KARAYOLU PROJESİ DERS NOTLARI. Klasik Yöntemlerle ve Bilgisayarda (NetCad-NetPro) Karayolu Projesi Yapımı. Doç.Dr.Erol YAVUZ

Transkript

1 KARAYOLU PROJESİ DERS NOTLARI Klasik Yöntemlerle ve Bilgisayarda (NetCad-NetPro) Karayolu Projesi Yapımı Doç.Dr.Erol YAVUZ (Ders notlarının oluşturulmasındaki katkılarından dolayı öğrencim, Geomatik Mühendisi Ahmet Burak AKÇAY a Teşekkürlerimi Sunuyorum) İSTANBUL 2014

2 KARAYOLU PROJESİ DERS NOTLARI Klasik Yöntemlerle ve Bilgisayarda (NetCad-NetPro) Karayolu Projesi Yapımı Tanımlar Ada: Yayaların geçme ve durmalarına, taşıtlardan inip binmelerine yarayan, trafik akımlarını düzenleme ve trafik güvenliğini sağlamak amacıyla yapılmış olan araçların bulunamayacağı, koruyucu tertibatla belirlenmiş bölüm ve alanlardır. Ana Yol: Ana trafiğe açık olan ve bunu kesen karayolundaki trafiğin, bu yolu geçerken veya bu yola girerken, ilk geçiş hakkını vermesi gerektiği işaretlerle belirlenmiş karayoludur. Ariyet: Yarmadan çıkan malzemenin dolgu için yeterli miktarda veya uygun nitelikte olmaması halinde uygun bir malzeme ocağından alınan malzemedir. Aliyman: Yolun proje yatay hattındaki doğrusal kısmıdır. Alt geçit: Karayolunun diğer bir karayolu veya demir yolunu alttan geçmesini sağlayan yapıdır. Aplikasyon: Yol ekseninin araziye uygulanmasıdır. Ayırıcı (Ayırtman): Taşıt yollarını veya yol bölümlerini birbirinden ayıran, bir taraftaki taşıtların diğer tarafa geçmesini yasaklayan, engelleyen veya zorlaştıran karayolu yapısı, trafik tertibatı veya gerecidir. Ayrılma şeridi (Yavaşlama şeridi): Bir platformdan ayrılacak olan bir taşıtın hızlı trafik akımından ayrıldıktan sonra ilerideki kurba güvenle girmek için yavaşlamasını sağlayan bir hız değiştirme şerididir. Banket: Yaya yolu ayrılmamış karayolunda, taşıt yolu kenarı ile şev başı veya hendek iç üst kenar arasında kalan ve olağan olarak yayaların ve hayvanların kullanacağı, zorunlu hallerde de araçların faydalanabileceği kısımdır. Bombe (Yol Çatı Eğimi): Yol platformundaki suların yüzeysel drenajını sağlamak amacıyla yol enkesitinde eksenden iki kenara doğru uygulanan negatif eğimdir. Bordür: Kaplama ile tretuvar veya refüj arasındaki kot farkını sağlamak için yapılmış ayırıcı elemanlardır. Bölünmüş Yol: Bir yöndeki trafiğe ait taşıt yolunun bir ayırıcı ile belirli şekilde diğer taşıt yolundan ayrılması ile meydana gelen karayoludur. Boykesit (Profil): Yol ekseninin düşey düzlemdeki iz düşümü veya kotlu yol eksenidir.

3 Brükner: Yarmadan dolguya veya ariyetten dolguya ve yarmadan depoya yapılacak en ekonomik taşımaların ve bunların mesafelerinin grafik bir gösterimidir. Çok şeritli yollar (Kent dışı): Herbir yöndeki trafik için en az iki şeridi bulunan ve 3 km den daha kısa olmamak koşulu ile trafiğin periyodik olarak kesintiye uğratılabileceği erişim kontrolsüz veya yarı kontrollü karayollarıdır. Çevre yolu: Transit trafiğin kent merkezine girmeksizin geçişini sağlamak amacıyla yapılan ve kenti kuşaklayan karayoludur. Dayanma Yapıları: Yol platformunun tasarım standartlarına uygun olarak yerleştirilebilmeleri için her iki tarafında yeryüzü kotlarında fark yaratmak üzere hazırlanan destek yapıları olup, köprü kanat duvarları, kazılara destek, doğal topografyaya dolgu şevinin paralel gitmesi veya kamulaştırma nedeniyle şevi sınırlandırmak amacıyla tasarlanan destek yapılarıdır. (Beton, betonarme, harçlı taş istinat ve iksa duvarları, donatılı toprak duvarlar, gabion duvarlar, zemin çivili duvarlar, bulonlu duvarlar, kazıklı perde duvarlar, kazıklı ankraj duvarlar, vb.) Debuşe: Köprü ve menfezlerde suyun geçişine ayrılan kesittir. Depo: Yarma fazlası veya niteliksiz kazı malzemesinin hacmidir. Dever: Yatay kurplarda merkezkaç kuvveti nedeniyle taşıtların dışarıya savrulmalarını önlemek için yol platformuna uygulanan enine eğimdir. Drenaj: Yeraltı ve yüzeysel suların yol gövdesine zarar vermeden uzaklaştırılmasıdır. Drenaj alanı: Topoğrafik olarak sınırları belli ve içindeki bütün yüzey sularını belirli bir yönde boşaltan arazi parçasıdır. Dolgu: Yol gabarisinin proje düşey hat (Kırmızı hat) kotlarına uygun olarak teşkil edilebilmesi amacıyla yapılan ve doğal zemin ile yol üstyapısı arasında kalan kısımdır. Duruş görüş mesafesi (DGM): Sürücülerin bir tehlikeyi fark edip durabilmeleri için gerekli mesafedir. Düşey kurp: Birbirini izleyen farklı eğimlerdeki proje düşey hatlarını birleştiren parabolik veya dairesel düşey yol kesimidir. Düzeltilmiş proje (As-Built, Uygulanmış Proje): Kesin ve uygulama (tatbikat) projelerine göre yapım çalışmaları sonucunda oluşan değişiklikleri de içine alan ve en son durumu yansıtan projelerdir. Ekonomik Fizibite: Bir yatırımın pozitif ve negatif değerlerinin karşılaştırılarak, ekonomik açıdan yapılabilir olup olmadığının araştırılmasıdır. Enkesit:Yol gövdesi tabakaları ve elemanlarının yeterli genişlikte bir arazi kullanımını da kapsayacak şekilde eksene dik düşey düzlem ile arakesitidir. Erişme kontrollü karayolu (Otoyol): Özellikle transit trafiğe tahsis edilen, belirli yerler ve şartlar dışında giriş ve çıkışın yasaklandığı, yaya, hayvan ve motorsuz araçların giremediği,

4 ancak izin verilen motorlu araçların yararlandığı ve trafiğin özel kontrole tabi tutulduğu karayoludur. Etüt paftası: Yol projesi yapımında kullanılmak üzere gerekli görülen genişlikte ve güzergah boyunca değişik ölçeklerde hazırlanmış olan haritalardır. (1/2000 veya 1/1000 ölçekli gibi). Fotoğrametri: Objelerin boyut, şekil, konum gibi başlıca geometrik özelliklerinin fotoğraflar yardımıyla belirlenmesidir. Geçiş eğrisi: Kurplarda merkezkaç kuvvetinin taşıta olan etkisine karşı ani olmayan düzenli bir geçiş sağlamak amacıyla aliynman ile kurp arasına yerleştirilen eğri parçasıdır. Geometrik standart: Yolun; genişlik, eğim, kurp yarıçapları, proje hızı ve trafik sayısı gibi ölçüleridir. Görüş mesafesi: Karayolu güvenliği açısından sürücülerin, kendi şeridinde seyir halinde iken ilerisinde beklemedik bir objeyle karşılaştıklarında kontrollü manevra yapabilmelerini sağlayacak mesafedir. Geçiş görüş mesafesi: İki şeritli yollarda bir taşıtın diğer bir taşıtı güvenli bir şekilde geçebilmesi için zıt yönde seyreden taşıtlar arasındaki emniyetli mesafedir. Güzergah (Geçki): Karayolunun harita üzerinde takip etmiş olduğu yatay hattır. Halihazır harita: Yerleşme alanlarının mevcut yapı ve arazi kullanım durumlarını gösteren eşyükselti eğrili, kot ve koordinatlı, detaylı ve farklı ölçekli haritalardır. Hendek: Karayolunda platformdan veya şevlerinden gelen yüzeysel suları toplayıp uygun yerlere deşarj eden yüzeysel drenaj yapısıdır. İmar planı: Halkın sağlığını korumak, sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını, iyi yaşama düzenini ve çalışma şartlarını ve güvenliğini sağlamak amacıyla, yörede yaşayanların oturma, çalışma, dinlenme ve ulaşım gibi sosyal ihtiyaç ve fonksiyonlarını sağlayabilecek, kadastro durumu da işlenmiş onaylı haritaların üzerine nazım ve uygulama planı olarak düzenlenerek onaylanmış planlardır. İntikal ve reaksiyon mesafesi: Sürücünün gördüğü engeli algılaması, tanıması ve alınacak önlemi tasarlaması ile fren uygulaması için gerekli zaman süresinde taşıtın almış olduğu mesafedir. İşletme hızı: Serbest akım koşullarında sürücülerin yaptıkları hızlardır. Kademeli hendekler: Kafa ve topuk hendeklerini arazi eğimine uydurma zorunluğu nedeniyle çoğunlukla eğimin %25'i aştığı durumlarda, suyun enerjisinin kırılarak taşınmasını sağlamak amacı ile yapılan basamaklı bir akış çizgisine sahip beton kaplamalı hendeklerdir. Kafa hendeği: Yarma kesimlerinde yüzeysel suların yarma şevlerine ve yol gövdesine zarar vermesini önlemek amacıyla yarma şevi ile doğal topografyanın kesişme çizgisinden (şev kazığı çizgisi) yamaç yukarı tarafta açılan drenaj yapısıdır.

5 Karayolu Kapasitesi: Mevcut yol, trafik ve kontrol koşulları altında verilen bir zaman süresinde, bir şerit veya bir platformun belli bir kesiminden kabul edilebilir ölçüler içinde geçmesi beklenen maksimum taşıt sayısıdır. Karayolu yapı yaklaşma mesafesi: Karayolu kenarında yapılacak tesislerin nitelik ve nicelikleri kanun ve yönetmeliklere göre değişen karayolu sınır çizgisine yaklaşabileceği en kısa mesafedir. Katılma şeridi (Hızlanma şeridi): Bir platforma giren bir taşıtın üzerinde seyredeceği ve hızını, transit trafiğe daha güvenle katılacak düzeye çıkarmasına olanak vermek, gerekli katılma mesafesini sağlamak ve nihayet ana platformdaki trafiğe de gerekli olabilecek manevra ve davranışları yapabilmek için gerekli zaman ve mesafeyi bırakmak amacıyla tesis edilmiş şerittir. Kavşak: İki veya daha fazla karayolunun kesişmesi, birleşmesi ve ayrılması ile oluşan ortak alanlardır. Kamulaştırma: Bir karayolu için gerekli belirli genişlikteki şeritsel bir koridorun içerisinde arazi parça ve bölümlerinin sahiplerinden satın alınarak kamu hizmetine tahsisidir. Kaplama: Yol üstyapısının kaymaya, trafiğin aşındırmasına ve iklim koşullarının ayrıştırma etkisine karşı koyarken aynı zamanda yük taşıyan en üst tabakasıdır. (Asfalt betonu, beton, parke vb.) Kent (Şehir):Nüfus çoğunluğunun ticaret, sanayi veya yönetimle ilgili işlerle uğraştığı, tarımsal etkinliklerin olmadığı yerleşim alanıdır. Nüfusu 5000' den büyük yerler kentsel alan olarak kabul edilecektir. Kilometre: Yol üzerinde herhangi bir noktanın proje başlangıcına olan uzaklığının kilometre (+) metre olarak ifadesidir ( gibi). Koridor: Planlanan veya mevcut bir yolun başlangıç ve bitim mahallerini kapsayan, topoğrafik sınırlamalara göre değişken genişlikte olabilen ve şeritsel olarak nitelenebilecek bir alandır. Kot: Herhangi bir noktanın başlangıç alınan bir yüzeyden olan düşey uzunluğudur. Bu başlangıç yüzeyi geoid (ortalama deniz seviyesi) ise bu düşey uzunluk kot değil yüksekliktir. Köprülü kavşak: İki veya daha fazla yolun hareket halindeki trafiği etkilemeden farklı düzlemde kavşak köprüsü ile meydana getirilmiş bağlantı yolu sistemidir. Köprü: Hesap açıklığı 10m'den büyük (10m dahil) akarsu, vadi, karayolu, demiryolu gibi engelleri geçmek amacıyla kullanılan karayolu yapısıdır. Kurp (Yatay ve düşey kurp): Proje yatay ve düşey hattındaki doğrusal kesimleri birleştiren eğrisel veya dairesel karayolu kesimidir. Lase: Kısa mesafede yükselmek gerektiğinde birbirini kısa aralıklarla izleyen çok sayıdaki küçük yatay kurplar ile oluşturulan yol kesimidir.

6 Menfez: İnşaası yapılacak yol yapısı ile akım çizgileri kesilen mecra, dere ve akarsulardaki akışı uygun şekilde devam ettirmek ve mücavir alanlardan yola gelecek her türlü suyu, yolun işletme süresi boyunca yerine getireceği fonksiyonu zedelemeyecek şekilde yoldan geçirerek uzaklaştırmak için yerel trafik ile yaya ve hayvan geçişleri için yol gövdesi altında inşa edilen ve açıklığı 10 metreye kadar olan sanat yapısıdır. Mücavir alan: İmar mevzuatına göre belediyelerin kontrol ve sorumluluğu altındaki alandır. Nivelman: Noktalar arasındaki yükseklik farkının belirlenmesi için yapılan yükseklik farkı ölçme işlemidir. Ortalama seyahat hızı: Belirli bir yol kesimi uzunluğunun, o kesimde seyahat eden taşıtların tüm durma ve duraklama süreleri dahil edilerek, belirlenen ortalama seyahat süresine bölünmesi ile bulunan hızdır. Ön Etüt (İstikşaf): Başlangıç ve sonu tespit edilen iki nokta arasında göreceği hizmet (yerleşim, sosyal ve ekonomik) bakımından uzunluk, toprak işleri, drenaj, jeolojik ve topoğrafik yapı ile trafik ve gelişme faktörleri gibi hususlar gözönünde tutularak, karayolu geometrik standartları ile trafik güvenliğini teknik ve ekonomik olarak karşılayacak yol güzergahının veya güzergahlarının haritalar üzerinde veya arazide araştırılmasıdır. Palye hendekleri: Palyeli olarak yapılan yarma ve dolgularda şeve ve palyeye gelen yüzeysel sularının toplanıp deşarj edildiği drenaj yapısıdır. Peyzaj: Karayolunun doğal çevre üzerindeki olumsuz etkilerini en aza indirebilmek, şev stabilitesine katkıda bulunmak, gürültü ve egzos gazlarına karşı engel oluşturmak, yolun monotonluğunu kırmak ve yola estetik bir görünüm kazandırmak amacıyla yapılan tasarım ve uygulama çalışmalarıdır. Proje gabarisi: Araçların yüklü veya yüksüz olarak karayolunda güvenli seyirlerini temin amacıyla karayolu yapılarının (köprü, tünel vb.) uzunluk, genişlik ve yüksekliklerini belirleyen ölçülerdir. Platform: Karayolunun, taşıt yolu (kaplama) ile yaya yolu (kaldırım) veya banketinden oluşan kısmıdır. Plankote: Herhangi bir kavşak, tesis veya sanat yapısının yapılacağı arazi bölümünün kotlu, tesviye eğrili ve detaylı planının çıkarılmasıdır. Proje yatay hattı: Planda yolun doğru parçaları (aliyman), daire yayları (kurp) ve/veya geçiş eğrilerinden oluşan yol şeridinin harita üzerinde takip ettiği izdir. Proje düşey hattı: Yolun boyuna kesiti (profil) üzerinde yolun bitmiş haline ait kotları belirleyen düşey eksen çizgisidir. Proje hızı (Tasarım hızı): Yol tasarımı yapılırken taşıtların güvenli ve konforlu hareketlerini sağlayan (kurp yarıçapı, eğim, dever, vb. gibi) karakteristikleri belirlemek için önceden kabul edilmiş olan teorik hız değeridir. Rakım: Herhangi bir noktanın deniz seviyesine göre yüksekliğidir.

7 Rakortman: Yön veya eğim değişikliklerini güvenlik ve konfor gereksinimlerine uygun bir süreklilik ve hızda gerçekleştirmek amacıyla kullanılan doğru ve eğridir. Rampa: Farklı düzeydeki iki platformu birbirine bağlayan yol kesimidir. Refüj: Bölünmüş bir yolda zıt yönlerde hareket eden trafiği birbirinden ayıran kısımdır. Refüj hendekleri: Bölünmüş yolların deverli kesimlerinde refüje doğru akan platform yüzey suyu ile kendi yüzey suyunu toplamak amacıyla refüjde boyuna teşkil edilmiş olan hendeklerdir. Ripaj: Yapı ve toprak işlerini azaltmak amacı ile yol ekseninin enine kesit içinde sağa veya sola kaydırılmasıdır. Rögar: Yol yüzey sularının yer yer ana drenaj kanalına deşarj etmek için bordür kenarına yapılan tesisdir. Röper: Yol boyunca en fazla 500m'de bir düzenlenen ve gidiş-dönüş nivelmanı ile yükseklikleri belirlenmiş sabit noktalardır. Sağa dönüş şeridi: Bir kavşakta sağa dönüş yapan taşıtlara ayrılmış, platformun normal kaplanmış genişliği içindeki bir trafik şeridi veya transit trafik şeritlerinin sağında ve onlara bitişik yardımcı bir şerittir. Sanat yapıları: Köprü, tünel, menfez, istinat/iksa duvarı, tahkimat vb. mühendislik yapılarıdır. Sayısal arazi modeli: Arazi yüzeyinin X,Y, Z koordinatları ile sayısal olarak temsil edilmesidir. Serbest akım hızı: Düşük yoğunluklu bir yol kesiminde herhangi bir kontrol gecikmesi olmaksızın sürücülerin istedikleri hızda seyrettikleri hızların ortalamasıdır. Seyir hızı: Belirli bir yol kesimi uzunluğunun, taşıtın bu kesimdeki seyir zamanına bölünmesiyle bulunan hızdır. Seyir zamanı taşıtın hareket halinde olduğu süredir. Some noktası: Aliymanların kesişme noktasıdır. Şerit: Taşıtların bir dizi halinde güvenli seyredebilmeleri için taşıt yolunun ayrılmış bölümüdür. Şev: Yarma ve dolgularda, platform kenarının doğal zeminle bağlantısını sağlamak amacıyla oluşturulan eğimli zemindir. Şev değeri: Şevlerin yatayla yapmış olduğu eğimin açı, yatay-düşey oranı veya yüzde olarak ifadesidir. Tali yol: Genel olarak üzerindeki trafik yoğunluğu bakımından, bağlandığı yoldan daha az önemde olan yoldur.

8 Taşıt Yolu: Kaplamalı veya kaplamasız banketler arasında kalan ve taşıtların güven ve konforla hareket etmesini sağlayan yol kesimidir. Tırmanma şeridi: Karayolunda eğimin yüksek olduğu kesimlerin çıkış yönünde kapasite ve trafik güvenliğini artırmak amacıyla ağır taşıtların kullanmaları için yapılmış olan ilave şerittir. Topuk (Dolgu şev dibi) hendekleri: Yolun dolguda teşkil edildiği kesimlerde; kenar, palye, kafa ve refüj hendeklerinden, dren boruları ve kollektörlerin enine deşarjından, bordür düşüm oluklarından, dolgu şevinden ve arazi eğiminin dolguya doğru olduğu kesimlerde araziden gelen suları toplayarak menfezlere veya derelere boşaltan drenaj yapısıdır. Toplayıcı yol: Karayolunda daha düzenli ve güvenli bir trafik akışının sağlanması amacıyla şehir geçişlerinde yol kenarındaki mülklerden karayoluna çok sık geçiş ve müdahale yerine, belirli uzunluklarda ve topluca katılma veya ayrılma olanağı tanımak üzere, karayolunun bir veya her iki tarafında, tek veya iki yönlü olarak ve genellikle karayoluna paralel konumda yerleştirilen yollardır. Üst geçit: Karayolunun diğer bir karayolu veya demiryolunu üstten geçmesini sağlayan yapıdır. Varyant: Yolun bir kısmının veya tamamının çeşitli nedenler ile değiştirilmiş kısmıdır. Yağış alanı: Köprü ve menfezlere gelen suları toplayan alandır. Yarma: Üstyapı alt kotunun üzerinde kalan kazı hacmidir. Yarma hendeği: Yarmalarda platform ve şevlerden gelen suları toplayıp uygun yerlere boşaltan yapılardır. Yatay kurp: Yolun aliymanları birleştiren eğrisel kısmıdır. Yaya kaldırımı: Karayolunun taşıt yolu kenarı ile gerçek ve tüzel kişilere ait mülkler arasında kalan ve yalnız yayaların kullanımına ayrılmış olan kısımdır. Yıllık ortalama günlük trafik (YOGT): Bir yıl boyunca, yolun bir noktasından veya kesiminden her iki yönde geçen toplam trafiğin gün sayısına bölünmesiyle elde edilen trafik hacmidir. Zorunlu (Mücbir) nokta: Geçilmesi ve uğranılması zorunlu olan noktadır.

9 TASARIM KRİTERLERİ 1. Karayolları Sınıflandırması 5539 sayılı Karayolları Genel Müdürlüğü nün Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanunun 15. Maddesine göre Karayolları Genel Müdürlüğü ne ait yollar 3 sınıfa ayrılmış ve aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır. Otoyollar: Üzerinde erişme kontrolünün uygulandığı devlet yollarıdır. Genel olarak otoyollar ücretlidir. Erişme kontrollü karayolu, özellikle transit trafiğe tahsis edilen, belirli yerler ve şartlar dışında giriş ve çıkışın yasaklandığı, yaya, hayvan ve motorsuz taşıt ve araçların giremediği ancak izin verilen motorlu taşıtların yararlandığı ve trafiğin özel kontrole tabi tutulduğu karayoludur. Devlet yolları: Önemli bölge ve il merkezlerini deniz, hava ve demiryolu istasyon, iskele, liman ve alanlarını birbirine bağlayan birinci derecede ana yollardır. İl yolları: Bir il sınırı içinde ikinci derece öneme haiz olan ve şehir, kasaba, ilçe ve bucak gibi belli başlı merkezleri birbirlerine ve il merkezine ve komşu illerdeki yakın ilçe merkezlerine, devlet yollarına, demiryolu istasyonlarına, limanlara, hava alanlarına ve kamu ihtiyacının gerektirdiği diğer yerlere bağlayan yollardır. Bu üç sınıfa ait yol ağları kamu yararı, Milli Savunma ihtiyaçları ve bu ağların gelişmesine tesir eden ekonomik amiller gözönünde tutulmak suretiyle Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından tespit ve Bayındırlık Bakanlığı Yüksek Fen Kurulunca incelendikten sonra, Bayındırlık Bakanının onayı halinde uygulanır. Düzeltmeler, değiştirmeler ve eklemeler de aynı usule bağlı olarak yapılır. Karayolu geometrik sınıflaması

10 2. Topoğrafik Yapı Karayollarının geometrik tasarımında geçilen arazinin kullanım şekli, bölgenin fiziki özellikleri ve topoğrafyası önemli bir yer kaplamaktadır. Arazi durumu, jeolojik özellikler, iklim, zemin ve drenaj durumu yatay ve düşey eksen ile enkesit özelliklerine etki etmektedir. Arazi durumu düz, dalgalı ve dağlık olarak üç grupta değerlendirilmektedir. Düz Arazi: Düşey ve yatay eksenin oluşturulmasında engel teşkil etmeyen, düz veya çok az dalgalı arazi kesimleridir. Görüş mesafesinin yeterli olması nedeniyle, yapım zorluğu doğurmamakta ve önemli maliyetler gerektirmemektedir. Dalgalı Arazi: Düşey ve yatay eksenin tasarımında bazı kısıtlamalar getiren, dalgalı, tepelik, orta derecede alçalma ve yükselmenin olduğu yüksek tepelerin nadiren yeraldığı arazi kesimleridir. Dağlık Arazi: Güzergah belirleme ve tasarımında ciddi olarak kısıtlamaların ortaya çıktığı, uzun dik eğimler ve sınırlı görüş mesafesine yol açan arızalı, tepelik ve dağlık arazi kesimleridir. Boyuna ve enine yükseklik değişimleri çok fazla olup, uygun yatay ve düşey ekseni sağlayabilmek için kademeli (palyeli) yamaç kazılarına sıklıkla gerek duyulmaktadır. İkincil Öncelikli Tasarım Kriterleri Tasarım Hızları Kurplarda yüksek hızlarda dönüş yapan araçlar için minimum dönüş yarıçapı aşağıdaki gibi belirlenir. R : Yatay kurp yarıçapı, metre Vt : Tasarım hızı, km/sa R = Vt2 e + f

11 e : Dever miktarı, % veya metre/metre f : Yanal sütünme katsayısı Frenleme mesafesi aşağıdaki formül ile hesaplanacaktır. d b = V i 2 V f 2 254(f ± g) d b : Frenleme mesafesi, m V i : Aracın başlangıç hızı, km/sa V f : Aracın nihai hızı, km/sa (Durma için sıfır) f : Teker ile kaplama arasındaki sürtünme katsayısı g : Eğim, (%);Yokuş yukarı (+) ve yokuş aşağı ( -) Taşıt hızına göre Sürtünme Katsayıları Nispeten eğimi az olan yollarda minimum duruş-görüş mesafesi aşağıdaki ifade ile hesaplanır. DGM : Minimum duruş görüş mesafesi, m Vt : Tasarım hızı, km/sa t : Reaksiyon süresi, 2 san a : Frenleme ivmesi, 3,4 m/san2 DGM = 0.278V t t V t 2 a Eğimli yollarda minimum duruş-görüş mesafesi aşağıdaki ifade ile hesaplanır. DGM = 0.278V t t + V t [( a 9.81 ) ± g] g, yolun eğimi olup, ondalıklı sayı olarak çıkış eğimi için (+), iniş eğimi için (-) alınır.

12 Geçiş Görüş Mesafesi İki şeritli karayolları minimum GGM, aşağıda tanımlanan dört ayrı uzunluğun toplamından oluşmaktadır: d 1 : İlk geçiş uzunluğu, intikal ve reaksiyon zamanı ile sürücünün öndeki aracı geçmeyi başlatacağı pozisyona getirmesine kadar geçen toplam sürede gidilen mesafedir, d 2 : Geçen taşıtın sol şeridi işgal ettiği sürede aldığı mesafedir, d 3 : Geçiş eylemi sonunda geçen taşıt ile karşıdan gelen taşıt arasındaki mesafedir, d 4 (= 2/3 d2) : Geçen taşıtın sol şeritte harcadığı sürenin 2/3 ü kadar sürede karşıdan gelen taşıtın kat ettiği mesafedir. Geçiş Görüş Mesafesi ni oluşturan d 1, d 2, d 3 ve d 4 mesafelerinin hesaplanmasında aşağıdaki formüller kullanılmaktadır. d 1 = 0.278t 1 [(V p m) + at 1 2 )] d 2 = 0.278V p t 2 d 3 = 30~90m d 4 = 2 3 d 2 = 0.185V p t 2 t 1 : İlk geçiş zamanı, san t 2 : Geçen taşıtın sol şeridi kullandığı süre, san V p : Geçen taşıtın ortalama hızı, km/sa m : Geçen taşıt ile geçilen taşıt arasındaki hız farkı, km/sa a : Ortalama hızlanma ivmesi, km/saat/san Dever Tasarımı Yatay kurpta güvenlik ve konforun sağlanabilmesi için uygun dever tasarımı gereklidir. Yatay kurpta hareket eden taşıtlar merkezkaç kuvvetinin etkisi ile dışa doğru savrulmaya zorlandıklarından, yapılacak uygun dever tasarımı ile savrulmanın güvenlik ve konfor üzerindeki olumsuz etkileri giderilmelidir. Maksimum Dever Yatay kurptaki maksimum dever miktarı yol platformunun maksimum yanal eğimi olup, Devlet yolları için kabul edilebilir maksimum dever % 8 olarak alınacaktır. Kar ve don un etkili olduğu bölgelerde maksimum dever % 6 alınabilir. Ayrıca, maksimum dever miktarının çok şeritli yollar için % 2,5 dan ve iki şeritli yollar için % 2 den daha az olması durumunda çatı eğimi dikkate alınacaktır.

13 Minimum Kurp Yarıçapı Minimum kurp yarıçapı belirlenen proje hızında yatay kurbu sınırlayan bir değerdir. Proje hızı, maksimum dever ve maksimum yanal sürtünme faktörüne bağlı olarak hesaplanan minimum kurp yarıçapları aşağıdaki Tablo da verilmektedir. R min : Minimum kurp yarıçapı, m V t : Tasarım hızı, km/sa e max : Maksimum dever oranı, % f : Maksimum yanal sürtünme faktörü Minimum kurp yarıçapı R min = V t ( e max f)

14 Yatay kurplarda, DGM, konfor, estetik ve güvenliğin sağlanması amacıyla yeterli kurp boyunun elde edilmesi gerekmektedir. DGM nin sağlanamadığı zorunlu hallerde, kurp boyu, taşıtın tasarım hızı ile en az 2-3 saniyede gidebileceği kadar bir mesafeden az olmamalıdır. Tasarımda uygulanacak minimum kurp uzunlukları aşağıdaki Tablo da verilmektedir. Minimum kurp uzunluğu, m Yatay Kurplarda Görüş Mesafesi Yatay eksenin bir diğer elemanı da yatay kurbun iç kısmındaki yanal görüş mesafesidir. Yatay kurpların iç kısımlarında, duvar, yarma şevi, bina ve bariyer gibi görüşü engelleyen nesneler bulunduğunda yol tasarımında trafik güvenliğinin sağlanması açısından değişiklik yapılması gerekecektir. Kurbu dönen taşıtın sürücüsü aşağıdaki Şekil de görüldüğü gibi D noktasındaki bir tehlikeyi görebilmesi ve aracını emniyetle durdurabilmesi için sürücünün görüş hattının iç şerit ekseninden m kadar mesafede yanal görüş engeli olmamalıdır. Bir S görüş mesafesi için ihtiyaç duyulan m mesafesi yani yanal görüş açıklığı aşağıdaki Formül e göre hesaplanmaktadır.

15 28.65 S m = R (1 Cos ( )) R m : Yanal görüş açıklığı, m R : Kurp yarıçapı, m S : Duruş görüş mesafesi, m h 1 =1,08m (göz yüksekliği) ve h 2 =0,20m (nesne yüksekliği) olup, S R cinsindendir. açısı derece Geçki Araştırması Yol geçkisi yolun arazide izlediği doğrultudur. Arazide alınan iki noktayı birbirine bağlayacak geçki sayısı çok sayıda olsa da gerçekte çeşitli engeller ve sınırlamalar nedeniyle bunların sayısı sınırlıdır. Geçki araştırması yolun geçmesi zorunlu olan noktalarını birbirine bağlayan seçenekler arasında en uygun olanını bulmak için yapılır. Geçki araştırmasındaki amaç, birden fazla seçenek arasında yapılan ekonomik bir karşılaştırmadır. Bu seçeneklerin karşılaştırmaya esas olabilmeleri bir çok koşulu yerine getirmelerine bağlıdır. Geçki Araştırmasında Dikkate Alınacak Hususlar Geçki araştırmasında dikkate alınacak hususlar aşağıdaki gibi sıralanabilir. 1. Bir yolun başlangıç ve bitiş noktaları ile aradaki büyük yerleşme merkezlerinden geçmesi zorunlu olan yerlerine ana kontrol noktaları denir. Geçki bu ana kontrol noktalarını birbirine bağlamalıdır. 2. Geçki yapılacak yolun sınıfına ilişkin proje standartlarının kolaylıkla uygulamasına olanak vermelidir. 3. Geçki yoldan geçmesi beklenen trafiği yolun hizmet ömrü boyunca ön görülen hizmet düzeyinde ve işletme yönünden güveli ayrıca ekonomik bir şekilde geçirilmelidir. 4. Geçki yolun ana kullanım amacına uygun olmalıdır. 5. Geçki jeolojik oluşum yönünden kararlı ayrıca daha az kalınlıkta üstyapıya olanak verecek taşıma gücü yüksek sağlam zeminli yerlerden geçmelidir. 6. Geçki yolun sınıfına uygun olarak toprak işi mümkün olduğunca az ortalama taşıma mesafesi küçük ve kazı ile dolgunun birbirini dengeleyebileceği yerlerden geçmelidir. Bu husus özellikle toprak işinin zor ve pahalı olduğu dağlık ve kayalık bölgelerde önem taşır. 7. Geçki yeraltı ve yüzey suyuna karşı doğal drenaj imkanı en iyi olan yerlerden geçirilmelidir. Çünkü normalin üzerinde yeraltı suyu ve yüzey suyu etkisinde kalan yollarda bozulma çabuk olur, ayrıca bakım masrafı büyük ölçüde artar bu nedenle yoğun yağış halinde kolaylıkla su altında kalabilecek vadi tabanlı yerine yamaçlardan gidilmesi tercih edilmelidir. 8. Akarsu geçişleri daha küçük maliyetlere olanak vermesi durumundan mümkün olduğunca dik açı altında yapılmalı büyük köprülere ait kenar ayakları sağlam zeminlere oturtulmalıdır. bu gibi geçişlerde trafik güvenliği açısından kurp yapılmamasına çalışılmalıdır. 9. Yolun alt ve üst yapısı ile çeşit sanat yapısına ilişkin ana yapıp gereçleri kum, çakıl, taş ve su olduğu için bunların temini ve kullanımı kolay ve ucuz olan geçkiler tercih edilmelidir.

16 10. Geçkide kamulaştırma maliyeti dikkate alınmalıdır. Bu nedenle geçki boş ve nispeten ucuz yerlerden geçirilmelidir. Kırsal bölgelerde ise tarıma elverişli arazi kısımlarına en az zarar verecek şekilde geçki geçirilmelidir. 11. Yolun hizmete açılmasından sonraki işletme maliyeti içinde bakım giderleri önemli bir yer tutar. Bu nedenle geçki araştırması sırasında bakım yönünden fazla zorluk çıkarmayacak yerlerden geçmeye çalışılmalı bakım masrafı az olacağı tahmin edilen geçkiler tercih edilmelidir. Örneğin dağlık bölgelere kar toplamayan ve çığ tehlikesi olmayan yerlerden geçilmesi uygun olacağı gibi bir tepenin aşılması sırasında daha fazla güneş gören dolayısıyla buzlanma ve kar birikmesi daha az olan güney ve batı yamaçlar tercih edilmelidir. Geçki araştırması sırasında yukarıda sıralanan koşulların tümünün bir arada sağlanması zordur. Bu koşulların arasında kararsızlığa yol açan çatışmalarda yol açabilir. Örneğin; dağlık bölgelerde boyuna eğimi düşük tutabilmek için geçki uzunluğunu artırmak ya da toprak işinde meydana gelebilecek artışa belirli bir ölçüde göz yummak zorunda kalabiliriz. Burada önemli olan sıralanan koşulların çoğunun sağlandığı ve mevcut seçenekler içinde uygun geçkinin bulunmasıdır. Geçki araştırmasındaki aşamalar Geçki araştırmasında birbirini izleyen 3 aşamalı bir çalışma yapılır. Bu aşamalar: 1. Ön inceleme (istikşaf) : ön inceleme öncelikle haritalar üzerinde yapılır bu amaçla 1/25000 ölçekli eşyükselti eğrili haritalar 1/ ölçekli jeolojik haritalar kullanılır. Ön incelemede ara kontrol noktalarındaki arazide olasılıklı olan geçkileri ortaya çıkarılması amacıyla fazla ayrıntıya girilmeden araştırma yapılır. Ön inceleme sonunda eleme dışında kalan her geçki seçeneği için bir rapor hazırlanır. Bu raporda aşağıdaki bilgiler verilir: a. Geçkiye ait bölgenin topoğrafik durumu b. Geçki koridoru boyunca jeolojik oluşum geoteknik yapı, varsa heyelan bölgeleri ve taşıma gücü zayıf olan yerler c. Yeraltı ve yüzey suları ile ilgili drenaj durumu d. Yol yapın gereçlerine ait ocakların yeleri ve kapasiteleri e. Her türlü sanat yapısının yerleri, cinsleri ve yaklaşık boyutları f. Geçkinin toplam uzunluğu g. kamulaştırma durumu yukarıda sıralanan bilgileri içeren bu rapora duruma göre kaba bir metraj ve maliyet hesabı da eklenerek daha sonraki incelemelere ve karşılaştırmalara hazır hale getirilir. 2. Eşyükselti eğrili harita üzerinde geçki araştırması: harita üzerinde alınan a ve b gibi iki nokta arasındaki yükseklik farkı H(m) olsun bu iki noktayı birbirine bağlamada uygulanacak maksimum eğim S m (%) ise, hiçbir eğim kaybı olmaması halinde bu iki noktayı birbirinin olun uzunluğu (m) cinsinden, L = H 100 S m olur. Verilen A ve B noktaları arasındaki ve haritadan ölçülerek bulunan uzunluk hesaplanan L uzunluğundan küçük ise S m eğimli ve eşyükselti eğrilerini keserek giden bi poligon yardımı ile a noktasından b noktasına ulaşmak, diğer değişle bu iki nokta arasından bir geçki geçirmek mümkündür. Kırık çizgi halindeki bu açık poligona sıfır

17 poligonu ve sıfır çizgisi adı verilir. Sıfır poligonu (teorik geçki), doğal zemine çakışarak giden ve eğimi değişmeyen geçkidir. Bu poligon eşyükselti eğrili haritra üzerinde yükseklik eğrilerini kestiği her noktada doğrultu değiştiren kırık bir çizgidir. Sıfır poligonundan yararlanılarak geçirilecek kesin geçki, sıfır poligonundan daha kısa olacağından, kesin geçkinin eğimide sıfır poligonunun eğiminden büyük olacaktır. Bu nedenle sıfır poligonunun eğimi, maksimum eğimden daha küçük seçilir. Örneğin sıfır poligonunun eğimi=tanα=max eğim-%1 alınır. Uygulamada mümkün olmamakla birlikte geçki ekseninin bu sıfır poligonunu takip ettiğini düşünürsek bu poligonun her kenarı araziye uygulanmış olduğundan hiçbir kazı ve dolgu işlemi olmayacak yani toprak işi sıfır olacak demektir. Poligona sıfır poligonu denmesi buradan kaynaklanmaktadır. Yani sıfır poligonu arazinin durumuna göre önceden seçtiğimiz eğimler ile nereden gidebileceğimizi gösteren bir kılavuz olmaktadır. Geçki ekseninin sıfır poligonunu takip etmesi durumunda yol çok uzar. Sıfır poligonun kırık çizgi halinde olduğundan ve bazı yerlerde keskin dönüşler bulunacağından istense de bu poligonu izlemek mümkün olamaz dolayısıyla uygulamada teorik geçki olarak isimlendirilecek olan bu sıfır poligonundan ayrılmalar kaçınılmazdır. Yani geçkinin uzunluğu sıfır poligonunun uzunluğundan daha kısa olacaktır. Bu ise iki nokta arasındaki boyuna eğimin sıfır poligonu araştırması sırasında alınan eğimlerden daha yüksek çıkacağı sonucunu doğurur. Bu nedenle sıfır poligonu araştırması yapılırken bu husus dikkate alınıp başlangıçta seçilen eğimlerin, projede ön görülen maksimum boyuna eğimden arazinin durumuna göre değişen ölçüde küçük tutulması gerekir. Bu küçük tutma oranı düz arazide daha az, dağlık arazide daha fazla olur. Sıfır poligonu araştırmasına başlarken seçilecek S 0 eğimi için, birleştirilecek kontrol noktaları arasındaki yükseklik fakının, bu iki nokta arasındaki düz uzunluğa bölünmesi ile bulunan eğim değeri bir fikir verebilir. Bu arada eşyükselti eğrileri arası sık yani arazi eğimi fazla ise hesaplanan eğimin %2-3 gibi önemli sayılabilecek bir miktar altında alınan bir eğimle çalışmaya başlanmalıdır. Nispeten düz bir arazi için %1-2 lik bir eğim azaltması yeterlidir. Sıfır Poligonunun Çizimi Mevcut haritada eşyükselti eğrileri arasındaki yükseklik farkı h(m) ve arazinin topoğrafik durumuna göre sıfır poligonu araştırması için seçilen eğim s 0 ise, Tanα = s = h l l = h 100 s 0 : sıfır çizgisinin boyuna yönde yatayla yaptığı açı h : ardışık iki eşyükselti eğrisi arasındaki yükseklik farkı s 0, eğimi ya bilinen bir değer alınır ya da aşağıdaki eşitlikten hesaplanır. s 0 = H B H A S AB

18 H B H A S AB : A ve B noktaları arasındaki yükseklik farkı : Geçki uzunluğu (harita üzerinden ya iple ya da cetvelle ölçülür bağıntısından bulunan l uzunluğu harita ölçeğine uygun olarak bir pergel yardımı ile iki eşyükselti eğrisi arasına yerleştirilirse sıfır poligonunun araziye uygulanan parçası elde edilmiş olur. Pergel l uzunluğu kadar açılır. Pergelin sivri ucu geçkinin başlangıç noktasına konulur. Diğer uçla ardışık gelen eşyükselti eğrisi üzerinde kısa bir yay çizilir. Devamında sivri uç yayın eğriyi kestiği noktaya konulur ve diğer uçla takip eden eğri üzerinde yay çizilerek işaretleme yapılır. Pergel takip eden eş yükselti eğrisine denk gelmiyorsa ara eğri çizilir ve pergel açıklığının yarısı alınarak işaretleme onun üzerinde yapılır. Buna benzer durumlarda pergel uzunluğu kısaltılıp, arttırılarak (eğim değiştirilerek) çözüme gidilebilir. Bu işlem geçkinin bitiş noktasına kadar ardışık olarak devam ettirilir. Pergel ile işaretlenen noktalar başlangıçtan itibaren cetvelle birleştirilir. Bu birleştirmeler sonucu elde edilen hat, sıfır poligonu hattıdır. Bu pratik çözümler sıfır poligonu araştırmasında dikkat edilecek hususlarda ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Sıfır poligonu araştırmasında dikkat edilecek hususlar a. İki kontrol noktası arası birbirine bağlanırken tek eğim kullanma zorunluluğu yoktur. Zaten bu çoğu zaman mümkünde değildir. Arazinin durumuna göre gereken yerlerde eğim değiştirilebilir. Ancak zorunlu olmadıkça inişten çıkışa yani negatif eğimden pozitif eğime, veya pozitif eğimden negatif eğime geçilmemelidir. b. Hesaplanan l pergel açıklığı ile iki eş yükselti eğrisi arasını geçmek mümkün olamıyorsa bu durum seçilen eğimin arazi eğimine göre fazla olduğunu gösterir. Bu takdirde seçilen eğim küçültülmelidir. c. Sıfır poligonu araştırması sırasında eşyükselti eğrileri net bir şekilde kestirilmelidir. Diğer bir deyişle, eşyükselti eğrilerinin kestirildiği noktalarda poligon kenarı ile eşyükselti eğrisi çakışmamalıdır. Bu duruma seçilen eğimin normalden düşük alınmış olması durumunda ya da eşyükselti eğrilerinin keskin dönüş yaptığı sırt ve vadi noktalarında rastlanır. Bu halde, duruma göre eğim büyültülür veya iki eşyükselti eğrisi arasından yeni bir eğri geçirilip hesaplanan l uzunluğunun yarısı alınarak iki adımda geçiş yapılır. d. Su toplama çizgilerinin bulunduğu vadi tabanlarında veya tepeler arasındaki boyun noktalarında aynı yüksekliğe sahip eşyükselti eğrisine atlama yapılmak suretiyle sıfır poligonunda kesiklik yapılabilir. e. Çabuk yapılması istenen ve fazla hassaslık aranmayan durumlarda, sıfır poligonu, eşyükselti eğrilerinin bir veya birkaçı atlanarak çizilebilir. Bu durumda alınan pergel açıklığı atlanan eşyükseklik eğrisi sayısına bağlı olarak l uzunluğunun bir veya birkaç katı olur.

19 f. Eşyükselti eğrilerini birbirini takiben kestirerek giderken zorunluluk olmadıkça keskin dönüş yapılmamalıdır. Sıfır poligonu araştırmasında değişik durumlar

20 Sıfır poligonu ortalanarak geçki ekseni çizimi Örnek : ölçekli bir haritada eşyükselti eğrileri arasındaki yükseklik farkı 5 metre olduğuna göre seçilen %5 eğim için sıfır poligonunun bir kenarını oluşturan pergel açıklığını hesaplayınız. l = h 100 = = 100m s ölçekli haritada 100m, 2cm ye karşı geldiğine göre pergel açıklığı 2cm olacaktır.

21 A B Ölçek=1/5000 HA=70 HB=109 AB harita =10cm AB Arazi =AB harita *ölçek katsayısı AB Arazi =AB harita *ölçek katsayısı=0.1*5000=500m Tanα = H B H A ABArazi = = s 0 = Eğim %8 l = h 100 = = 62.5m s 0 8 1cm 50m X =1.25cm pergel açıklığı Xcm 62.5m ya da l = h = 5 = m =1.25cm Tanα m

22 Geçki eksen hattının belirlenmesi Ana kontrol noktalarını birbirine bağlayan sıfır poligonunun yukarıda açıklanan esaslar uyarınca geçirilmesinden sonra, geçkiye ait eksen hattı, sıfır poligon hattı yardımıyla önce kırık çizgiler halinde (aliyman) belirlenir ve daha sonra aliymanlar arasına uygun yarıçaplı eğri kısımlar (kurplar) yerleştirilir. Bu sırada, daha öncede belirtildiği gibi sıfır poligonundan ayrılmalar olacaktır. Ayrılma derecesi yolun sınıfına ve geometrik standartlarına bağlıdır. Örneğin, yüksek standartlı bir yol için toprak işinin önemi azaldığından öngürülen kurp yarıçaplarını temin, ayrıca fazla sayıda kurp yapmamak için sıfır poligonundan olan ayrılma fazla olabilir. Buna karşılık, düşük standartlı ve toprak işi yönünden ucuza çıkması istenen bir yol için, minimum kurp yarıçapları ile minimum görüş mesafelerini sağlamak koşulu ile sıfır poligonuna yakın gidilebilir. Böylece toprak işi en azda tutulmuş olur. Burada dikkate alınması gereken ana husus sıfır poligonundan ayrıldıkça toprak işinin artacağıdır. Geçki ekseni doğru parçaları ve eğrilerden meydana gelir. Doğru parçalarına aliyman adı verilir. Bu aşamada doğruların kesişmelerinden dolayı ortaya çıkan kırıklıkları gidermek için kullanılan daire yaylarına kurp denir. Çeşitli sebeplerle kullanılmasında yarar görülen diğer eğriler de geçiş (birleştirme) eğrileri olarak adlandırılır. Bunlar özel eğriler olup genellikle kübik parabol, lemniskat, klotoid ve 2R yarıçaplı daire yayıdır. 1) Proje yıllık trafik hacmi hesabı Po=2015, P=2035, n=20 yıl, a=0.07 (trafik artış yüzdesi) Po=2015 deki Yıllık Ortalama Günlük Trafik (YOGT) Beklenen Trafik=Mevcut Trafik+Trafik Artışı Trafik Artışı=Doğal Trafik Artışı+Saptırılan Trafik+Yeni Oluşan Trafik+Gelişmeyle Artan Trafik P=Po(1+a) n Doğal Trafik Artışı P : n yıl sonraki trafik veya son trafik sayımından sonraki herhangi bir n yılındaki günlük ortalama taşıt sayısı P o : Son trafik sayımındaki veya hesap yılındaki trafik yani günlük ortalama taşıt sayısı n : Son trafik sayımından sonra geçen yıl olarak süre a : Trafiğin (günlük ortalama taşıt sayısının) yıllık artış yüzdesi Yolun hizmet ömrü : Bir yol belli bir hizmet ömrü sonundaki trafiğe göre planlanır ve projelendirilir. Bu hizmet ömrü 15 yıldan az 25 yıldan çok olmamalıdır. Bunun için yolların projelendirilmesinde bu süre, yani yolun hizmet ömrü genellikle 20 yıl alınır. Örnek : 20 yıl sonraki trafik değerini (YOGT) bulmak için; a=%7, n=20 yıl, 2015(YOGT)=520 yani P o =520 P=P o (1+a) n =520(1+0.07) 20 =2012 taşıt 2) 1A dalgalı arazi Şerit genişliği 3.5m, banket 3, platform 13, kamulaştırma şeridi genişliği 50m, v=80km/h, maximum eğim=%6. P değerine göre yol geometrik standartları seçilir. Yol sınıfı 1A veya 1B seçilebilir. 3) Minimum kurp yarıçapının bulunması : v proje hızı, d dever, R kurp yarıçapı, don etkisi olan yerlerde dmax=%8, ve d = v2 R

23 d d max ise R = R min = v2 d max örnek : v=100km/h, R min = v = 325m 4) Yatay kurp şablonu ve kullanımı : 1/5000 ölçekli yol paftasında R min kadar alınır ve yarıçaplar 25 metre arttırılarak yatay kurp şablonu elde edilir. Şablon aydıngere rapido ile çizilir. 5-6 daire yeterlidir. Uygulamada dairenin eksenlerden birisi aliymanlar arasındaki açıortaya çakıştırılır. Her daire için bu çakıştırma yapılarak aliymanlara en uygun teğet durumu sağlayan (aliymanlara en rahat oturan) daire yatay kurp eğrisini oluşturur. 5) Kurp şablonu

24 Sıfır poligonu ve geçki ekseni

25

26 S Some noktası t = TO S = TF S Teğet boyu D Developman boyu BS Bisektris boyu TO TF Kiriş uzunluğu t = R Tan ( 2 ) D = π R 200 BS = R ( 1 Cos( 2 ) 1) = R (Sec ( 2 ) 1) TO TF = 2 R Sin ( ) 2

27

28

29

30

31

32 Klasik Yöntemlerle Karayolu Projesi Adımları 1. Sıfır poligonu için esas olacak AB uzunluğunu ip ile ölçtük. Boyut değiştirmeyen bir ip seçilmelidir. İp ile her bir eğri bir yerinden kesilecek şekilde arazi eğimine uygun olarak parça parça ölçmek suretiyle yolun başlangıcından bitişine kadar gidilir. Sonra bu ipin uzunluğu (L) cetvel ile ölçülür. L : İp uzunluğu S : Eğim H = yolun başlangıcı ile bitişi arasındaki yükseklik farkı S = Tan = H L 2. Sıfır poligonuna esas olan pergel açıklığı (l) bulundu. h: İki eğri arasındaki yükseklik farkı ɭ = h S 100 Eğer S=%4 ise, bu ifade de S, 4 olarak yerine koyulacak Burada ɭ uzunluğunun, kullanılan ölçekte, harita üzerindeki uzunluğu cm biriminde hesaplanacaktır. Örneğin; S=%4 ve ölçek=1/5000 ise h = 5m ɭ = = 125m 1cm 50m ise 4 ɭ 125m ɭ = = 2.5cm 3. Bulunan pergel açıklığı ile harita üzerindeki her bir eğri, pergel yardımıyla kestirildi. Bu işaretlenen noktalar cetvel yardımıyla birleştirilerek sıfır poligonu oluşturuldu. 4. Sıfır poligonu dikkatle alınarak geçici yol geçkisi oluşturuldu. 5. R min (minimum kurp yarıçapı) hesaplandı. R min e uygun olarak 25m aralıklarla kurp şablonu oluşturuldu. Kurp şablonunda yararlanarak geçkimize uyan kurp yarıçapı belirlendi. Bunu takiben proje üzerinden sapma açısı ölçüldü.

33 6. ve R elde edildikten sonra t (teğet uzunluğu) hesaplandı. t = R Tan ( 2 ) Some noktasından aliyman üzerinde t kadar her iki yönde işaretlendi ve, belirlendi. = Kurp başlangıç noktası (T-orgin) = Kurp bitiş noktası (T-finish) 7. ve noktalarından R kadar inilen diklerin kesim noktası olan O (orjin) noktası işaretlendi. Pergel, kurp yarıçapı kadar açıldı. Pergel O noktasına getirilerek kurp çizildi. 8. Yatay kurba ilişkin diğer elemanlar hesaplandı. D = πr 200 g D: Developman boyu (kurp uzunluğu) 1 BS = R ( Cos ( 1) 2 ) BS ; Bisektris uzunluğu = 2R Sin ( 2 ) K; Kiriş uzunluğu metrede bir kurp üzerindeki noktaların aplikasyon elemanları (kutupsal koordinatlar) hesaplanacak.

34 2 1 = R 2 + R 2 2. R. R. Cosε = R 2(1 Cosε). 2 = R 2(1 Cos2ε).. n = R 2(1 Cosnε) Böylece kutupsal koordinatlar elde edilmiş olur. 1 nolu noktanın kutupsal koordinatı ( ε, ) nolu noktanın kutupsal koordinatı ( ε, ) 2 3 nolu noktanın kutupsal koordinatı ( 3ε, ) 3 2

35 Y X =8015,00m =8065,00m ölçülecek S Y S = Y + t. Sin X S = X + t. Cos S S Y F = Y + t. Sin S X F = X + t. Cos S Y A = Y X A = X + A. Sin( + A. Cos( 200) S 200) S Y B = Y + B. Sin S X B = X + B. Cos S hesaplanacak. Bu koordinatlardan yararlanarak 1/5000 ölçeğinde kesin geçki çizilecek. 11. Boykesit çizimi Boykesitlerin çizimi için işlem adımları; 1) Geçkinin eğrileri kestiği her nokta boykesit noktasıdır. 2) Geçki üzerindeki ani iniş ve çıkış noktaları boykesit noktası olarak işaretlenecektir. 3) Ayrıca 20m de bir geçki üzerinde boykesit noktası işaretlenecektir. 4) Bütün bu noktaların yükseklikleri harita üzerinden okunacaktır. 5) Boykesit alınacak noktaların başlangıca olan mesafeleri ölçülecektir.(arazideki uzunluklar)

36 6) Boykesit noktalarının başlangıçtan olan uzaklıkları ile yüksekliklerinin birlikte gösterildiği çizelge hazırlanacaktır. Not: ve boykesitde mutlaka gösterilecektir. Nokta No Başlangıça Yükseklik Uzaklık A B Enkesit çizimi Bunun için her boykesit noktasında geçkiye dikler çizilir. Örneğin şekildeki 15 nolu boykesit noktasında sağda ve solda olmak üzere en kesit üzerinde her 10 metrede bir noktalar alınmıştır. Bu amaçla dik üzerinde sağda ve solda 10 ar metrede bir nokta işaretlendi (sağ ve sol mesafe eksenden itibaren toplam 60m). Bu noktaların 15 nolu boykesit noktasından olan uzunlukları ölçülerek bunlar arazindeki uzunluklara dönüştürülür. Bu noktaların yükseklikleri de haritadan hesaplanır. Daha sonra bunların bir arada gösterildiği çizelge hazırlanır.

37 NetCad (6.0) NetPro Modülünde Karayolu Projesinin Yapılması KARAYOLU PROJESİNİN NETPRO daki ADIMLARI Ödev Paftasının Sayısallaştırılması 1. A4 boyutunda ve 1/5000 ölçeğindeki paftanın fotoğrafı çekilecek. 2. JPG formatlı bu resim netcad programında açılacak. 3. Çoklu doğru oluştur seçeneği ile resmin her köşe noktasına tıklanarak çevresi kapatılacak. Burada sadece Son Nokta Yakala açık olacak. Başladığımız noktaya gelip sol tıklanacak ve ekrana aşağıdaki görüntü gelecek. Tamam butonuna basılacak. 4. AB noktaları arasındaki uzunluk ölçekli plan üzerinden cetvelle ölçülüp arazideki uzunluğa dönüştürülecek. Aynı uzunluk netcad ekranındaki JPG görüntüsü üzerinden Giriş seçeneğindeki Cetvel ölçülecek. Bunun için AB noktaları arası çizgi çizilerek birleştirilecek ve bu uzunluk netcad de ölçülecek. Cetvelle bulunan uzunluk, netcadden ölçülen uzunluğa bölünecek. Böylece ölçek katsayısı bulunmuş olacak. Bulunan bu değer Düzenle menüsündeki (XY) Ölçekle seçeneğinde bulunan kutucuklara girilecek.

38 Bunu takiben sol üst köşeye sol tıklanacak. Bu durumda imleç kare durumuna gelir. Netcad uyarı izleme bölümünde (sağ alt bölüm) objeleri seç yazısı belirir. İmleç ile Tümünü Seç seçeneğine tıklanır. Bunu takiben sağ tık yapılır. Sağ tık yapıldığında resim üzerinde afin dönüşümü için kullanılacak olan ve resmin bir bölümünü kapsayan dikdörtgen bir mavi pencere oluşur. Katmanların alt kısmındaki Kategori_1 sçeneğinin altındaki rasterdosyasının üstüne sağ tıklanır. Bu durumda açılan seçeneklerden Raster Dönüştür sol tıklanır. Bu durumda alttaki pencer görüntülenir.

39 Açılan penceredeki alt boşlukta sağ tıklanır. Bu durumda şekildeki gibi seçenekler belirir. Burada Nokta Ekle seçeneğine sol tıklanır. Bu durumda pencere kapanır. Netcad uyarı bölümünde Resim Koordinatını Gösterin yazar. Resmin sol üst köşesine sol tıklanır. Bu durumda aşağıdaki ekran görüntüsü elde edilir.

40 Bu tıklamadan sonra netcad uyarı bölümünde Harita Koordinatını gösterin yazar. Aynı noktaya (sol üst köşeye) yeniden sol tıklanır. Bu durumda sol üst köşede küçük bir kırmızı kare ile birlikte 1 rakamı belirir. Netcad uyarı ekranında yeniden Resim Koordinatını Gösterin yazar. Saatin dönüşünde resim üzerindeki ikinci noktaya sol tıklanır. Bu durumda netcad uyarı ekranında Harita Koordinatını Gösterin yazar. Mavi çerçevenin sağ üst köşesine sol tıklanır. Tıklama ile resim mavi çerçevenin sağ köşesine doğru ötelenerek tam örtüşme sağlanır. Sağ üst köşe noktasında küçük kırmızı bir kare ve 2 rakamı görüntülenir. Bu durumda aşağıdaki gibi bir ekran görüntüsü elde edilir.

41 Daha sonra sırasıyla saatin dönüşünde sağ alt köşeye bir kere resim koordinatı, bir kere de harita koordinatı için olmak üzere 2 kere sol tıklanır. Sağ alt köşe noktasında küçük kırmızı bir kare ve 3 rakamı görüntülenir. Daha sonra sırasıyla saatin dönüşünde sol alt köşeye bir kere resim koordinatı, bir kere de harita koordinatı için olmak üzere 2 kere sol tıklanır. Sol alt köşe noktasında küçük kırmızı bir kare ve 4 rakamı görüntülenir. Bu durumda sağ tık yapılır ve aşağıdaki pencere ekrana gelir.

42 Penceredeki dönüştür seçeneğine basılır ve raster dönüştürme işlemi tamamlanmış olur. Aşağıdaki Görüntü ekrana gelir.

43 İmleç TIF (Sıkıştırma Yok) (*.tif) seçeneği üzerinde iken tamama basıldığında dosyanın kaydedileceği yer ekrana gelir ve yer seçimi yapılarak dosya kayıt edilir. Tekrar aşağıdaki pencereye gelinerek Raster Düzenledeki Derinliği Değiştir seçeneğine sol tıklanır. Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir. Burada 1 Bit ve Difüzyon seçeneği seçilir. Tamama basılarak buradan çıkılır. Artık sayısallaştırma işlemine geçilebilir. Sayısallaştırma 1. Araçlar seçeneğine sol tıklanır. Buradaki Rasterdan Eğri Yakala butonuna sol tıklanır. İmlecin ucu + durumuna gelir ve aşağıdaki ekran görüntüsü elde edilir. Kot Ver seçeneğini işaretlemeden büyük yada küçük eğrilerden başlamak üzere sırasıyla her bir eğrinin üzerine eğrinin tümünü işaretleyecek şekilde belli aralıklarla sol tıklanarak eğriler sayısallaştırılır.

44 Daha sonra Rasterdan eğri yakala seçeneğinin altındaki oka tıklanarak Eğrilere Kot Ver seçeneği seçilir. Bu durumda aşağıdaki ekran görüntüsü elde edilir. Burada ++ kutucuğunu işaretliyoruz ve ölçeğe göre eğrilerin artışlarını yazıyoruz. Bizim ölçeğimiz 1/5000 olduğundan eğrilerin yükseklik farkını olarak yazdık. Sayısallaştırılan her bir eğriye artış yönünde birer kere sol tıklanarak tüm eğriler kotlandırılmış yani Sayısal Arazi Modelinin elde edilmesinin son aşamasına gelinmiş olur 2. Üçgenleme ve eğri çizimi için Netsurf menüsü seçilir. Üçgen oluştur seçeneğine sol tıklanır. Bu durumda aşağıdaki görüntü penceresi ekrana gelir. Bu pencerede Çoklu Doğrular seçeneği tıklanmalıdır.

45 Tamama basılarak bu pencer kapatılır. İmlecin ucu kar görünümünde olur. Menü çubuğunda bulunan kısayol seçeneklerinden Hepsini Seç sol tıklanır. Bu durumda aşağıdaki pencer ekrana gelir. Paftadaki en küçük değer sahip eş yükselti eğrisi ile en büyük yükseklik değerine sahip eş yükselti eğrilerinin Z değerleri girilir ve üçgenle seçeneğine sol tıklanır. Böylece üçgenleme yapılmış olur. Eğri geçir seçeneğine sol tıklanır. İmlecin ucu gene kare olur. Netcad uyarı bölümünde Eğri Geçirilecek Üçgenleri Seç yazısı görüntülenir. Tümünü Seç seçeneği sol tıklanır. Takibinde sağ tıklama yapılır. Bu durumda aşağıdaki görüntü ekrana gelir.

46 Bu pencered gerekli girişler yapılarak tamam butonuna basılır. Eğriler çizilmiş olur. 3. Bundan sonra paftadaki A, B ve S (some) noktalarına nokta at/değiştir kısa yolu kullanılarak nokta atılır. Bu noktalar arası (AS ve BS) çizgi çiz kısa yolu kullanılarak çizilir (nokta yakala açık).

47 KARAYOLU PROJESİNİN NETPRO daki ADIMLARI Bundan sonraki aşamalar yol projelendirmsiyle ilgilidir ve NetPro menüsü sıklıkla kullanılarak karayolu Projesi sürdürülecektir. Güzergah Tanımı Öncelikle NetPro-Güzergah Editörü-Güzergah Tanımla seçeneğinden güzergah tanımlanmalıdır. Güzergah Tanımla seçeneğine sol tıklandığında aşağıdaki pencere açılır. Bu pencerede someler yöntemi seçilir ve başka bir işlem yapmaksızın Tamam seçeneğine basılarak pencere kapatılır. Bu arada netcad uyarı bölümünde (sağ alt bölüm) Güzergah Tanımla yazar. Bunu takiben aşağıdaki pencer ekrana gelir.

48 Bu pencerede ekle seçeneğine basılır. Bu durumda dosyaya (KTB dosyası) isim verip kaydedilecek yer ile ilgili pencere ekrana gelir. Bu bölüme dosya ismi yazılıp kayıt edilecek yer seçildikten sonra Aç butonuna sol tıklanır. Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bu bölüme dosya ismi yazılıp kayıt edilecek yer seçildikten sonra Aç butonuna sol tıklanır. Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir.

49 Tamam seçeneğine soltıklanıp pencere kapatıldığında netcad uyarı bölümünde GÜZERGAH HALİNE GETİRİLECEK OBJELERİ SEÇ uyarısı belirir. Bu durumda pafta üzerinde araları çizgi ile birleştirilmiş olan AS ve BS doğrularına sırasıyla sol tıklama yapılır, devamında sağ tıklama yapılarak işlem bitirilir. Bu durumda netcad uyarı bölümünde Hazır yazar ve tıklanan doğruların rengi sarı olur. NetPro-Güzergah Editörü tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bu pencere daha öncede ekrana gelmişti ama orada EROL.KTB dosyasının üzeri kırmızı çarpı ile çiziliydi. Çünkü henüz güzergah oluşmamıştı. Şimdi ise güzerhah tanımlandığından dosyanın üzerinde kırmızı çarpı yoktur. Burada Tamam seçeneğine sol tıklanır. Bu durumda aşağıdaki sorgu penceresi ekrana gelir.

50 Evet seçeneği tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Burada gerkli değerler girildikten sonra Tamam seçeneği tıklanır. Ekrana aşağıdaki pncere gelir. Tamama basılır. Bu durumda ekrana bir uyarı penceresi gelir.

51 Buradaki seçeneklerden herhangi birne çift tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bu pencerede düzeltmek istenilen yere gelip çift tıklandığında ilgili değerle ilgili pencer açılır.

52 Eğer yapılmamışsa burada gerekli değişiklikler yapılabilir. Değer girişinden sonra yeniden hesaplaya basılmalıdır. Tamama basılarak bu pencereden çıkılır. Tekrar bir önceki pencerye dönülür. Penceredeki seçneklerden Otomatik Dever Uygula butonuna basıldığında aşağıdaki pencere ekrana gelir.

53

54 Burada gerekli değerler girilerek tamama basılır. Bu durumda kurpd dever uygulandığını gösteren sayısal değerler görüntülenir. Bu pencerede son olarak Plan Çizimini Yenile Butonuna Basılır ve yeni değerlere göre güzergah çizimi yenilenir. Bu penceredeki Dosya seçeneğine basıldığında açılan seçeneklerden Sakla sol tıklanır. Bu durumda açılan penceredeki seçeneklerden biri (Evet) tıklanmalıdır.

55 Bunu takiben yukarıdaki penceredeki İşlemler seçeneği tıklanır. Tıklama sonucunda aşağıdaki seçenekler belirir. Bu açılan seçenekler yardımıyla Some Tablosu, Yatay Krokisi ve Dever Krokisi çizdirilebilir. İstenirse Aplikasyon Tablosuda hazırlanabilir. Yatay Krokisi tıklandığında aşağıdaki pencere açılır.

56 Bu pencerede tamama basıldığında imlecin ucunda yatay kroki belirir. Bu kroki ekranda uygun bir yere bırakılır. Bunu takiben Dever Krokiside seçimine basıldığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Tamama basıldığında imlecin ucunda beliren dever krokisi ekranda uygun bir yer bırakılır. Yukarıdaki pencerede bu kez Some Tablosuna tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir.

57 Buradaki Tamam seçeneğine sol tıklanır. Bu durumda imlecin ucunda Some Tablosu belirir. Some Tablosu da ekranda uygun bir yere bırakılır. Dosya seçeneğindeki Sakla seçeneğine ve takibinde ekrana gelen penceredeki seçeneklerden birine (Evet) basılır. Plan Çizimini Yenile seçeneğinden sonra bu ekrandan çıkılır. Platform Editörü ve Enkesitlerin Çizimi Bunun için öncelikle en kesit dosyası (KSE) oluşturulmalıdır. Bu amaçla NetPro menüsündeki Modelden Enkesit butonuna sol tıklanır. Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bu penceredki Tamam buonuna basıldığında aşağıdaki pencere ekrana gelir.

58 Bu penceredeki Ekle butonuna basılır. Bu durumda aşağıdaki pencer açılır. Bu pencerede KSE dosyasının ismi girilir ve kayıt edileceği klasör gösterilerek Aç butonuna sol tıklanır.

59 Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir. Tamam butonuna basıldığında seçeneklerle dolu aşağıdaki pencere ekrana gelir.

60

61

62 Bu penceredeki Diğer Parametreler seçeneğindeki Enkesit Planı Çiz kutucuğu işaretlenmelidir. Tamam butonuna basıldığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Evet e basılıp bu pencere kapatıldığında güzergah üzerinde Enkesit çizgileri oluşur.

63 Bundan sonraki aşama Düşey Tanım Editöründen Kırmızı Kot tanımlanmasıdır. Düşey Tanım Editörüne tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Tamam butonu tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bu ekranda aşağıdaki seçimler yapılır.

64 Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir. Tamama basıldığında aşağıdaki pencere ekrana gelir.

65 Tamama bastıktan sonra aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bunu Dosyadan Sakla deyip çıkıyoruz. Bundan sonraki aşama Platformun oluşturulmasıdır. Bu amaçla Platform editörü tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir.

66 Burada Enkesitten Kilometre Oku tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Tamam butonu tıklanır. Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir.

67 Bu seçeneklerden Referanslardan kırmızı kot hesaplaya tıklanır. Bu durumda aşağıdaki pencere açılır.

68 Tamama basıldığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bundan sonraki aşama yüzey tanımlamadır.

69 Bu durumda aşağıdaki pencere açılır. Sola tanımdaki 3lü nokta tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir.

70

71 Seçim yapılır. Tamama basıp çıkıldığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Kabul tuşuna basıldığında aşağıdaki pencere ekrana gelir.

72 Bundan sonra şev tanımı yapılır. Şev uygula seçeneğine tıklandığında aşağıdaki pencere ekrana gelir.

73 Yukarıdaki pencerede bulunana Solda dolgu tanımının 3 noktasına tıklndığında aşağıdaki pencere ekrana gelir. Tamama basılı bir önceki ekrana gelinir ve solda yarma tanımının bulunduğu yerdeki 3 nokta tıklanarak ekrana gelen pencereden seçim yapılır.

74 Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bundan sonra Doğal Zemin Enkesitleri Dosyası tanımlanır.

75 Tamama basılıp bir önceki ekrana gelinir. Tamama basıldığında aşağıdaki pencere ekrana gelir.

76 Burada Dosya-Sakla daha sonrada Dosya-Enkesite Çevir e basılır. Bu durumda ekrana gelen pencerede Uzatma Yapılacak tıklanarak Tamam butonuna basılır. Aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bu pencerede KSE dosyası seçilerek Tamam butonuna basılır. Bu durumda aşağıdaki pencer ekrana gelir.

77 Bundan sonraki aşama Platformlu enkesitlerin ekrana çizdirilmesidir. Bunun için Enkesit Çizimi seçeneği tıklanır. Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bu pencerenin sol üst kısmına sağ tıklanarak ekesit ve platform dosyası sırasıyla eklenir. Bu durumda ekrandaki pencerenin görüntüsü aşağıdaki gibi olur.

78 Dosyalardan enkesit dosyasına tıklama yapıldığında aşağıdaki görüntü oluşur.

79 Bu pencerede gerekli girişler yapılır. Değerler için Kutuya Yazılsın seçeneği tıklanır. Kot kısmında Yazılsın kutucuğu işaretlenir ve Kutu Başlığına Siyah Kotlar Diye Yazılır. Ara Mesafe kısmında yazılsın kutucuğu işaretlenir ve Kutu Başlığı na Ara Mesafeler yazılır. Aynı Bilgiler Platform içinde girilir. Çizim Ayarları sekmesinde de ölçek bilgisi gibi bilgiler girilir.

80 Tüm bu girişlerden sonra Tamam butonuına basılarak pencere kapatılır. Bu durumda tüm kesitler platformla birlikte çizilmiştir ve bunlar imlecin ucundadır. İmleç ile ekranda uygun bir yer tıklanarak kesitler ekranda görüntülenir. Profil Çizimi Boyuna kesitin çizilmesi için Profil Çizimi kısayoluna tıklanır. Bu durumda aşağıdaki pencere ekrana gelir.

81 Bu pencerede sağ klik yapılarak sırasıyla Enkesit dosyası, Platform dosyası, KTB dosya ve Şev dosyası eklenir. Bu durumda yukarıdaki pencere aşağıdaki duruma gelir.

82 Bu penceredeki diğer opsiyonlar aşağıdaki gibidir.

83

84 Bu opsiyonlarda gerekli değerler (kıyas kotu, yatay ölçek, düşey ölçek v.b) girildikten sonra Tamam butonuna basılır. Bu durumda boyuna profil oluşur. Boyuna profil ekranda uygun bir yere bırakılır. KAYNAKLAR 1. Baban, E., Yol Projesi Tatbikat Dersleri, Birsen Yayınevi, İstanbul Karayolları Genel Müdürlüğü 2014 Trafik ve Ulaşım Bilgileri afikveulasimbilgileri/14trafikula%c5%9f%c4%b1mbilgileri.pdf 3. Öktem, A Karayolu Projesi Ders Notları, İstanbul Yavuz, E., Karayolu Projesi Ders Notları, İstanbul Yayla, N. Karayolu Mühendisliği, Birsen Yayınevi, İstanbul 2002