MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

Transkript

1 Periyodik Tablonun Oluşumuna Katkı Sağlayan Bilim İnsanları Periyodik Tablonun Tarihçesi Henning Brand:1640'lı yıllarda yaptığı çalışmalar sonucunda fosfor elementini keşfetmiştir. Fosfor elementini keşfederken izlediği yöntemi açıklamasıyla diğer elementlerin bulunmasına ışık tutmuştur. (Anahtar kavram : Fosfor) Henning Brand (1649) Johann Wolfang Döbereiner (1829) Johann Döbereiner: Alman kimyacı benzer fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip elementlerin üçlü gruplar şeklinde sıralanabileceğini söyledi. Buna da triadlar kuralı adını verdi. Bu üçlü elementlerin ortasında yer alan elementin atom kütlesinin, yanındakilerinin atom kütlesinin ortalamasına yakın olduğunu belirtmiştir. (Anahtar kavram: 3'lü grup) Alexandre Emile Beguyer De Chancourtois (1862) Alexandre Emile Beguyer De Chancourtois: Periyodik tablonun temelini atan kişidir. Bir silindirin çevresine element ve bazı iyonları yerleştirmiştir. Benzer özelliklerdeki elementler bu silindir üzerinde düşey satırlarda yer alıyordu. De Chancourtois, Elementlerin özellikleri sayıların özellikleri ile ilişkilidir dedi ve her yedi elementte bir özelliklerin tekrarlandığının farkına vardı. (Anahtar kavram: Silindir, iyon) John Newlands (1864) John Newlands: Kendi döneminde bilinen 62 elementi atom ağırlıklarına göre sıralamış ve ilk sekiz elementten sonra benzer özelliklerin tekrarlandığını keşfetmiştir. Tablosunu oluştururken müzikteki notalardan esinlenmiş ve oktav yasasını ortaya atmıştır. (Anahtar kavram: Nota) 25

2 Periyodik Tablonun Oluşumuna Katkı Sağlayan Bilim İnsanları Dimitri Ivanoviç Mendeleyev (1869) Mendeleyev in Periyodik Tablosu Julius Lothar Meyer (1870) Periyodik Tablonun Tarihçesi Dimitri Ivanoviç Mendeleyev: Kendi döneminde bilinen elementleri atom ağırlıklarına göre sıralamış ve elementlerin düzenli olarak yenilenen özellikler gösterdiğini bulmuştur. 12 satır ve 8 sütundan oluşan periyodik tablosu günümüzde kullanılan periyodik sisteme oldukça benzerdir. Mendeleyev periyodik tablosunda keşfedilmemiş olan elementlerin yerini boş bırakmış, bu boşluklara gelecek elementlerin özellikleri hakkında öngörülerde bulunmuştur.(anahtar kavram: Günümüz periyodik tablosuna benzerlik) Julius Lothar Meyer: Elementleri benzer fiziksel özelliklerine göre sıralamıştır. Mendeleyev le aynı dönemde çalışmış ve Mendeleyev in periyodik cetvelindekine benzer sonuçlar elde etmiştir. Not:Meyer ve Mendeleyev birbirinden habersiz aynı sonuçları bulmuştur. Henry Moseley: Moseley e kadar oluşturulan periyodik tabloların bir çoğu artan atom ağırlıklarına (atom kütlelerine) göre oluşturulmuştur. Proton keşfedildikten sonra Moseley periyodik tablodaki elementleri proton sayılarına (atom numaralarına) göre tekrar sıralamıştır.(anahtar kavram: proton na -atom numarasına göre) Henry Moseley (1913) Protonun keşfinden sonra tekrar sıralama Glenn Seaborg (1940) Glenn Seaborg: Periyodik tablodaki en son büyük değişiklik, Seaborg un 1940'da plutonyumu bulmasıyla başladı. Plutonyumdan sonra bulunan elementler tablonun içine yerleştirilseydi oldukça uzun bir tablo olacaktı. Bu yüzden keşfedilen elementleri tablonun altına iki sıra halinde yerleştirdi. (Anahtar kavram: Son büyük değişiklik, tablonun altına iki sıra) Not: Seaborg un eklediği iki sıra aslında periyodik tablonun 6. ve 7. periyotlarına ait elementlerdir. 26

3 Gruplar Periyodik tablodaki 18 dikey sıraya grup denir. Periyodik Tablo (Sistem-Cetvel) ve Özellikleri MElementler artan atom numaralarına (proton sayılarına) göre sıralanmıştır. MPeriyodik sistemde elementlerin; Fadları, Fsembolleri Fproton sayıları (atom numaraları) Fkütle numaraları (atom kütleleri) bulunur. Periyodik sistemdeki yatay sıralara sütunlara grup denir. periyot; dikey 2A 2A Alkali metaller Toprak alkali metaller 8 tane A grubu; 10 tane B grubu vardır. 3A 4A 5A 6A 7A 10 Tane B Grubu Elementleri Grupların özel isimleri 3A 4A 5A 6A 7A 10 Tane B Grubu Elementleri Toprak metalleri Halojenler Soygazar 27 Grupların Özellikleri MToplam 18 grup bulunur. M18 gruptan 8 tanesi A grubu; 10 tanesi B grubu olarak sınıflandırılmıştır. MA gruplarından bazılarının özel isimleri vardır. Bunlar; : Alkali metaller( Hidrojen hariç) 2A: Toprak alkali metaller 3A:Toprak metalleri 7A:Halojenler : Soy gazlar (Asal gazlar) MGruplarda yukarıdan aşağıya doğru gidildikçe; Fatom numarası ve kütle numarası artar. Fkatman ( periyot numarası artar.) Fgrup numarası değişmez. Fson katmandaki elektron değişmez.( grubu hariç, çünkü Helyum un son katmanında 2 elektron bulunur.) MAynı grupta yer alan elementlerin kimyasal özellikleri benzerdir. Not: A grubunda bulunan elementlerin son katmanlarındaki elektron grup numarasını verir. Örneğin Neon un son katmanında 8 elektron bulunur. Dolayısı ile Neon grubunda yer alır. Bu durum Helyum için geçerli değildir.

4 Periyotlar Periyodik tablodaki 7 yatay sıraya periyot denir. Mutlaka bilinmesi gereken elementlerin periyodik tablodaki yerleri(ilk 18 element) 1. Periyot H 2A 2. Periyot 3. Periyot 3A 4A 5A 6A 7A He B C N O F Ne Ar Na Mg Al Si P S Cl İlk 18 elementin Periyodik Tablodaki Yerlerini Bulma Elektronların katmalara dağıtımını yumurta kolilerine benzetebiliriz. 1. kolide sadece 2 yumurtalık yer varken 2. ve 3. kolide 8'er yumurtalık yer vardır. 1. koli dolmadan diğer kolilere yumurta yerleştirilmez. 1.koli 2.koli 3.koli Elimizde 18 yumurta(18 elektron) olduğunu varsayalım ve yukarıdaki kurala uygun bir şekilde yerleştirelim. 1.koli 2.koli 3.koli Koliler tamamen yumurtlarla dolu olduğundan artık yumurta yerleştirilemez. Bu durum kararlı elementlerin (soygazların) katman dizilimine benzetilebilir. 1r 1.katman 2.katman 3.katman F3 katmana sahip 3. periyot Fson katmanında 8 elektron var grubu 28 Periyotların Özellikleri MPeriyodik tabloda 7 tane periyot bulunur. MGlenn Seaborg un sonradan eklediği iki sıra 6. ve 7. periyotta yer alır. M1. Periyot en kısa periyottur. Sadece Hidrojen ve Helyum elementleri bulunur. M2. ve 3. periyotta 8'er adet element bulunur. MPeriyodik tabloda bir periyotta soldan sağa doğru gidildikçe; Fatom numarası artar. Fkatman değişmez. Fperiyot numarası değişmez. Fgrup numarası genellikle artar. Fson katmandaki elektron genellikle artar. Not:Aynı periyotta yer alan elementlerin katman sayıları kesinlikle birbirine eşittir. Bunun dışında fiziksel, kimyasal özellikleri, anyon ve katyon olma durumları birbirinden farklı olabilir. İlk 18 elementin Periyodik Tablodaki Yerlerini Bulma 1.Nötr atomda proton ile elektron birbirine eşittir. Proton na bakarak kaç tane elektrona sahip olduğu bulunur. 2.Elektronların katmanlara (enerji düzeylerinekabuklara) dağılımı yapılır. 3. Elektronlar, ilk olarak çekirdeğe yakın katmandan başlanıp dışa doğru yerleştirilir. Bir katman dolmadan diğer katmana elektron yerleştirilmez. Elektronların Katmalara Dağıtılma Kuralları a) 1. katman çekirdeğe en yakın katmandır ve en fazla 2 elektron alabilir. b) 2. katman en fazla 8 elektron alabilir. c) 3. katman en fazla 8 elektron alabilir. (Normalde 18 elektron alır.) Not:Katmanları tamamen elektronla dolu olan elementler kararlı elementlerdir.

5 Elementlerin Sınıflandırılması H 2A 3A 4A 5A 6A 7A He B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar Mc Lv Ts Og Metaller H 2A 3A 4A 5A 6A 7A He B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar Atomik yapı Ametaller H 2A 3A 4A 5A 6A 7A He B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar Moleküler yapı Soygazlar H 2A 3A 4A 5A 6A 7A He B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar HeNeAr HCNOF PSCl BeNaLiMgAl Hacınof Pascal He Ne v Ar Benalimgal Yarı metaller H 2A 3A 4A 5A 6A 7A He B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar 29 Elementlerin Sınıflandırılması Elementler, metal, ametal, yarı metaller ve soygazlar olarak sınıflandırılmıştır. Periyodik tabloda en fazla sayıda bulunan element sınıfı metallerdir. Metaller MPeriyodik tablonun sol tarafında yer alırlar. Dikkat! Sol tarafta bulunan tek ametal hidrojendir. MOda sıcaklığında cıva hariç hepsi katı haldedir. MErime ve kaynama noktaları yüksektir. MElektirik ve ısıyı iyi iletirler. MElektronu sevmeyip hemen kurtulmak isterler. Kararlı hale geçmek için bileşiklerinde genellikle elektron veririler. MBileşiklerinde daima pozitif yüklü iyon(katyon) oluştururlar. MSadece ametallerle bileşik oluşturabilirler. MKendi aralarında bileşik oluşturamazlar. MKendi aralarında pirinç, çelik, bronz gibi homojen karışımlar olan alaşımları oluştururlar. MParlaktırlar, Işığı yansıtırlar. MDoğada atomik yapıda bulunurlar. Mtel ve levha haline gelebilirler. Ametaller MPeriyodik tablonun sağ tarafında yer alırlar. MOda sıcaklığında katı, sıvı ve gaz halde bulunabilirler. MElektrik ve ısıyı iletemezler. (Grafit hariç) MKararlı hale geçmek için bileşiklerinde genellikle elektron alma eğilimindedirler. MBileşiklerinde genellikle negatif yüklü iyon (anyon) oluştururlar. MKendi aralarında molekül yapılı, metallerle iyonik yapılı bileşik oluştururlar. Mmattırlar. MDoğada molekül yapılı olarak bulunurlar. MKırılgan olduklarından tel ve levha haline getrilemezler. Soygazlar MPeriyodik tablonun en sağında grubunda yer alırlar. MTamamı gaz haldedir. MErime ve kaynama noktaları düşüktür. MHiç bir şekilde her hangi bir elementle tepkimeye girmezler. Çünkü kararlı yapıdadırlar. Katyon anyon oluşturmazlar. MKokusuz ve renksizdirler. Yarı metaller Milk 18 element içinde Bor ve Silisyum yarı metaldir. Yarı metallerin özellikleri kazanım dışı olduğundan bahsedilmemiştir.

6 2A Na Mg İyonik Bağ 11Na Kimyasal Bağlar Sadece İyonik Bağ Yapabilen Elementler 11Na 17Cl Metal ve ametal atomları arasındaki iyonik bağ Kovalent Bağ 3A 4A 5A 6A 7A Al 17Cl Kimyasal Bağlar MKararlı olmayan atomların kararlı hale benzemek için elektron alarak veya vererek ya da elektronlarını ortaklaşa kullanarak oluşturdukları bağa kimyasal bağ denir. MAtomlar arasında iyonik ve kovalent bağ olmak üzere iki tür kimyasal bağ oluşur. İyonik Bağ MMetal ve ametal atomları arasında oluşur. MElektron alışverişi gerçekleşir. MElektron veren metal pozitif yüklü iyon (katyon) haline; elektron alan ametal negatif yüklü iyon (anyon) haline gelir. MAnyon ve katyon zıt yüklü olduğu için aralarında bir çekim gücü oluşur. Mİyonik yapı atom yığını ( kristalize ) şeklindedir. Mİyonik bağlı bileşikler suda iyonlarına ayrışır. Mİyonik bağlı bileşikler elektrik akımını iletir. Anahtar kavram:iyon, elektron alışverişi Not: Metal atomları sadece iyonik bağ oluştururlar. Kovalent ve İyonik Bağ Oluşturabilen Elementler H 2A 1H 1H Aynı tür ametal atomları arasındaki kovalent bağ 1H1 3A 4A 5A 6A 7A C N O F P S Cl 8O 1H Farklı tür ametal atomları arasındaki kovalent bağ Kovalent Bağ MAynı veya farklı tür ametal atomları arasında oluşur. MElektron ortaklaşması gerçekleşir. MSadece son katmalardaki elektronlar ortaklaşa kullanılır. MOrtaklaşa kullanılan elektronlar, bağ oluşturan atomların katmanlarında dolaşır. MKovalent bağlı bileşikler molekül yapılıdırlar. Msulu çözeltileri elektrik akımını iletmez Anahtar kavram: Molekül, elektron ortaklaşması Not: Ametal atomları hem iyonik hem kovalent bağ oluşturabilir. 30

7 Asitler ve Bazlar ph ölçeği Asidik özellik artar Bazik özellik artar Asitler ve Bazlar MMaddeler kimyasal özellikleri bakımından üç gruba ayrılır. Bunlar; asitler, bazlar ve asitlik ve bazlık bakımından nötr olan maddelerdir. Formülleri HCl HSO 2 4 HNO 3 Asit Nötr maddeler Bazı Asitler ve Piyasa Adları Sistematik adları Hidroklorik asit Sülfürik asit Nitrik asit Baz Elma, üzüm, limon, çilek gibi bir çok meyvede asit bulunur. Ayrıca araba akülerinde çok güçlü asit olan sülfürik asit kullanılır. Bazı Bazlar ve Piyasa Adları Piyasa adları Tuz ruhu Zaç yağı Kezzap CH 3 COOH Asetik asit Sirke Formülleri NaOH KOH NH 3 + H Sistematik adları Sodyum Hidroksit Potasyum Hidroksit Amonyak Piyasa adları Sud Kostik Potas Kostik Amonyak Ca(OH) 2 Kalsiyum Hidroksit Sönmüş Kireç - OH Asitler ve Genel Özellikleri + MSuda çözündüklerinde H iyonu oluşturabilen maddelerdir. 1. Tatları ekşidir. 2. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. 3. Mikrop öldürücü etkisi vardır. (Antiseptik) 4.Turnusol kağıdını kırmızı renk yaparlar. 5.Yakıcı tahriş edici, patlayıcı özelliklere sahiptir. 6. ph ölçeğinde 0-7 arasında değer alırlar. 7. Mermeri aşındırırlar. 8.Bazlarla nötralleşme tepkimesi verirler. Bu tepkimelerde genellikle tuz ve su oluşur. 9. Metallerle tepkimeye girerek tuz ve hidrojen gazı oluştururlar. Not: Asidik bir çözeltiye saf su eklenirse ph değeri artar ve 7'ye yaklaşır ama hiç bir zaman 7 olamaz. Bazlar ve Genel Özellikleri - MSuda çözündüklerinde OH iyonu oluşturabilen maddelerdir. 1. Tatları acıdır 2. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. 3. Ele kayganlık hissi verirler. 4.Turnusol kağıdını mavi renk yaparlar. 5.Yakıcı tahriş edici, patlayıcı özelliklere sahiptir. 6. ph ölçeğinde 7-14 arasında değer alırlar. 7. Porselen ve camları matlaştırırlar. 8.Asitlerle nötralleşme tepkimesi verirler. Bu tepkimelerde genellikle tuz ve su oluşur. 9. Sabun, şampuan, diş macunu, çamaşır suyu gibi birçok temizlik ürünü bazik özellik gösterir. Not: Bazik bir çözeltiye saf su eklenirse ph değeri azalır ve 7'ye yaklaşır ama hiç bir zaman 7 olamaz. 31

8 Ayıraçlar Turnusol kağıdı Metil oranj Fenolfitaleyn Ayıraçlar (Belirteçler) Son durumda asit çözeltisindeki renk değişimi Kırmızı Kırmızı Renk değişimi yok Son durumda baz çözeltisindeki renk değişimi Mavi Sarı Pembe-Mor Ayıraçlar (Belirteçler) Bir maddenin asit veya baz özellik gösterip göstermediğini anlamak için kullanılan maddelere belirteç denir. En çok kullanılan belirteçler; 1. Turnusol kağıdı 2. Fenolfitaleyn 3. Metil oranj dır. Limon Elma Su Soda Not: Günümüzde ph ölçekleri veya ph kağıtları, maddelerin asit veya bazlığına dair0-14 arasında değişen dereceli bir ölçüm sonucu elde etmemizi Güçlü asit Domates Kan Sabun Güçlü baz sağlar. Asitlerin Maddeler Üzerine Etkisi 1. Turnusol kağıdını kırmızıya boyarlar. 2. Metil oranj çözeltisi damlatıldığında kırmızı renk olurlar. Fenol fitaleyn Turnusol kağıdı Metil Oranj 3.Fenolfitaleyn çözeltisi damlatıldığında renk değişimi olmaz. 4.Kumaşları, metalleri, mermerleri ve tarihi eserleri aşındırırlar. 5. Vücudumuza temas ettiğinde kalıcı izli yaraların oluşmasına neden olurlar. 6. Asit yağmurları çevreye, ormanlara suda yaşayan canlılara ve toprağa zarar verir. Bazların Maddeler Üzerine Etkisi 1. Turnusol kağıdını maviye boyarlar. Asit yağmuru 2. Metil oranj çözeltisi damlatıldığında sarı renk olurlar. 3.Fenolfitaleyn çözeltisi damlatıldığında renk pembe veya mor renk olurlar.. 4.Cam ve porselen maddeleri aşındırırlar. 5. Vücudumuza temas ettiğinde kalıcı izli yaraların oluşmasına neden olurlar. Vücudumuza asit damlaması 32

9 MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ Asit ve Bazların Zararlı Etkisinden Asit ve Bazların Zararlı Etkisinden Korunma Yolları 1.Asit ve bazları gıdalardan uzak bir yerde saklamalıyız. Korunma Yolları 2.Asit ve bazları çocukların erişemeyeceği yerlerde muhafaza etmeliyiz. Koruyucu gözlük 3. Mermer tezgahta limon kesmemeliyiz. 4. Temizlik sırasında deterjanlı yüzeyleri bol su ile Maske yıkamalıyız. 5.Asit ve bazları kullanırken özellikle deterjanların cildimize temasını önlemek için mutlaka eldiven kullanmalıyız. 6. Temizlik malzemelerini birbirine rastgele karıştırma- Eldiven malıyız. 7.Labaratuvarda asit ve bazlarla çalışırken mutlaka Önlük önlük, koruyucu gözlük ve eldiven kullanmalıyız. 8. Herhangi bir kaza anında asit veya bazın temas ettiği bölgeyi bol su ile yıkamalıyız. 9.Herhangi bir kaza anında en kısa sürede sağlık kuruluşuna başvurmalıyız. Fabrika dumanları Egzoz dumanları Asit Yağmurlarının Nedenleri Asit Yağmurları Mfosil yakıtların yanması sonucunda çıkan, fabrika bacalarından, egzozlardan ve yanardağlardan çıkan CO2, SO2 ve NO2 gibi gazların havadaki su buharı ile birleşmesi sonucunda asit yağmurları oluşur. MAsit yağmurları; FToprak, hava ve su kirliliğine neden olur. FOrmanları tahrip eder. FSuda yaşayan canlılara zarar verir. Yanardağ dumanları FToprağın ph dengesini bozar. FTarım alanlarına zarar verir. FTarihi eserlere zarar verir. Asit Yağmurlarının Zararları FMetalleri aşındırır. MAsit yağmurlarından korunmak için; FFosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalıdır. Tarihi eserlerin tahrip olması FAğaçlandırma çalışmaları yapılmalıdır. Orman Tahribatı FFabrika bacalarına filtre takılmalıdır. FSanayi kuruluşları tarım arazilerinden ve ormanlık alanlardan ve şehirlerden uzak yerlere kurulmalıdır. Not: Asit yağmurlarına daha çok hava kirliliği neden olur. Canlıların ölmesi Bu yüzden hava kirliliğinin olduğu yerlerde daha sık Metallerin aşınması görülür. 33

10 Kimyasal Tepkimeler Suyun oluşumunda gerçekleşen kimyasal bağların kırılması ve yeni kimyasal bağların oluşması Hidrojen atomu 1 Oksijen atomu 1H 16 8O Kimyasal Tepkimeler MAtomlar arasındaki kimyasal bağların koparak aynı tür veya farklı tür atomlar arasında yeniden kimyasal bağ oluşmasına kimyasal (değişim)tepkime adı verilir. Mkimyasal tepkime sürecinde; Fatom ile atom Fmolekül ile molekül Fatom ile molekül arasında yeni bağlar oluşur. Hidrojen molekülleri Kopan bağlar + + Oksijen molekülleri Su molekülleri 2 2 Hidrojen molekülleri Oksijen molekülleri Oluşan bağlar Su molekülleri Suyun oluşumu sırasında değişen ve değişmeyen niceliklerin tablo halinde incelenmesi Nicelikler Toplam kütle Atom cinsi Atom Toplam proton Toplam nötron Girenler Toplam elektron Toplam molekül Hidrojenin proton Oksijenin proton Hidrojenin nötron Oksijenin nötron Girenlerdeki değeri Ürünler Ürünlerdeki değeri 36 atomik kütle 36 atomik kütle H ve O yani iki çeşit H ve O yani iki çeşit Mhidrojen ve oksijen elementlerinden oluşan hidrojen ve oksijen gazı moleküllerinden hidrojen gazı yanıcı özelliğe, oksijen gazı ise yakıcı özelliğe sahip gazlardır. Bu gaz molekülleri ikişer atomun bir araya gelerek kovalent bağ oluşturmasıyla oluşmuştur. Gerekli şartlar oluştuğunda bu iki gaz bir araya getirilirse var olan kovalent bağlar kırılır, hidrojen ve oksijen atomları arasında yeni bağlar oluşur. Oluşan yeni madde, özelliği ile hidrojen ve oksijene benzemeyen sudur. söndürücü özelliğe sahip Msu molekülü, hidrojen ve oksijen molekülleri arasındaki kovalent bağlar kırıldıktan sonra hidrojen ve oksijen atomları arasında oluşan kovalent bağ sonucunda meydana gelir. MEkşime, küflenme, paslanma, mayalanma, çürüme, pişirme, yanma, sindirim, solunum, fotosentez gibi olayların tamamında kimyasal tepkime gerçekleşir. M Kimyasal tepkimelerde ısı çıkışı, gaz çıkışı, renk değişimi, koku değişimi, çökelek oluşumu gibi olayların bir veya bir kaçı gerçekleşebilir. M Kimyasal tepkimelerde kimyasal değişime uğrayan maddelere girenler; tepkime sonucunda oluşan maddelere ise ürünler adı verilir. Kimyasal tepkime denklemlerinde okun yönü oluşan ürünleri gösterir. MKimyasal tepkimelerde girenlerin kütlesi zamanla azalırken, ürünlerin kütlesi zamanla artar. Ancak toplam kütle değişmez. Buna kütlenin korunumu yasası denir. MKimyasal tepkimelerde tepkimeye giren maddelerin kimyasal özelliği değişir ancak aşağıda verilen nicelikler değişmez. FToplam kütle FAtom FToplam nötron FAtomun proton FAtom cinsi FToplam proton FToplam elektron FAtomun nötron Not: Yukarıda verilen niceliklerin değeri, tepkime öncesi giren maddelerde ve tepkime sonrası oluşan ürünlerde birbirine eşittir. Ancak toplam molekül girenlerde ve ürünlerde aynı ya da farklı olabilir.

11 Yanma Tepkimeleri Kimyasal Tepkime Türleri Asit-Baz Tepkimeleri Kimyasal Tepkime Türleri 1. Yanma tepkimeleri: Her hangi bir maddenin oksijen gazı (O ) 2 ile tepkimeye girerek yeni maddeler oluşturmasına yanma tepkimesi adı verilir. Yanma tepkimeleri hızlı (alevli) ve yavaş(alevsiz) yanma tepkimeleri olmak üzere iki türlüdür. Hızlı yanma (Alevli) C3 H 8+ 5O 2 3CO 2+ 4H 2O + Isı Girenler kısmında O 2 var, yanma tepkimesidir. CaCO Yavaş yanma (Alevsiz) Yanma ve yanma olmayan tepkimeler CaO + O 3 2 Girenler kısmında O 2 yok, yanma tepkimesi değildir. Al 2O 3 + 3H 2O 2 Al (OH 3) Girenler kısmında O 2 yok, yanma tepkimesi değildir. CaO + CO CaCO 2 3 Nötrleşme Girenler kısmında O 2 yok, yanma tepkimesi değildir. Burda dikkat edilmesi gereken nokta O 2 burada tek başına değil bileşik içerisinde yer almaktadır. Kömürün yanması Asit - baz tepkime örnekleri HCI + NaOH NaCl + HO 2 Hidroklorik asit (tuz ruhu) Sodyum hidroksit (sud-kostik) Demirin paslanması Sodyum klorür (sofra tuzu) HCI + KOH KCl + HO 2 Hidroklorik asit (tuz ruhu) Potasyum hidroksit (potas-kostik) Potasyum klorür (tuz) Dihidrojen monoksit (su) Dihidrojen monoksit (su) FKömürün yanması FOdunun yanması FMitokondride gerçekleşen oksijenli solunum ile besinin parçalanması Fmetallerin oksitlenerek korozyona uğraması (paslanması) yanma tepkimelerine örnek verilebilir. MTüm yanma tepkimelerinde ısı açığa çıkar Not: Yanma tepkimelerinde girenler tarafında oksijen atomu (O) değil, mutlaka oksijen gazı (O ) bulunmalıdır. Ayrıca O gazı 2 2 bileşiklerin içinde değil tek başına yer almalıdır. 2. Asit-Baz tepkimeleri: Asitler bazlarla; bazlarda asitlerle tepkimeye girerler. ph değeri 7 den küçük olan asitler, ph değeri 7 den büyük bazlarla bir araya geldiğinde ph değeri 7 olan nötr hâldeki tuz ve suya dönüştüğü için bu tepkimelere nötrleşme tepkimeleri denir. Asit Baz Tuz Su + + HSO + Ca(OH) CaSO + HO Sülfürik asit (zaç yağı) Kalsiyum hidroksit (Sönmüş kireç) HNO + NH NHNO Nitrik asit (kezzap) Amonyak (susuz baz) Kalsiyum sülfat ( tuz) Amonyum nitrat (tuz) Dihidrojen monoksit (su) ph<7 ph>7 M Kuvvetli bir baz olan amonyağın (NH ) asitlerle tepkimesin- 3 den sadece tuz oluşur. ph=7 M Nötrleşme tepkimelerindeki tuzlar, bazın katyonu ile asitin anyonunun birleşmesi sonucunda oluşur. ph=7 M Nötralleşme tepkimeleri kimyasal tepkime olduğundan kimyasal denklemler ile ifade edilir. 35

12 Boyalar PVC ürünleri Türkiye de Kimya Endüstrisi Makyaj Malzemeleri Plastik borular Türkiye de Kimya Endüstrisinin İşleyişi %70 LİTHALAT %30 İHRACAT Kimya sektörü ihraç ettiğimiz ürünler Kimya sektörü iithal ettiğimiz ürünler İlaçlar Temizlik ürünleri - Burcu ÇELİK Türkiye de Kimya Endüstrisi MBir çok sektör için ihtiyaç duyulan hammaddenin karşılandığı alana kimya endüstrisi denir. M Kimya Endüstrisi ülkelerin gelişmişliğini etkiler. MKimya Endüstrisi, yeni ürünlerin ortaya çıkmasını, aynı zamanda bir çok sektöre hammadde ve ürün sağlar. Bu sektörlerden bazıları aşağıdaki gibi sıralanabilir. F Temizlik ürünleri (deterjanlar, sabunlar vb.) F Kozmetik ürünleri F Tarım sektörü için suni gübreler F Tekstil ürünleri (deri vb) F Tarım ve tıp ilaçları F Labaratuar kimyasalları F Boyalar F Plastik ürünler F Petrol FYapıştırıcı ve derz dolgu malzemeleri F Otomotiv F Barut ve patlayıcılar Fİzalasyon malzemeleri FFotoğraf ve sinemacılık malzemeleri Fİmalat sanayinin ihtiyaç duyduğu organik ve inorganik kimyasallar. İhracat:Bir ülkenin ürettiği ürünlerin başka ülkelere satılmasıdır. İthalat:Bir ülkenin başka ülkelerin ürettiği ürünleri satın almasıdır. Önemli Not: Türkiye Kimya Endüstrisi alanında atılım yapan ülkeler arasındadır. Ancak Kimya sektörü, Türkiye de hala ithalata bağımlı durumdadır. Türkiye de kullanılan ham maddenin yüzde 70 i ithal edilmekte, %30 u ise yerli üretimle karşılanmaktadır. M Plastik ve kauçuğun ana girdisi %90 petrokimyadan sağlanır. Bu iki ham madde büyük teknoloji ve sermaye gerektirdiğinden bu maddeleri daha çok ithal ediyoruz. M İthal ettiğimiz ürünler genellikle ileri teknoloji ürünü iken ihraç ettiğimiz ürünler genellikle katma değeri düşük kimyasal ürünlerdir. M Türk Kimya Endüstrisi, ağırlıklı olarak petrokimya, sabun, deterjan, gübre, ilaç, boya, vernik, elyaf, soda gibi çeşitli kimyasal ham madde ve tüketim ürünlerinin üretildiği tesislerden oluşmaktadır. M Türkiye, plastik sektöründe, Avrupa nın en büyük 2.; dünyanın ise en büyük 7. üreticisidir. Otomotiv sektöründe dünyada 17. sıradadır. Avrupa nın en büyük 4. boya üreticisidir. 36

13 MADDENİN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ Türkiye de Kimya Endüstrisinin Gelişimi Türkiye de Kimya Endüstrisinin Gelişimi M20. yüzyılın başlarında Osmanlı döneminde sabun, temizlik Türkiye de Kimya Endüstrisinin İşleyişinde Etkin Olan Bazı Kurumlar ürünleri vb. ürünler üreten birkaç adet üretim tesisi dışında kimya sanayii tesisi bulunmamaktadır. MCumhuriyetin ilanından sonra kimyasal üreten şirketlerin kurulması sürecinde patlayıcılar, tıp, tarım kimyasalları, PETKİM deterjanlar, matbaa mürekkebi ve tekstil boyalarının son TÜPRAŞ aşamaları üretilmeye başlanmıştır. M1950 li yıllardan itibaren planlı ekonomi döneminde kimya sanayii gelişimi hızlanmıştır. M döneminde ithalat temelli politikalar sürdürülmüş MKE TÜBİTAK ve kamu eliyle petrokimya, organik ve inorganik temel Kimya Temelli Meslekler - Burcu ÇELİK kimyasallar ve gübre üretimi gibi yüksek yatırım gerektiren alanlara yatırımlar gerçekleştirilmiştir. M80 lerden itibaren ihracata dayalı politikalar geliştirilmiştir. M Kimya sektöründeki firmalarının büyük çoğunluğu İstanbul, İzmir, Kocaeli, Sakarya, Adana, Gaziantep ve Ankara da faaliyet göstermektedir. MGübre ve petrol ürünleri firmalarının çoğu, Akdeniz Bölgesi nde toplanmıştır. MKaradeniz Bölgesi nde ise gübre fabrikaları göze çarpmakta- Petrol Mühendisi Kimyager dır. Not: Üretilen ürünlerin ithalatının ve ihracatının kolay olması için ayrıca bu ürünlerin çoğu deniz yoluyla taşındığı için kimya temelli fabrikaların çoğu denize kıyısı olan şehirlerde kurulmuştur. Uzman Tıp Doktoru Kimya Endüstrisinin Gelişimi İçin Yapılması Gerekenler Ziraat Mühendisi C Ham maddeler iyi değerlendirilmeli C Araştırma-Geliştrime (AR-GE) çalışmaları yapılmalı. C Katma değeri yüksek kimyasallar üretilmeli C Ham madde ve ara ürünlerde dışa bağımlılık azaltılmalı. Maden Mühendisi Kimya Temelli Meslek Dalları Kimya Öğretmeni Deri Teknisyeni 37 ÆKimyager ÆPetrol Mühendisliği ÆKimya Mühendisliği ÆMaden Mühendisliği ÆGıda Mühendisliği ÆBiyo-kimya uzmanlığı ÆZiraat Mühendisliği ÆKimya Teknisyeni ÆUzman Tıp Doktorluğu ÆKimya Öğretmenliği ÆDeri teknisyenliği ÆBoya teknisyenliği