UŞAK İLİ KENTSEL ALANDA PİLİÇ ETİ TÜKETİCİLERİNİN SOSYO-EKONOMİK ÖZELLİKLERİ VE TÜKETİCİ TERCİHLERİNİN İNCELENMESİ

Transkript

1 UŞAK İLİ KENTSEL ALANDA PİLİÇ ETİ TÜKETİCİLERİNİN SOSYO-EKONOMİK ÖZELLİKLERİ VE TÜKETİCİ TERCİHLERİNİN İNCELENMESİ Metin DURU 1 Oğuz PARLAKAY 2 metin.duru@usak.edu.tr oparlakay@mku.edu.tr 1 Uşak Üniversitesi Ziraat ve Doğa Bilimleri Fakültesi Zootekni Bölümü, Uşak 2 Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Hatay ÖZET Hayvansal ürünler içerisinde yer alan piliç eti, üretim maliyetlerinin düşüklüğü, kısa zamanda yüksek verim elde edilmesi, kırmızı ete göre protein oranının yüksek olması ve mevcut proteinin insan beslenmesi için ihtiyaç duyulan bütün esansiyel amino asitleri içermesi bakımından önemli hayvansal ürünlerden biridir. Ayrıca piliç eti kırmızı ete göre ucuz olduğu için özellikle düşük gelirli tüketiciler tarafından tercih edilmektedir. Bu çalışmada Uşak ili kentsel alandaki piliç eti tüketicilerinin sosyo-ekonomik özellikleri ve tüketici tercihlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaca yönelik materyal olarak Uşak ili kentsel alanda yaşayan 272 tüketiciden anket yöntemiyle alınan veriler kullanılmıştır. Konuyla ilgili hazırlanmış tezler, makaleler, raporlar ve istatistiklerden yardımcı materyal olarak faydalanılmıştır. Yöntem olarak frekans tablolar ve yüzde hesaplamalar kullanılmıştır. Tüketicilerin sosyo-ekonomik özellikleri ve tercihlerinin incelenmesi sonucu ortaya çıkan sonuçlar piliç eti üretimi ve üretilen ürünün pazara sunulması açısından üreticiye fikir vererek üreticinin pazardaki yerini sağlamlaştırması, ürün çeşidini artırması ve yeni ürünler geliştirmesi bakımından önemlidir. Anahtar kelimeler: Piliç eti, tüketici tercihi, Uşak, kentsel alan INVESTIGATION OF SOCIO-ECONOMIC CHARACTERISTICS AND CONSUMER PREFERENCES OF CHICKEN MEAT CONSUMERS IN UŞAK PROVINCE URBAN AREA ABSTRACT Chicken meat which is one of the animal products, providing high efficiency in a short time, high protein ratio than red meat and contains all the essential amino acids needed for human nutrition. It is also cheaper than red meat and especially favored by low-income consumers. The aim of this study was to determination of investigate the socio-economic characteristics and consumer preferences in urban areas of Uşak. Survey was conducted with 272 consumers living in Uşak Province Urban Area. Previously prepared thesis, articles, reports and statistics were utilized as regards on this topics. Frequency tables and percentiles are used as method. The results of this study chicken meat production and its position in the market by the 545

2 manufacturer idea to manufacturers in terms of consolidation of the market of the products produced, increasing the product range and is important for the development of new products. Keywords: Chicken meat, consumer choice, Uşak, urban areas 1. GİRİŞ Tarımsal üretimin önemli bir kolu olan hayvansal üretim, insan beslenmesinde esansiyel olan besin maddelerini içermesinden dolayı sağlıklı beslenmede önemli bir yere sahiptir. Hayvansal üretimin içerisinde yer alan piliç eti üretimi ise gerek maliyetlerinin düşük olması gerekse kısa zamanda yüksek verimin elde edilmesinden dolayı hızla artan dünya nüfusunun yetersiz ve dengesiz beslenmesi sorununu çözümlemesinde önemli bir potansiyele sahiptir. Piliç etinin kırmızı ete göre protein oranının yüksek olması, mevcut proteinin insan beslenmesi için ihtiyaç duyulan esansiyel aminoasitlerin tümünü içermesi, yağ kapsamının düşük olması nedeniyle kalori değerinin düşük olması, doymuş ve doymamış yağ asitlerini dengeli bir şekilde içermesi, ülkemizde en ucuz kaliteli protein kaynağı olması ve ayrıca başta kalp ve damar hastalıkları olmak üzere obezite gibi beslenmeye dayalı bazı hastalıkların dünya ve ülkemiz genelinde yaygınlaşması sonucunda ilgili çevrelerin tüketicinin günlük beslenme alışkanlıklarında beyaz ete öncelik vermesi konusundaki uyarıları da dengeli ve sağlıklı beslenmede piliç etinin önemini ortaya koymaktadır (Akbay ve ark., 2000; Türkoğlu ve ark., 2004; Civaner, 2007). Dünyada 2013 yılı verilerine göre 84 milyon ton piliç eti üretimi gerçekleşmiştir. En fazla üretimi sırasıyla Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Çin, Brezilya ve Avrupa Birliği (AB) ülkeleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Türkiye 1,758,000 ton üretim ile dünya toplam piliç eti üretiminin %2 sini, 362,000 tonluk ihracat ile toplam ihracatın %4 ünü gerçekleştirmiştir (Çiçekgil, 2014). Kişi başına yıllık piliç eti tüketimi, 2007 yılı verilerine göre Türkiye de 15.2 kg, AB ülkelerinde 26 kg, ABD de ise 38.4 kg olarak gerçekleşmiştir yılı verilerine göre ise bu rakam, Türkiye de 19.3 kg a yükselmiş, AB de 18.1 kg a düşmüş, ABD de ise 43.2 kg a yükselmiştir yılında ülkemizde piliç eti tüketimi 21.8 kg olarak belirlenmiştir. Türkiye de ortalama piliç eti tüketimi her ne kadar Avrupa Birliği ülkelerinin ortalamasından yüksek olsa da Amerika Birleşik Devletleri ile karşılaştırıldığında bu değer oldukça düşüktür (Anonim, 2007; 2016a,b). Tüketicilerin sosyo-ekonomik özellikleri ve tercihlerinin incelenmesi sonucu ortaya çıkan sonuçlar piliç eti üretimi ve üretilen ürünün pazara sunulması açısından üreticiye pazardaki yerini sağlamlaştırması, ürün çeşidini artırması ve yeni ürünler geliştirilmesi bakımından önemli fikirler sunabilir. Bu nedenle tüketici yaklaşımlarını ölçen pek çok çalışma yapılmaktadır. Bu çalışmada Uşak ili merkez ilçede yaşayan ailelerin piliç eti tüketim ve satın alma yaklaşımlarının incelenmesi ve günümüzde medyanın eleştiri odağı haline gelen piliç etine tüketicinin bakış açısının belirlenmesi amaçlanmıştır. 2. MATERYAL ve YÖNTEM Bu çalışmanın materyalini Uşak ili kentsel alanda yaşayan 272 tüketiciden Ocak-Mart 2016 döneminde anket yöntemiyle elde edilen veriler oluşturmaktadır. Konuyla ilgili hazırlanmış tezler, makaleler, raporlar ve istatistiklerden yardımcı materyal olarak faydalanılmıştır. Yöntem olarak frekans tabloları ve yüzde hesaplamalar kullanılmıştır. Anket sayısı belirlenirken aşağıdaki formül kullanılmıştır (Güneş ve Arıkan, 1988; Çiçek ve Erkan, 1996). 546

3 n = N(pq) (N - 1) D 2 + (pq) Eşitlikte; n= örnek büyüklüğü, N= popülasyon büyüklüğü, p= tahmin oranı, q=1-p (maksimum örnek hacmine ulaşmak için %90 güven aralığında tablo değeri 1.65 ve %5 hata payı ile) olarak ifade edilmektedir. Örnek hacmi 272 hane olarak bulunmuş ve örneğe alınan tüketiciler tesadüfi olarak belirlenmiştir. 280 tüketici ile anket yapılmıştır ancak eksik verilerin bulunduğu 8 anket formu değerlendirme dışı bırakılarak 272 anketin verileri değerlendirilmeye alınmıştır. Çizelge 1. Gelir düzeylerine göre tüketici grupları Gelir Aralığı (TL) Gelir düzeyi Gelir ı Adet % <1500 Düşük I Orta II >3000 Yüksek III Toplam Veriler analiz edilirken tüketiciler gelir düzeylerine göre 3 gruba ayrılmıştır TL den daha düşük gelir düzeyine sahip olanlar 1.grupta, TL arasında gelir düzeyine sahip olanlar 2.grupta, 3000 TL den fazla gelir düzeyine sahip olanlar 3.grupta yer almıştır. Sorulara verilen cevaplar bu üç gruba göre ve toplam tüketici sayısına göre değerlendirilmiştir (Çizelge 1). 3. BULGULAR Yapılan değerlendirmede öncelikle ankete katılan tüketicilerin demografik özellikleri ele alınmıştır. Bu kapsamda tüketicilerin cinsiyetleri, yaşları, eğitim durumları ve ailedeki birey sayıları ele alınarak Çizelge 2 de özetlenmiştir. Çizelge 2. Tüketicilerin demografik özellikleri Demografik Özellikler Adet (%) Cinsiyet Kadın Erkek Yaş Ortalama Okur-Yazar İlk Eğitim Orta Lise Üniversite Ailedeki Birey Sayısı Ortalama

4 Ankete katılan tüketicilerin cinsiyet oranları hemen hemen eşittir. Tüketicilerin %51.1 i bayan, %48.9 u erkektir. Ankete katılanların yaklaşık %34 ü 26-35, %33 ü yaş aralığındadır. Ankete katılanların önemli bir kısmı genç tüketicilerden oluşmaktadır. TÜİK verilerine göre Uşak ilinin 2015 yılında nüfusu 236,301 dir. Nüfusun %49.8 i bayan, %50.2 si erkeklerden oluşmaktadır (Anonim, 2016c). Ancak il merkezinin nüfusu yaklaşık 200,000 civarındadır. Ankete katılanların eğitim düzeyleri incelendiğinde yarısından fazlasının (%58.8) üniversite mezunu olduğu görülmektedir (Çizelge 2). Türkiye de piliç eti tüketim tercihlerine yönelik benzer bir çalışmada, tüketicilerin eğitim durumları incelenerek %36 sının üniversite, %32 sinin Lise, %24 ünün ilköğretim, %4 ünün Yüksek Lisans veya Doktora ve %4 ünün öğrenci olduğu belirlenmiştir (Dokuzlu ve ark., 2013). Ayrıca, ankete katılanların %53.7 si 4-5 kişiden oluşan bir ailenin mensubudur. Elde edilen bulgulardan cinsiyet dağılımının dengeli olduğu, genç ve eğitimli bir tüketici profili ortaya çıkmaktadır. Ortaya çıkan profilden Uşak ilindeki tüketicilerin bilinçli bir tüketici grubu olması beklenir. Ankete katılan tüketicilerin tükettiği et içerisinde piliç etinin payı incelenerek Çizelge 3 te verilmiştir. Tüketicilerin %57.35 inin tükettiği etin yarısını piliç eti oluşturmaktadır. Gelir düzeyi düşük olan tüketicilerin %45.28 inin tükettiği etin yarısı piliç etinden oluşurken, orta gelir düzeyindeki tüketicilerin %57.94 ünün, yüksek gelir düzeyindeki tüketicilerin ise %62.50 sinin tükettiği etin yarısı piliç etinden oluşmaktadır. Gelir düzeyi düşük olan tüketicilerin yaklaşık %25 inin tükettiği etin tamamı piliç etinden oluşmaktadır (Çizelge 3). Gelir düzeyi yüksek olan tüketicilerin tükettiği et içerisinde piliç etinin payının orta ve düşük gelirlilere göre daha fazla olması beklenir. Ancak gelir grupları arasında piliç eti tüketim miktarı bakımından pek fark olmadığı görülmektedir. Çizelge 3. Tüketilen et içerisinde piliç etinin payı Dörtte biri Üçte biri Yarısı Tamamı Toplam Adet % Adet % Adet % Adet % Adet % I II III Toplam (Tüketici) Ankete katılan tüketicilerin aylık piliç eti tüketimi incelenerek Çizelge 4 te verilmiştir. Tüketicilerin aylık piliç eti tüketimi incelendiğinde %46.69 unun 4 kg dan az, %29.78 inin ise kg arasında piliç eti tükettiği belirlenmiştir. Yapılan hesaplamalardan kişi başı yıllık ortalama piliç eti tüketimin yaklaşık 18 kg civarı bir değer bulunmuştur. Bu değer Türkiye ortalamasına yakındır. Çizelge 4. Piliç eti tüketim miktarı (kg/ay) < ve üzeri Toplam Kişi % Kişi % Kişi % Kişi % Kişi % I II III Toplam

5 Tüketicilerin piliç eti tüketim nedenleri Çizelge 5 te verilmiştir. Tüketicilere piliç eti tüketim nedeni incelendiğinde; tüketicilerin %41.2 si fiyatının diğer etlere göre düşük olması nedeniyle, %29 u damak zevkine uyması nedeniyle, %17.3 ü sağlıklı olması nedeniyle, %9.6 sı pişirilmesinin kolay olması nedeniyle, %8.1 i ise diğer sebeplerden dolayı piliç eti tercih ettiklerini bildirmişlerdir. Bu soruya birden fazla cevap veren tüketiciler olmuştur. Çizelge 5. Piliç eti tüketim nedeni* I II III Tüketim nedeni Cevap Tüketici Toplamı verme oranı Toplamı Fiyatının diğer etlere göre düşük olması Sağlıklı olması Pişirilmesinin kolay olması Damak zevkime uyması Diğer *Bu soruya birden fazla cevap verilmiştir. **Diğer (piyasada kolay bulunması, çeşit olması, hepsi vs.) Tüketicilere tüketim tercihlerini etkileyen faktörler sorulmuştur. Bu soruda tercihlerini etkileyen birden fazla seçeneği işaretlemişlerdir. Ayrıca bazı faktörlere cevap vermeyenler olmuştur. İşaretlenen seçenekler incelendiğinde kalite ve fiyatın tüketim tercihini etkileyen en önemli iki faktör olduğu görülmektedir. Ankete katılan tüketicilerin %81.62 oranında kalitenin, %80.88 oranında fiyatın, %75.37 oranında üretici firmanın, %74.63 oranında imal tarihinin, %73.53 oranında damak zevkinin, %70.59 oranında ambalajın, %66.91 oranında ise reklamın tüketim tercihlerini etkilediğini belirtmiştir (Çizelge 6). Karakaya ve İnci (2014), Bingöl ilinde yaptıkları çalışmada tüketicilerin %98.6 oranında son kullanma tarihini, %96.7 oranında tazelik faktörünü ve %95.8 oranında ise ambalaj faktörlerini çok önemli bulduklarını belirlemiştir. Çizelge 6. Piliç eti tüketim tercihini etkileyen faktörler* I (53) II (107) III (112) Toplam (272) Kişi % Kişi % Kişi % Kişi % Fiyat Ambalaj Kalite Üretici firma Reklam Damak zevki İmal tarihi *Bu soruya birden fazla cevap verilmiştir. Çizelge 7. Piliç eti satın alma sıklığı O anki ihtiyaca göre Günlük Haftalık Aylık Toplam Kişi % Kişi % Kişi % Kişi % Kişi % I II III Toplam

6 Tüketicilerin piliç eti alma sıklığı Çizelge 7 de verilmiştir. Tüketicilerin %52.94 ünün o anki ihtiyaca göre, %26.10 unun ise haftalık piliç eti aldığı belirlenmiştir. Benzer bir çalışmada, tüketicilerin %33.82 sinin haftada 2-3 kez, %53.07 sinin haftada bir, %14.26 sının günde bir tavuk eti satın aldıkları belirlenmiştir (Saklıca ve ark., 2008). Çizelge 8 de tüketicilerin piliç ürünlerini tercih şekli verilmiştir. Tüketicilerin %26.93 ünün tercihi bütün piliçtir. %20.24 ü göğüs tercih ederken, %15.27 si ise but tercih etmektedir. Gelir gruplarına göre incelendiğinde her üç grupta da en çok tercih edilen piliç ürünü bütün piliç ve göğüstür. 1.ve 2.guptaki tüketicilerin tercihlerinde ilk sırayı bütün piliç alırken, 3.gruptaki tüketicilerin tercihlerinde ilk sırayı göğüs almaktadır (Çizelge 8). Saklıca ve ark., (2008) tüketicilerin tercihleri arasında en büyük payı %28.13 ile bütün piliç alırken, onu %21.61 ile but, %20.83 ile göğüs ve %19.80 ile baget takip etmiştir. Elde edilen sonuçlar diğer çalışmanın sonuçları ile benzerdir. Çizelge 8. Piliç ürünleri tercih şekli* I II III Toplam Kişi % Kişi % Kişi % Kişi % Bütün piliç But Göğüs Baget Kanat Kıyma Taşlık Ciğer Salam Sosis Toplam *Birden fazla cevap verilmiştir. Çizelge 9. Piliç ürünleri temin yeri* I II III Toplam Kişi % Kişi % Kişi % Kişi % Piliç ürünleri bayii Market Bakkal Diğer** Toplam *Birden fazla cevap verilmiştir. **Diğer (kendi piliçlerı veya köyden). Tüketicilerin piliç ürünlerini temin yerleri incelenerek Çizelge 9 da verilmiştir. Tüketicilerin piliç ürünlerini temin ettikleri yerler arasında ilk iki sırayı marketler (%56.46) ve piliç ürünleri bayii (%28.91) almaktadır. Gelir düzey gruplarına göre de sıralama değişmezken, oranlar değişmektedir. Bu oranlar sırasıyla 1.gruptaki tüketiciler için %51.85 ve %29.63, 2.gruptaki tüketiciler için %52.54 ve %33.05, 3.gruptaki işletmeler için %62.30 ve %24.59 olarak belirlenmiştir (Çizelge 9). Yapılan benzer bir çalışmada, tüketicilerin %26.3 ünün tavuk etini kasaptan, %58.5 inin ise marketten satın aldığı belirlenmiştir (İnci ve ark., 2014). Her iki çalışmada da tüketicilerin yarısından fazlasının piliç etini marketten aldığı görülmektedir. 550

7 Çizelge 10. Medyadan öğrendiği haberlerle tüketim alışkanlığı değiştiyse nasıl değişti? I II III Toplam Kişi % Kişi % Kişi % Kişi % Değişmedi Ürünü almaktan vazgeçtim Etiketi daha dikkatle okumaya başladım Sadece kalite garantisi olan gıda ürünlerini tercih ediyorum Alışveriş yaptığım yeri değiştirdim Diğer Toplam Tüketicilerin medyadan öğrendikleri haberlerle tüketim alışkanlıklarının değişip değişmediği araştırılarak çizelge 10 da verilmiştir. Buna göre tüketicilerin %4.41 i alışkanlıklarının değişmediğini, %52.58 i sadece kalite garantisi olan gıda ürünlerini tercih ettiğini ifade etmiştir. Yapılan benzer bir çalışmada medyada çıkan haberlerden (tavuk etinde hormon, antibiyotik kullanımı ve kuş gribi hastalığı ile ilgili) sonra tüketicilerin %56 sının piliç eti tüketimini azalttığı, %40.67 sinin ise tüketiminde değişiklik olmadığı belirlenmiştir (Büyüknisan, 2008). 4. SONUÇLAR Elde edilen bulgulardan cinsiyet dağılımının dengeli olduğu, genç ve eğitimli bir tüketici profili ortaya çıkmaktadır. Ortaya çıkan profilden Uşak ilindeki tüketicilerin bilinçli bir tüketici grubu olması beklenir. Gelir düzeyi yüksek olan tüketicilerin tükettiği et içerisindeki piliç etinin payının orta ve düşük gelirlilere göre daha fazla olması beklenir. Ancak gelir grupları arasında piliç eti tüketim miktarı bakımından pek fark olmadığı görülmektedir. Yapılan hesaplamalardan kişi başı yıllık ortalama piliç eti tüketimin yaklaşık 18 kg civarı bir değer bulunmuştur. Bu değer Türkiye ortalamasına yakındır. Tüketiciler piliç etini fiyatının diğer etlere göre ucuz olması ve tadının damak tadına uygun olmasından dolayı tercih etmektedir. Bununla birlikte kalite, fiyat, üretici firma, ambalaj ve reklam tüketim tercihini etkileyen faktörlerdir. Tüketim sıklığı olarak, tüketicilerin önemli bir kısmı ihtiyaç duyduğu zaman piliç eti almaktadır. Piliç ürünleri tercihi bütün piliç, göğüs, but, baget, kanat olarak sıralanmaktadır. Ayrıca tüketicilerin yarısından fazlası piliç etini marketlerden almaktadır. Medyadan öğrenilen haberler tüketiciyi daha bilinen ve güvenilen ürünlere yöneltmiş ve ürün alırken etiketi dikkatle okumaya yönlendirmiştir. Çok az bir kısmı tavukçuluk ürünü almaktan vazgeçmiştir. Medyanın tüketicinin piliç eti tüketim alışkanlığını değiştirmesinde önemli bir rol oynadığını göstermiştir. İnsan beslenmesinde gerek sağlık gerekse ekonomik yönden önemli bir yere sahip olan piliç etinin hak ettiği yere gelmesi için gerek medya kanalları ile gerekse diğer kanallar (sempozyum, broşür vs.) vasıtası ile piliç etinin insan beslenmesi açısından öneminin halka anlatılması çalışmalarının yapılması gerekmektedir. 551

8 KAYNAKLAR Akbay, R., Yalçın, S., Ceylan N., Olhan, E Türkiye tavukçuluğunda gelişmeler ve hedefler. V. Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi, Tarım Haftası 2000 Kongre Milli Kütüphane, Ocak 2000, Ankara, s Anonim, 2016a. Seçilmiş Ülkelerin 2012 Yılı Kişi Başına Et Tüketimleri (kg), [Erişim: ]. Anonim, 2016b. Türkiye Kişi Başına Kanatlı Eti Tüketimi (kg), 015_1.pdf [Erişim: ]. Anonim, 2016c. TÜİK nüfus kayıtları, [Erişim tarihi: ]. Büyüknisan, O Adana İli Kentsel Alanda Tavuk Eti Tüketim Yapısı, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, s. 51. Civaner, E.Ç Kanatlı Etleri. İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Ankara. Çiçek, A., Erkan, O Tarım Ekonomisinde Araştırma ve Örnekleme Yöntemleri. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No:12, Tokat. Çiçekgil, Z Ürün Raporu Kümes Hayvancılığı. Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü (TEPGE). 28 s. Dokuzlu, S., Barış, O., Hecer, C., Güldaş, M Türkiye de tavuk eti tüketim alışkanlıkları ve marka tercihleri, Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 27(2): Güneş, T., Arıkan, R Tarım Ekonomisi İstatistiği. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No:1049, Ankara. İnci, H., Karakaya, E., Şengül, T., Söğüt, B Bingöl ilinde kanatlı eti tüketiminin yapısı, Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi 1(1): Karakaya, E., İnci, H Bingöl ili merkez ilçesi hane halkının kanatlı eti tüketim tercihleri. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 28(1): Saklıca, A., Kadanalı, E., Dağdemir, V Erzurum ili merkez ilçede ailelerin tavuk eti tüketim ve satın alma davranışları üzerine bir araştırma. VIII. Tarım Ekonomisi Kongresi, Haziran 2008, Bursa, s Türkoğlu, M. Arda, M., Yetişir, R., Sarıca, M., Altan A., Erensayın, C Tavukçuluk Bilimi (Yetiştirme ve Hastalıklar). Bey Ofset, 489 s, Ankara. 552