2.1 Risk Nedir. Risk analizi veya değerlendirilmesi ile ilgili çok farklı tanımlar ve yöntemler vardır.

Transkript

1 Risk

2 2.1 Risk Nedir Risk: Bir tehlikenin ortaya çıkma olasılığı, ortaya çıkma periyodu ve bu tehlikenin ortaya çıktığı anda sebep olacağı etkinin ciddiyeti arasındaki bağ olarak tanımlanabilir. Risk Değerlendirmesi: Riski kabul edilebilir düzeye indirebilmek amacıyla yapılan her türlü eylem ve tehlikeyi değerlendirme yöntemidir. Risk analizi veya değerlendirilmesi ile ilgili çok farklı tanımlar ve yöntemler vardır.

3 2.1 Risk Analizleri BS 8800 e göre risk analizi metodu: Riskin büyüklüğünün tahmin edilmesini ve riskin kabul edilebilir olup olmadığının tanımlanmasını kapsayan süreçtir. TS 1050 e göre Risk Değerlendirmesi: tehlikelerin, (belirlenerek) sistematik bir yolla gözden geçirilmesine imkan veren bir dizi mantık adımıdır. ILO-OSH 2001 İSGYS rehberinde tanımı; İşteki tehlikelerden ortaya çıkan sağlık ve güvenlik risklerini değerlendiren bir prosestir.

4 2.1 Tehlikelerin Analizleri Riskleri değerlendirirken tehlikenin neden olduğu olayın sonuçları ve olasılığı dikkate alınmalıdır. Bu sayede gelecekte olabilecek olaylar ve onların potansiyel sonuçları hakkında kararlar verebilir ve önlemler alınabilir. Uygun bilgi kullanarak olay hakkında çok kesin bir şekilde emin olmasak da, en iyi tahmini yapabilmek mümkündür.

5 2.1 Tehlikelerin Analizleri Risk Yönetimi: İnsan hayatı ve çevre güvenliği ile ilgili risklerin değerlendirilmesi ve kontrol edilmesine yönelik olarak, politikalar, tecrübeler ve kaynakların sistematik olarak uygulanmasıdır. Risk Kontrol Noktası: Riski azaltmak üzere belirli aksiyonların alınabileceği, verilen bir proseste bir nokta (Örneğin; bir boşaltma operasyonunda belirli bir adım) veya daha geniş kapsamlı ifadesiyle, bütün bir yönetim sisteminde bir nokta (Örneğin; eğitim). Risk Puanı = Tehditin Olma İhtimali Tehditin Tekrarlanma Süresi Tehditin Etkisi formülü nicel risk analizinin temel formülüdür.

6 2.1 Tehlikelerin Analizleri İSG Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğin de geçen tanımlar ( Resmi Gazete, Sayı: 28512) a) Bakanlık: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını, b) Kabul edilebilir risk seviyesi: Yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesini, c) Kanun: 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununu, d) Önleme: İşyerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümünü,

7 e) Ramak kala olay: İşyerinde meydana gelen; çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olayı, f) Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalini, g) Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmaları, h) Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini, ifade eder.

8 2.1 Tehlikelerin Analizleri Risk değerlendirmesi MADDE 7 (1) Risk değerlendirmesi; tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere tehlikeleri tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması, dokümantasyon, yapılan çalışmaların güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçekleştirilir. MADDE 7 (2) Çalışanların risk değerlendirmesi çalışması yapılırken ihtiyaç duyulan her aşamada sürece katılarak görüşlerinin alınması sağlanır.

9 2.1 Tehlikelerin Analizleri İş Sağlığı ve Güvenliği Risk yönetiminin amacı: İş kazaları ve meslek hastalıklarını oluşturan nedenler ve bunları etkileyen faktörler ile ilgili mümkün olan en geçerli ve doğru bilgiyi toplayarak görünmeyen tehlikelerin ortaya çıkmasını engellemek için etkili bir güvenlik ağı kurmaktır. İş Sağlığı ve Güvenliği Risk yönetiminin amacı: İyi bir risk analizi, doğabilecek kazalardan korunma açısından büyük değer taşır ve görünmeyen tehlikelerin ortaya çıkarılmasını, etkili güvenlik önlemlerinin alınmasını sağlar.

10 2.1 Tehlikelerin Analizleri Risk Analizlerinin yararları şunlardır: 1. Firma veya tesisin güvenliğini (kaza ve hasar potansiyelini) belirler, 2. Kaza ve hasar potansiyelini en uygun koşullarla iyileştirme olanağı sağlar, 3. Kaza, can ve mal kaybı olanağını en aza indirip, firmanın verimliliğini, dolayısı ile piyasadaki rekabet gücünü arttırır, 4. Tesislerde yapılacak değişiklik işlemlerinde en ekonomik ve güvenli yolun seçilmesini sağlar, 5. Firmanın genişletilmesi, yeni tesislerin kurulması vb. durumlarda yetkililerden daha çabuk izin alınmasını sağlar,

11 2.1 Tehlikelerin Analizleri Risk Analizlerinin yararları şunlardır: 6. Kredi kurumlarından çabuk ve iyi koşullarda kredi alınmasını sağlar, 7. Uluslararası kuruluşlardan, uygun koşullarla kredi alınmasını sağlar, 8. Sigorta primlerinin optimum düzeyde olmasını ve aşırı sigortadan kaçınılmasını sağlar, 9. Çalışanların ve ortaklarının güvenini sağlar.

12 2.1 Tehlikelerin Analizleri Risk değerlendirmesi yapılırken; tüm işyerleri için tasarım veya kuruluş aşamasından başlamak üzere; tehlikeleri tanımlama, riskleri belirleme ve analiz etme, risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması, dokümantasyon, yapılan işlerin güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme aşamaları izlenerek gerçekleştirilir.

13 2.1 Tehlikelerin Analizleri Çalışanların risk değerlendirmesi çalışması yapılırken çalışanların ihtiyaç duyulan her aşamada sürece katılarak görüşlerinin alınması sağlanmalıdır. Tehlikelerin belirlenmesi aşamasında, bütün olası tehlike kaynakları kapsamlı bir şekilde ortaya çıkarılmazsa büyük bir zafiyet oluşur. İş organizasyonunda, ekipman tasarımında, fiziksel çalışma ortamında, idari uygulamalarda ve sosyal süreçlerdeki zayıf noktalar gibi önemli konuların tamamı, yaralanma ve sağlık sorunlarının ortaya çıkmasında etkili olabilir.

14 2.1 Tehlikelerin Analizleri İş hayatında bazı risk kaynakları aşağıda verilmiştir: I. İşler - İşyerinde yapılan ya da yürütülen, - İşletme, - Bakım onarım, - Temizlik, - Sosyal tesislerden vb. faaliyetler

15 2.1 Tehlikelerin Analizleri II. İşlemler (operasyonlar) - Yürütülen operasyonlar, - Mekanik İşlemler, (Delme, Kesme, Kaynak vb.) - Kimyevi prosesler, vb.

16 2.1 Tehlikelerin Analizleri III.Kullanılan Maddeler: işyerinde kullanılan a) Ham, yarı mamul veya mamul maddeler b) veya işlemler sırasında çıkan maddeler IV. Makine ve donanımlar: İşyerinde kullanılan her türlü - İş ekipmanları, - Tesisat ve tertibatlar, - Düzen ve sistemler, vb.

17 2.1 Tehlikelerin Analizleri V. Kişiler: İşyeri veya çevresinde bulunan kişiler, - Çalışan, - Stajyer, - Ziyaretçi, - İşveren veya vekilleri, vb. VI. Organizasyonlar: İşyerinde oluşturulan organizasyonlar, - Hiyerarşik yapı, - Yönetim sistemleri eğitim organizasyonu - Yangın, - Tahliye vb. Organizasyonlar

18 2.1 Tehlikelerin Analizleri VII. Çevre: Çevrede yer alan unsurlardan - Çalışma Çevresi, - Fiziki Çevre, - Biyolojik Çevre, - Coğrafi Çevre, - Jeolojik Çevre VIII. Etkileşimlerden: Unsurların birbirleri ile etkileşimlerinden, - Hammadde - insan, - İnsan - İş Ekipmanı, - İş ekipmanı - malzeme, - İnsan - organizasyon,

19 2.2 Tehlikeli Çalışma Koşulları Türkiye'de, kamu kurumlarında çalışan teknik personelin ve söz konusu teknik personelin yönetiminde çalışan işgücünün iş kazası geçirme nedenleri ve kazaların önlenmesine yönelik görüşlerinin saptanması amacıyla yapılan bir araştırma sonucunda; 217 teknik personelden 32'sinin iş kazası geçirdiği, Teknik personelin denetimi altında çalışanlardan 27'sinin iş kazasına uğradıkları saptanmıştır.

20 2.2 Tehlikeli Çalışma Koşulları Kaza geçiren teknik personelin; - % 44.4'ü güvensiz ortam, - % 55.6'sı güvensiz davranışlar nedeniyle; İş görenlerden ise; - % 15.6'sının güvensiz ortam, - % 84.4'ünün güvensiz davranışlar nedeniyle kazaya uğradıkları, Kazaların; yaş grubunda, - Haftanın cuma günlerinde - Günün 13:00-15:00 saatleri arasında yoğunlaştığı belirlenmiştir.

21 2.2 Tehlikeli Çalışma Koşulları Kazalarda; - Çalışanların eğitim yetersizliği, - İş yerinin düzensizliği - Çalışanların işine özen göstermemesi en önemli; faktör olarak saptanmıştır.

22 2.2 Tehlikeli Çalışma Koşulları Tehlikeli çalışma koşullarını azaltmak için; işverenler, yapılan işle ilgili potansiyel tehlikeleri hakkında çalışanlara gerektiği gibi - Bilgi vermek, - Talimat, yayınlamak, - Eğitim ve acil durum planları kurmakla görevlidir.

23 2.2 Tehlikeli Çalışma Koşulları İşverenlerin; - havalandırma, - sıcaklık, - aydınlatma, - tuvalet, - çamaşır ve dinlenme tesisleri gibi tüm sağlık, güvenlik ve refah gereksinimlerini karşıladığından emin olması gerekir.

24 2.2 Tehlikeli Çalışma Koşulları Aynı zamanda İşverenlerin; İşçilere doğru iş ekipmanları sağlamak Bunların uygun şekilde kullanıldığından emin olmak Araç gereçlerin düzenli bakımlarını yaptırmak, İşçi sağlığına zarar verebilir maddelere maruz kalmayı önlemek ya da kontrol altına almak yine işverenin görevleri arasındadır.

25 2.2 Tehlikeli Çalışma Koşulları Tüm Dünya'da olduğu gibi Türkiye'de de itibar gören vardiyalı çalışma sistemi, iş kazalarında etken faktörlerden birisi olarak görülebilir. İşçinin bazen gündüz vakti evinde uyumak zorunda olması ve gece çalışması vücut kimyasında ve psikolojisinde değişimler yaratabilmektedir. Uyuması gerektiği gece saatlerinde çalışmak zorunda olan işçinin dikkat dağınıklığı artacağı için kaza geçirme olasılığı da artmaktadır.

26 2.2 Tehlikeli Çalışma Koşulları Ayrıca, genç ve tecrübesiz veya yeterli iş güvenliği eğitimi almayan işçiler ile yaşı ilerlemiş olan işçilerin vardiyalı çalışması, işyeri kaza risklerini artırabilmektedir. Vardiyalı çalışan işçiler üzerinde yapılan bir araştırmada vardiyalı çalışmanın normal çalışmaya göre daha zorlu ortamlar olduğu belirtilerek, yaş aralığındaki işçiler ile yaş aralığındaki işçilerin kaza sıklık frekans hızlarının orta yaş grubundakilere göre daha fazla olduğu belirlenmiştir.

27 2.2 Tehlikeli Çalışma Koşulları Bu araştırma sonuçlarına dayanarak, vardiyalı çalışan genç işçiler ile orta yaş üstü çalışanların iş kazası geçirme olasılığının daha fazla olduğu ifade edilebilir. Tehlikeli çalışma koşulları; çalışma alanlarında bulunan ve kayıplı olaylara neden olabilecek tehlikelerdir. Bu tehlikeler, işçilerin yaptığı hatalar ya da üretim sisteminde görülen aksaklıklar sonucu ortaya çıkmaktadır.

28 2.2 Güvensiz koşullar Güvensiz koşullar genellikle; - bakım, - tertip-düzen, - çevresel kontrol - tasarım sistemlerinde oluşan aksaklıklardan meydana gelir. Adı geçen bu kavramların ayrıntısı ise şöyledir: - Önleyici bakım - Tertip-düzen - Çalışma Alanı - Tasarım

29 2.2 Tehlikeli Çalışma Koşulları Önleyici bakım: Önleyici bakım planı üreticilerin özel şartlara ya da işletmenin belirlediği esaslara göre hazırlanmalıdır. Günümüzde makinelerin, malzemelerin ve enerji kaynaklarının mekanik ve yapısal limitleri-bakımları tanımlanmıştır. Önleyici bakım sisteminin olmadığı ya da olup da uygulanmadığı ve düzeltici bakımların yapılmadığı işletmelerde işçiler için riskler oluşmaktadır.

30 2.2 Tehlikeli Çalışma Koşulları Tertip-düzen: Üretimin sonucu oluşan değişikliklerin temizlik yapılarak, gerekli olmayan malzemelerin kullanım alanı dışında yerleştirilerek, malzemelerin ve ekipmanların tekrar düzenlenerek giderilmesi gerekmektedir. Çalışma Alanı: İnsan vücudunu, görme düzeyini, işitme düzeyini, nefes alma düzeyini ve vücut sıcaklığını etkileyen koşulları içermektedir. Çalışmaların verimli bir şekilde sürdürülebilmesi için hava kalitesi, aydınlatma, gürültü ve sıcaklıkla ilgili gerekliliklere uyulması gerekir.

31 2.2 Tehlikeli Çalışma Koşulları Tasarım: Tasarım aşamasından sonra uygunsuz durumları tespit ederek gerekli düzeltmeleri yapmak ve uygulamak bazı durumlarda mümkün olamamaktadır. İş güvenliği ve sağlık konularındaki teknolojinin gelişmesiyle yeni projelere iş güvenliği açısından gerekli tasarımları eklemek mümkün olabilmiştir.

32 2.2 Analiz Metotları Her işyerinde çalışma şartlarından ve yapılan işten kaynaklanan çeşitli riskler bulunmaktadır. Bu risklerin ürünü olan kazalar; malzeme kaybına, iş ekipmanlarının hasar görmesine çalışanlarının yaralanmalarına, hastalanmalarına, uzuvlarını kaybetmelerine ve ölümlerine de neden olabilir.

33 2.2 Analiz Metotları İSG nde risk analizinde iki temel yaklaşım vardır. 1. Reaktif Yaklaşım: Risklerin gerçekleşmesi sonucu meydana gelen kazanın ardından tekrar olmaması için kaza nedenlerini tespit etme ve çözüm arama esasına dayanır. 2. Proaktif Yaklaşım: Kaza daha hiç olmadan sistemin risklerini öngörme, bunların önemine karar verme, bu riskleri azaltma veya eğer mümkünse ortadan tamamen kaldırma esasına dayanır.

34 2.2 Analiz Metotları Risk Değerlendirmesi, herhangi bir sistemde tehlikelerden kaynaklanan risklerin büyüklüğünü tahmin etme ve mevcut kontrollerin yeterliliğini dikkate alarak bu risklerin kabul edilebilir olup olmadığına karar verme sürecidir. Günümüzde birçok risk değerlendirme tekniği mevcuttur. Risk değerlendirme teknikleri, risklerin, risklerin gerçekleşme olasılıklarının ve olası etkilerinin tahmin edilmesi açısından 3 ana grupta toplanabilir. Kalitatif yöntemler, Kantitatif yöntemler ve Karma Risk Değerlendirme Metotları

35 2.3 Risk Değerlendirme Metodolojileri Kalitatif (Qualitative) risk analizi riski hesaplarken ve ifade ederken numerik (nicel-sayısal-matematiksel) değerler yerine tanımlayıcı (düşük, yüksek, çok yüksek gibi) değerler kullanır. Diğer bir ifadeyle, matematiksel risk değerlendirmesi yerine sözel mantıkla RD yapılır, Kalitatif analiz, olayların potansiyel etkilerinin derecesini ve bunların ortaya çıkma ihtimallerini, kelimelerden oluşan skalalar üzerinden analiz eder. Uygulamayı yapan uzman kendi tecrübelerine ve sezgilerine dayanarak riskleri ve risk öncelik değerlerini tahmin eder,

36 2.3 Kalitatif risk analizi Tahminî risk hesaplanırken ve ifade edilirken rakamsal değerler yerine yüksek çok yüksek gibi tanımlayıcı değerler kullanılır. Bu tahmin tamamen subjektif değerlendirmelere dayanmakta ve çoğu zaman da sistematik bir nitelik göstermemektedir. Bu tür yöntemlerde, değerlendirmeyi yapan uzmanın sezgi ve muhakeme kabiliyeti, yöntemin güvenirliliği açısından önemlidir. Bu nedenle, kritik öneme haiz sistemlerde sadece kalitatif yöntemlerle risk değerlendirmesi yapmak doğru değildir.

37 2.3 Kantitatif risk analizi Riski hesaplarken sayısal yöntemlere başvurur. Sayısal yöntemler, olasılık ve güvenirlik teoremleri gibi basit teknikler olabileceği gibi, simülasyon modelleri gibi karmaşık tekniklerde olabilir. Kantitatif risk analizinde tehlikeli bir olayın meydana gelme ihtimali, tehlikenin etkisi gibi değerlere sayısal değerler verilir. Bu değerler matematiksel ve mantıksal metotlar ile işlenip risk değeri bulunur.

38 2.3 Kantitatif risk analizi Risk = Tehlikeli Bir Olayın Meydana Gelme İhtimali Tehlikenin Etkisi formülü kantitatif risk analizinin temel formülüdür

39 2.3 Kantitatif risk analizi Riskin değerlendirilmesinin ana amacı Riskler kabul edilebilir midir? ve Kabul edilemez riskler için hangi tedbirler alınmalıdır? sorularını cevaplamaktır. Bir işletmede risklerin sadece olasılık ve şiddetinin hesaplanması o işletmedeki kaza olasılığını ve riskini ortadan kaldırmaz. Önemli olan belirlenen risklere uygun kontrol önlemlerinin alınabilmesidir.

40 2.3 Kantitatif risk analizi İşyerlerinde doğru uygulanan risk değerlendirme çalışmaları sonucunda: olası tehlikelerle ilgili tedbirler ve gerekli bütçeler planlamalı, bu çalışmalar işyerindeki çalışma koşullarında iyileşme getirmeli, iş kazası ile meslek hastalığı sıklık hızı ile ağırlık hızında düşme sağlamalıdır.

41 2.3 Risk Değerlendirme Metodolojileri Tehlike analizi ve risk analizi çalışmalarında kullanılan metotlar (Kalitatif) : Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis PHA), Olursa Ne Olur? (what if? )Analizi, Tehlike ve İşletebilirlik Analizi, (HAZOP, Hazard and Operability Studies) Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi (Preliminary Risk Analysis (PRA) Using Checklists) Birincil Risk Analizi - (Preliminary Risk Analysis (PRA)) Risk Değerlendirme Karar Matris Metedolojisi (Risk Assessment Decision Matrix) L Tipi Matris Çok Değiskenli X Tipi Matris Diyagramı

42 2.3 Risk Değerlendirme Metodolojileri Karma Risk Değerlendirme Metotları Matris (L-tipi ve X-t,p, matris) Fine Kinney Metodu Kritik Hata Türleri ve Etkileri Analizi (FMEA/FMECA, Failure Mode and Effects Analysis) Hata Ağacı Analizi Metodolojisi - HAA (Fault Tree Analysis- FTA) Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis-ETA) Neden-Sonuç Analizi (FTA ve ETA nın bir harmanıdır) (CCA, Cause- Consequence Analysis) (Karma) Karma risk değerlendirmesi metotları aynı zamanda nicel risk değerlendirme metodu olarakta kullanılabilir.

43 2.3 Risk Değerlendirme Metodolojileri Diğer Risk Değerlendirme Metotları: Güvenlik Fonksiyon Analizi Risk Haritası, İş Güvenliği Denetlemesi, İş Güvenliği Analizi Süreç/Sistem Kontrol Listeleri, İşlemleri İnceleme Tekniği, Risk Analizi, Tehlike Derecelendirme İndeksi (Göreceli Sıralama) (Dow, Mond ve NFPA İndisleri Analizi), (DOW index, MOND index, NFPA index)

44 2.3 Risk Değerlendirme Metodolojileri Diğer Risk Değerlendirme Metotları: İnsan Hatası Analizi, İnsan Hata Tanımlaması, İnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi, İnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği, Hiyerarşik Görev Analizi, Yönetim Bakışı ve Risk Ağacı Analizi, Enerji Analizi, Güvenlik Bariyer Diyagramları, Zürih Tehlike Analizi,

45 2.3 Risk Değerlendirme Metodolojileri Diğer Risk Değerlendirme Metotları: Makine Risk Değerlendirmesi, Tehlike Erken Uyarı Modeli, Ortalamalardan Sapma Tekniği, Ağırlıklandırılmış Ortalamalardan Sapma Tekniği, Hızlı Derecelendirme Metodu (Rapid Ranking, Material Factor) Olası Hata Türleri ve Etki Analizi Metodolojisi TEA/OHTEA (Failure Mode and Effects Analysis Güvenlik Denetimi (Safety Audit)

46 2.3 Risk Değerlendirme Metodolojileri Bu yöntemleri birbirinden ayıran en önemli fark, risk değerini bulmak için kullandıkları kendilerine has metotlardır. Bu yöntemlerin birbirlerine göre avantaj ve dezavantajları kaynaklarda detaylı bir şekilde verilmiştir. Tehlike ve risk analizi temelde işletme yönetimi tarafından yapılmalıdır. Bununla beraber, aynı teknik denetim elemanları ve uzmanlar tarafından iş güvenliği sistemlerini değerlendirmek için uygulanabilir.

47 2.3 Risk Değerlendirme Metodolojileri Bu analiz yöntemleri sadece büyük entegre tesisler için değil, küçük ve orta ölçekte işletmeler için de, o işletmenin: kendi iç dinamikleri, çalışma koşulları, üretim prosesleri göz önüne alınarak pratikte uygulanabilir yöntemler olarak kullanılmalıdır. İşyerlerindeki denetimlerde, işyerinin yönetsel çalışmalarında, çalışanların her zaman iç içe bulunduğu riskler iyi tespit edilmeli Kazaların önlenmesi, üretimin planlanması ve işletme içi hiyerarşik düzenin sağlanmasında bu riskler göz önünde bulundurulmalıdır.