranının %89.3 bulunması oldukça önemlidir. Tüketim alışkanlıklarının bölgeden bölgeye değiştiği bilinen bir gerçektir. Aydın ili Çine ilçesinde kırmızı et tüketim alışkanlığının belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmada (Atay ve ark., 2004), ankete katılan ailelerin öncelikli olarak tavuk etini (%46.3), ikinci olarak kırmızı eti (%33.1) tercih ettikleri belirlenirken bu oran Van Đli Merkez Đlçede yapılan bir çalışmada %38.3 kırmızı et ve %23.4 tavuk eti olarak gerçekleşmiştir (Aygün ve ark., 2004). Bunun yanı sıra Erzurumlu olan kişilerin kırmızı eti lezzetli bulduğundan dolayı (%40) tercih etmesi tüketim alışkanlığının Van Đli için elde edilen değerden (%23.4) %16.6 oranında daha yüksek bulunmasının, ailelerin eğitim, kültür, gelir ve tüketim alışkanlıklarındaki farklılıktan kaynaklandığı düşünülebilir. Anket sonuçlarının en çarpıcı yanlarından birisi de Erzurum da yaşayan bayların (%59), bayanlara (%41) oranla kırmızı eti daha çok tercih etmeleridir. Gelir durumuna göre kırmızı et tüketimi ile ilgili elde edilen sonuçlardan iller arasında ilginç bir farklılığın olduğu görülmektedir. Erzurum da katılımcıların et tüketim alışkanlıklarına, gelir durumlarının da etkili olduğu belirlenirken, Gaziantep te gelir seviyeleri arasındaki farklılığa bakılmaksızın üç gelir gurubunun da birbirlerine yakın oranlarda kırmızı eti severek tükettikleri,van Đlinde gelir durumuna göre bu oranların paralel olarak arttığı ve azaldığı, bunun yanında Aydın Đli Çine Đlçesinde gelir gurupları arasında kırmızı et tüketimi bakımından görülen farklılıkta tüketicinin et olarak tercih ettiği türün de etkili olduğu tespit edilmiştir (Atay ve ark., 2004; Aygün ve ark., 2004; Karakuş ve ark., 2008). Gıda maddelerindeki proteinler beslenmenin temelini oluşturmaktadır. Genetik yapının, zekânın, somatik çatının oluşumu ve tüm biyolojik fonksiyonların yerine getirilmesi proteinler tarafından sağlanmaktadır. Bu nedenle, günlük beslenmede belirli bir miktar protein alınması gerekmektedir. Bu proteinin önemli bir kısmının da (%42) hayvansal protein olarak alınması, ruhsal ve bedensel gelişme ile sağlıklı bir yaşam bakımından önem taşımaktadır (Nal, 1997). Oysa bu çalışmada, kırmızı eti besleyici olduğu için tercih edenlerin oranı sadece %31.4 olarak bulunmuştur. Ankete katılanların çok azının (%6) koyun etini tercih ettiği görülmüştür. Bu oranın diğer illere göre daha az 401

7 olmasının nedeni olarak, katılımcılar koyun etinin kokusu ve sindirim bozukluklarına yol açması, alışkın olmadıkları, etin sert olması ve lezzetsiz bulmaları gibi olumsuzlukları öne sürmüşlerdir. Erzurum da kırmızı etin satın alındığı yer olarak belirli bir kasabın daha çok tercih edildiği görülmektedir (%36). Bu sonuçta, insanların eti satın alırken tüketim istek ve alışkanlığına bağlı olarak karkastan istediği bölgeden eti satın alabilmesi ve özellikle etin sinirinin ayıklanması ve talebe uygun olarak sunulması büyük rol oynamaktadır. Yıldırım ve ark., (1998), ailelerin %82.5 inin kasaplardan kırmızı et satın aldığını ancak ortalama gelirin artmasıyla birlikte süper marketlere doğru bir eğilimin ortaya çıktığını bildirmiştir. Anket çalışmasında ortaya çıkan ilginç bir sonuçta, katılımcıların %95.3 ünün kırmızı ette daha fazla kolesterol olduğunu beyan etmelerine karşılık kırmızı et tüketim alışkanlığından vazgeçemedikleri görülmektedir. Dolayısıyla Erzurum ilinde bilinçli bir tüketici topluluğunun olmadığı düşünülebilir. Üretimin düzeyini belirleyen etmenlerden en önemlisi taleptir. Ülkemizde kırmızı et talebinin istenilen seviyeye ulaşamamasının sebepleri incelendiğinde bunlardan bazıları; et fiyatlarının tüketicinin gelirlerine göre yüksek olması, tüketim eğilimlerinin dayanıklı tüketim mallarına yönlendirilmesi, tüketicinin konu ile ilgili bilgi düzeyi, etin pazara arzı konusunda yeterli organizasyonun sağlanamamış olması ve benzeri faktörler olarak sıralanabilir. Son yıllarda et tüketim alışkanlıklarında eskiye göre değişmeler olmuş ve eskiden etin yağlı olması istenirken bugün yağsız et tercih edilmektedir. Hatta eskiden sığır eti halkın büyük çoğunluğu tarafından tüketilmezken bugün daha az yağlı olduğu için daha fazla tüketilmektedir. (Akçapınar ve ark., 1996). Çalışmada özellikle sığır etinin kırmızı et olarak tercih edildiği belirlenmiştir. Tüketim miktar ve alışkanlığına bağlı olarak et entegre tesislerinin sayılarının artırılması, pazara ve talebe uygun ürün sunulmasında çevre illerden yetiştiricilerin hayvanlarının daha verimli bir şekilde değerlendirilmesi ve konuya uygun olarak yönlendirilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir. Çalışma sonucunda tüketicilerin kırmızı et tüketim miktarı üzerine etkili olan faktörlere ilişkin ortaya çıkan sonuçlar şu şekilde özetlenebilir. Çalışmada, kırmızı et tüketim miktarı üzerinde medeni durum, gelir, sevilen et türü olması, hijyen ve dengeli beslenmeye önem verilmesi durumlarının etkili ve istatistiki açıdan önemli olduğu tespit edilmiştir. Sağlıklı bir toplum olmanın temel koşullarından birisi sağlıklı bir beslenmedir. Dengeli beslenme için önemli olduğu bilinen kırmızı et tüketim miktarının yeter seviyeler yükseltilebilmesi, etkin yayım ve eğitim programları ile tüketicilerin sağlıklı ve bilinçli beslenmeye yönlendirmek gerekmektedir. Ayrıca tüketicilerin sağlıklı ve dengeli bir şekilde yaşamlarını sürdürebilecekleri gelir düzeylerine ulaşmalarına yönelik iyileştirme çalışmalarının yapılmasının gerekliliği vurgulanabilir. Yine Kırmızı et üretim ve satış merkezlerinde sağlık ve hijyen kurallarına azami ölçüde dikkat etmelerini sağlayıcı yaptırımlar getirilmesi ve uygulanması için hassas davranılmasında oldukça önemlidir. 402

8 Kaynaklar Akçapınar, H., Tekin, M.E., Kadak, R., Kuzu Karkas Parçalaması ve Parça Fiyatlarının Belirlenmesinde Kullanılacak Katsayıların Hesaplanması. Tr. J. of Vet. And Anim. Sci., 20: Akın, F., Kalitatif Tercih Modelleri Analizi, Đstanbul. Akın, F., Üçdoğruk, Ş., Deveci, Đ., Đstanbul Đli Hanehalkı Tüketim Harcamalarının Sıralı Probit Olasılık Modelleriyle Đncelenmesi. Alpan, O., Ertuğrul, M., Bayraktaroğlu, E.A., li Yıllar ve Türkiye Kırmızı Et Üretimi. Hayvancılık lere Doğru Türkiye Hayvancılığı Kongresi Tebliğleri, 9-10 Haziran 1993, Ankara. Atay, O., Gökdal, Ö., Aygün, T., Ülker, H., Aydın Đli Çine Đlçesinde Kırmızı Et Tüketim Alışkanlıkları. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi, 1-4 Eylül 2004, Süleyman Demirel Üniv. Ziraat Fak., Isparta. Aygün, T., Karakuş, F., Yılmaz, A., Ülker, H., Van Đli Merkez Đlçede Kırmızı Et Tüketim Alışkanlığı. 4. Ulusal Zootekni Bilim Kongresi, 1-4 Eylül Süleyman Demirel Üniv. Ziraat Fak., Isparta. FAO, Food And Agricultural Organization, internet Kayıtları (www. fao.org.tr), Gökalp, H.Z., Et Bilimi. Ders Notu. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Erzurum. Göğüş, A.K., Et Teknolojisi, Ankara Üniversitesi Ziraat Fak. Yayınları:991, Ankara, 243 s. Karakuş, K., Aygün, T., Alarslan, E., Yüzüncü yıl Üniv. Ziraat Fak. Tarım Bilimleri Dergisi (J. Agric. Sci.). 18(2): Maddala, G.S., Limited-Dependent and Qualitative Variables in Econometrics. Cambridge University Pres., 401s. Mckelvey, R.D., Zavoına, W., A Statistical Model for The Analysis of Ordinal Level Dependent Variables, Journal of Mathematical Sociology, 4. Nal, A.Y., Türkiye de Kırmızı Et Üretim-Tüketim ve Dış Ticareti. Anadolu Üniv. Sosyal Bilimler Enst., Yüksek Lisans Tezi (Basılmamış), 127 s., Eskişehir. Odabaşıoğlu, F., Kayardı, S., Yılmaz, O., Melez Sığır Karkaslarından Elde Edilen Etlerin Kaliteye Göre Sınıflandırılması Đle Bu Etlerin Fiziksel ve Kimyasal Analizi. Hayvancılık Araştırma Dergisi, 5(1-2): Şahin. K., Andiç. S., Koç. Ş., Van Đli Kentsel Alandaki Ailelerin Otlu Peynir ve Süt Ürünleri Alım ve Tüketim Davranışları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi. Ziraat Fakültesi. Tarım Bilimleri Dergisi. 11(2) Yıldırım, Đ., Acar, Đ., Uluat, Ş., Van Đli Merkez Đlçede Kırmızı Et Tüketim Yapısı. Doğu Anadolu Tarım Kongresi, Eylül 1998, Atatürk Üniv. Ziraat Fak., II. Cilt, , Erzurum. 403